جالپى روماندار، جوعارى مارتەبەلىنىڭ ءوزى جازعان روماندار تۋرالى تراكتاتسيا

ارينە، سەن، ايەلىم، مەن، يا مەن، سەنىڭ كۇيەۋىڭ رومان جازعانىن بىلگەندە تاڭقالارسىڭ. بىراق بۇل بۇرىنىراقتا، مەنىڭ جاستىق شاعىمدا، مەن جاس، قىزۋ قاندى بولعان كەزىمدە بولدى. مەنىڭ روماندارىم قازىرگىدەي ەمەس بولاتىن. مەن زۇلىمدى جازالادىم، ونى ەڭ جەككورىنىشتى، ناس كەيىپتە سيپاتتادىم. بارلىق اڭعىرت جاستىقتا كوز الداپ شاقىرعان ساعىمعا الدانعاندار سەكىلدى اينالىستىم. جاستىق، جاستىق، سەن نە ىستەتپەدىڭ... راسىمەن اق مىرزالار، مەن شىنىمەن روماندار جازدىم، بىراق مەن قازىرگىدەي جازعان جوق ەدىم. ال قايىرىمدى جان جارىق جۇلدىز سياقتى ءومىر اعىسىنىڭ اشىق اسپانىندا جارقىراپ تۇردى. اسپاندى تورلاعان قارا بۇلتتار تارقاپ، قايىرىمدىلىق جەڭىسكە جەتتى. مەن ءوزىمدى ناعىز رومان جازۋشى ex professo سانادىم. ەگەر maximum - جەكە تۇلعانىڭ ادەبي قابىلەتىنىڭ ەڭ جوعارعى دەڭگەيى رەتىندە جارقىن كوزقاراستى، قىزىقتى ەتىپ اڭگىمەلەۋ، ادامنىڭ جەكە جانە قوعامدىق ومىردەگى بەينەسىن تابيعي قالپىندا سۋرەتتەۋدى الساق، مەنىڭ ەڭبەكتەرىم بۇل تالاپتارعا تولىق سايكەس كەلىپ، ەڭ قاتاڭ سىنعا توتەپ بەرەر ەدى.

جالپى روماندار، جوعارى مارتەبەلىنىڭ ءوزى جازعان روماندار تۋرالى تراكتاتسيا

ارينە، سەن، ايەلىم، مەن، يا مەن، سەنىڭ كۇيەۋىڭ رومان جازعانىن بىلگەندە تاڭقالارسىڭ. بىراق بۇل بۇرىنىراقتا، مەنىڭ جاستىق شاعىمدا، مەن جاس، قىزۋ قاندى بولعان كەزىمدە بولدى. مەنىڭ روماندارىم قازىرگىدەي ەمەس بولاتىن. مەن زۇلىمدى جازالادىم، ونى ەڭ جەككورىنىشتى، ناس كەيىپتە سيپاتتادىم. بارلىق اڭعىرت جاستىقتا كوز الداپ شاقىرعان ساعىمعا الدانعاندار سەكىلدى اينالىستىم. جاستىق، جاستىق، سەن نە ىستەتپەدىڭ... راسىمەن اق مىرزالار، مەن شىنىمەن روماندار جازدىم، بىراق مەن قازىرگىدەي جازعان جوق ەدىم. ال قايىرىمدى جان جارىق جۇلدىز سياقتى ءومىر اعىسىنىڭ اشىق اسپانىندا جارقىراپ تۇردى. اسپاندى تورلاعان قارا بۇلتتار تارقاپ، قايىرىمدىلىق جەڭىسكە جەتتى. مەن ءوزىمدى ناعىز رومان جازۋشى ex professo سانادىم. ەگەر maximum - جەكە تۇلعانىڭ ادەبي قابىلەتىنىڭ ەڭ جوعارعى دەڭگەيى رەتىندە جارقىن كوزقاراستى، قىزىقتى ەتىپ اڭگىمەلەۋ، ادامنىڭ جەكە جانە قوعامدىق ومىردەگى بەينەسىن تابيعي قالپىندا سۋرەتتەۋدى الساق، مەنىڭ ەڭبەكتەرىم بۇل تالاپتارعا تولىق سايكەس كەلىپ، ەڭ قاتاڭ سىنعا توتەپ بەرەر ەدى.

