1990 جىلى تۋعان قىرعىزدىڭ جاس ساياساتكەرى تۇرسىنبەك بەيشەنبەكوۆ استانا قالاسىنا ەكسپو كورمەسىن كورۋگە كەلىپتى. جاس تا بولسا، قىرعىزستانداعى «ادىلەت» جاستار قوزعالىسىنىڭ توراعاسى، «شىندىق» اقپارات اگەنتتىگىنىڭ ديرەكتورى لاۋازىمىن اتقاراتىن جىگىتپەن از-كەم اڭگىمەلەسكەن ەدىك. قازاقستاننىڭ دامۋ قارقىنىنا قىزىققان جاس ساياساتكەر قىرعىزستانداعى دەموكراتيالىق ۇردىستەردىڭ قالاي ءجۇرىپ جاتقانىن، الداعى پرەزيدەنت سايلاۋى قالاي وتەتىنىن، ەل بيلىگىن كىمدەر قولعا الۋى مۇمكىن ەكەنىن تىلگە تيەك ەتتى. "نۇرسۇلتان ءابىشۇلىنىڭ «الدىمەن ەكونوميكا، سوسىن ساياسات» دەگەن ۇستانىمىنىڭ ماڭىزىنا كوزىم انىق جەتتى. نەگىزى سول دەموكراتياعا الدىمەن حالىق، ءتىپتى ەل باسقارىپ جۇرگەن تۇلعانىڭ ءوزى دايىن بولۋى كەرەك سەكىلدى" دەيدى تۇرسىنبەك بەيشەنبەكوۆ. وسى سوزىنەن-اق كورشى ەلدىڭ جاستارى ەلباسىنىڭ ساياساتىنا قىزىعا، قىزعانا قارايتىنىن بايقادىق. 

Abai.kz: قازاقستانعا قوش كەلدىڭىز؟ بۇل ءسىزدىڭ ءبىزدىڭ ەلگە نەشىنشى مارتە كەلۋىڭىز؟

تۇرسىنبەك بەيشەنبەكۇلى: راحمەت. بۇل مەنىڭ قازاقستانعا العاشقى ساپارىم. الدىمەن الماتىعا كەلىپ، ودان استاناعا ات باسىن بۇردىم.

Abai.kz: وتە جاقسى. ءبىزدىڭ قازاقتا «سىرت كوز – سىنشى» دەگەن ماتەل بار. ءبىز ءسىزدى سىرت دەپ سانامايمىز. باۋىرلاس ەلدىڭ ازاماتى رەتىندە العاشقى اسەرىڭىز تۋرالى ايتىپ بەرسەڭىز.

تۇرسىنبەك بەيشەنبەكۇلى: جالپى قازاقستان، ونىڭ باس قالالارى الماتى مەن استانا تۋرالى باق ارقىلى تولىق مالىمەتىم بار. ءبىر كەلىپ كورۋدى اڭساپ جۇرگەن ەدىم. سول ساپاردىڭ رەتى ەندى كەلدى. ەڭ باستى كورگىم كەلگەنى ەكسپو بولاتىن. ارينە، مىڭ ەستىگەننەن ءبىر كورگەن ارتىق ەكەن. الماتى مەن بىشكەك ەكى ەلدىڭ ەگىز قالاسى. تاريحى مەن تاعدىرى ۇقساس. سىزدەر مەن بىزدەردىڭ تاۋەلسىزدىك العانىمىزعا 26 جىل بولدى. مەن الماتىدان جاڭا ۇلگىدەگى اسەم قۇرلىستار مەن مەترونى كورىپ قۋاندىم. قۇدايعا شۇكىر، ءبىزدىڭ بىشكەكتە دە دامۋ جوق ەمەس، بار.

