ەجەلگى ەللادا كەنتاۆر حيرون تۋرالى ايگىلى ميفىندە زەيىن يەسى - ادام، قارىن يەسى - جانۋاردى پەندە باستى، جىلقى دەنەلى كەنتاۆرعا شەبەر بىرىكتىرىپ، سانالى تىرشىلىكتىڭ كىشكەنە عانا مودەل، ماكەتىن جاساپ بەرىپ كەتتى. ياعني الگى ميف كەز-كەلگەن ۇلتتىڭ باسقارۋ پۋلتىندە ونىڭ زەيىنى - ادامنىڭ جۇدىرىقتاي ميى دەگەندى مەڭزەسە، قالعان ۇزىن سۇلبانى قارىن، ءىشىپ-جەم جاعىنا قويا سالعان عوي. ارعى-بەرگى زاماندا مۇنى مويىنداماعان ەشكىم جوق. قىلىشىنان قان تامعان پاتشا رەسەي دە اريستوكرات يا زيالىمەن ساناسۋعا ءماجبۇر بولعان. ساناسپاسا، مويىنداماسا، يمپەريانىڭ تۇبىنە ىلعي دا سۋ قۇيىپ وتىرعان گوگول، دوستوەۆسكي، چەحوۆ، تولستوي، ءتىپتى «توڭكەرىستىڭ داۋىلپازى» گوركيدىڭ شىعارمالارىن قايتا-قايتا جاريالاۋعا كونبەس ەدى. قىزىق بولعاندا، ولاردىڭ باس تسەنزورى سالتىكوۆ-ششەدرين سۋ قۇيۋشىلاردىڭ ناق جۋان ورتاسىندا بولعان. بۇلدىر-بۇلدىر اڭىز، ەرتەگى دۇنيەسى «اياز ءبيدى» الدىمىزعا تارتادى. بىلگە قاعانىڭىز تونى كوكتەي دانا، بىلگىردى تىڭداعان; ورتا عاسىردا اقيىق اقىن-جىراۋلار حالىق تاعدىرىن شەشەتىن كەي تۇستاردا حاننان جوعارى تۇرعان. ابىلاي - بۇقار جىراۋ اراسى بارىمىزگە بەلگىلى. بايماعامبەت سۇلتاندى سوزبەن بىلشىلداتىپ بەتكە ۇرعان ماحامبەت سول ەلىم دەپ ەڭىرەگەن، وقۋ-توقۋ ەمەس، تابيعات-شەبەر جاراتا سالعان «زيالى». ەندەشە زيالى دەگەنىمىز ءبىلىمدى عانا ەمەس، حالىق قامىن جەگەن، بويىنداعى بارىن سوعان سارقا جۇمساعان العاداي ەكەن. قازاق زيالىنى وسىلاي ۇعادى. كەڭەستىك سيستەما دا وي وكىلدەرىن «وزىنشە توبەسىنە كوتەرگەن».

ەجەلگى ەللادا كەنتاۆر حيرون تۋرالى ايگىلى ميفىندە زەيىن يەسى - ادام، قارىن يەسى - جانۋاردى پەندە باستى، جىلقى دەنەلى كەنتاۆرعا شەبەر بىرىكتىرىپ، سانالى تىرشىلىكتىڭ كىشكەنە عانا مودەل، ماكەتىن جاساپ بەرىپ كەتتى. ياعني الگى ميف كەز-كەلگەن ۇلتتىڭ باسقارۋ پۋلتىندە ونىڭ زەيىنى - ادامنىڭ جۇدىرىقتاي ميى دەگەندى مەڭزەسە، قالعان ۇزىن سۇلبانى قارىن، ءىشىپ-جەم جاعىنا قويا سالعان عوي. ارعى-بەرگى زاماندا مۇنى مويىنداماعان ەشكىم جوق. قىلىشىنان قان تامعان پاتشا رەسەي دە اريستوكرات يا زيالىمەن ساناسۋعا ءماجبۇر بولعان. ساناسپاسا، مويىنداماسا، يمپەريانىڭ تۇبىنە ىلعي دا سۋ قۇيىپ وتىرعان گوگول، دوستوەۆسكي، چەحوۆ، تولستوي، ءتىپتى «توڭكەرىستىڭ داۋىلپازى» گوركيدىڭ شىعارمالارىن قايتا-قايتا جاريالاۋعا كونبەس ەدى. قىزىق بولعاندا، ولاردىڭ باس تسەنزورى سالتىكوۆ-ششەدرين سۋ قۇيۋشىلاردىڭ ناق جۋان ورتاسىندا بولعان. بۇلدىر-بۇلدىر اڭىز، ەرتەگى دۇنيەسى «اياز ءبيدى» الدىمىزعا تارتادى. بىلگە قاعانىڭىز تونى كوكتەي دانا، بىلگىردى تىڭداعان; ورتا عاسىردا اقيىق اقىن-جىراۋلار حالىق تاعدىرىن شەشەتىن كەي تۇستاردا حاننان جوعارى تۇرعان. ابىلاي - بۇقار جىراۋ اراسى بارىمىزگە بەلگىلى. بايماعامبەت سۇلتاندى سوزبەن بىلشىلداتىپ بەتكە ۇرعان ماحامبەت سول ەلىم دەپ ەڭىرەگەن، وقۋ-توقۋ ەمەس، تابيعات-شەبەر جاراتا سالعان «زيالى». ەندەشە زيالى دەگەنىمىز ءبىلىمدى عانا ەمەس، حالىق قامىن جەگەن، بويىنداعى بارىن سوعان سارقا جۇمساعان العاداي ەكەن. قازاق زيالىنى وسىلاي ۇعادى. كەڭەستىك سيستەما دا وي وكىلدەرىن «وزىنشە توبەسىنە كوتەرگەن». تىم تەرەڭدەرىن، الەمي-قازاقى مادەني ۇلگىلەرىنە سۇيەنگەن الاشوردا وكىلدەرىن اتىپ، اسىپ، قۋىپ تاستادى دا، يكەمگە كونگەننىڭ الدىنا اس، ەكى قولىن بوس قويدى. جالاڭ سوتسياليزم كازارماسىنىڭ ەسىگىن اڭقيتىپ اشىپ، ءوز ءسوزىن سويلەتتىردى; ءسويتىپ، جەردىڭ استىنداعىنى بىلەمىن دەپ جۇرگەن «مىقتىلاردى» كوپ ۇزاماي-اق كەڭەستىك ارباعا جەگىپ، يتپەكتەتىپ قويدى.