مەن قازىرگى زامان جازۋشىلارىن مۇلدە قولدامايمىن. ايگىلى جورج ساند ءوزىنىڭ جوعارعى دارەجەدەگى ۋتوپيالىق يدەيالارىمەن، وقشاۋلانعان باقىتقا ۇمتىلۋمەن، ءتانسىز كەمەلدىكپەن جانە تاعى دا باسقا تۇسىنىكسىز ارمانمەن، مەنىڭ كوزقاراسىمشا، ساباپ الۋعا تۇراتىن قىڭىر قاتىن ءتارىزدى (جوعارعى مارتەبەلىم كۇلدى عوي دەيمىن). ونىڭ جازعانىنىڭ بارلىعى بوس ەلىگۋشىلىك، ريتوريكالىق فيگۋرالار، دورەكى پايداكۇنەمدىك. تەك تالعامى بۇزىلعان، ەشقانداي ايەلگە ءتان قىلىعى جوق ايەلدەر عانا ديۋ دەۆان حانىمنىڭ ەمانسيپاتسيالىق بوس قيالىن وقىپ، que cest charmant!*1 بۇل قانداي كەرەمەت دەپ كوزدەرىن جۇمىپ تاڭداي قاعۋى مۇمكىن. بۇل ەشقانداي دا "charmant" ەمەس، اشەيىن قارابايىر قيال مەن ۇسقىنسىز exsalte.

مىنە، تاعى ءبىر پۇت - گوگول. قۇداي ءۇشىن ايتىڭىزدارشى مىرزالار، سىزدەر ونىڭ شىعارمالارىنان - قارابايىر تىرلىكتى سيپاتتاۋ، ءدامدى تاعامداردى سۋرەتتەۋ، قامىرلار مەن ءتۇشپارالاردىڭ الەمى جانە جارمەڭكە مەن كاباكتان جينالعان انايى سوزدەردەن باسقا نە تاباسىزدار؟ كىتاپتى قولىڭا الساڭ بولدى، شوشقا مايىنىڭ، قارامايدىڭ، تەمەكى، ءتۇتىن ءيىسى شىعادى. Fi donc! machere*2, گوگولدى ەشقاشاندا وقىما. ونىڭ بۇل جوسپارلارى تەك كىرە تارتۋشىلارعا عانا جارايدى. ءسىزدىڭ الدىڭىزدا مۇلدە جاڭا، ۇزبە قامىرلار مەن ءتۇشپارالاردىڭ الەمى اشىلاتىن، ياعني ءبىرىنشى ورىندا شوشقالار تۇراتىن الەمنىڭ نەسى تارتىمدى؟ بۇل ماعان ۇنايدى، مەكەمەلەردە شوشقالار قىدىرىپ ءجۇر ەدى. بۇل دەگەنىمىز - ءوز وتانىنىڭ زاڭدارىنا ەشقانداي قۇرمەت كورسەتپەۋ جانە قاسيەتتى ۇعىمداردىڭ بارلىعىن كەكەسىنمەن كۇلكى ەتۋ دەگەن ءسوز. ونىڭ «رەۆيزورى» وتىرىك، ءبىتىپ بولمايتىن ۇشان تەڭىز وتىرىك! ورىندىقتىڭ ۇشىنا وتىراتىن مولوحوۆتاردى ول قايدان كورىپ ءجۇر. مەن، قۇدايعا شۇكىر، رەسەيدى ۇزىنىنان دا، كولدەنەڭىنەن دە كەزىپ شىقتىم، بىراق ەش جەردەن دوبچينسكي مەن بوبچينسكيلەردى مە؟ ولاردى كەزدەستىرمەدىم، ءتىپتى بىزدە، سىبىردە، مۇنداي كەيىپكەرلەر جوق. كانسكىدەگى2 سوت، مىنە سول وڭباعان ء(سىز ونى ي. ۆ. جازاسىز)!، حا-حا-حا. ال بەردسكىدەگى3 پوليتسيا باستىعى ناعىز جىرتقىشتاردىڭ تۇقىمى، ونىڭ ءوزى دە گوگولدىڭ گورودنيچيىمەن سالىستىرعاندا ازامات! ء(ۇزىلىس)

