جەر رەفورماسى جونىندەگى مەملەكەتتىك كوميسسياسىنىڭ ەكىنشى  وتىرىسى 21 مامىردا، قوعام بەلسەندىلەرى جۇرتشىلىق ءوز ويلارىن بىلدىرەتىن رەسپۋبليكالىق ميتينگ وتەدى دەپ بەلگىلەگەن كۇندە بولدى. ەلىمىزدەگى بيلىك بۋىندارىنىڭ بۇل ميتينگىنى «ماسەلە مەمكوميسسيادا قارالىپ جاتقاندىقتان، قاجەتسىز» دەپ ساناپ، بولدىرماۋ باعىتىندا كوپتەگەن ءىس-شارانى جۇزەگە اسىرعانى ءمالىم.

باسقاسىن بىلاي قويعاندا، ەلەكتروندى  اقپارات كوزدەرىنىڭ بىرقاتارى بۇعاۋعا ءتۇستى، اشىلمادى. سول سەبەپتى كوميسسيا ءماجىلىسى بارىسىنان بۇدان ءبىر اپتا بۇرىنعى العاشقى وتىرىس كەزىندەگىدەي جەدەل حابار، قاجەت مالىمەت الۋ مۇمكىن بولمادى. ال وتىرىستان كەيىن مەملەكەتتىك كوميسسيا توراعاسى، پرەمەر-ءمينيستردىڭ ورىنباسارى باقىتجان ساعىنتاەۆ ءباسپاسوز ءۇشىن ايتقان حابارعا قاراعاندا، ماجىلىستە جەر ساتۋ ماسەلەسى قارالىپتى. 

جەر كوميسسيا ماجىلىسىندە «جەر ساتىلماسىن»، سونداي-اق، «جوق، ساتىلسىن» دەگەن ۇسىنىستار بولعان كورىنەدى. شاماسى، ساتۋ جاعىنداعىلار باسىمدىق كورسەتسە كەرەك، كوميسسيا مۇشەلەرى جەردى قالاي ساتۋ كەرەكتىگى جايىندا ويلاسىپتى. جەردى ساتۋ ۇدەرىسىن كىم جۇرگىزەدى، سوناۋ وكىلەت بەرىلگەن قىزمەتكەر قانداي جەردى قانشا كولەمدە ساتا الادى دەگەن ماسەلەلەر تالقىلانعان سياقتى. كوميسسيانى باسقارىپ وتىرعان ۇكىمەت باسشىسىنىڭ ورىنباسارى جەر ساتۋ ءبىر عانا اكىمنىڭ قولىندا بولماۋى كەرەك دەپ ەسەپتەيدى ەكەن. ويتكەنى حالىقتى «بۇل ماسەلە دە تولعاندىرادى»، سوندىقتان «ونى قوعاممەن كەلىسۋ كەرەك». جالپى، ەكىنشى وتىرىستا ايتىلعان پىكىرلەر مەن ۇسىنىستاردىڭ بارلىعى سارالانىپ، ءبىر جۇيەگە كەلتىرىلمەك. سوسىن كوميسسيانىڭ وسى ماجىلىسىندە قۇرىلىپ، باسشىلارى سايلانعان جۇمىس  توپتارىندا مۇقيات تالقىلانۋ كوزدەلگەن.

وسىنداي مالىمدەمەسىنەن سوڭ كوميسسيا توراعاسى كەلەسى وتىرىستىڭ كۇن تارتىبىنەن حاباردار ەتتى. 28 مامىردا وتپەك ءۇشىنشى وتىرىستا مەمكوميسسيا جەردى شەتەلدىكتەرگە جالعا بەرۋ-بەرمەۋ ماسەلەسىن تالقىلاۋعا كىرىسپەك ەكەن. «سودان كەيىن، وسى ۇلكەن ەكى تاقىرىپ ايتىلىپ، تالقىلانىپ بىتكەننەن سوڭ، حالىققا شىعاتىن شىعارمىز، – دەدى كوميسسياعا باسشىلىق جاساۋشى ۆيتسە-پرەمەر، – ول ءۇشىن دە ءوزىمىزدىڭ پوزيتسيامىز، ۇسىنىسىمىز بولۋ كەرەك. ونداي ۇسىنىس بولماسا، جاي حالىققا بارۋ قيسىنسىز، ولار دا ءبىزدىڭ ۇسىنىسىمىزدى كۇتىپ وتىر».  