ونىڭ ۇستىنە الىپ دالا، ارعىماق ات پەن الكەۋدە اڭقاۋلىققا، سال-سەرىلىككە نەگىزدەلگەن رۋحاني دۇنيەمىزدى حح عاسىر وركەنيەتى جانىن شىعارىپ تۇرىپ جانشىدى. جانە بۇل تەمىر-تەرسەك زامانعا ءبىز ەل سوڭى بولىپ ىلىكتىك.  شىعىستىڭ جەتى جۇلدىزىنا اباي سەگىزىنشى بولىپ قوسىلعانى وسى، مىنە. ال، ەۋروپادان سۋسىنداعان شوقان، توپىراعىمىز تابانىنان تارتىپ تۇرسا دا، ءبىزدىڭ مادەنيەتتىڭ سول كەزدەگى قيسىندارىنا، شىنىن ايتۋ كەرەك، قيعاشتاۋ ەرەكشە تۇلعا. ءبىز ماداقتايتىن بەس ارىس پەن الىپتار تاس قايناتا باستاعاندا، وزگە ەلدەردىڭ سول دەڭگەيدەگى مارقاسقالارى بۇل كەزدە كوردە-ءتىن. قالعانىمىز كەڭەستىك قارا نانعا مەلدەكتەپ تويعانعا ءماز بولىپ، سونىڭ توعىمەن، بۋىمەن ءوز-ءوزىمىزدى، نەگە ەكەنى بەلگىسىز، زيالى ەكەنبىز دەدىك. ءالى دە بولسا ءبىرازىمىز سول استام دا «اسقاق» ويدامىز. بۇل دا بولسا - قاريا تاريحتىڭ قازاقتى قىتتىقتاپ  ويناعان ءزىلدى ازىلدەرىنىڭ ءبىرى.

وسى مەڭ-زەڭ ماستىقتان ۇلتىمىز دا ايىقپاي، بەلىمىز شويىرىلىپ، جاتقان جەرىمىزدەن ۇيەلەپ تۇرا الماي جاتىرمىز. كەڭەس تۇسىندا مۇنى: «ءىس ءبىتتى، مادەنيەتىمىز الەم دەڭگەيىنە جەتتى، ەندى ءىشىس، جەس كەرەك» دەپ تۇسىندىردىك. ون شاقتى جىل بۇرىن شاڭ بەرگەن جاڭا زامان بىزگە كەرىسىنشە، «تۇيە تەۋىپ، ءىشىڭ كەۋىپ، جولدا جاتىرسىڭ!» - دەپ انىق ايتتى. جانە سورىمىزعا قاراي، ونىسى راس تا.

اڭگىمەنىڭ باسى اشىق بولۋ ءۇشىن، اۋەلى زيالى (ينتەلليگەنت) دەگەن نە، سونى انىقتاپ الايىق. «كازاحستانسكايا پراۆدا» گازەتىندە ء(ى. ءىح. 94.) ءجۇز جاساعىر شۇعا نۇرپەيىسوۆا قارىنداسىمىز «لاعنەت» («انافەما») اتتى ماقالاسىندا: «اريستوكراتيا - قاسيەتتى ۇلاعاتتار مەن يدەيالاردى ساقتاۋشى. ال، ينتەلليگەنتسيا بولسا، قاراپايىم ادامنىڭ كوزقاراسى، تالعامى جانە پىكىرىنىڭ جارقىن بولاشاق ءۇشىن كۇرەسىندەگى قارا توبىر يەلەنىپ كەتكەن ءۇنى» دەپتى. بۇدان ارتىق ايتۋ قيىن. ەندىگى ءسوز - سول قارا توبىردان ءسال قارا ءۇزىپ، ءوز ورتاسىنا، الەمگە ساۋاتتى كوزبەن قاراي باستاعان ءبىلىمدى توپ تۋرالى. ويتكەنى، ءححى عاسىرداعى قازاق اريستوكراتياسىنىن قالىپتاستىراتىن وسى بۇگىنگى زيالى.

ءبىز ەڭ جامان دەگەن بولجامدارىمىز قولما-قول راسقا اينالىپ جاتقان قىسىر دا قىڭىر ۋاقتا ءومىر ءسۇرىپ جاتقان حالىقپىز. ەڭ سوراقىسى - كەڭەس تۇسىندا سيستەمانىڭ ستسەناريىمەن الدىمەن ۇلتىمىز، قالدى زيالىمىز بۇل دۇنيەدە باسى قوسىلۋى ەكىتالاي ەكى توپقا داي-داي ءبولىنىپ كەتىپپىز. ەندى بۇل ەكى قازاق سىڭسىپ، باياعى قازاق پەن نوعاي قوشتاسقانداعى «ەل ايىرىلىسقاندا» - نى قايتالاپ ايتۋى عانا قالدى. ءبىر شاڭىراق استىندا ەكى جەردەن وت جاعىپ، قازان اسىپ، ءبىر-ءبىرىن مەنسىنبەي، توڭتورىس تەرىس قاراپ، جاۋلاسۋعا شاق قالعان، ءسوز تىڭداۋدان قالعان بۇل مارقاسقالار. سىرتتان نە ۇيرەنشىكتى اقىلگوي رەسەي اعايدى، نە وزبەك، قىرعىز باۋىردى اراشاعا شاقىرۋعا جۋىقپىز. ءسويتىپ، ۇلتقا باس بولاتىن، ءجون سىلتەيتىن مىناۋ قىسىلتاياڭ تۇستا ەكى تىلدە سويلەيتىن قازاق زيالىلارى ءبىر-بىرىنە قاس. ۇلتىمىز يەسىز قالدى.

العاشقى توپقا قالا قازاقتارىنىڭ ورىسشا وقىپ، جەتىلگەن قانداستارىمىز جاتادى. الەم، ورىس مادەنيەتى دەسە، ءبىزدى شەنىنە كەلتىرمەيدى. اتتەڭ، تابانى توپىراق يىسكەپ، بالتىرىن كۇس باسىپ كورمەگەن بۇل جۇيرىكتەر ءداستۇرلى قازاق ءومىرى دەگەندە ەكى اتتاپ، ءبىر سۇرىنگىش. الىستاعى امەريكا: «ءاي، وسى قازاق ءتىلى تۇبىندە ءبىر كەرەك بولار» دەپ شۇعىل ۇيرەنىپ جاتسا، بۇلار مەنسىنبەيدى. ويتكەنى، كۇنى كەشەگە دەيىن تۇعىرى كەڭىستىك يدەولوگيا بولىپ تابىلاتىن سلاۆياندىق كەڭىستىكتە ەركىن قالىقتاپ، بيىك ۇشامىز دەگەن مۋتانت، شاتا بۋدان ۇرپاق. دۇرىسى، يمپەريالىق ساياساتتىڭ قۇلى. ونى وزدەرى بىلمەيدى. كەڭەس كۇل بولدى دا، ونىڭ ورنىنا قازاقى اعاش تاباق، كارلەن كەسە اياق استىنان دوڭگەلەپ كەلە قالدى. شانىشقى، پىشاق، سالفەتكاعا ۇيرەنىپ قالعان ولار الگى تاباق قۇرعىرعا بىلەك سىبانىپ، بەس ساۋساقتى ەركىن سالىپ جىبەرۋگە جوق - جيرەنەدى. ومىرگە وكپەلەگەننىڭ ورنىنا بىزگە رەنجۋلى. ءبىزدىڭ بۇگىنگى توپالاڭ ومىرگە ىنتا-شىنتامەن كىرىسىپ كەتەيىن دەسە، قازاقى دۇنيەنى ەكىنشى، ءۇشىنشى سورت دەپ ۇعاتىن ەگو جەلكەدەن تارتىپ جىبەرمەيدى. ءوز-وزدەرىن قايتا جاساۋعا كەش. ونداي قورشاۋدى بۇزىپ-جارىپ شىعا باستاعاندارى ازىرشە از. وندا دا جەرجۇزى دانالىعى شىعىستا باستالعانىن، «ءوز جەرىندە ۇلتان بول» دەگەندى ۇعا باستاعاندارى عانا.

