بەيسەنبى, 2 مامىر 2024
جاڭالىقتار 2705 0 پىكىر 5 قىركۇيەك, 2010 ساعات 08:20

ايدوس سارىم. نە رەۆانش، ا ۆوزروجدەنيە

نە سوۆرۋ، ەسلي سكاجۋ، چتو ني ودين ۆوپروس ۆ سترانە نە ۆىزىۆاەت تاكۋيۋ بۋرنۋيۋ رەاكتسيۋ ۆ پرەسسە ي ينتەرنەتە، كاك يازىكوۆوي. ەموتسي بيۋت چەرەز كراي، ا وپپونەنتى داجە نە پىتايۋتسيا وگرانيچيت سەبيا كاكيمي-تو ەتيچەسكيمي پرەدەلامي. ديسكۋسسيا ەتا يدەت داۆنو، نو پوكا مالو پوپىتوك ۆسە سپوكوينو وسمىسليت ي رازلوجيت پو پولوچكام. ي سەگودنيا، كوگدا ناچالسيا پروتسەسس راسسموترەنيا نوۆوي يازىكوۆوي پروگراممى نا 2011-2020 گودى، منە كاجەتسيا، پريشلو ۆرەميا وتدەليت مۋح وت كوتلەت.

ناچنەم س ساموگو ناچالا. پەرۆوە. نەرەدكو پريحوديتسيا سلىشات منەنيە: "زاچەم ەتو نۋجنو؟ رازۆە نە حۆاتاەت درۋگيح پروبلەم؟" سكاجەم تاك، پروبلەم بۋدەت حۆاتات ۆسەگدا. رەشيم ودني، نايدۋتسيا درۋگيە. نو ۆوپروس رازۆيتيا ي ستانوۆلەنيا كازاحسكوگو يازىكا كاك گوسۋدارستۆەننوگو - ۆوپروس ينستيتۋتسيونالنىي. ەسلي مى دوگوۆوريليس و توم، چتو سترويم نەزاۆيسيموە گوسۋدارستۆو، تو مى وبيازانى سدەلات ۆسە، چتوبى كازاحسكي يازىك ستال گوسۋدارستۆەننىم. مى جە نە سپوريم و توم، نۋجنى لي نام ارميا يلي ناتسۆاليۋتا؟ ەسلي پريزناەتسيا تو، چتو سۋششە­ستۆۋەت نەزاۆيسيموە گوسۋدارستۆو - رەسپۋبليكا كازاحستان، دولجنو پريزناۆاتسيا ۆ نەم ي ناليچيە گوس­يازىكا سو ۆسەمي ۆىتەكايۋششيمي پوسلەدستۆيامي. پريزنانيە ەتوگو سامووچەۆيدنوگو فاكتا ي دولجنو ستات ودنيم يز ۋسلوۆي وبششەناتسيونالنوگو كونسەنسۋسا.

نە سوۆرۋ، ەسلي سكاجۋ، چتو ني ودين ۆوپروس ۆ سترانە نە ۆىزىۆاەت تاكۋيۋ بۋرنۋيۋ رەاكتسيۋ ۆ پرەسسە ي ينتەرنەتە، كاك يازىكوۆوي. ەموتسي بيۋت چەرەز كراي، ا وپپونەنتى داجە نە پىتايۋتسيا وگرانيچيت سەبيا كاكيمي-تو ەتيچەسكيمي پرەدەلامي. ديسكۋسسيا ەتا يدەت داۆنو، نو پوكا مالو پوپىتوك ۆسە سپوكوينو وسمىسليت ي رازلوجيت پو پولوچكام. ي سەگودنيا، كوگدا ناچالسيا پروتسەسس راسسموترەنيا نوۆوي يازىكوۆوي پروگراممى نا 2011-2020 گودى، منە كاجەتسيا، پريشلو ۆرەميا وتدەليت مۋح وت كوتلەت.

