«تەرەڭ ءبىلىم – تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ تىرەگى، اقىل-وي – ازات­تىعىمىزدىڭ الداسپانى»، – دەپ ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ اتاپ كورسەتكەندەي، بۇگىنگى ءبىلىمنىڭ مازمۇنى مەن ماقساتى «ۋاقىت تالابىنا بەيىمدەلە وتىرىپ، زامانا بەتالىسىنا قاراي ماسەلەلەردى بەلگىلەي» الاتىن جوس­پارلاردى جۇزەگە اسىرۋعا باعىتتالۋى ءتيىس. ونىڭ استارىندا ء«وسىم، رەفورما جانە دامۋ» سياقتى ستراتەگيالىق ۇعىمداردىڭ ۇندەستىگى كورىنىس تاباتىنىن دا ەستەن شىعارماعانىمىز ابزال، - دەپ جازادى "ەگەمەن قازاقستان.

ءبىلىم الۋدىڭ حالىقارالىق ۇلگىسىن قۇراعان «نازارباەۆ ۋني­ۆەرسيتەتتىڭ» الدىندا دا قوس ماقساتتى قوس مىندەتكە ساباق­تاستىرۋ، سول ارقىلى عالام­دىق كەڭىستىكتە قازاق ەلىنىڭ قولتاڭباسىن ايقىنداۋ ماسە­لەلەرى تۇرعانىن جۇرتشىلىق جاقسى ءتۇسىنىپ، وڭ باعالاپ وتىر. ۋاقىت، زامانا تالاپتارىنا ساي جاڭاشا ءومىر ءسۇرۋ مەن ويلاۋدىڭ عالامدىق ۇردىستەرىنە دەن قويا باستاعان جاستاردىڭ ساناسىندا ەلدىكتىڭ، رۋحاني ورلەۋدىڭ، ۇلتتىق جاڭعىرۋدىڭ ۇستانىمدارىن بەكىتۋ – مەملەكەتتىلىگىمىزدىڭ كەپىلى، بولاشاعىمىزدىڭ تىرەگى ەكەنى ءشۇباسىز. سايىپ كەلگەندە، بۇل – جاڭا ءداۋىر كەڭىستىگىندەگى ەل ەرتەڭىن انىقتاۋدىڭ كىلتى.

الەمنىڭ وزىق ەلدەرىمەن تەرەزەمىزدى تەڭەستىرۋ ءۇشىن ءبىلىم ساپاسىن كوتەرۋ، جاھاندىق ەكونوميكا مەن ساياسي فاكتورلاردىڭ سەبەپ-سالدارىن باعامداي وتىرىپ، باسەكەلەستىك اياسىندا سترا­تەگيالىق شەشىمدەر قابىلداۋ، شيكىزات رەسۋرستارىنا قاراپ قالمايتىن ەكونوميكا قۇرۋ، الەۋ­مەتتىك مىندەتتەمەلەردى شە­شۋ سياقتى ماسەلەلەر ءوز جاۋا-­بىن تابۋى ءتيىس. «نازارباەۆ ۋني­­ۆەر­سيتەتتىڭ» باعىتى مەن باع­­دارىن انىقتايتىن وزەكتى تۇجى­رىمداماسى دا وسى ءمانى مەن ماڭىزى زور ومىرشەڭ ۇستا­نىمدارعا نەگىزدەلگەن.

