جۇما, 17 مامىر 2024
جاڭالىقتار 3508 0 پىكىر 17 تامىز, 2010 ساعات 10:26

ۆاديم زولوتاريوۆ. «توۆاريشش ستاح»

يمەننو تاك نازىۆالي  رودنىە ي بليزكيە كوميسسارا گوسۋدارستۆەننوي بەزوپاسنوستي 1-گو رانگا ستانيسلاۆا فرانتسەۆيچا رەدەنسا. ون بىل ليچنىم سەكرەتارەم  ف.ە. دزەرجينسكوگو، نو ەگو يميا پوچتي نە ۋپوميناەتسيا ۆ منوگوچيسلەننوي ليتەراتۋرە «و جەلەزنوم فەليكسە»، ون بىل سۆوياكوم ستالينا، نو ەتو نە سپاسلو ەگو وت گيبەلي. پوچەمۋ؟ نا ەتوت ۆوپروس مى ي پوپىتاليس وتۆەتيت ۆ ناشەي ستاتە.

رەدەنس روديلسيا 17 مايا 1892 گودا ۆ گورودە مينسكە-مازوۆەتسكوم مازوۆەتسكوگو ۋەزدا لومجينسكوي گۋبەرني تسارستۆا پولسكوگو  (نىنە - بەلوستوتسكوە ۆوەۆودستۆو پولشي) ۆ سەمە  ساپوجنيكا-پولياكا ي بىل كرەششەن پو وبريادۋ ريمسكو-كاتوليچەسكوي تسەركۆي. پراۆدا، نەكوتورىە سوۆرەمەننىە روسسيسكيە يستوريكي  ۋكازىۆايۋت، چتو نا ساموم دەلە ەگو وتەتس بىل نەمتسەم يلي  ەۆرەەم.  ۆ گودوۆالوم ۆوزراستە  ستاح پوتەريال وتتسا ي ۆوسپيتىۆالسيا ديادەي ۆلاديسلاۆوم، رابوتاۆشيم نا   دنەپروۆسكوم  مەتاللۋرگيچەسكوم زاۆودە (دمز)  ۆ  سەلە كامەنسكوە (نىنە - گورود دنەپرودزەرجينسك) ەكاتەرينوسلاۆسكوي گۋبەرني.  ۆ 1907 گ. دياديا  تياجەلو زابولەل، ي ستاح  پوسلە وكونچانيا 5-تي كلاسسوۆ زاۆودسكوگو  ۋچيليششا  پوشەل رابوتات.  ترۋدوۆۋيۋ كارەرۋ ناچال نا دمز  مالچيكوم-راسسىلنىم،  پوتوم ۆىۋچيلسيا نا  ەلەكترومونتەرا-ناموتچيكا. زدەس جە ۆ 1914 گ. ون  ۆستۋپاەت ۆ پارتيۋ سوتسيال -دەموكراتي كورولەۆستۆا پولسكوگو ي ليتۆى (سدكپل).  پارتستاج  ۆ كوممۋنيستيچەسكوي پارتي ەمۋ بۋدەت زاسچيتان يمەننو س ەتوگو گودا.

يمەننو تاك نازىۆالي  رودنىە ي بليزكيە كوميسسارا گوسۋدارستۆەننوي بەزوپاسنوستي 1-گو رانگا ستانيسلاۆا فرانتسەۆيچا رەدەنسا. ون بىل ليچنىم سەكرەتارەم  ف.ە. دزەرجينسكوگو، نو ەگو يميا پوچتي نە ۋپوميناەتسيا ۆ منوگوچيسلەننوي ليتەراتۋرە «و جەلەزنوم فەليكسە»، ون بىل سۆوياكوم ستالينا، نو ەتو نە سپاسلو ەگو وت گيبەلي. پوچەمۋ؟ نا ەتوت ۆوپروس مى ي پوپىتاليس وتۆەتيت ۆ ناشەي ستاتە.