ءيا، مەن نە جايىندا ايتىپ ەدىم؟ ءا، ءوز روماندارىم تۋرالى. ال، مىرزالار، تىڭداڭىزدار جانە قۇلاقتارىڭىزعا قۇيىپ الىڭىزدار: نە ايتسام دا سىڭىرە بەرىڭىزدەر، راس ايتامىن. مەن وسيەت رەتىندە بارلىعىڭىزعا، اسىرەسە، ساعان ايتامىن. ايەلى كۇيەۋىن سىيلاسىن (كۇلەدى). مەن رومانداردى... كۇيرەۋىك سەزىمدەردى بەينەلەۋ ءۇشىن جازعان جوقپىن. ءوز روماندارىمدى باسىپ شىعارماعانىم وكىنىشتى...، بىراق كەزىندە وعان قولىم تيمەدى. قىزمەت، اسكەري ەكزەرتسيا جانە وزىمە قويعان گەنەرال بولۋ مىندەتىم رومانتيكالىق بەيىمدىلىگىمنەن ۇستەم ءتۇسىپ، كابينەتىمنىڭ ءبىر تۇكپىرىندە اسكەري اۆتورلاردىڭ ورتاسىندا، وزگە، اناعۇرلىم ىرگەلى بىلگىرلىككە بوي تارتىپ، اسكەري ونەر مەن جۇمىسىممەن تىعىز بايلانىستى ءپان رەتىندە - ماتەماتيكانى وقي باستادىم.

ءبىر روماننىڭ جەلىسىن مەن اراب جانە ابيسسينيا پاتشايىمىنىڭ سۇلەيمەن4 پاتشاعا ەلشىلىگى تۋرالى ءىنجىل حيكاياسىنان الدىم. وزىمشە جەڭىل تىلمەن جانە قىزىقتى مازمۇنمەن كوپشىلىكتى تانىستىرىپ، قوعامعا كونەدەگى ارابتار مەن ابيسسيندەردىڭ ءدىنى مەن ادەت عۇرپى، تاريحىمەن تانىستىرىپ  انە ءوزىم اشقان جاڭالىعىمدى عىلىم مەن*3 ونەردە تانىمال ەتسەم دەدىم.

سول كەزەڭ تاريحىنىڭ بەيمالىم فاكتىلەرىن قىزىقتى دا ايقىن ەتىپ ءتۇسىندىردىم. فاكتىلەر شاما جەتكەنشە قيسىندى، دالەلدەر كۇشتى بولدى... وقيعا ورنى وتەتىن جەر، تەاتر ەتىپ مەن باب ەل ماندەب بۇعازىن تاڭدادىم. ءتۇن. ارابتاردىڭ شاتىرى مەن قۇمدى بەلەستە تۇرعان پاتشايىمنىڭ جەكە شاتىرى. باقىتتى ارابيانىڭ (Arabia felix) شۇيگىن شالعىنىندا جايىلىپ جۇرگەن تۇيەلەر. جۇلدىزدى اسپان جانە اي. تۇنگى ساۋلە وسى كورىنىستەرگە دىرىلدەگەن جارىق شاشىپ تۇر. بۇعازدىڭ قاھارلى شىڭدارى ۇرەي توندىرە قارايادى. تەڭىز ۇيقىدا، ال ايدىڭ بەينەسى نەپتۋننىڭ قويۋ قىزىل سۋلارىندا شاعىلىسادى. ءار جەردە جالتىلداپ جانعان الاۋلار كەيدە جارقىراي تۇسەدى، سول الاۋدىڭ الدىندا وتىرعان اراب ايەلدەرى شاعىن كەشكى اسىن ازىرلەۋدە. تەك پاتشايىمنىڭ جەكە شاتىرىندا عانا جارىق كورىنبەيدى. ول ءبىر قولىن جاعىنا تايانىپ ويلانىپ وتىر، ال ەكىنشى قولىمەن مارجان تاستان جاسالعان القاسىن تەرمەلەپ وتىر (مارجاندار قارا تەڭىزدەن الىناتىن، سوندىقتان ونىڭ القاسى بولۋى ءتيىس). ول سۇلەيمەن تۋرالى، ونىڭ دانالىعى تۋرالى ويلايدى. ول پاتشاعا سىرتتاي ولەردەي عاشىق. كەنەتتەن ول جۇلدىزدى اسپانعا كوزىن تىگىپ، ەكى كوزىنەن مولدىرەپ جاس اعىپ، كوككە ءمىناجات ەتەدى، سەبەبى ارابتار سابەي دىنىندە (جۇلدىزعا تابىنۋشىلار) بولعان.

