رەداكتسيادان:

تومەندەگى ماقالادا تۇراقتى اۆتورلارىمىزدىڭ ءبىرى سادىق سماعۇلوۆ قىرعىز اقىنى االى تۋتكۋچكەۆ ايتىپتى-مىس دەگەن دەگەن دۇنيەنى نەگىز الىپ، ءوز ويىن جازعان. ءبىز قاي تاراپقا دا ءسوز ۇسىنا الاتىنىمىزدى ەسكەرتە وتىرىپ، ماقالادا ايتىلعان دۇنيەلەرگە قاتىستى االى تۋتكۋچكەۆتىڭ بولماسا وزگە وقىرمانداردىڭ ايتارى بولسا، جاريالاۋعا دايىنبىز!

Abai.kz

قىرعىز اقىنى «ورمانحان ماناپتىڭ قولعا تۇسكەن كەنەسارىنىڭ باسىن كەسكەنىن ەرلىك» دەيدى. اپىر-اۋ، و زامان مەن بۇ زاماندا حاننىڭ باسىن حان الۋشى ەدى. ارىدەن باستاساق، ماكادونسكي، شىڭعىسحان، ناپالەون، قارسى جاقتىڭ جەڭىلگەن قولباسشىلارىنىڭ باسىن العان جوق ەدى. ستالين ءپاۋلىستىڭ باسىن العان جوق، امان ەسەن ەلىنە قايتاردى. گيتلەر ءوزى ۋ ءىشىپ ءولدى. كەنەسارىنىڭ باسىن شاپقاندا ورمانحان  قاتىستى دەگەن دەرەك جوق.

ءسوزىمدى مەنىڭ تىڭدايتىن،

قازاق، قىرعىز حالقىم بار.

گوي-گويگەيلەتىپ ايتاتىن،

كوڭىلدە ءبىراز داتىم بار.

تىزگىنىمدى بوس قويىپ،

«باس كەسپەك بار بولسا دا،

ءتىل كەسپەك جوق» دەگەندەي،

ءبىراز نارسە ايتپاقپىن،

«ەلشى مەنەن جىرشىعا،

ءولىم جوق» دەگەن سالتىم بار.

قاستىقتان ەمەس دوستىقتان،

كەلەلى ءسوز ايتپاقپىن.

قازاق ، قىرعىز قۇلاق سال،

تىلىنە ەرمەي ايتاقتىڭ.

شىڭعىس پەنەن مۇحتارداي،

ۇلدارىڭ بار حالقىمسىڭ.

ءتۇبىن قۋساڭ ۇقسايدى،

ءۇيىن كورسەڭ ۇقسايدى،

تۇندىكتەن تۇنگى اسپاننىڭ،

جۇلدىزىن تالماي قارايتىن.

قازاق، قىرعىز قوسىلىپ،

الاتاۋدىڭ توسكەيىن،

ەن جايلاعان ەل ەدىك.

قۇبىلانى بەتكە العان،

ءدىنىمىز دە ءبىر ەدى.

تىلماشسىزدە سويلسەر،

ءتىلىمىز دە ءبىر ەدى.

بابام قىرعىز ايتادى،

قازاق تۋعان «ش» دەيدى،

قىرعىز تۋعان «چ» دەيدى.

«ش» مەنەن «چ» بولمسا،

ايىرمامىز جوق دەيدى.

باباڭ قازاق ايتتى عوي:

«باسىڭداعى اق قالپاق،

قيۋلاپ شەتىن سىرعىزعان.

مەنىڭ دە بەتىم جاپ-جالپاق،

ايىرمام قايسى قىرعىزدان»؟!

قازاق، قىرعىزدىڭ تۋىستىعىن ايتا كەلىپ، الاشا حان مەن ماناستان كەلە جاتقان دوستىقتى ءبىز سەكىلدى اقىندار عاسىرلار بويى جىرلاپ كەلەدى. الايدا بۇگىنگى اقىندار اعايىننىڭ اراسىنا وت سالىپ، بىرلىكتى  بۇزاتىن تەنتەك اقىندار قاتارى كوبەيدى. قازاقستاننىڭ «حابار» تەلەارناسىنداعى دودالى ايتىستا «كەنەسارىىڭ باسىن شاۋىپ العان قىرعىزدار ءبىزدىڭ  دۇشپانىمىز» دەپ سالدى. اقىنداردىڭ قاي-قايسىسى بولسىن ەركەگى دە، ايەلى دە قىرعىزدى ايامادى. «اۋ، اعايىن قويىڭدار، قىرعىز ءبىزدىڭ باۋىرىمىز  عوي» دەيتىن ادام بولمادى. اۋىلىن  شاۋىپ الماساق،  قاتىنىن تارتىپ المساق، دومبىراسىن قۇشاقتاعان اقىندار قىرعىزدى نەگە قارعايدى؟!