ال، استاناعا كەلەر بولساق، ايتار جوق، جاڭا قالا مەنى تاڭ قالدىردى. ءبىز تەلەديداردان كورىپ جۇرگەن الەمدە بار قۇرلىستاردى استانادان تاماشالاپ، ريزا بولدىم. «بايتەرەككە» شىققىم كەلدى. بىراق، ەكى كۇن بويى تىزىلگەن كەلۋشىلەردەن كەزەك تيمەدى. سوسىن، «ەكسپو»-عا بارىپ، قۇمارىم قانعانشا ارالادىم. ءبىر كۇنگە تاياۋ ءجۇرىپ، قازاقستاننىڭ پاۆيلونى مەن ءوزىمىزدىڭ قىرعىزستاننىڭ جانە افريكا مەملەكەتتەرىنىڭ  كورمەلەرىن ارالاپ ارەڭ ۇلگەردىم. ال، قالعان ەلدەردىڭ پاۆيلوندارىن ارالاۋ ءۇشىن كەمىندە ءبىر اپتا كەرەك سياقتى. وعان مەنىڭ ۋاقىتىم جەتپەدى. تەڭىزدىڭ ءدامىن ءبىلۋ ءۇشىن، ءبىر تامشىسىن تاتساڭ جەتكىلىكتى ەمەس پە. از عانا جىلدىڭ ىشىندە مۇنداي تابىسقا جەتۋ – شىنىمەن ماقتانارلىق ءىس. قازاقتىڭ جەتىستىگى – قىرعىزدىڭ دا جەتىستىگى. مەن بۇل جاعىنان سىزدەرگە قۇتتى بولسىن ايتام.

Abai.kz: ءبىز دە سىزدەردىڭ مەملەكەتتىڭ جاڭالىقتارىنا نازار اۋدارىپ وتىرامىز. قىرعىز رەسپۋبليكاسىن ورتا ازياداعى دەموكراتيانىڭ وتانى دەپ اتايدى. بيىل قىرعىز ەلى ءۇشىن ماڭىزدى جىل. 15 قازاندا پرەزيدەنت سايلاۋى وتەدى. قىرعىز حالقى ءوز تاڭداۋىن جاسايدى. ۇمىتكەرلەردىڭ سانى دا بەلگىلى بولا باستادى. دايىندىق قالاي؟ سىزشە كىم پرەزيدەنتتىككە لايىقتى دەپ ويلايسىز؟