حالىقارالىق ستاندارتقا ساي ءبىلىم قورىمەن قامتاماسىز ەتۋ ماقساتىندا ۋنيۆەرسيتەتتە زاماناۋي ماماندىق يەلەرىن دايىندايتىن مەكتەپتەر ءبىلىم بەرەدى. ولاردىڭ قاتارىندا Seng – ينجەنەريا مەكتەبى، SST – عىلىم مەن تەحنولوگيا مەكتەبى، SHSS – گۋمانيتارلىق جانە الەۋ­مەتتىك عىلىمدار مەكتەبى – جاستاردىڭ بۇگىنگى وي-ساناسىنىڭ ءوسىپ-جەتىلۋىن قامتاماسىز ەتەر رەفورمالىق باعىت-باعداردىڭ نەگىزگى تەتىكتەرى، دامۋدىڭ ما­ڭىز­دى ارنالارى. ءار مەكتەپ بىرنەشە ماماندىقتاردىڭ توعى­سىن قۇراي وتىرىپ، قازاق­ستاننىڭ يننوۆاتسيالىق يندۋستريالاندىرۋ شەڭبەرىندەگى ينديكاتورلىق كورسەتكىشتەرىن ناقتىلاۋعا سەپتىگىن تيگىزەرى ءسوزسىز. مەحانيكالىق، حيميا­لىق، ەلەكتروتەحنيكالىق جانە ەلەك­تروندىق ينجەنەريا، قۇرىلىس ينجەنەرياسى، بيولوگيا جانە بيومەديتسينا، كومپيۋتەرلىك عىلىمدار، ماتەماتيكا، فيزيكا، روبوتوتەحنيكا جانە مەحاترونيكا، انتروپولوگيا، ەكونوميكا، تاريح، ساياساتتانۋ جانە حالىقارالىق قاتىناستار سياقتى ماماندىقتار تىزبەگى – ءورىستى قازاق ۇرپاعىنىڭ ينتەللەكتۋالدى كاپيتالى، باياندى بولاشاعى، بەرىك قورعانى. «قازىر – تەحنيكالىق ماماندىقتاردىڭ، عىلىم مەن يننوۆاتسيانىڭ كۇنى تۋعان زامان» دەگەن نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ تۇجىرىمدى ويلارى دا سوعان دالەل.

بۇگىنگى ۋنيۆەرسيتەت قابىر­عاسىندا ءبىلىم بەرەتىن قازاق ءتىلى، ادەبيەت جانە مادەنيەت كافە­درا­سىنىڭ باعىت-باعدارى مەن ماقسات-مىندەتى – اعىلشىن تىلىندە ءبىلىم الىپ جاتقان جاستاردىڭ بويىنا وتانشىلدىق رۋحتى ەگۋ، ءوز ەلى مەن جەرىنە، ونىڭ تاريحىنا دەگەن ماحابباتىن قاناتتاندىرىپ، بابالار سالتى مەن ءداستۇرىنىڭ وزىق ۇلگىلەرىنە دەگەن ماقتانىش سەزىمىن قالىپتاستىرۋ. بولاشاق كوشباسشى مەن تولىققاندى تۇلعا تاربيەلەۋدىڭ اجىراماس بىرلىگىن قۇرايتىن بىلىكتىلىك تالاپتارى رۋحاني دامۋ ۇستانىمدارىمەن ساباقتاسا وتىرىپ قانا ەل ەرتەڭىن ويلار ۇرپاق قالىپتاستىرۋعا كومەكتەسەدى. ستۋدەنتتەرگە ۇسى­نى­لاتىن مىندەتتى جانە تاڭداۋ­لى كۋرستار قازاق حالقىنىڭ تاريحىن، ادەبيەتىن، اۋەزدى مۋزىكاسى مەن مادەنيەتىن تانىستىرۋعا، قازاق ءتىلىنىڭ عىلىمي اكادەميالىق ءبىلىم كوزى رەتىندە مۇمكىندىگىن تانىتۋعا نەگىزدەلگەن. ماڭىزدى ماسە­لەنىڭ ءبىرى – قازاق ءتىلى، ادە­بيەت، تاريح جانە مادەنيەت سا­باقتارىنىڭ ءار ماماندىقتىڭ وقۋ باعدارلاماسىندا مىندەت­تەلگەن 6 كرەديتپەن ناقتىلانۋى. بۇل – ۇلكەن جەتىستىك. ناتيجەسىندە، كاسىبي تىلدىك قوردى قازاق تى­لىندە ۇسىنىلاتىن اقپاراتتىق جۇيە­مەن بايلانىستىرۋ، كەز كەلگەن ماماندىق يەسىنىڭ بىلىكتىلىك دەڭگەيىن قازاقي تانىم داستۇرىمەن توعىستىرۋ، سالىستىرمالى-انا­ليتيكالىق زەرتتەۋلەر جۇرگىزۋ، ستۋدەنتتەردى سىن تۇرعىسىنان ويلاۋعا ماشىقتاندىرۋ ۋنيۆەرسيتەت باعدارلامالارىنىڭ اجىراماس بىرلىگىنە اينالىپ وتىر.