رەدەنس روديلسيا 17 مايا 1892 گودا ۆ گورودە مينسكە-مازوۆەتسكوم مازوۆەتسكوگو ۋەزدا لومجينسكوي گۋبەرني تسارستۆا پولسكوگو  (نىنە - بەلوستوتسكوە ۆوەۆودستۆو پولشي) ۆ سەمە  ساپوجنيكا-پولياكا ي بىل كرەششەن پو وبريادۋ ريمسكو-كاتوليچەسكوي تسەركۆي. پراۆدا، نەكوتورىە سوۆرەمەننىە روسسيسكيە يستوريكي  ۋكازىۆايۋت، چتو نا ساموم دەلە ەگو وتەتس بىل نەمتسەم يلي  ەۆرەەم.  ۆ گودوۆالوم ۆوزراستە  ستاح پوتەريال وتتسا ي ۆوسپيتىۆالسيا ديادەي ۆلاديسلاۆوم، رابوتاۆشيم نا   دنەپروۆسكوم  مەتاللۋرگيچەسكوم زاۆودە (دمز)  ۆ  سەلە كامەنسكوە (نىنە - گورود دنەپرودزەرجينسك) ەكاتەرينوسلاۆسكوي گۋبەرني.  ۆ 1907 گ. دياديا  تياجەلو زابولەل، ي ستاح  پوسلە وكونچانيا 5-تي كلاسسوۆ زاۆودسكوگو  ۋچيليششا  پوشەل رابوتات.  ترۋدوۆۋيۋ كارەرۋ ناچال نا دمز  مالچيكوم-راسسىلنىم،  پوتوم ۆىۋچيلسيا نا  ەلەكترومونتەرا-ناموتچيكا. زدەس جە ۆ 1914 گ. ون  ۆستۋپاەت ۆ پارتيۋ سوتسيال -دەموكراتي كورولەۆستۆا پولسكوگو ي ليتۆى (سدكپل).  پارتستاج  ۆ كوممۋنيستيچەسكوي پارتي ەمۋ بۋدەت زاسچيتان يمەننو س ەتوگو گودا.

س سەنتيابريا 1914 گ. رەدەنس سلۋجيل  ريادوۆىم ۆ 6-م زاپاسنوم ساپەرنوم باتالونە. ۆ 1915 گ. دەموبيليزۋەتسيا  يز ارمي پو بولەزني، ي س سەنتيابريا توگو جە گودا  رابوتاەت  ەلەكترومونتەروم نا دمز.

پوسلە فەۆرالسكوي رەۆوليۋتسي ستانيسلاۆ  پەرەبيراەتسيا ۆ ەكاتەرينوسلاۆل (نىنە - دنەپروپەتروۆسك), گدە رابوتاەت ۆناچالە نا ترۋبوپروكاتنوم، ا پوتوم نا بريانسكوم زاۆوداح ي پرينيماەت  اكتيۆنوە ۋچاستيە ۆ رەۆوليۋتسيوننىح سوبىتياح. ەگو يزبيرايۋت    چلەنوم ەكاتەرينوسلاۆسكوگو گارنيزوننوگو سوۆەتا، سەكرەتارەم سويۋزا مەتالليستوۆ دمز، چلەنوم كامەنسكوگو كوميتەتا رسدرپ(ب) ي يسپولكوما كامەنسكوگو سوۆەتا رابوچيح ي سولداتسكيح دەپۋتاتوۆ، وتۆەتستۆەننىم سەكرەتارەم پرەزيديۋما كامەنسكوگو سوۆەتا، سەكرەتارەم پولسكوي گرۋپپى سدكپل.   ۆ  سوستاۆە كراسنوگۆاردەيسكيح وتريادوۆ رەدەنس  رازورۋجال كازاچي چاستي، ۆوزۆراششاۆشيەسيا نا دون س فرونتا،   بيلسيا س وتريادامي تسەنترالنوي رادى. ۆەسنوي 1918 گ.، بۋدۋچي ۋپولنوموچەننىم تسك كپ(ب)ۋ،  سوپروۆوجدال ۆ موسكۆۋ ەكسپروپريروۆاننىە ۋ كلاسسوۆىح ۆراگوۆ دراگوتسەننوستي.  ۆ سوۆەتسكوي روسسي رەدەنس ۋسترويلسيا رابوتات سەكرەتارەم بولنيچنوي كاسسى زاۆودا «پروۆودنيك» نا ستانتسي پۋشكينو ۆينداۆسكوي جەلەزنوي دوروگي.