جولاۋشى بولىپ كەلگەنە،

قىمىزى دايىن قىرعىزدىڭ.

توناۋشى بولىپ كەلگەنگە،

قىلىشى دايىن قىرعىزدىڭ.

ورمانحان ناعىز باتىر عوي،

شابۋعا كەلگەن جاۋىنىڭ،

الدىنان  جۇگىرىپ شىقپادى، -   دەپ ءبىر قايىرسا:

قازاقتىڭ حانى ابىلاي،

حالقىنىڭ مۇڭىن از قىلدى.

ماقساتىنا جەتە الماي،

اجال تاۋىپ كوز جۇمدى.

بۇقار جىراۋ ازعىرىپ،

قىرعىزداردى شاپتىردى.

جالعاستىرعان اتا ءىسىن

كەنەسارىعا  اجال تاپتىردى.  - دەپ ىرلاپ سوڭىندا  «ەستەرىڭدە بولسىن، قازاق قىرعىزدى جەڭە المايدى» دەپ قورىتادى.

قازاقتى جوڭعار قالماقتارى شاپقاندا قىرعىزدار قورعان بولدى. جەڭىسكە جەتكىزدى. ەندەشە، قىرعىزدى جاۋ دەپ وتىرعان قازاقتىڭ بويىندا قالماقتىڭ قانى بار دەيدى.

1932 جىلعى اشارشىلىقتا كومۋسىز قالىپ، كوپ قازاق قىناداي قىرىلدى. اعايىنىم وسى دەپ قىرعىزعا قاراي شۇبىردى. قىرعىزدار اس بەردى. قىزدارىن قاتىن قىلىپ الدى. سول جەڭگەلەر قازىر بالپاناقتاي اجە بولدى.

شىنىنىن ايتقاندا، قازاق سەن كىم ەدىڭ؟ مۋزەيلەردى  ارالاپ ەسكى دۇيەنىڭ كارتاسىن قاراساڭ، قازاق دەگەن ەلدى تاپپايسىڭ. «قارا قىرعىز» دەپ اتايتىنىن ايتادى.

وزدەرىڭ ءپىر تۇتاتىن شاكارىم «قازاق قىرعىزدان تاراعان» دەپ ايتىپ ەدى، سوعان نەگە سەنبەيسىڭدەر دەيدى.

«ماناستى» شوقان جازباسا شوقاننىڭ اتى تاريحتا قالمايتىن ەدى - دەيدى.

1986 جىلى جەلتوقساندا قازاق جاستارى كوشەدە قىرىلىپ جاتقاندا قىرعىز جاستارى الماتىعا اتتاندى. وتارعا كەلگەندە اۆتوماتپەن، تانكىمەن كۇتىپ الدى. ودان قورقىپ ءبىر قىرعىز كەرى قايتپادى. سول ەرلىگىمدى ۇمىتپا، قازاق!

سويتكەن قىرعىزدىڭ باسىنا كۇن تۋعاندا سەن نە ىستەدىڭ؟ شىرىلداعان قىرعىزدى بيلىك وققا بايلاپ اتىپ جاتقاندا، سەن شەگاراڭدى جاۋىپ العانىڭدى قالاي ۇمىتامىن.

بۇل ىر قىرعىز اقىنى االى تۋتكۋچيەۆتىڭ قازاق اقىندارىنا بەرگەن جاۋابى رەتىندە جازىپتى. ءوزى باستىردى ما، الدە بىرەۋ باستىردى ما، بەلگىسىز.

مەن  «بۇركەنشىك» دەگەن اتپەن «حان كەنەنىڭ قوشتاسۋى» دەگەن  تولعاۋدى  اباي كز-ءنىڭ سىن-تالقىسىنا 11 – مامىردا ۇسىنعان ەدىم. قىرعىز اعايىنداردان بولۋ كەرەك، جوعارعىداي جاۋاپ الدىم.  وسىندا قانشالىقتى شىندىق بار؟

سادىق سماعۇلوۆ

Abai.kz