كافەدرا الدىندا تۇرعان دەڭگەيلىك قازاق ءتىلىن قازاقستان رەسپۋبليكاسى ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى تاراپىنان بەكى­تىلگەن «بالاباقشا – مەكتەپ – كوللەدج – جوعارى وقۋ ورنى» جۇيەسىندەگى مەملەكەتتىك ءتىلدى دەڭگەيلىك ۇزدىكسىز وقىتۋ ستاندارتى» نەگىزىندە بىرىزدىلەندىرۋ، ء«بىلىم الۋشىلاردىڭ تۇلعالىق، كوممۋنيكاتيۆتىك، مادەني-تانىم­دىق قابىلەتتەرىن قالىپتاس­تىرۋ ۇدەرىسىندە» كاسىبي كونتەنتتىك قازاق ءتىلىنىڭ ءرولىن ناسيحاتتاۋ مىندەتتەرى تىلدىك ءبىلىمنىڭ ماڭىزدى بىرلىكتەرىن انىقتاپ، ادىستەمەلىك قامتاماسىز ەتۋدىڭ جاڭا ۇلگىلەرىن وزەكتەپ وتىر. ىسكەرلىك ويىن، وي شاقىرۋ، جاع­دايات­تىق تاپسىرمالار، توپتىق پىكىرتالاس، دامىتا جانە باعدارلى وقىتۋ تەحنولوگيالارى، سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ سياقتى ءادىس-تاسىلدەردى ۇتىمدى پايدالانۋ ارقىلى قازاق ءتىلى ءپانىنىڭ وقىتۋشىلارى دەڭگەيارالىق بايلانىستا ديناميكالىق ءوسۋ، دامۋ قاعيداتتارىنا سايكەس وڭتايلاندىرۋعا ەرەكشە نازار اۋدارىپ كەلەدى.

ءبىلىم الۋ باعدارىن ناقتى­لاعان ادام عانا كاسىبي ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ ماقسات-مىندەتىن سۇرىپتاي الادى جانە، كەرىسىنشە، باعدارلى ءبىلىم بەرۋدىڭ ناقتى كريتەريلەرى عانا كاسىپتىك كونتەنت نەگىزىندە تىلدىك قۇزىرەتتى دامىتا الادى دەيتىن بولساق، بۇگىنگى قازاق ءتىلىنىڭ تاڭداۋ كۋرس­تارى ۋنيۆەرسيتەت ستراتەگياسىنا سايكەس دايىندالعان جەكە باعدارلى ساياساتتىڭ تارماقتالعان ۇشتىك وداعىن قۇرايدى. ۇسىنى­لاتىن پاندەر جىكتەمەسى ءبىلىم الۋشىنىڭ ءتىلدى مەڭگەرۋ دەڭ­گەيىنە وراي، دەڭگەيلىك قازاق ءتىلى، قازاقتانۋ جانە كاسىبي بىلىكتىلىكتى قازاق تىلىندە دامىتۋ باعدارلامالارىن قامتيدى. قازاق ءتىلىن ەكىنشى ءتىل رەتىندە مەڭگەرتۋ ماقساتىن كوزدەگەن كۋرستار قاراپايىم دەڭگەيدەن باستاپ، ورتادان جوعارىعا دەيىنگى ارالىقتا ستۋدەنتتەردىڭ تىلدىك قاتىناس نورمالارىن دامىتۋعا باعىتتالسا، تانىمدىق مودۋل ادەبيەت، تاريح، مۋزىكا، كينو جانە مادەنيەت ۇعىمدارىنىڭ بىرلىگىن ايقىندايدى.

«اباي الەمى»، «كرەاتيۆتى جازىلىم»، «ريتوريكا»، «قازاق دراماسى»، «قازاق مۋزىكاسىنىڭ تاريحى»، «الاش ادەبيەتى»، «قازاق اڭگىمەلەرى»، «قازاق مادەنيەتى مەن ەتنوگرافياسى، ادەبيەت، فولكلور مەن كينو نەگىزىندە»، ء«تىل جانە جاھاندانۋ»، «ىسكەرلىك سويلەۋ مادەنيەتى» سياقتى پاندەر توپتاماسى – جەتىك دەڭگەيگە ارنالعان، ۇرپاق ساناسىندا حالىقتىق قۇن­دىلىقتاردى جاڭعىرتا وتىرىپ، ادامتانۋ، قوعامتانۋ، ەلتانۋ قاعيداتتارىن قالىپتاستىرار جۇيەلى كۋرستار.