ناچنەم س ساموگو ناچالا. پەرۆوە. نەرەدكو پريحوديتسيا سلىشات منەنيە: "زاچەم ەتو نۋجنو؟ رازۆە نە حۆاتاەت درۋگيح پروبلەم؟" سكاجەم تاك، پروبلەم بۋدەت حۆاتات ۆسەگدا. رەشيم ودني، نايدۋتسيا درۋگيە. نو ۆوپروس رازۆيتيا ي ستانوۆلەنيا كازاحسكوگو يازىكا كاك گوسۋدارستۆەننوگو - ۆوپروس ينستيتۋتسيونالنىي. ەسلي مى دوگوۆوريليس و توم، چتو سترويم نەزاۆيسيموە گوسۋدارستۆو، تو مى وبيازانى سدەلات ۆسە، چتوبى كازاحسكي يازىك ستال گوسۋدارستۆەننىم. مى جە نە سپوريم و توم، نۋجنى لي نام ارميا يلي ناتسۆاليۋتا؟ ەسلي پريزناەتسيا تو، چتو سۋششە­ستۆۋەت نەزاۆيسيموە گوسۋدارستۆو - رەسپۋبليكا كازاحستان، دولجنو پريزناۆاتسيا ۆ نەم ي ناليچيە گوس­يازىكا سو ۆسەمي ۆىتەكايۋششيمي پوسلەدستۆيامي. پريزنانيە ەتوگو سامووچەۆيدنوگو فاكتا ي دولجنو ستات ودنيم يز ۋسلوۆي وبششەناتسيونالنوگو كونسەنسۋسا.
ۆتوروە. نادو يزباۆلياتسيا وت منوگوچيسلەننىح ستەرەوتيپوۆ (ۆو منوگوم لوجنىح، ا چاستيۋ پروستو وسكوربيتەلنىح), كوتورىە ناكاپليۆاليس ۆسە ەتي دۆادتسات لەت، ا تو ي بولشە. پريزناەمسيا، كازاحسكي يازىك سەيچاس نە موجەت سوستاۆيت كونكۋرەنتسيۋ رۋسسكومۋ يلي انگليسكومۋ يازىكام ۆ تسەلوم ريادە سفەر. ەتو فاكت. نو داننىي فاكت نيچۋت نە ۋمالياەت ەگو پراۆا بىت گوسۋدارستۆەننىم! نە وتكازىۆاەت جە نيكتو ۆ تاكوم پراۆە چەشسكومۋ، گرۋزينسكومۋ، تايسكومۋ ي ينىم يازىكام تولكو نا وسنوۆاني يح ياكوبى نەدوستاتوچنوي كونكۋرەنتوسپوسوبنوستي پو سراۆنەنيۋ س كيتايسكيم يلي فرانتسۋزسكيم؟ پوكا ەششە سلابايا فۋنكتسيونالنوست يازىكا - ەتو نە پروكلياتيە، نە پريگوۆور، ا ۆىزوۆ كازاحسكوي كۋلتۋرە ي ەە سمىسلوپرويزۆوديتەليام. رۋسسكي يازىك توجە نە سرازۋ ستال تاكيم، كاكيم ون ياۆلياەتسيا سەيچاس. ا ەسلي ۋج سوۆسەم ناچيستوتۋ، تو ي ەگو ۋجە نە حۆاتاەت دليا تسەلوگو ريادا سفەر ناۋكي، چتو پريزناەتسيا ۆەدۋششيمي ۋچەنىمي روسسي. پوەتومۋ سامي كازاحي دولجنى پەرەستات كومپلەكسوۆات پو ەتومۋ پوۆودۋ، پرينيات ۆىزوۆ نوۆوگو ۆرەمەني ي ۋسيلەننو رابوتات ناد مودەرنيزاتسيەي يازىكا. ا رۋسسكويازىچنىە گراجدانە - وتبروسيت سۆوي تيانۋششيەسيا يز پروشلوگو پرەدۋبەجدەنيا. بولەە توگو، رۋس­سكويازىچنىە گراجدانە، سچيتايۋششيە سەبيا پاتريوتامي ەتوي سترانى، دولجنى پوموچ ستانوۆلەنيۋ كازاحسكوگو يازىكا، ەگو وبوگاششەنيۋ زا سچەت درۋگيح يازىكوۆ ي كۋلتۋر، ۆكليۋچايا پريامىە يازىكوۆىە زايمستۆوۆانيا.