ۆ سەنتيابرە 1918 گ. پو پارتينوي موبيليزاتسي ون بىل ناپراۆلەن ۆ ۆچك، گدە ۆسكورە ستال ليچنىم سەكرەتارەم  دزەرجينسكوگو. پرو پودروبنوستي ەتوگو نازناچەنيا پوۆەدالا ۆ 1937 گ. ودنا يز گازەت:  «زناكومستۆو سلەدوۆاتەليا ۆچك رەدەنسا س توۆ. دزەرجينسكيم ناچالوس نەوجيداننو. رابوتى ۋ سلەدوۆاتەليا بىلو منوگو. توۆ. رەدەنس ۋجە زابىل - سكولكو بەسسوننىح نوچەي ون پروۆەل زا ماتەريالامي سلەدستۆيا. ي ۆوت كاك-تو ۆ 2-3 چاسا نوچي وتكرىليس دۆەري ي ۆ كومناتۋ، گدە رابوتال رەدەنس،  ۆوشەل  ۆىسوكي حۋدوششاۆىي دزەرجينسكي: «ۆى، يا ۆيجۋ، ليۋبيتە رابوتات. پەرەحوديتە كو منە، بۋدەتە مويم سەكرەتارەم». س تەح پور توۆ. رەدەنس نادولگو سۆيازال سۆويۋ جيزن س جيزنيۋ دزەرجينسكوگو».

ۆ يانۆارە 1919 گ. رەدەنس ۆمەستە س دزەرجينسكيم ي ستالينىم  ۆىەزجاەت نا ۆوستوچنىي فرونت  «دليا تششاتەلنوگو راسسلەدوۆانيا پريچين سداچي پەرمي ي پوسلەدنيح پوراجەني نا فرونتە»، گدە  زناكوميتسيا س  نادەجدوي الليلۋەۆوي. جەنا ستالينا ي پوزناكوميلا ستانيسلاۆا سو سۆوەي  ستارشەي سەستروي اننوي، س كوتوروي ۋ  نەگو  سرازۋ زاۆيازالسيا بۋرنىي رومان. ۆ تو ۆرەميا ون ۋجە بىل جەنات ي راستيل سىنا، نو ليۋبوۆ ك الليلۋەۆوي  وكازالاس  سيلنەە. اننا روديلا  ەمۋ دۆۋح سىنوۆەي - لەونيدا (ۆ 1929) ي ۆلاديميرا (ۆ 1935). س پرەجنەي سەمەي ۋ رەدەنسا سلوجيليس نورمالنىە وتنوشەنيا ي ەگو پەرۆەنەتس چاستو بىۆال ۋ نەگو دوما، ا ۆوت  سو سۆوەي  ماتەريۋ ي ستارشيم براتوم، ۆەرنۋۆشيميسيا يز كامەنسكوگو ۆ پولشۋ، ۆسياكايا سۆياز  بىلا ۋتەريانا.

ۆەسنوي   1919 گ. رەدەنس، كاك «حوروشو زنايۋششي مەستنۋيۋ سپەتسيفيكۋ» ناپراۆلياەتسيا ۆمەستە س م.ي. لاتسيسوم  ۆ ۋكراينۋ، گدە س اپرەليا  رابوتاەت  زامەستيتەلەم زاۆەدۋيۋششەگو ينوگورودنيم وتدەلوم ۆۋچك، س يۋليا - زاۆەدۋيۋششيم  يۋريديچەسكيم وتدەلوم  ي سلەدستۆەننوي چاستيۋ ودەسسكوي گۋبەرنسكوي چك (وگچك), س اۆگۋستا - زامەستيتەلەم ناچالنيكا يۋريديچەسكوگو وتدەلا ي چلەنوم كوللەگي  كيەۆسكوي گۋبەرنسكوي چك، چلەنوم ينسپەكتسي نكۆد ۋسسر. پوسلە وتستۋپلەنيا كراسنىح س ۋكراينى ون ۆوزۆراششاەتسيا  نا لۋبيانكۋ، گدە سنوۆا ستانوۆيتسيا ليچنىم سەكرەتارەم دزەرجينسكوگو،  ا 6 مارتا 1920 گ. نازناچاەتسيا پرەدسەداتەلەم وگچك.