كافەدرانىڭ كەلەسى ماڭىز­دى باعىتىن كاسىبي قازاق ءتىلى ما­سەلەلەرى انىقتايدى. «بيز­نەس پەن قازاق ءتىلى»، «ديپ­لوماتياعا ارنالعان قازاق ءتىلى»، «اكادەميالىق جازىلىم»، «قازاق تەرمينولوگيا­سى»، «اۋ­دارما تەحنيكاسى»، «ين­جە­­نەرلەرگە ارنالعان قازاق ءتىلى»، «مەملەكەتتىك قىزمەتتەگى قازاق ءتىلى» اتتى كۋرستار تىزبەگى عى­لى­مارالىق ساباقتاستىق پەن كاسىبي تالداۋ شەبەرلىگىن دامىتۋ ماقساتىن كوزدەيدى. لەك­سيكامەن عانا شەكتەلمەي، كاسى­بي بىلىكتىلىكتى تىلدىك قاتىناس نەگىزىندە دامىتۋ، اكادەميالىق ىزدەنىس داعدىلارىن ءتىل ارقىلى قالىپتاستىرۋ قاجەتتىگىن نازاردا ۇستاۋ اسا ماڭىزدى. بۇگىن قۇرىلىمدىق جانە مودەلدىك جوسپارلاۋ ادىستەرىن ۇتىمدى قول­دانۋ ارقىلى كاسىبي قازاق ءتىلىن وقىتۋدىڭ پانارالىق ين­تەگراتسياعا نەگىزدەلگەن مودەلىن دايىنداۋ قوعام ءۇشىن دە، ۇرپاق ءۇشىن دە اسا قاجەت. شىن مانىندە، «كاسىبي مامان يەلەرى تەحنيكالىق تەرميندەردى وقىتۋشىدان گورى جاقسى بىلەدى، ولارعا قاجەتى سول سوزدەردى سويلەم ىشىندە قولدانا بىلۋگە، تۇسىندىرە بىلۋگە جانە ءارتۇرلى جاعدايدا ءوز جۇمىس ورىندارىندا ىڭعايلى، ءتيىمدى قارىم-قاتىناس جاساۋعا ۇيرەنۋ» (Dudley-Evans and Johns, 1991; Hewings, 2002) دەپ، شەتەلدىك ماماندار اتاپ وتكەندەي، بىرىن­شىدەن، ارنايى ۇعىمداردىڭ انىقتامالىق بازاسى كاسىبي پاندەر ارقىلى عانا جۇيەلەنە الادى، ال تىلدىك قۇرالدار كا­سىبي قارىم-قاتىناستى جۇزەگە اسىرۋعا، ءار ادامنىڭ تۇلعالىق وركەنيەتىن دامىتۋعا جۇمىس ىستەۋ كەرەك. ەكىنشىدەن، كاسىبي تەرميندەردىڭ مازمۇندىق نەمەسە كونتەنتتىك ءورىسى ارنايى كۋرس­تار ارقىلى ۇسىنىلسا، ولار­دىڭ فۋنكتسيونالدى-سەمان­تي­كالىق وزگەشەلىگى ءتىل ارقىلى كوممۋنيكاتيۆتىك كومپونەنتتەرمەن ساباقتاسقانى دۇرىس. بۇل بايلانىس پانارالىق ينتەگراتسيانىڭ ۇتىمدى ۇلگىسىن تانىتۋمەن قاتار، كاسىبي ءبىلىم بەرۋدىڭ كەشەندى ۇستا­نىمدارىن دامىتۋعا سەپتىگىن تيگىزەدى.