عىلىمي تۇرعىدان العاندا، V جانە VI بولىمدەر وتە قىزىقتى بولاتىن. V بولىمدە بىرنەشە ەكسكازدا*4 قارا تەڭىزدە مارجان تەرۋ تاسىلدەرى سيپاتتالادى. مەن وسى جەردە، مارجان ءوندىرۋ ءادىسى ارابتاردىڭ افريكا قۇرلىعىنا كوشىپ، ونى وتارلاۋعا سەبەپ بولدى دەپ قيالىمدى شارىقتاتتىم. قونىس اۋدارۋ ورنى «جوقتاۋ قاقپاسى» دەپ اتالعان باب ءال ماندەب بۇعازى بولدى. وسى جەردە مەن قورقىنىشتى، جان تۇرشىكتىرەتىن كورىنىستى سيپاتتادىم. داۋىل تۇرىپ، تەڭىزدىڭ ۇيدەي تولقىندارى كوتەرىلىپ قۇز جاعالاۋعا سوعىلعان كەزدە، مۇك باسقان تاستاردى اق كوبىككە وراپ، جاعالاۋ دىم تارتىپ، تۇمانعا اينالادى. دولى داۋىلدىڭ قۇشاعىندا باتىل تەڭىزشىلەردىڭ قايىقتارى قارايىپ، تەڭىز بەتىندە جاڭقالار ءتارىزدى قالقىپ ءجۇر. قيۋى قاشقان قايىقتاردى جۇتىپ قويعىسى كەلگەندەي تولقىندار كوتەرىلىپ، كەنەتتەن قايىقتاردى باسىپ قالادى. جاعالاۋدان ۇرەيلى داۋىستار ەستىلەدى. بۇل شاشتارىن مەدۋزا اتانىڭ*5 باسى سياقتى جايعان ولاردىڭ ايەلدەرى. ادال جارلارى جانىن قويارعا جەر تاپپاي، داۋىس قىلىپ، تەك قۇر شىڭعىرا بەرەدى. جەل ولاردىڭ داۋىستارىن باسىپ، شاشتارىن، جەڭىل كيىمدەرىن جەلبىرەتەدى. ولار قارا شىڭنىڭ باسىندا جىن-ويناققا جينالعان مىستاندار سياقتى كورىنەدى.

جالپى رومانتيزم جانە اسا مارتەبەلىنىڭ

روماندارى تۋرالى تراكتاتسيا

حريستيان جىل ساناۋىنا دەيىنگى 900 جىلداردا جازىلعان ادامگەرشىلىك-فيلوسوفيالىق عيبراتتى رومان اقىلمەن تانۋعا جانە بەينەلى سيپاتتا جازىلعان. رومان ەستەتيكالىق پايىمداۋ رۋحىنداعى ادامگەرشىلىككە جانە عيبراتقا تولى. ماقساتى - ديداكتيكالىق بەللەتريستيكا.

رومانتيزم تۋرالى وسىنداي تراكتاتسيا جازۋىما سەبەپ، دۇرىسى ارقاۋ بولعان كەلەسى جاعداي: م. گ.5 جامان ءسوز ايتپاستان، ءۇزىلدى كەسىلدى بىلاي دەپ مالىمدەدى: روماندار - جالعان، ونىڭ ىشىندە جازىلعاننىڭ ءبارى وتىرىك، سوندىقتان رومان وقيتىن حانىمداردىڭ ءبارى جالعان ايتۋعا ۇيرەنەدى، دەمەك، وتىرىكشىلەر. مۇنىڭ ءبارى فاكت، كۇمان كەلتىرۋگە بولمايتىن اكسيوما سياقتى بەرىك ايتىلعانى سونشالىق، ءبىزدىڭ بارلىعىمىز تىك تۇرىپ ءبىر اۋىزدان كەلىسۋىمىزگە تۋرا كەلدى. سول كەزدە جوعارى مارتەبەلى بارلىعىنا، اسىرەسە، ايەلدەرگە ارناپ كەلەسى اقيقات سوزدەردى نەمەسە ءوزى ايتقانداي دالدىكتى جەتكىزۋگە كەڭ پەيىلىمەن مارحابات ەتتى.