ءبىز ول باۋىرلارىمىزدىڭ بارىنە كۇيە جاعۋدان اۋلاقپىز. گۋمانيتاريا، وقىتۋ-توقىتۋ توڭىرەگىندەگىلەر بۇل كۇندە اۋىر وي ۇستىندە. جاس ۇرپاقتى وقىتۋ ءۇشىن ەڭ الدىمەن وزدەرى قازاق اياسىندا قايتادان وقىپ-توقۋى كەرەك ەكەن. جاتقان ءبىر بەينەت، مول ميحنات.

ورىس ءتىلىنىڭ سويىلىن ارى قاراي سوعا بەرۋگە ۇياتى بارلارىنىڭ نامىستارى جىبەرمەيدى. سونىمەن كۇندەلىكتى قىزمەت، پاتەر دەگەن شاعىن عانا جىلى ۇيالارىندا بۇعىپ-بۇعىپ وتىر. ياعني، اپاتيا، ارەكەتسىزدىك، ءۇنسىز جيىرىلۋ... ونىڭ ۇستىنە ولاردى قازاق تىلىنەن «قامال» جاساپ العان ءتول شيكىلى-ءپىسىلى زيالىسىماقتارىمىزدىڭ وجارلىعى مەن قودارلىعى قاتتى شوشىتادى. سوناۋ گەرودوت، ستابون ايتىپ كەتكەن اپالاس-توپەلەس، كاننيبالدىق «دالالىق كۇرەستەرىمىزدى» كورگەندە توبە شاشتارى تىك تۇرىپ، ۇيقىلارىنان شوشىپ ويانادى. ايتكەنمەن قازاق ءتىلدى مانساپقور مەن نادانداردى جەك كورەمىز دەپ، ونىڭ ارعى جاعىنداعى بۇكىل حالىقتى تارىك ەتىپ وتىر. ۇلتتىڭ مىناۋ تار جول، تايعاق كەشۋى تۇسىندا ءۇنسىز قالۋ - وعان قارسى كۇرەسۋدىڭ ءبىر ءتاسىلى.

ورىس تىلىنە مەملەكەتتىك مارتەبە بەرۋ ءۇشىن جانىن جالداپ جۇرگەندەرى - نومەنكلاتۋراعا ىلىككەندەرى مەن كاپيتاليزمنىڭ جاس كاپيتاندارى. ولار ورىس ءتىلىنسىز وزدەرىنىڭ، قالدى قازاقستان بولاشاعىن كوز الدارىنا ەلەستەتە المايدى. نومەنكلاتۋرا مەن جاس كاپيتاليستەر بۇل يدەيانى ءوز ورىندارى مەن ىقپالدارىن پايدالانىپ، كەڭ دە جارىق كابينەتتەردە نىقتاپ جاتسا، ورىس باسپاسوزىندە نۇربولات ماسانوۆ سەكىلدى نيگيليست مىرزالار جانىن سالىپ، «بىرشىمبايلىق» تانىتۋدا. بۇل مايداندا، ارينە، ولاردىڭ سۇيەنگەندەرى - «كاپيتانداردىڭ» قالىڭ قالتاسى. ءسويتىپ، از قولعا جينالعان قازاقتىڭ بايلىق-شايلىعى ونىڭ وزىنە قارسى قىزمەت ەتۋدە. وعان كوز جەتكىزگىڭىز كەلسە كوپ قينالماڭىز: الماتىنىڭ اباي داڭعىلىنا شىعىڭىز. ساپتاعى سولداتتارداي سىرەسىپ تۇرعان شەتەل، ورىس تىلىندەگى قىزىل-جاسىل جارنامالاردان كوزىڭىز سۇرىنەدى. قالتالى «گوسپوديندەردىڭ» اباي اتالارىنىڭ 150 جىلدىق مەرەيتويىنا «تارتۋ-تارالعىلارىنىڭ» سىقپىتى وسى. ونىڭ ورنىنا اباي عاقليالارىن ءىلىپ تاستاسا، ءبىر اشىلسا اڭقالاقتاپ قالاتىن قازاق بۇلاردان اينالىپ كەتپەس پە ەدى. ياعني، وزگەگە قۇلدىقتى ءپىر تۇتقان جاڭا ۇرپاق ءوسىپ ۇلگىردى. ورىس ءتىلدى نومەنكلاتۋرا، كوزىنە ۇلت ەمەس، دوللار كورىنىپ تۇراتىن «كاپيتاندار» جانە شوۆينيستەر ۇشەۋى ءبىر مايدانعا بىرىگىپ، 19 وبلىستان تۇراتىن قازاقستان قۇراما شتاتتارىن قۇرعىسى كەلەدى. امال نە، تاعدىردىڭ تالكەگى وسى: ولار دا ونىڭ ىشىندە ءبىز جازعان دا بارامىز، ءبارىمىز دە «كەڭەس» اتتى كازارمادا وسكەن جەتىم ۇرپاقپىز. حەم، ە. حەمينگۋەي شالدىڭ ءسان دە اششى سوزىمەن ايتساق، «جوعالعان ۇرپاق» (پوتەرياننوە پوكولەنيە).

ولار ءبىزدى ورىس ءتىلى، ءتىنى، مادەنيەتى مەن ونەرى ارقىلى ۇشپاققا شىعارماق. وسكەن ەلدىڭ ونەگەسى ءبىز ءۇشىن ءتالىم ەكەنى راس. ودان قاشىپ وتىرعان جوقپىز. بىراق بۇل - ۇلتتىڭ ىشكى داۋى، ءوز ىقتيارى، ءدۇمپۋىنىڭ دەگەنىمەن بىرتىندەپ، كۇندەردىڭ كۇنىندە، زامانداردىڭ زامانىندا بارىپ ىسكە اساتىن شارۋا. ورىس تىلىنە مەملەكەتتىك مارتەبەنى زورلىقپەن بەرىپ،  كۇشپەن «ەكىنشى انا ءتىلى» جاساۋ ارقىلى ۇلت تاعدىرىن جويداسىز جولعا سالۋ ونسىز دا رەزەرۆاتسياداعى قازاقتاردى اشىندىرادى - ءبىر; ەكىنشىدەن، بۇل ءادىس - كەشەگى كوممۋنيستىك سيستەمانىڭ قايعىلى ەكسپەريمەنتتەرىنىڭ تىكەلەي زاڭدى جالعاسى. مۇنداي «ميسسيانىڭ» زاردابى بارىمىزگە بەلگىلى.