مىنە وسىلاي. مەملەكەتتىك كوميسسيا توراعاسىنىڭ بۇل مالىمدەمەسىنە قاراعاندا، ماسەلە قۇقىق، ەكونوميكا جاقتارىن قارايتىن جانە زاڭدى تۇسىندىرەتىن، ورىندالۋىن قاداعالايتىن ءتورت سالالىق توپتا پىسىقتالىپ الىپ بارىپ، ەل-جۇرتقا جەتكىزىلمەك. ياعني، جەر رەفورماسىن ءاۋ باستا نوبايلانعان جولمەن جۇرگىزۋ باعىتىن كوميسسيا ازىرگە وزگەرتپەگەن. جەر كودەكسىنە ەنگىزىلگەن كۇدىكتى باپتارعا حالىقتىڭ ءساۋىر ايىندا دۇركىرەي قارسى كوتەرىلۋىنىڭ ءتۇپ سەبەپتەرى تەرەڭ سارالانباعان. دەمەك، جەردى قازىرگى تاڭدا پايدالانۋ تاجىريبەلەرى، جەردى ساتۋ، شەتەلدىكتەرگە جالعا بەرۋ سالدارىنان بولۋى ىقتيمال وزگەرىستەر جونىندە تالداۋلارىن، وي-پىكىرلەرىن ءباسپاسوز بەتتەرىندە جاريا ەتكەن كوپتەگەن ەكونوميست جانە زاڭگەر عالىمداردىڭ، ساياساتكەرلەردىڭ، قوعام قايراتكەرلەرىنىڭ، ەل تاعدىرىنا بەيتاراپ قاراي المايتىن وزگە دە جانداردىڭ ايتقاندارى كوميسسيادا ەسكەرىلمەگەن. وسى جولدار اۆتورىنىڭ دا العاشقى وتىرىستان كەيىن جاريا ەتكەن جازباسى ەلەۋسىز قالعانى انىق. ياعني، ەل تاعدىرىنا ەلەۋلى اسەر ەتەتىن كۇردەلى، ءمانى زور وسى ماسەلەگە ەڭ الدىمەن تاريحي ادىلەتتىلىك تۇرعىسىنان كەلۋ قاجەتتىگى كوميسسيانى بۇل وتىرىسىندا دا تولعاندىرماعان. راس، كۇدەر ءۇزۋ ەرتە، ويتكەنى، كوميسسيا توراعاسى اتاپ ايتقانداي،  بەلگىلى ءبىر ءتۇيىن جاساۋ الداعى وتىرىس ەنشىسىندە...

وسى ەكىنشى وتىرىس قارساڭىندا وتكەن ءبىر ماڭىزدى جيىندا پرەزيدەنت نازارباەۆ جەر كودەكسىن جەتىلدىرۋگە باعىتتالعان ۇستانىمدى جەر رەفورماسى بويىنشا قۇرىلعان ارنايى كوميسسيانىڭ جاساپ شىعاتىنىنا سەنەتىنىن ايتتى.  بيىل تاۋەلسىزدىكتىڭ 25 جىلدىق مەرەيلى بەلەسى ەكەنىن، وسى كەزەڭدە بىزگە سىرتتان كوز تىگىپ، سىناي قاراپ وتىرعانداردىڭ كوپتىگىن ەسكە سالدى. «الەم الدىندا ۇياتقا قالماي، كۇردەلى ماسەلەنى سىندارلى سۇحباتپەن شەشە الاتىنىمىزدى پاش ەتە ءبىلۋىمىز كەرەك» دەپ، داۋلى زاڭنامانىڭ حالىق كوڭىلىنەن شىعاتىن نۇسقاسى جاسالارىنا ءۇمىت ارتتى.  ال وسى كۇندەرگە دەيىن تاۋ باۋرايىنان، سۋ قويمالارى جاعالارىنان، وزگە دە شۇرايلى القاپتاردان ساتىلعان جەرلەردىڭ جالپى جۇرتتىڭ تىنىس-تىرشىلىگىنە قانداي قولايسىزدىق تۋعىزعانىن كورگەن حالىق العاشقى ميتينگىلەردە وكىمەت ورىندارىنا ناقتى تالاپتار قويعان. تاپ سول تالاپتارىن نەگىزدەپ، 21 مامىردا دا جاريا ەتۋگە بەكىنگەندىكتەرى الەمدىك ورمەكتور جەلىلەرىندە كەلتىرگەن پىكىرلەرىنەن انىق اڭعارىلاتىن.  الايدا  رەسپۋبليكالىق ميتينگ وتكەن جوق. سەبەبى ونى بيلىك حالىقپەن تىكەلەي ديالوگ رەتىندە كورگىسى كەلمەدى. سوندىقتان قالالار مەن اۋىلدارداعى ءتيىستى وكىمەتتىك بۋىندار جەر رەفورماسىنا بايلانىستى ميتينگ وتكىزۋگە رۇقسات ەتپەدى. الماتىدا حالىق جينالماقشى بولعان باستى الاڭداردى الدىن الا قورشاپ الىپ، ەشكىمنىڭ اياعىن باستىرماۋ ءوز الدىنا، توپتالىپ كوشەدە كەلە جاتقانداردى پوليتسيا قىزمەتكەرلەرىنىڭ ءاي-ءشاي جوق ۇستاپ الىپ، اۆتوبۋستارعا كۇشتەپ وتىرعىزىپ اكەتۋىنە جول بەردى. وسىلاي ەلىمىزدىڭ نەگىزگى دە باستى زاڭى بوپ تابىلاتىن كونستيتۋتسيا ءار ازاماتقا بەرگەن قۇقىقتى بيلىك بۋىندارى، سالالىق مينيسترلەر، جەرگىلىكتى وكىمەت وكىلدەرى جوققا شىعاردى. قۇددى سوۆەتتىك داۋىردەگىدەي، 1986 جىلعى جەلتوقسان ايىنداعىداي، وزبىر جازالاۋشى كەيپىندە ارەكەت ەتتى. ياعني، ازاماتتاردىڭ كونستيتۋتسيالىق قۇقتارىن اياققا تاپتاۋ جولىمەن، ولار، وكىنىشكە قاراي، ەلىمىزدى الەم جۇرتشىلىعى الدىندا ۇياتقا قالدىردى.