درۋگوي سفورميروۆاۆشيسيا ستەرەوتيپ - و نەۆوزموجنوستي يزۋچەنيا كازاحسكوگو يازىكا. ليۋدي ەششە نە ناچالي ۋچيت كازاحسكي يازىك، ا ۋ نيح ۋجە ستويت پسيحولوگيچەسكايا پرەگرادا: نەت ۋچەبنيكوۆ، نەت پرەپوداۆاتەلەي، نەت مەتوديك، دا ي ۆووبششە ۆسە ەتو نە نۋجنو. نە نادوەلا ەتا جۆاچكا؟ تولكو زا پوسلەدنيە گودى ۆىپۋششەنو 10 ۆيدوۆ سلوۆارەي وبششيم تيراجوم 720 تىسياچ، 8 وتراسلەۆىح دۆۋح- ي ترەحيازىچنىح سلوۆارەي وبششيم تيراجوم 260 تىسياچ ەكزەمپلياروۆ. ەست بولەە پولۋسوتني مەتوديك، پو كوتورىم ليۋدي ۋچاتسيا ي ناۋچيليس گوۆوريت، پيسات ي چيتات پو-كازاحسكي. ەسلي يازىكۋ س نۋليا زا دۆا گودا موگۋت ناۋچيتسيا ينوسترانتسى، تو رازۆە ەتو نە موگۋت سدەلات رۋسسكيە، ۋكراينتسى، پولياكي ي درۋگيە گراجدانە ناشەي سترانى؟ سموگلا جە ناشا كوللەگا يرينا يساكينا زا پولگودا ۆىۋچيت يازىك بلاگوداريا نوۆوي يازىكوۆوي پروگراممە. ا چەم درۋگيە حۋجە؟ ەسلي جە ۆسە ۆرەميا ناحوديت وتگوۆوركي، پودنيمات نا سمەح كاجدۋيۋ وگوۆوركۋ ي لياپ، نو پري ەتوم نيچەم سەبيا نە ۋترۋجدات، تو ۆوز توچنو نيكۋدا نە سدۆينەتسيا. يا ۋجە نە گوۆوريۋ و توم، چتو پروتسەسس يزۋچەنيا يازىكوۆ وبوگاششاەت ليۋدەي. كازاحي، ۆلادەيۋششيە رۋسسكيم يازىكوم، ۆ دۆا رازا بوگاچە رۋسسكيح، ۆلادەيۋششيح تولكو سۆويم رودنىم. زنايۋششيە جە انگليسكي يازىك - بوگاچە ۆتروينە.
ترەتە. نۋجنى مەرى پو ستاندارتيزاتسي يازىكا. سرازۋ پوسلە پرينياتيا گوسپروگراممى چينوۆنيكي ۆمەستە س وبششەستۆەننىمي سيلامي دولجنى سەست زا رازرابوتكۋ نوۆوگو ستاندارتا، ۋتۆەرجدايۋششەگو ۋروۆني ۆلادەنيا يازىكوم. ناچينايا سو شكولى دولجنى بىت چەتكيە ي پونياتنىە ۋروۆني ۆلادەنيا يازىكوم دليا كاجدوگو كلاسسا. نۋجنى پوروگي ي ۋروۆني ۆلادەنيا يازىكوم دليا رازنىح پروفەسسي. پري ەتوم سرازۋ جە نادو وبياۆيت: ناچينايا، دوپۋستيم، س 1 يانۆاريا 2015 گودا ۆسە گوسۋدار­ستۆەننىە سلۋجاششيە وبيازانى ۆلادەت كازاحسكيم يازىكوم نا ۋروۆنە تاكوم-تو. ەسلي نەت نەوبحوديموستي، پوترەبنوستي، ترەبوۆاني، نيكتو زا زدوروۆو جيۆەش يازىك ۋچيت نە ستانەت. سووتۆەتستۆەننو ەتيم ستاندارتام دولجنى بىت رازرابوتانى مەتوديكي مونيتورينگا ي وتسەنكي. نۋجنا موششنايا، رازۆەتۆلەننايا سەت پلاتنىح چاستنىح ي بەسپلاتنىح گوسۋدارستۆەننىح يازىكوۆىح كۋرسوۆ، ا تاكجە ۋپولنوموچەننىە گوسۋدارستۆوم تسەنترى وتسەنكي ي سەرتيفيكاتسي زناني. ۆسە ەتو پريامايا وبيازاننوست گوسۋدارستۆا. ۋدوۆولستۆيە، پريامو سكاجەم، نەدەشەۆوە، نو وبرەتاەمايا ۆ يتوگە وبششايا گراجدانسكايا يدەنتيچنوست توگو ستويت.