ەڭ جامانى - قازاق تىلىڭدەگى نومەنكلاتۋرا دا سىرتتاي:  «قازاعىم جاساسىن!» - دەسە، تۇپتەپ كەلگەندە، ۇلت قامىن جەپ وتىرعان جوق. ورىستى تۇرتپەكتەسە، ولارعا ساۋاتتى دا ءبىز ءتىلدى، ادىلەت تىلەگىش جەرگىلىكتى ورىس حالقى ەمەس, قاشان تاماعىنا پىشاق تاقاعانشا قىڭق دەمەيتىن مومىن قازاق وڭاشا جاۋكەمدەۋگە كەرەك. وسى ماقالانى جازىپ  وتىرعاندا «توتەم» راديو كانالى الماتى وبلىسى، قاسكەلەڭ اۋدانىندا كوپتەگەن مەدپۋنكتتەر مەن كىتاپحانالاردىڭ، ۇستازداردىڭ قىسقارتىلىپ كەتكەنىن ايتىپ جاتتى. كوردىڭىز بە، كىل حالىقتىن اعزاسىنىڭ اماندىعى مەن رۋحاني مۇلىگىن باعاتىن قاسيەتتى ورىندار! باسقارۋ اپپاراتىنان ءبىر دە ءبىر اتقامىنەر «شىعىن» بولماپتى. ال، ۇكىمەت ولارعا ءدال سول ماسىلداردى قۋ دەگەن. قانداي دا ءبىر يگى ماقساتتاردى جەرگىلىكتى، ءوزىمىزدىڭ نومەنكلاتۋرا ءوستىپ يت ەتەدى. نۇرەكەڭ، ن. نازارباەۆتىڭ دا ماڭايىمدا كادر جوق دەپ جىلايتىنى سوندىقتان. ءبىزدى سوڭعى جىلدارى ناشار دامىعان ەلدەردىڭ قاتارىنا سۇيرەپ اكەلگەن كىم دەسەڭىز، ول - وسى سىرەسكەن نومەنكلاتۋرا ارمياسى، ابايدى وتكەن عاسىردا قاتتى رەنجىتكەن، ساسىق قاراباي، بي، بولىستاردىڭ «نەمەرە، شەبەرەلەرى».

عىلىم، ءىلىم، ادەبيەت، ونەر، باسقارۋ-جاسقارۋ قۇرىلىمدارىڭدا بىردە ءبىر نومەنكلاتۋراشى: «مىناۋ قىزمەت مەنىڭ تاقياما تار ەدى» دەپ ەركىمەن تاعىنان تۇسكەن ەمەس. تەك «اتىپ» قۇلاتقاننان كەيىن عانا جامان مىسىقتاي باج ەتە قالادى. وتە جامان سيمپتوم! اسىلى، كاپيتاليزمنىڭ اياۋدى بىلمەيتىن وتكىر جارىعى ءبىز وسى كىمبىز، ونى دا اقىرى بارىنشا ولتىرە كورسەتتى.

قاي قوعامنىڭ بولسىن، تۇپتەپ كەلگەندە، تاعدىرىن ادام، قوعام مۇشەسىنىڭ ساپاسى شەشكەن. ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستان ءولىمشى بولىپ، ارەڭ شىققان جاپونيا استىق، مال، پايدالى قازبادان ادا بولسا دا قازىر الەم الدىنا شىعىپ وتىر. نەگە؟ ولار ەڭ الدىمەن سوناۋ فەودالدىق زاماننان جاپوندىقتاردىڭ بويىنا ءسىڭىپ ۇلگىرگەن سينتولىق ىلىمدەي تاڭىرىنە، ەڭبەكقورلىق، كاميكادزەلىك جانكەشتىلىك پەن سامۋرايلىق تارتىپتىلىگىنە سۇيەندى، سول قاسيەتتەردى وشىرمەدى، قايتا پىلتەلەي ءتۇستى. وعان قوعامدىق نەگىز جاساپ، ۇلتتىق ۆاليۋتاعا اينالدىرا ءبىلدى. وراسان زور عىلىمي، ينتەللەكت كۇشى بار رەسەي دە شاتالين، ياۆلينسكي، گايدارلارىنا سۇيەنىپ، تىعىرىقتان جول تاۋىپ ۇلگەردى. كەشەگى پارتيا قىزمەتكەرى ەلتسيندى پرەزيدەنت بوريس نيكولاەۆيچ ەلتسين عىپ، جاساپ وتىرعان دا وسى جاس قىراندار. مۇنى بورەكەڭنىڭ ءوزى دە ناق تۇسىنگەندەي. جۋىقتا ول نيجني نوۆگورودتىڭ گۋبەرناتورى، بار بولعانى 33 جاستاعى نەمتسوۆتى: «رەسەيدىڭ بولاشاق پرەزيدەنتى سەن بولاسىن!» - دەپ ارقاسىنان قاقتى. ورىمدەي جاس كيرسان يليۋمجانوۆ قالماقيانى تىرپ ەتكىزبەي باعىپ-قاعىپ وتىر. بىزدە ۇرپاق پەن ۇرپاق اراسىندا  مۇنداي تۇسىنىستىك پەن قامقور كوڭىل بار ما؟ قايدام، ءبىز كورمەدىك. بۇل جاقسى قاسيەتتەن زيالىسى جۇرداي بولسا، ساياسات، بيلىك تالاسىنداي «مادەنيەتتى قىرعىندا» قايدان بولسىن. بۇل تۋراسىندا ءبىزدىڭ ەلباسىمىز دا مىقتاپ ويلانعانى ءجون. سەمەي ءۋالاياتىنىڭ 32 جاسار جاقيانوۆتىڭ اكىم بولىپ تاعايىندالۋىن سول ويدىڭ باسى دەپ سانايمىز.