راس، بۇگىنگى بيلىكتىڭ بەتكە ۇستايتىن، شەرۋلەر، ميتينگتەر وتكىزۋ ءتارتىبى تۋرالى زاڭى بار. وسى 21 مامىر قارساڭىندا ەلىمىزدىڭ باس پوليتسايى سونى العا تارتىپ، رۇقساتسىز جيىنعا جينالعانداردى قۋىپ تاراتۋعا پوليتسيانىڭ قاقىلى ەكەنىن، تارتىپسىزدىك كورسەتكەندەرگە كۇش قولدانىلۋ ىقتيمالدىعىن ايتىپ الدىن الا قورقىتقانى بار. ءسويتىپ، كونستيتۋتسيادان بيىك بوپ شىققان. شىنتۋايتىنا كەلگەندە، زاڭ بىتكەن ازاماتتاردىڭ كونستيتۋتسيادا تۇجىرىمدالعان قۇقىقتارىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن جاسالۋعا ءتيىس ەكەنىنە ەشكىم شاك كەلتىرمەسە كەرەك.  ياعني، جۇرت ميتينگ وتكىزگىسى كەلسە، ونىڭ الاڭسىز، دۇرىس وتۋىنە كۇشتىك قۇرىلىمدار قوعامدىق ءتارتىپتى قاداعالاپ تۇرۋ ارقىلى سەپتەسۋگە ءتيىس دەگەن وي ءوز-وزىنەن تۋىندايدى. سوندا بيلىك حالىقتىڭ مۇڭ-مۇقتاجىن ءوز اۋزىنان تىكەلەي ەستيدى. وسىلاي وكىمەتىمىز وزدەرىنىڭ حالىقپەن بىرلىگىن كورسەتە الادى. پرەزيدەنت نازارباەۆ اتاپ ايتقانداي، كوپ مەملەكەت «بىرلىگى بولماعاندىقتان بەرەكەسى كەتىپ، نەشە جىلدىق ەڭبەگى زايا بولىپ، دامۋى كەرى كەتكەن». قۇداي وسىدان ساقتاسىن. دەمەك، وكىمەتتىڭ كونستيتۋتسيانى شەكتەپ، بۇزۋىنا جول بەرىپ وتىرعان زاڭنىڭ دا تەزدەتىپ تۇزەتىلگەنى ءجون.

بۇل كۇندەرى جەر ءۇشىن شىنىمەن جانى اۋىراتىنداردىڭ ءبارى ءوز ءسوزىن ايتىپ كەلەدى، ءالى دە ايتقىسى كەلەدى. سولاردى بيلىك تىڭداسا، ەستىسە، ءتيىستى قورىتىندى شىعارسا  دۇرىس بولار ەدى. ال   كوميسسيا كەلەسى ماجىلىسىندە ۇلت مۇددەسىنە شىن مانىندە جاۋاپ بەرە الاتىن قورىتىندىعا كەلەدى دەپ ۇمىتتەنەمىز.  

بەيبىت قويشىباەۆ

Abai.kz