ارينە، جارىم مەن، ءيا، مەنىڭ ءبىر كەزدەرى، باياعىدا رومان جازعانىمدى بىلگەندە قاتتى تاڭدانارسىڭ. راسىندا دا، مىرزالار، مەن رومان جازدىم جانە وتە جاقسى جازدىم. مەن ءوزىمدى ناعىز رومان جازۋشى ex professo*6 سانادىم. بىراق قىزمەت تاپسىرىستار، اسكەري ەكزەرتسيا جانە وزىمە قويعان گەنەرال جانە تاكتيك بولۋ مىندەتىم بۇل بالالىق ويىمدى جەلگە ۇشىرىپ، مەن نەعۇرلىم تەرەڭ، نەعۇرلىم ىرگەلى عىلىمعا بەرىلىپ، فيلوسوفيا، تاريح پەن جەر شارىنداعى بارلىق ءتىرى جانە ءولى ەلدەردىڭ ءدىني سەنىمدەرىن وقي باستادىم.

ءبىر روماننىڭ سيۋجەتىن مەن ىنجىلدەگى اراب نەمەسە ابيسسينيا پاتشايىمىنىڭ (ەكەۋىنىڭ ءبىر ەكەنىن ءبىرىنشى بولىپ دالەلدەگەن مەنمىن، ونىڭ ءبارىن ءوز رومانىمدا باياندادىم), سونىمەن اراب پاتشايىمىنىڭ سۇلەيمەن پاتشاعا ەلشىلىگى تۋرالى حيكايادان الدىم. وزىمشە جەڭىل تىلمەن جانە قىزىقتى مازمۇنمەن كوپشىلىكتى كونە ارابتار مەن ابيسسيندەردىڭ ءدىنى مەن ادەت-عۇرپى، تاريحىمەن تانىستىرىپ، سول ۋاقىتتاعى كۇمانى كوپ فاكتىلەرىن دە، جالپى ادامزات دامۋىنىڭ تاريحىنداعى دا، عىلىمدار سالاسىنداعى باجايلاپ تۇسىندىرەتىن ءوز جاڭالىقتارىمدى كوپكە ۇسىنسام دەپ ەدىم.

مەن ءبارىن جاقسى جازدىم، دالەلدەرىم نىق. ولاردى سول كەزدە جاريا ەتپەگەنىم وكىنىشتى، بىراق وعان قولىم تيمەدى. وقيعا ورنى وتەتىن جەر ەتىپ (وزىنە ريزا كۇلكى) مەن باب ءال ماندەب بۇعازىن تاڭدادىم (تاعى دا سونداي كۇلكى). سىزدەر بۇل بۇعازدىڭ قايدا ەكەنىن بىلەسىزدەر مە؟ ساۋال تىكەلەي ماعان باعىتتالعاندىقتان، مەن مۇسىلمان رەتىندە بىلەتىنىمدى راستادىم جانە تىك سويلەپ، ونىڭ اۋدارماسى «جىلاپ ەڭىرەۋ قاقپاسى» دەدىم. ءيا، عىلىمي تۇرعىدان العاندا، V جانە VI بولىمدەر وتە قىزىقتى بولاتىن. V بولىمدە مارجان تەرۋ تاسىلدەرىن سيپاتتاپ، وزىمە عانا ءتان ويدى دامىتىپ، قيالىمدى شارىقتاتتىم، مارجان اۋلاۋ ءادىسى ارابتاردىڭ افريكا قۇرلىعىن وتارلاۋىنا جانە وعان كوشۋگە سەبەپ بولدى دەپ جازدىم (ابيسسيندىكتەردى ارابتاردىڭ ەميگراتسيالىق كولونياسى سانايمىن). بۇل قونىس اۋدارۋ... (ۇزاق ۇنسىزدىك) شاماسى، ياعني قونىس اۋدارۋ ورنى، شاماسى (كۇلكى، مازاسىز يشارالار، ولەردەي كۇلكىسى كەلىپ، ۋداي اششى قالجىڭ ايتقىسى كەلگەن، وزىنە عانا بەلگىلى سەبەپتەرمەن كۇلە المايتىن ادامنىڭ جاعدايى), اقىر اياعى، قولىمەن ۇستەلدى ءبىر ۇرىپ: گراردافۋي ءمۇيىسى*7 دەدى. قۇپيالاپ ايتار بولساق، ج. م. بۇل ءمۇيىستىڭ سوڭىن ايتقان كەزدە باسقاشا دىبىستادى، سوندىقتان ءسوز كۇلكىلى دەرەكسىز ويىن سوزگە اينالىپ، ونىڭ ايەلىن قۇلاعىنىڭ ۇشىنا دەيىن قىزارۋعا ماجبۇرلەدى، ال ءبىزدى سونشالىقتى دىرىلدەگەن كۇيگە ءتۇسىرىپ، ءبىز ۇزاق ۋاقىت، جوعارى مارتەبەلىمنىڭ تىلىمەن ايتقاندا وسى ءسوزدىڭ قۇپيا ماعىناسىن اشكەرەلەۋگە تىرىستىق، اياعىندا باسىمىزعا تۇك كىرمەي، جوعارى مارتەبەلىمنىڭ تەرەڭ سىني ويىنا، بايانداۋ دارىنىنا، ەنتسيكلوپەديالىق بىلىمىنە - ونىڭ گوگولدىك ۇلگىدەگى ءازىلىن تەرەڭ تۇسىندىك.