قازاق ءتىلدى زيالىلارىمىزدىڭ دا وڭىپ تۇرعانى شامالى. ورىس ءتىلدى قانداستاردى قاتارعا شاقىرىپ، تىزە قوسىپ قيمىلداۋعا دا بولار ەدى، ەگەر وعان ءبىز جاراساق... ءتىپتى سول «جاراۋ»-عا ارامىزدا قۇلىق جوق پا دەيمىن. ويتكەنى، الگى بەس قارۋى ساي وزگە ءتىلدى قانداستارىمىزدىڭ قاسىندا وداعايلىعىمىز بەن وجارلىعىمىز، اشقاراقتىعىمىز بىردەن ءبىلىنىپ جاتىر. ۇلتتىڭ قان سورپا تۇسىندا الدىعا سول پىسىقايلار سەكىرىپ شىقتى، «انا باتىرعا ەسكەرتكىش، مىنا بيگە مازار ورناتامىز» دەپ، اتى-ءجونى بەلگىسىز بىرەۋلەر حالىقتى الداپ، ءارتۇرلى قور قۇرىپ، مايراعاي دا تايراعاي ءومىر كەشۋدە. از شىن زيالى تاعى دا كەش قالدى. بارار بالقان تاۋىمىز قاي جەردە، ونى بىلمەسە دە، ۇلت تىزگىنىن قولىنان ولسە دە شىعارعىسى جوق. ويتكەنى، ول ءومىر بويعى - ءىشىپ-جەمى.

سانعا جۇگىنسەك، ىرعىنبىز. ساپا جاعىن قويدىق، سوتسيولوگيا زيالىلىق ءۇشىنشى ۇرپاقتان باستالادى دەيدى. قاينار بۇلاعى تۇنىق، ءتالىم-تاربيەسى ءتۇزۋ بولسا... ءبىز بولساق، قانىندا حانزادالىق پەن بەكتىك بار مۇحتار، قانىش، الكەي سىندى ءبىراز تۇلعالاردان اسقانى - توڭكەرىسكە دەيىن وقىعان-توقىعانىمىزدى تىپ-تيپىل قىرىپ سالعان بەيباقپىز. ا. د. ليحاچەۆ، ل. ن. گۋميلەۆ جوق بىزدە. قالعانىمىز - قۇل-قۇتاننىڭ بالالارى. كەڭەستىڭ كورىنبەيتىن تۇرمەسىندە وسكەن كورگەنسىز، جارىماعان ۇرپاقپىز. ءبىزدىڭ ارامىزدا پاتشا ليتسەيىندە وسكەن دۆوريان پۋشكين دە، كنياز چااداەۆ تا، اقسۇيەك تۋرگەنەۆتىڭ بالامالارى جوق. نەمەسە كىتاپحانالارىنان ماركس، ەنگەلستىڭ تولىق شىعارمالارىن الىپ وقۋعا بولاتىن پاتشالىق سوعىس اكادەمياسىنان ءبىلىم العان سەرى دە ىزگى وفيتسەرلەر قاۋىمى ماڭدايعا جازىلماپتى. ءپالسافشىلارىمىز شەتىنەن كوممۋنيزمدى كەزىندە «تىنىش جاتقان ۇيقىسىنان ءتۇرتىپ وياتىپ جىبەرگەن» گەگەل، كانتشىلدار. ادەبيەتتە كۇنى كەشەگە دەيىن باي، فەودال ەدىگەمەن الىستىق. ىلكى ءسات ويانا باستاعانىمىز - وسى سوڭعى قارىن اشا باستاعان ءتورت-بەسجىلدىڭ ءجۇزى عانا. بۇل اڭدرەي پلاتونوۆتىڭ تەرەڭ شۇڭقىرىنان («كوتلوۆان»-دى وقىڭىز - اۆت.) تىرمىسىپ شىعا باستاعاندار تەك ناقتى عىلىمنىڭ (توچنايا ناۋكا) وكىلدەرى عانا. ال، الگى كەڭەس تۇسىڭدا ءوسىپ-وربىگەن گۋمانيتاتورلارىمىز وزدەرى عانا ول قىرسىق شۇڭقىردا وتىرىپ قالسا ءبىر ءسارى، قولما-قول ينكۋباتور جاساپ، ءدال وزدەرىندەي مىڭداعان تۇك بىلمەستەردى دايىنداپ ۇلگىردى. «باحتين كىم؟» دەسەڭ، بىتتيعان مۇرنىن باسىپ كورسەتەتىن دالدۇرىشتەر «ەگەمەن ەل بولىپ»، جوعارعى اتتەستاتسيا كوميسسياسىنىڭ تىزگىنى ءوز قولىمىزعا تيگەسىن قۇمىرىسقاداي قاپتادى. ءتۇپ-تۇگەل عالىم بولىپ كەتە جازدادىق. قازىر ۇلتتىق اكادەمياعا كىرسەڭىز، امانداسۋعا اسپيرانت تابا الماي ء(بارى دە قورعاپ كەتكەن! - اۆت.) تەك كانديدات، دوكتورلاردىڭ ماليكە ءجۇزىن كورىپ، مۇباراك قولىن الاسىز. كەشە حاتشى-ماشينكەشى ەدى، بۇگىن - كانديدات! ەرتەڭ - ءمۇيىزى قاراعايداي دوكتور! ءبارىنىڭ باستاۋىندا ايگىلى «بلات»، تامىر-تانىستىق تۇر. جوعارى ءبىلىم مينيسترلىگى كورشى ەلدەر الدەقاشان مەڭگەرگەن تەست ءادىسىن بيىل كىرگىزىپ ەدى، قازەكەم ونى دا اينالىپ ءوتۋدىڭ جولىن تاۋىپتى. تەستىڭ سۇراقتارى بيىل كەيبىر ابيتۋريەنتتەردىڭ قولىنان ەمتيحاننان بۇرىن تابىلىپ ءجۇردى. ايتپەسە قابىلداۋ كوميسسياسىنىڭ قاقپاسىن  كۇزەتىپ تۇرعان ادامنىڭ قولىنا «ۇلتتىق بانكنوتتى» قىستىرادى دا، نادان ابيتۋريەنتتىڭ ورنىنا جەتىلگەن ستۋدەنت كىرەدى. ەندى تەك شەرلوك ءحولمستى انگلياداعى كورىنەن تۇرعىزىپ اكەپ، كۇزەتتىرىپ قويماساق،  باسقا امال جوق. ءاي، ول حولمسىڭىز دا كۇنى ەرتەڭ تەڭگە تىلەپ تۇراتىن شىعار - ونى دا ۇيرەتىپ الامىز عوي! «سىرتتاي وقۋ» دەگەن وتىرىك وقۋدى ويلاپ تاۋىپ، سەسسيا سايىن جەبىر وقىتۋشىلاردىڭ قالتاسىن قامپايتىپ جۇرگەنىمىز اناۋ. يت جىلى باستالعان وسى «بلاتتىڭ» بۇگىنگى ناتيجەسى كوز الدىمىزدا - شىنىمەن نادان ۇلت بولۋعا اينالدىق! ادەبي زەرتتەۋدە باياعى مۇحتار ماعاۋين اعامىزداي جاڭالىق اشقان عالىمنىڭ اتىن سوڭعى كەزدە ەستىسەك قۇلاعىمىز كەرەڭ بولسىن. ادەبي كوكجيەگىمىزدەن جاڭا مۇقاعالي، بەردىبەك، تولەگەن، ورالحان، ساعات، اسقارلار جوعالدى. باسپاسوزدە بۇگىنگى كۇننىڭ سۋرەتىن سالۋدىڭ ورنىنا، قايداعى ءبىر ەمشى، اۋليە، باقسى، كۇشىناشتاردىڭ ۇپايىن تۇگەندەپ، ورىس جۋرناليستەرىنىڭ مازاعىنا قالىپ ءجۇرمىز. ال، توي-تومالاق دەسە، ەلدىڭ الدىمەن ەنتىگىپ جەتەمىز، ەرتەڭىندە ىشكەن-جەگەنىمىزدى ەرتەگى عىپ جازامىز. حالىق بولسا، اشتىقتىڭ الدىندا. قىسقاسى، رۋحاني دۇنيەمىز تەڭگە سىقىلدى جاپپاي ينفلياتسياعا ۇشىرادى. ەگەر اقتابان شۇبىرىندى، القاكول سۇلاماعا اينالماسا... تاۋەلسىزدىگىمىزدى دە ساتا باستاعان سياقتىمىز. باسى بۇتىنىمەن ساتىپ جىبەرمەسەك...