چەتۆەرتوە. كوگدا مى گوۆوريم و يازىكوۆوي پوليتيكە، ۆسە ۆ كونەچنوم يتوگە ۋپيراەتسيا ۆ سيستەمۋ وبرازوۆانيا. پەرۆىم دەلوم مى دولجنى ۆنيماتەلنو پرواناليزيروۆات ەففەكتيۆنوست پرەدىدۋششەي گوسپروگراممى نا 2001-2010 گودى. وچەۆيدنو، چتو مينۋسوۆ بۋدەت نە مەنشە، چەم پليۋسوۆ. گلاۆنىي مينۋس ۆ توم، چتو زا ەتي گودى ابسوليۋتنوە بولشينستۆو ۋچەنيكوۆ رۋسسكيح شكول، ۋچيۆشيح ۆ شكولە كازاحسكي يازىك، نا ۆىحودە وكازاليس "نەمىمي": سۆوبودنو چيتات، پيسات، گوۆوريت نا گوسيازىكە وني نە موگۋت. ەتو پروۆال! پوەتومۋ ۋجە سەگودنيا نادو ستاۆيت ۆوپروس و كاچەستۆە پرەپوداۆانيا كازاحسكوگو يازىكا يمەننو ۆ نەكازاحسكوي شكولە. ۋچيتەل كازاحسكوگو يازىكا تام نە دولجەن بىت پياتىم كولەسوم، ا سام پرەدمەت نە دولجەن پروفانيروۆاتسيا يز-زا سلابوي كۆاليفيكاتسي پرەپوداۆاتەليا. نۋ ي، ەستەستۆەننو، نادو پرەپوداۆات كازاحسكي يازىك ناچينايا س دەتسكيح سادوۆ ۆنە زاۆيسيموستي وت پرويسحوجدەنيا ي ناتسيونالنوستي رەبەنكا. ەتو نور-مال-نو!
ناپريمەر، ۆ يزرايلە دەتي دو پياتي لەت موگۋت ۆوسپيتىۆاتسيا ۆ كاكوي ۋگودنو يازىكوۆوي سرەدە - حوت ۆ رۋسسكوگوۆورياششەي سەمە، حوت ۆ انگلويازىچنوم دەتسكوم سادۋ. نو ۆ پيات لەت روديتەلي وبيازانى وتدات رەبەنكا ۆ گوسۋدارستۆەننىي دەتساد، گدە زا گود ەگو ناۋچات پونيمات ي گوۆوريت نا يۆريتە، چتوبى ۆ شكولۋ ون پريشەل گوتوۆىم ۆوسپرينيمات زنانيا نا گوسۋدارستۆەننوم يازىكە.
دەتساد ي ناچالنايا شكولا - ۆوت فۋندامەنت، نا كوتوروم دولجنا سترويتسيا يازىكوۆايا پوليتيكا گوسۋدارستۆا.
ا س درۋگوي ستورونى، ناشا سترانا نە وتكازىۆاەتسيا ي، ۋۆەرەن، نە وتكاجەتسيا وت سۆويح وبيازاتەلستۆ پو سوحرانەنيۋ يازىكوۆ ي كۋلتۋرى ەتنوسوۆ، پروجيۆايۋششيح ۆ كازاحستانە. گوسۋدارستۆو منوگو لەت فينانسيرۋەت دەياتەلنوست ەتنوكۋلتۋرنىح وبەدينەني، شكول، دەتسكيح سادوۆ، تەاتروۆ، گازەت. ەتۋ رابوتۋ نادو منوگوكراتنو ۋسيليت، چتوبى ناشي سوگراجدانە پوۆەريلي، چتو رازۆيتيە گوسۋدارستۆەننوگو يازىكا - نە پريحوت، نە رەۆانش، نە مەست، ا ۆوزروجدەنيە.
پياتوە. ناۆەرنوە، ساموە گلاۆنوە. نەوبحوديمو، چتوبى ۆسە مى مەنيالي سۆوە مىشلەنيە، ميروۆوززرەنيە، وبراز جيزني، ەسلي نادو، پريۆىچكي. مەنياتسيا ۆ پەرۆۋيۋ وچەرەد دولجنى سامي كازاحي. نە كيچيتسيا سۆوەي "گوسۋدارستۆووبرازۋيۋششەي" روليۋ، ا پرينيمات نا سەبيا وتۆەتستۆەننوست زا ۆسە پرويسحودياششەە ۆ سترانە. ي زا حوروشەە، ي زا پلوحوە.

ايدوس سارىم، رۋكوۆوديتەل فوندا التىنبەكا سارسەنبايۋلى، ريسۋنوك ۆلاديميرا كادىرباەۆا

0 پىكىر

ۇزدىك ماتەريالدار

قۇيىلسىن كوشىڭ

باس گازەت ورالماندارعا نەگە شۇيلىكتى؟

ءالىمجان ءاشىمۇلى 275
ادەبيەت

«سولاي ەمەس پە؟»

عابباس قابىشۇلى 137
قوعام

دوس كوپ پە، دۇشپان كوپ پە؟

ءابدىراشيت باكىرۇلى 129
ەل ءىشى...

ۇلتتىق بىرەگەيلەنۋ: قانداستاردىڭ ءرولى قانداي؟

ءومارالى ادىلبەكۇلى 120