تۇرسىنبەك بەيشەنبەكۇلى: ءيا، قىرعىز رەسپۋبليكاسىن سىزدەرگە تانىستىرىپ جاتۋ، ارينە، ارتىق. ورتا ازياداعى دەموكراتيالىق مەملەكەت دەپ اتاپ قالدىڭىز، بىراق ءدال بۇگىنگى كۇنى مەن ولاي دەپ اۋىز تولتىرىپ ايتا المايمىن. داۋ جوق، 2010 جىلى ومۇربەك تەكەباەۆ باس بولىپ قابىلداعان كونستيتۋتسيا ءبىزدىڭ ەلدى شىن مانىندەگى پارلامەنتاريزمگە الىپ كەلدى. بەس جىل بويى مەملەكەتتە شىن مانىندەگى دەموكراتيا ءوز ۇكىمىن جۇرگىزدى. ءسوز بوستاندىعى، جەمقورلىقپەن كۇرەس سەكىلدى قۇندىلىقتار مەن ساياسات ءوز ناتيجەسىن بەرىپ كەلدى. وكىنىشكە وراي، وسى قالىپتاسىپ كەلە جاتقان جاقسى ءۇردىس وتكەن جىلدىڭ سوڭىندا باياعى قالپىنا قايتا ءتۇستى. ازىرگى بيلىك اياقاسىنان رەفەرەندۋم وتكىزىپ تەكەباەۆ جاساعان كونستيتۋتسياعا وزگەرتۋلەر كىرگىزىپ، قالىپتاسىپ قالعان دەموكراتياعا بالتا شاپقانداي بولدى. اتا زاڭىمىز، ەڭ كەمىندە، ەندى ءۇش جىل (2020 جىلعا دەيىن) وزگەرمەي تۇرا تۇرعاندا قىرعىز رەسپۋبليكاسى ورتا ازياداعى ناعىز دەموكراتيانىڭ وشاعىنا اينالار ەدى. امال نە، حالىق تا، بۇگىنگى بيلىك تۇتقاسىن ۇستاعاندار دا سول دەموكراتياعا دايىن ەمەس بولىپ شىقتى. ال ەندى ءومىرىن قانجىعاعا بايلاپ، 25 جىل بويى  قىرعىز ەلىنىڭ  ءوسىپ-وركەندەۋىنە، دەموكراتيالىق جولعا تۇسۋىنە، ەكى رەتكى قيىن جاعدايدان ولكەمىزدى امان الىپ شىعۋعا ولشەۋسىز ۇلەسىن قوسقان ومۇربەك تەكەباەۆتى پرەزيدەنت بولىپ كەتەدى دەگەن قورقىنىشتان جالعان جالامەن تەمىر تورعا توعىتىپ قويدى. «اق يىلەدى، بىراق سىنبايدى» دەمەكشى، ءبارىبىر تەكەباەۆ اقتالادى. مىنە، تەرگەۋ جۇرگەلى ءبىر ايداي بولىپ قالدى. تەكەباەۆ تەمىر توردىڭ ار جاعىندا وتىرىپ، سۋديانى دا، پروكۋروردى دا، كۋاگەردى دە ءوزى تەرگەپ، ولاردىڭ وتىرىگىن اشكەرەلەپ جاتىر. نەگىزى، مەن ءوز باسىم ەلىمىزدەگى ءتورت ساياساتشىنى وتە جوعارى باعالايمىن. ولار – ومۇربەك تەكەباەۆ، تەمير ساريەۆ، اليكبەك جەكشەنكۋلوۆ جانە گەنارال كۋرسان اسانوۆ. بۇلاردىڭ قاي-قايسىسى بولماسىن جەكە-جەكە پرەزيدەنت بولۋعا ابدەن لايىق تۇلعالار. قازىرگى جاعدايدا بيلىك تەكەباەۆتىڭ سايلاۋعا ءتۇسۋ مۇمكىندىگىن شەكتەپ قويدى. تەمير ساريەۆ «اك-شۋمكار» ساياسي پارتياسىنىڭ اتىنان ءوز كانديداتۋراسىن ۇسىنىپ، دايىندىق جۇمىسىن باستاپ كەتتى. ونىڭ اينالاسىنا قىرعىز ەلىنىڭ ماقتانىشىنا اينالعان اليكبەك جەكشەنكۋلوۆ، ەلميرا يبرايموۆا سەكىلدى بەلگىلى تۇلعالار توپتاسىپ جاتىر. ءبىراز تالاپكەرلەر ءوزىنىڭ بولاشاق جوسپارلارىمەن ءبولىسىپ تە قويدى. ولاردىڭ ىشىندە اسپانداعى ايدى اپەرەم دەپ، اتقارىلمايتىن ۋادەلەردى ءۇيىپ-توگىپ جاتقاندارى دا بار. ال، ەندى ماعان ت.ساريەۆتىڭ كوڭىلگە قونىمدى باعدارلاماسى ۇناپ تۇر. ءوز باسىم، ساريەۆتەن كوپ ءۇمىت كۇتەم...

Abai.kz: دۇرىس ەكەن. مىنە، قازاقستاندى ءوز كوزىڭىزبەن كوردىڭىز. جاس ساياساتشى رەتىندە ايتىڭىزشى، ءسىز سەكىلدى جاستار بولاشاق پرەزيدەنتتەرىڭىزدىڭ قانداي ساياسات جۇرگىزگەنىن قالايدى؟!

تۇرسىنبەك بەيشەنبەكۇلى: ءيا، قازاقستاندى كوردىم. نۇرسۇلتان ءابىشۇلىنىڭ «الدىمەن ەكونوميكا، سوسىن ساياسات» دەگەن ۇستانىمىنىڭ ماڭىزىنا كوزىم انىق جەتتى. نەگىزى سول دەموكراتياعا الدىمەن حالىق، ءتىپتى ەل باسقارىپ جۇرگەن تۇلعانىڭ ءوزى دايىن بولۋى كەرەك سەكىلدى. دايىن بولماسا، بيلىك باسىنداعى سەركە ونى دايىنداۋى ءتيىس ەكەن. بىزدە بۇگىنگى كۇندە ءسوز وتە كوبەيىپ كەتتى، ەندى بىزگە ءسوزدى قويىپ، ىسكە وتەتىن مەزگىل كەلدى.  حالىك رەۆوليۋتسيادان، جالعان ۋادەدەن، كلانداردىڭ تارتىسىنان، شەت ولكەلەردىڭ ساياسي ويىنىنان ابدەن شارشادى. قىرعىز ەلى سوزىندە تۇراتىن، ءپرينتسيپتى، باتىل قادامداردى جاسايتىن، ەلدى بولمەيتىن جانە پاتريوت تۇلعاعا شولدەپ تۇر.

Abai.kz