جالپى، ديسسەرتاتسيالار قورعاۋدىڭ فوردتىق كونۆەيەرىنە جاڭا كوزقاراسپەن قارايتىن ۋاقىت الدەقاشان جەتتى. قازىر عوي كەيبىرىمىز: «تاركىلەۋ جىلدارىنىڭ بەيىمبەت مايلين شىعارمالارىنداعى بەينەلەنۋى» دەگەن سياقتى «ماڭگى ولمەس» تاقىرىپتا ديسسەرتاتسيا قورعاپ جىبەرەمىز دە، كۇنى ەرتەڭ ۋنيۆەرسيتەتكە بارىپ، ادەبيەت تاريحىنىڭ كەز-كەزگەن بۋىنىنان سىپىرتىپ لەكتسيا وقيمىز. بىزدەي «بىلىمدىلەرگە» ورحون-ەنەساي جازبالارى، كەڭەس ادەبيەتى مە، ءبارىبىر، «الىپتا، شالىپتا جىعامىز». قىسقاسى، بوتقا! ونداي بوتقا ۇستازدار بوتقا شاكىرتتەردى تاربيەلەپ جاتىر. بۇل كوپ بوتقا جينالىپ، كۇنى ەرتەڭ بوتقا كوررەسپوندەنت مۇشەنى، اكادەميكتى سايلاي سالادى. ويتكەنى، بۇرىنعى وداقتىق قىراعى باقىلاۋ، تەكسەرۋ جوق. ءوزىمىز بي، ءوزىمىز قوجا بولعان سوڭ باياعى كينورەجيسسەر مارقۇم سۇلتان قوجىقوۆتىڭ «قىز جىبەكتى» ءتۇسىرىپ ءجۇرىپ، قاشاي سالعان كينو تاڭبالى تاسىنان «الەمدىك جاڭالىق اشىپ»، ماسقارا بولعان كەزىمىزدەي، كەيبىر كەزدەردە اۋادان اكادەميك جاساپ ءجۇرمىز. بىزدەن الدەنەشە كوش وزىق، ماسەلەن، فرانتسيادا ءبىلىمدى جازۋشىلاردىڭ ءبارى ەش قورعاۋسىز-اق سوربوننا، نانت سەكىلدى سايىپقىران ۋنيۆەرسيتەتتەردە ساباق بەرەدى، ءبارى دە داعاراداي پروفەسسور. ۇلت ماقتانىشىنا اينالعان ول اكادەميكتەرگە: «ديسسەرتاتسياڭ قايدا؟» - دەسەڭ، «ول نە؟» - دەر ەدى. فرانتسۋزداردىڭ بۇگىنگى وي اعىمىنا باعا بەرىپ، كەلەشەگىن نۇسقاعان ماقالا، كىتاپتارى بار ما، ءبىتتى - اكادەميك! ءبىلىمسىز ەكەنسىز، ستۋدەنتتەرگە جاقپايدى ەكەنسىز، ون جەردەن اكادەميك بولساڭىز دا ايتاتىنى: «ارى تۇرىڭىز!».