كەلەسى رومان تازا تاربيەلىك-پسيحولوگيالىق ماعىنادا بولدى. مەن ونى «الفا مەن ۆيتا» دەپ اتادىم (وتە تەرەڭ ويلىلىقتى ءبىلدىرۋ). وندا پاتشا - اقىل، ەرىك-جىگەردىڭ ەركىن كۇشى جانە تاعدىردى بەينەلەپ مەن گەتەرونوميانىڭ (ادام ەركىنىڭ سىرتقى تابيعي كۇشتەرگە تاۋەلدىلىگى) اقيقات ەمەستىگىن جانە جوق ەكەنىن دالەلدەدىم. الدىمەن بەلگىلى دارەجەدە جەكە تۇلعانىڭ پاراساتتىلىعىن قۇرايتىن رۋحاني قوزعاۋشى كۇشتەردىڭ، بىلايشا ايتقاندا سۋبستانتسياسىن بەينەلەپ، مەن ولاردىڭ جالپىلاي بالاماسىن، باسقاشا ايتقاندا، اقىل وي مەن ەرىك جىگەردىڭ جارىققا شىعۋىن، ءوزارا بايلانىسىن، قاسيەت سيپاتىن انىقتادىم. جەكەلەي العاندا، اقىل وي مەن تاعدىردىڭ ارەكەتىنە جانە جارىققا شىعۋىنا (relation) ەرەكشە كوڭىل ءبولىپ، بۇل سوزدەردى تۋرا ماعىنادا قابىلداي وتىرىپ، اقىل ويدىڭ فاتۋم جانە رەلياتسياعا تيگىزەتىن اسەرىنە ەرەكشە نازار اۋداردىم. ەكىنشى بولىمگە مەن لاتىنشا ەپيگراف تاڭدادىم: Volentem ducunt fata, nolentem trahunt - جۇرگىسى كەلگەندى تاعدىر جەتەلەيدى، جۇرگىسى كەلمەگەندى سۇيرەيدى. مەنىڭ كوزقاراسىم congruism مەن ءبىراز ۇقساس، بىراق ءبىراز قاراما قايشى بولدى. تاعدىرعا مەن انومانيا رەتىندە قاراپ، ەرتەدەگى پارسىلاردىڭ اريمانى6 مورگاننىڭ فاتاسى7 دۇلەي، جازالاۋشى كۇشىن بەينەلەيدى دەگەن ۇعىمدى دامىتتىم. راسىندا دا، بۇل رومان apriori راتسيونالدى تۇرعىدا دالەلدەنگەن، كوپتەگەن جاڭا يدەيالاردى قامتىدى، ءوز باسىمدا بولعان تاجىريبەلەرگە نەگىزدەلدى. بۇل شىندىعىندا دەرەكسىز-فيلوسوفيالىق جانە رومان تۇرىندەگى ناسيحاتتىق ماقساتى بار كىتاپ بولدى - كوپتەگەن انىق زەرتتەلمەگەن فيلوسوفيالىق جانە ءدىني ماسەلەلەر، نەمىستىك تۇمان مەن قاپاستىڭ ىشىنەن نە قاراستىرۋعا بولادى (ەزۋ تارتادى), وسىلايشا، گەرماندىق فيلوسوفتار [انىق زەرتتەمەگەن] ماسەلەلەر: كانت8, اعايىندى شلەگەلدەر9, گەردەر10 جانە تاعى باسقالاردى وتە تۇسىنىكتى دارەجەدە وسى روماندا جانە وزگە ەكى ديسسەرتاتسيادا جازدىم.