قازىرگى تىلدىك ءبىلىم بەرۋ ۇدە­رىسى، ەڭ الدىمەن، جەكە تۇلعا­عا باعىتتالىپ، ءتىل ۇيرەنۋ­شى­نىڭ ىسكەرلىگىن، كوممۋني­كاتيۆ­تىك قۇزىرەتتىلىگىن دامىتۋ مىن­دەتتەرىمەن ۇشتاسقان جاع­دايدا عانا قازاق ءتىل ءبىلى­مىنىڭ اكا­دەميالىق عىلىمي قورىن جەتىلدىرۋ، ءارى ءتىل مەڭگەر­تۋ­دىڭ ادىستەمەلىك بازاسىن جا­ڭا تەحنولوگيالارمەن تو­لىق­تىرۋ مۇمكىندىكتەرى پايدا بولادى. وسى ماقساتتا ءداس­تۇرلى ۇلگىلەرمەن قاتار، الەم­دىك تاجى­ريبەگە سۇيەنگەن مودەل­دەردى دە باسشىلىققا الۋ قازاق ءتىلىن وقىتۋدىڭ كاسىبي-باعدار­لىق ۇستانىمدارىن جان-جاق­تى جۇيە­لەۋگە، سول ارقىلى مەملە­كەتتىك ءتىلدىڭ شىن مانىندەگى مارتەبەسىن كوتەرۋگە اتسالىسادى.

بۇگىنگى «نازارباەۆ ۋنيۆەر­سيتەتتىڭ» ستراتەگيالىق ماقسات­تارىنىڭ ءبىر باعىتى – جاستاردىڭ كوپتىلدى قابىلەتىن قازاق ءتىلىن دامىتۋعا،ونى ۋاقىت سۇرانىسىنا ساي ۇتىمدى پايدالانۋعا جۇ­مىلدىرا ءبىلۋ. كوپارنالى اقپارات كوزىن ۇلتتىق تانىم وزگەشەلىگىن تۇسىنۋگە، جاڭا تەحنولوگيالاردى ەل عىلىمىن جەتىل­دىرۋگە باعىتتاۋ، سول ارقىلى باسەكەگە قابىلەتتى، بىلىكتى ۇرپاق­تىڭ بولاشاعىن قامتاماسىز ەتۋ – باستى ماقساتىمىز. دامۋ وسى باعىتتا ورىستەگەندە عانا ەل مۇددەسىنە قىزمەت ەتۋ مۇمكىندىگى قالىپتاسادى. تىلارالىق بايلانىس پەن ۇعىمارالىق ساباقتاستىق ساۋاتتىلىعى – زامان تۋدىرعان وزەكتى ماسەلە. كوپ ءتىلدى ءبىلۋ ءوز انا ءتىلىڭنىڭ مارتەبەسىن كوتەرۋگە باعىت العاندا عانا، ءتىل تازالىعى تۇلعا تۇعىرىن بيىكتەتەر ولشەمگە اينالادى. انا ءتىلىنىڭ ايدىنى كەڭەيىپ، ايبىنى ارتقان ەلدە شىنايى دەموكراتيالىق قۇندىلىق قاناتىن كەڭ جايىپ، وزگە تىلدەردىڭ دامۋىنا مۇمكىندىك تۋادى.

بۇل – رۋحاني قاجەتتىلىك قانا ەمەس، مەملەكەتىمىزدىڭ ساياسي ىنتىماعى مەن بىرلىگىن دايەكتەر، ادامدار اراسىنا بەرەكە مەن قۇرمەت كوپىرىن ورنىقتىرار ءومىر سۇرانىسى. بۇل – قازاقستان سەكىلدى كوپ ۇلت وكىلدەرى قاتار عۇمىر كەشىپ، ۇرپاق تاربيەلەپ، ءوز ەرتەڭىنە دەگەن سەنىمنىڭ الىپ عيماراتىن ورنىقتىرىپ جاتقان ەل ءۇشىن اۋاداي قاجەت ۇستانىم. ەلباسىمىز ۇسىنىپ وتىرعان «ماڭ­گىلىك ەل» اتتى ۇلتتىق باعدار­لامانىڭ التىن ارقاۋ، ومىر­شەڭ وزەگى دە وسى. سايىپ كەلگەندە، بۇل ۇستانىمنىڭ ۇلى دالا جۇرتىن دامۋ مەن ورىستەۋدىڭ جاڭا ساتىسىنا كوتەرىپ، جاھاندانۋ جاعدايىندا ۇلتتىق رۋح پەن ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدى ساقتاۋعا، جەتىلدىرۋگە، وركەن­دەتۋگە جول اشارى انىق.

ەلميرا ورازاليەۆا، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى،«نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتتىڭ» قاۋىمداستىرىلعان پروفەسسورى

Abai.kz