ەڭ جامانى - ساقالدى كورىنگەن جەردە ساپسيتىپ، ساۋداعا سالاتىن بولدىق. ولەر الدىندا جيىرماعا جۋىق اقىن-جازۋشىعا باتاسىن بەرىپ كەتكەن ۇلى مۇقاڭنىڭ قادىرلى ساقالى ۇمىت. ءبىزدىڭ كەيىنگى قازاقى ساقال - كەڭەس  زامانىندا وسكەن، كەڭەس قايشىسىمەن كۇزەلىپ، تۇزەلگەن ساقالدار. كولبيننىڭ تۇسىندا قىرىق تۇرلەنىپ، قۇلپىرعان ولاردىڭ ءبىرازى بۇگىندە: «وكشەمىزدى باسىپ، جاس تولقىن كەلە جاتىر-اۋ، ولاردىڭ ءحالى مىناۋ اۋمالى-توكپەلى زاماندا نە بولادى-اۋ؟ دەگەندى ەستەن شىعارعان، ويلاعاندارى - الىپ قالۋ، قارپىپ قالۋ. ادەبيەتكە التى جاسار تالانت كەلسە، باياعىداي الپىس جاسىنا قاراماستان ورنىنا تۇرىپ، سالەم بەرۋ قايدا، قازىر: «وي، مىنە بىرەۋ رۇقساتسىز قايدان كىرىپ كەلدى؟ كاپىردىڭ ءتۇرىنىڭ جامانى-اي!» دەپ، قاراداي ۇركىپ، كوپە-كورنەۋ جاسقايمىز. قاسىمىزداعى ءوز بالا، ىنىمىزدەن قاس ىزدەپ تۇرامىز. ولارعا سالساڭ، قولعا قۇمان الىپ، يىققا سۇلگى ءىلىپ، ومىرباقي قىزمەت ەتىپ تۇرۋعا ءتيىستىسىڭ. ياعني، فەوداليزم، كەڭەستىك قۇلدىقتىڭ جالعاسى. قازاقتىڭ اقساقالى - ونىڭ زيالىسى ەدى. تالانتقا تارمىز، حالتۋرششيككە كەڭبىز. جالپى، ءبىر ۇيىقتاساق الپامىستاي قاتتى كەتەتىن حالىق ەكەنبىز. كەڭەستىك لەتارگيا ابدەن مەڭدەپ الىپتى. «ۇلت» دەگەن كىشكەنە عانا كۇركەشىك جاساپ الىپ، سونىڭ ىشىندە «ءسابي بولعىم كەلەدى، ءسابي بولعىم» دەپ، اندەتىپ قويىپ، بەسىكتەن بەلىمىز شىقپاي جاتا بەرگىمىز بار. قارتتارىمىزدا قادىر، جاستارىمىزدا جالىن قالماي بارادى. «الەم ادەبيەتىنەن اسىپ بارا جاتىرمىز، توقتاي تۇرامىز با، وسى قالاي؟» دەگەن اناۋ جىلعى ەسەپسىز بوسپەلىگىمىز انشەيىن بالالىق ەكەن. وعان دالەل - «قايتا-قايتا قىرىلعان قايران ەلىم، قازاعىم!» دەپ زارلاعاندا الەمنىڭ قۇلاعىن تۇندىرامىز، ال سول تۋرالى «ۇستەلگە جازىلعان بىردە ءبىر شىعارما قازاق ادەبيەتىنەن تابىلمادى (اعا  ۇرپاقتى ايتىپ وتىرمىز - اۆت.). قازىر قۇلشىنا-قۇلشىنا جازاتىن ۇيرەنشىكتى كەڭەستىك «جەتىستىكتەر مەن تابىستار» جوق، تاريح تاۋسىلۋعا تاياۋ، ارحيۆ قازۋعا قۇيرىق ۇشكىر. كەمشىلىكتى قازا جازۋعا جالعان نامىس جىبەرمەيدى، ونى كورەتىن كوكىرەك كوزىمىز ازىرگە سوقىر، شەبەرلىگىمىز شامالى. جاڭا وسكىندى مىنا جىندى بازار تابانىنىڭ استىنا توپىرلاتىپ سالىپ، كوز الدىمىزدا اياۋسىز تاپتاپ جاتىر. جازۋشىلار وداعى كۇن كورىسىمەن مۇڭ. قازاندىق باسىندا شاڭ-شۇڭ ۇرىس شىعارىپ، قاتىنباسشى اتانىپ، بالا-شاعا الدىندا ۇياتقا قالدىق. حالىقتىڭ قالتاسىنا ءتۇسىپ، الدىعا كەلگەندى ارپاداي اساۋ «ۇلتتىق» قاسيەتكە اينالدى. ءىشىنارا قانىنان، تۋىسىنان جارالعان زيالىلاردى تاسقىن سۋداي كوررۋپتسيا، ناداندىق شايىپ بارادى. ورتا بۋىن دا بۇل سىرقاتقا ۇشىراي باستاعان. باسى مىجىلىپ قالعان ءبىزدىڭ تۇستاستار ارىستانداي اقىرىپ، اتانداي شاقىرا الاتىن ەمەس. توقىراۋ زامانى ءوتىپ كەتتى دەپ جۇرسەك، رۋحاني توقىراۋ ەندى-ەندى باستالعان سەكىلدى. دجەك لوندوننىڭ «ومىرگە قۇشتارلىق» اڭگىمەسىندەگى كەيىپكەردەي: «قارنىمىز قايتادان اشىپ قالماي ما؟» دەگەندە ءۇش بۋىننىڭ دا قورقىنىشى سۇمدىق. مۇنىڭ ءبارى ەلدىڭ، ۇلتتىڭ بولاشاعىنا كۇمانمەن قاراۋدان تۋىڭداپ جاتىر. ياعني، ەلسۇيەرمەندىك سەزىم از دەگەن ءسوز.

قازاق زيالىسىنا باس-كوز بولا ما دەگەن قالامگەرلەر ءوستىپ جەرگە قاراپ وتىر. شىنىمەن الگى «ەكىنشى سورت» دەگەن دەڭگەيگە جىلجىپ بارامىز.

وزگەلەر تاپا-تالتۇستەگى اتالمىش تالايسىزدىقتارىمىزدى كورمەي وتىرعان جوق، سەبەبى ءبىز 360°-تان بىردەي بايقالاتىن باس ۇلتپىز.

قىسقاسى، ەگەمەندىك جىلدارى ءبىزدىڭ رۋحاني دۇنيەمىزدىڭ قاراشا قوس كۇيى جەلدىڭ ءوتى، جولدىڭ شەتىندە تالتىرەكتەپ تۇرعانىمىزدى ءمور سوققاڭداي دالەلدەپ بەردى. قارادۇرسىن قازاقتىقتان ءسال كوتەرىلىپ، ءوز-وزىمىزگە الەم مادەنيەتى مەن وركەنيەتى بيىگىنەن باعا بەرۋ ءبىزدىڭ سور ماڭدايعا جازىلا ما، جوق پا؟

توق ەتەرى: بۇگىنگى قازاق زيالىسى، تۇتاستاي العاندا، قاي زيالى دەسەك، بىرەن-سارانىن ەسەپكە الماساق، التىباقان الاۋىز كەڭىستىك زيالى مۋتانت، دۇرەگەي، قوماعاي «زيالى». كوبىمىز ابايدىڭ ەمەس، ونىڭ اشىنىپ ايتقاندارىنىڭ توڭىرەگىنەن تابىلىپ جۇرگەن فەودالدىق كەڭەستىك، مىرقىمباي زيالىمىز.

ەسىمىزدەن ەكى ەلى شىعارمايىق، باس-باسىمىزعا بي بولىپ، ءبولىپ الۋىمىزعا قازاق ازدىق ەتەدى. بۇيتە بەرسەك مىنا اپان دۇنيەگە تاستاي باتىپ، سۋداي سىڭەمىز. تاجىكستان سونداي وپپادا. وتكەن عاسىردا ايۋداي اقىرعان رەسەيگە 25 جىل بويى قارسى تۇرىپ، اۋىزبىرلىگىمەن الەمدى تاڭقالدىرعان شەشەندەر دە سوعان تاقاۋ. ەگەر بىرلىك، ەجەلگى تۇرىكتىك، تۋىسقاندىق قاسيەتتەرىمىزدى قايتا تىرىلتپەسەك كۇنىمىز قاراڭ. «بولىنگەندى ءبورى جەيدى» دەپ حالىق مۇنداي ميسىزدىققا باياعىدا-اق قىسقا، قاتال باعاسىن ناق بەرگەن.

سونىمەن اپكەم ەشكى، جەزدەم تەكە مە؟ نەگىزىنەن، زيالى - قازاق توپىراعىنان باستاپ، الەم مادەنيەتىن تولىق مەڭگەرگەن، ءوز ۇلتىنا جول سىلتەيتىن، اسىپ جاتسا، وزگە ۇلىستارعا دا ۇلگى بولاتىن، قارا حالىق پەن بولاشاقتاعى اريستوكراتيانى جالعاستىرۋشى التىن كوپىر تۇلعا. ورىس ءتىلدىمىزدىڭ باسقا جاراعى ساي بولسا دا، ءوز ۇلتىن بىلمەيدى. قازاق ءتىلدىمىز ءوزىن بىلسە دە، وزگەدەن حابارى  از. ەكەۋى دە جارىم جاندى، جارتى ساندى جارتىكەش. ەكەۋىنىڭ دە قارنى اش. سوندىقتان قوماعاي. «ءبىز بارمىز دەپ» ءوزىمىزدى-ءوزىمىز الدامايىق. بار سەكىلدىمىز... «سەكىلدى»-لەردەن ءتالىم-تاربيە العان قازاق بالاسى قازىر كوشەدە ساۋدا جاساپ، رەتى كەلسە كىسى توناپ ءجۇر. كەلەشەك - كۇڭگىرت. قازاننىڭ قاقپاعىنداي ديپلوم مەن ينتەللەكتىنى شاتاستىرىپ الدىق. ۇلتقا قاراۋ ءۇشىن الدىمەن وزىڭە قاراۋ كەرەك.