كەزىندە مەن anthropomorphism - قۇدايعا ادام كەيپىن باراتىن عىلىمدى قاراستىرىپ، ول «ادام ۇرىعى» - ءدىني ماسەلە. ءارتۇرلى تىلدەگى جانە كوزقاراستاعى ترانستسەندەنتتى دەرەكسىز، ىرگەلى جانە جاعىمدى، ءدىني رۋحتاعى، ەنجارلىق (ينديففەرەنتيزم), ابسكۋرانتيزم رۋحىنداعى شىعارمالاردى كوپ وقىدىم. ءبارىن تاجىريبە جۇزىندە تەكسەردىم، اسكەري سىنشىل كوزقاراسپەن ءوز باسىمنان وتكەرىپ، اجەپتاۋىر سەزگىشتىك اۆتونوميالىق تۇردە كورسەتىلگەن (اقىل وي تەك اقىل وي زاڭىنا قىزمەت ەتەدى دەگەن كۇش) ماڭىزدى ناتيجەلەرگە قول جەتكىزدىم. ەكى شىعارمامدا قۇداي جولى ميسسياسى تۋرالى تەوريا مەن يدەاليزم تەورياسى تۋرالى ەڭبەكتەر ايتىلعان. جارىم مەنىڭ (كەشىرىم وتىنەمىز، ج. م. كەيدە ەستەتيكالىق دەرەكسىزدىك اقىل وي تولقىنىسىندا دەرەكسىز تانۋشىلىعى ءابسوليۋتتى دارەجەگە كوتەرىلىپ، ءبىزدىڭ جۇلدىزدار استىنداعى پلانەتامىزدىڭ - ادامدار مەكەندەيتىن جەردىڭ جانە ءبىزدىڭ پانيلىك ەكەنىمىزدى ۇمىتىپ، ج. م. ءبىزدى - ەۋروپا، ازيا، افريكا، امەريكا جانە اۆستراليا قۇرلىقتارىنىڭ تۇرعىندارىن اي جانە باسقا پلانەتا تۇرعىندارىنان (اي ادامدار، مارس ادامدار، يۋپيتەر ادامدار دەپ اتالادى جانە ت. ب.) باسقالاردان ءبىزدى اجىراتۋ ءۇشىن سولاي اتايتىن. سونشالىقتى جەڭىل جانە كۇلكىلى، ايالى، (راسىندا دا، جۇبايىم-جانىم، وتە ايالى ەمەس پە؟) ءوزىنىڭ جارىن، قۇرمەتتى گەنەرالشا گاسفوردتى وسىلاي ەركەلەتەدى. ارى قاراي جالعاستىرايىق. مەنىڭ ايەلىم شارشادى، مىرزالار (ايەلىنىڭ يىعىنان جەڭىل قاعىپ جىبەرەدى جانە جاۋاپ رەتىندە سول قولعا تيگەن بىرنەشە ءسۇيىس), مەن كوپ سويلەپ كەتتىم، تۇراتىن ۋاقىت بولدى.

- ءيا، قىمباتتىم، سەنىڭ كۇيەۋىڭ ءبىر زاماندا رومانيست بولعان، بىراق وتە جۇمىسباستى بولدى، الايدا اناداي (ەزۋ تارتادى) كۇيرەۋىك جورج ساند نەمەسە اناداي گوگول سياقتى ەمەس، سىزدەر سونشالىقتى تاڭ قالاتىنداي مەن ولاردان ەشتەڭە تاپپادىم. مەن... ء(تىسىن شۇقىلايدى).

ال مەن ديككەنس ءتارىزدى جازدىم: تەرەڭ پاتەتيكالىق جانە ءازىل-قالجىڭ تونمەن... (سىرانىڭ سوڭعى جۇتىمىن ىشەدى). وكىنىشتى، ۋ.*8 مىرزا، قازىردە بۇل روماندار مەندە جوق، ايتپەسە مەن سىزگە ونى تولىق جانە بارلىق قۇقىقپەن يەمدەنۋگە بەرەر ەدىم («ت» ەرەكشە ەكپىنمەن جانە ىسقارتا ايتىلادى), ەگەر ءسىز ولاردى ءوز اتىڭىزبەن باسىپ شىعارساڭىز، ءسوز جوق، ەڭ جاقسى جازۋشى دەگەن مارتەبەلى اتاققا يە بولىپ، كونە اقىننىڭ ولەڭىن قايتالاي الار ەدىڭىز: «Nostri non plena ix boris»*9 (سوڭى).