تىعىرىقتان شىعاتىن جول بار ما؟

بۇل ەكى سىرقاتتان امان، جاڭا قازاق زيالىسىن ازىرلەيتىن مەملەكەتتىك باعدارلاما كەرەك. ازىرشە وعان مۇرشا جوق - قالتا تاياز. ەگەر قوي ەمەس، وي باقساق، بولاشاقتا نيگيليستەر مەن فەودال-كەڭەستىك ءتول زيالىلار «تاقتان تايادى» دا، ونىڭ ورنىندا بۇل «عاسىر شايقاسىنان» امان قالعان ات توبەلىندەي از ينتەلليگەنت قالادى. جالعىز دا قالمايدى، ولارعا بۇل كۇندە پرەزيدەنت ستيپەندياسىنا، ءوز ەسەبىنەن وقىپ جاتقان تىم ورىستىق، تىم قازاقىلىقتان دەنى ساۋ جاستار ءۇستى-ۇستىنە قوسىلادى. ءسويتىپ، ەكى توپتىڭ وزىعى مەن «شەتەلدىكتەردەن» جاڭا ۇشتىك وداق - ساپالى قازاق زيالىسى قالىپتاسادى. وعان دەيىن ۇلت «سابىر ءتۇبى - سارى التىن» دەپ، جىلاي-جىلاي توسا تۇرا ما دەيمىن -  بۇدان دا زورعىسىنا شىداعان.

ول كوركەم زامانعا دەيىن «ءپىس، اۋزىما ءتۇس!» دەپ قاراپ وتىرامىز با؟ ارينە، الدىمەن بارلىق بۋىندا جاريالىلىق كەرەك. دوكتورلىق تەك اسا ءىرى، جاڭالىق اشقاندا عانا بەرىلۋى قاجەت. مۇشە-كوررەسپوندەنت، اكادەميك دەگەندە ۇلت تانىپ، تىك تۇرىپ مويىنداعانداردى اق شار، قارا شار سالىپ ەمەس، اشىق تۇردە بۇكىل حالىقتىڭ الدىندا ۇكىلەگەنىمىز ءجون. جۇرت جىلى قابىلداعان زەرتتەۋ، سىن كىتاپتارعا ديسسەرتاتسياسىز-اق عىلىمي اتاق بەرىپ، تالانتتى قالامگەرلەردى ۋنيۆەرسيتەتتەرگە جاپپاي ۇستازدىققا تارتۋ قاجەت. ءوز-وزدەرىن تانىپ جاتسا، دوتسەنت، پروفەسسورلىقتى نەگە ايايمىز، اكەمىزدەن قالعان اتاق ەمەس.

بۇگىنگى 600 جازۋشىنىڭ سوڭعى ءبىر «0»-ءىن الىپ تاستسا، تۇگى كەتپەيدى. قازاققا وسى ازىرگە جەتەدى. قايتا ساپاسى جاقسارىپ، سۇلۋلانا تۇسەدى. ول  60 كىم، ونى ءۇش ءجۇزدىڭ ەڭ ءتاۋىر-ءتاۋىر قالامگەرلەرى باس قوسقان ۇلكەن كەڭەس شەشەدى. وداقتان تەك ادەبي قوردى قالدىرىپ، وعان «پارا» دەسە تۇسىنەن باقىرىپ وياناتىن وتە تازا ادامدى، كەلەسى كۇنى ۇرلىق جاساماسىن دەسەك، جالاقىسىن كوتەرە-كوتەرە قويۋ كەرەك. وداقتىڭ ءۇيىن تۇتاس، شىعارماشىلىق ءۇيدى جارىم-جارتىلاي جالعا بەرىپ، الگى العىر 60 «الپامىسقا» كۇنكورىستىك ستيپەنديا تولەگەن ءجون. اناۋ باتىر، مىناۋ بي اتىنداعى قورلار جاس عالىم، ادەبيەتشىلەرگە، ءبىر-بىردەن ستيپەنديا بەلگىلەسە، كانە! جەڭ ۇشىنان جالعاسقان تامىر-تانىستىق تۇردە ەمەس، ءباسپاسوز بەتىندە اتىن اتاپ، ءتۇسىن تۇستەپ تۇرىپ...

زيالىلار پارتياسىن (ول تۇركيادا بار  - اۆتور), ودان قاشساق، كەڭەسىن قۇرايىق. ۇلتتىق اكادەميا، جازۋشىلار وداعى، «قازاق ءتىلى» قوعامى اياسىندا بولا ما، ءبارىبىر. وعان باسشى بۇرىنعى كرەسلو يەسى ەمەس، جىگەرلى، ىسكەر جىگىت، قىزدى سايلاپ جىبەرسەك... ول ديرەكتيۆالىق ەمەس (شىعارماشىلار ءارتۇرى «باسشىلاردان» ولەسى بولىپ شارشاعان) اۋىق-اۋىق جينالىپ، اقىلداسىپ-كەڭەسەتىن، باعىت بەلگىلەيتىن جيىن، كلۋب بولسا تىپتەن جاقسى. سىيلىق، لاۋرەاتتىق اتاقتار وسىلاردىڭ باس جينالىسىندا جىلىنا ءبىر رەتتەلىپ جاتسا... مەملەكەتتىك دارەجەلەردى دە وسى كلۋب شەشسە... وعان ەلاعاسى تەك كەلىسكەندىك رايدا قارجى جاعىنان قول قويسا، ويتكەنى، قانشالىقتى عۇلاما بولسا دا پرەزيدەنت عىلىم، ادەبيەت، ونەردى ولاردىڭ وزدەرىنەن جاقسى بىلەدى دەگەنگە ەشكىم دە سەنبەيدى. پارلامەنت، ۇكىمەتكە دەگەن «تىلەنشىلىكتەرىمىز» دە وسى كلۋب، پارتيا اتىنان پرەزيدەنت، پرەمەر، كەڭەس توراعاسى كابينەتىندە ايىنا ءبىر رەت ايتىلسا. قىسقاسى، ونىڭ دەۆيزى - قورقىتۋ، ۇركىتۋ، اكىرەڭدەۋ ەمەس، قامقورلىق، قامقورلىق جانە قامقورلىق!

ەلۋگە كەلمەي ەڭىرەپ، اقىل ايتۋ ۇيات-تى. ايتاتىن اقساقال بولماسا، قايتەيىك.

«قازاق الماناعى» №2  2010 جىل