2 ناۋرىز. كەيبىر ءوز عۇمىرىن عىلىم مەن جاقىندارىنا پايدا اكەلۋگە ارناعان جەكە تۇلعالاردىڭ شىنايى جانە جاناما قاسيەتتەرى تۋرالى كەيبىر وتكىر ويلارى بويىنشا، وزدەرىن وزگە پەندەلەردەن مەديكتەر دەپ وقشاۋلاعانىمەن، ا. ج. م. ءۇشىن ەمپيريكالىق وزىمشىلدەر دەگەن اتاۋمەن تانىمال.

بارلىق ەمدەۋشىلەر، بىلايشا ايتقاندا، ەسكۋلاپتىڭ11 ابىزدارى - جالپى ادامزات ساۋلىعىنىڭ دوسى جانە ساقتاۋشى، ەگەر ولارعا فيلوسوفيالىق كوزقاراسپەن قاراساڭ، جۇرتتان وتكەن وزىمشىلدەر. بۇل جاعدايمەن كەز كەلگەن كونسەكۆەنتتى*10 ادام كەلىسەدى، سەبەبى ەڭ ەگويست تۇلعالار، ياعني وزگەلەردىڭ ارقاسىندا كۇن كورەتىن، استارلاپ ايتقاندا ومىرىمەن كۇن كورەتىن ادامدار، مەن بۇل جەردە ءومىر دەگەندى، تۇسىنەسىزدەر مە، ەمپيريكالىق ماعىناسىندا الىپ وتىرمىن (كۇلكى).

ادام ءومىرى دەگەن نە؟ نەمەسە ادام ءومىرىنىڭ ءمانى نەدە؟ - ارينە، مەن جالپى قالىڭ بۇقارا تۋرالى ايتىپ وتىرمىن: ولار ءۇشىن ءومىر ءمانى: اقشا مەن ءلاززات الۋ. سوڭعىنىڭ باستاۋ الاتىن جەرى العاشقىنىڭ كوزى. دارىگەر سىزدەن ەكەۋىن دە الا الادى.

مەن بۇل ماتەررريانى («ر» ارپىنە ەرەكشە ەكپىن قويىپ، سوزىپ ايتادى) دامىتقىم كەلمەيدى، ءسىز دارىگەر رەتىندە (دارىگەر ك. مىرزاعا قاراتىپ ايتىلعان ءسوز جانە بارىنشا جارقىن كۇلىپ) جاقسى بىلسەڭىز كەرەك. شىنىڭىزدى ايتىڭىزشى، بىزگە قالاي قارايسىز؟... ءسىز ءتۇسىنىپ تۇرسىز، اناۋ... اقشانى كوبىرەك بەرەتىن سۋبەكت رەتىندە ەمەس پە؟ مويىنداڭىز. سونىمەن... مەن نە دەدىم...

- ءيا، ءسىزدىڭ دارىگەر باۋىرلارىڭىز تۋرالى... ولار [قۇرمەتتى مىرزالار] وزىمشىلدەر، مەن ونى جاڭا عانا يندۋكتسيامەن دالەلدەدىم. دەمەك، لوگيكالىق تۇرعىدان العاندا، ergo: دارىگەرلەر - اپوديكتيكالىق*11 وزىمشىلدەر، ال وزىمشىلدەر ادامزاتقا دوس ەمەس، قوعامعا جات تۇلعالار، ولار بۇكىل دەنەگە اسەر ەتەتىن اۋرۋعا شالدىققان ءبىر مۇشەنىڭ اۋىرۋى سياقتى، كوزگە تۇسكەن شەل سەكىلدى.

سونىمەن، دارىگەرلەر بۇدان بىلاي ەمپيريكالىق ەگويستەر دەپ قانا اتالۋعا ءتيىس. Dit haut!*12.

5 ناۋرىز. ايەل تابيعاتىنىڭ وزگەشەلىگى تۋرالى تالاسسىز اقيقاتتى تولىقتىرىپ، راستاۋى جانە دالەلدەۋى ءتيىس ءبىر ۆەنگەر حانىمى تۋرالى حيكايات.