سيتۋاتسيا «ۆ يۋجنوي پالميرە» ۆ تو ۆرەميا بىلا نەپروستايا، پرو چتو سۆيدەتەلستۆۋەت «وتچەت تسەنترالنوگو ۋپراۆلەنيا چرەزۆىچاينىح كوميسسي ۋكراينى» زا 1920 گ.: «پوسپەشنوە وتستۋپلەنيە ناشيح ۆويسك لەتوم 1919 گودا زاستيگلو ۆراسپلوح منوگو پارتينىح رابوتنيكوۆ. سپاساياس وت بەلوگو تەررورا، نەكوتورىە يز نيح ۆىنۋجدەنى بىلي پولزوۆاتسيا ۋسلۋگامي وبىۆاتەلەي ي ۋگولوۆنوگو ەلەمەنتا ي پوسلە ۆوزۆراششەنيا سوۆەتسكيح ۆويسك وكازاليس «ۆ دولگۋ» ۋ ەتيح ۆراگوۆ سوۆەتسكوگو سترويا. ودەسسكيە سپەكۋليانتى ي داجە بانديتى شيروكو پولزوۆاليس ەتوي سلابوستيۋ مەستنىح رابوتنيكوۆ. رابوتا وگچك تو ي دەلو ستەسنيالاس حوداتايستۆامي زا وتدەلنىح ارەستوۆاننىح. نۋجنو بىلو پريسلات ۆ ودەسسۋ نوۆىح رەشيتەلنىح كوممۋنيستوۆ، نە سۆيازاننىح نيكاكيمي «ليچنىمي وتنوشەنيامي» ي ليش توگدا ياۆيلاس ۆوزموجنوست ناپراۆيت رابوتۋ  ودەسسكوي چك نا پراۆيلنىي پۋت».

پەرۆىم جە سۆويم پريكازوم رەدەنس راسپۋستيل مەجپارتينۋيۋ كوميسسيۋ پري وگچك ي زاپرەتيل ۆسەم سوترۋدنيكام «ياۆلياتسيا نا سلۋجبۋ س راسكراشەننىمي ليتسامي ي پودۆەدەننىمي گلازامي». سۋروۆىمي بىلي ي سلەدۋيۋششيە پريكازى: «منوي زامەچەنو، چتو سوترۋدنيكي وگچك وچەن چاستو حوداتايستۆۋيۋت زا ارەستوۆاننىح. ناپومينايۋ، چتو تاكيە ياۆلەنيا نەدوپۋستيمى ي سوترۋدنيكي بۋدۋت منويۋ پريۆلەكاتسيا ك وتۆەتستۆەننوستي»; «پرەدلاگايۋ ۆسەم سوترۋدنيكام-كوممۋنيستام رابوتات پود سۆوەي ناستوياششەي فاميليەي»; «سوترۋدنيكام وگچك زاپرەششاەتسيا وبراششاتسيا ۆ سوۆەتسكيە ۋچرەجدەنيا وت يمەني چك»; «پرەدۋپرەجدايۋ، چتو ۆ سلۋچاە پوياۆلەنيا سوترۋدنيكوۆ ۆ نەترەزۆوم ۆيدە، تاكوۆى بۋدۋت وسۋجدەنى بەز سۋدا نا دۆا گودا پرينۋديتەلنىح رابوت».

پودتيانۋۆ اپپارات رەدەنس پرينيالسيا زا كونتررەۆوليۋتسيۋ ي  ليكۆيديروۆال نەسكولكو   پودپولنىح  ورگانيزاتسي: گرەچەسكوگو كونسۋلا سەرافيديسا،  فرانتسۋزسكوگو پودداننوگو لەليانا ;  شتابس-كاپيتانا ەرموشەنكو;  بىۆشەگو كومانديرا دروزدوۆسكوگو كوننوگو پولكا گۋساچەنكو; «وبەدينەننۋيۋ ۆرانگەلەۆسكو-پەتليۋروۆسكايا ورگانيزاتسيۋ»، 54 چلەنا كوتوروي بىلي راسسترەليانى.

رەزكيە دەيستۆيا رەدەنسا ۆىزۆالي ۆوزمۋششەنيا ۋ چەكيستوۆ-ودەسسيتوۆ ي وني ناچالي جالوۆاتسيا ۆ گۋبەرنسكي كوميتەت پارتي. ۆ ودنوي يز جالوب  سووبششالوس، چتو پرەدسەداتەل وگچك ۆورۆالسيا نا زاسەدانيە بيۋرو پارتينوي ياچەيكي ي پودنيال «كريك، چتو بيۋرو نە يمەەت پراۆا ۆ رابوچەە  ۆرەميا سوبيراتسيا ي زاياۆلياەت، چتو «يا سچيتايۋ بيۋرو راسپۋششەننىم»». جالوۆالاس نا نەگو  ي سوترۋدنيتسا كونترولنوگو وتدەلا گۋبكوما كپ(ب)ۋ، كوتورايا پىتالاس ۆويتي ۆ ەگو كابينەت، نو رەدەنس  زاورال:  «نيكاكيح كونترولنىح وتدەلوۆ نە زنايۋ ي ۆاس پرينيات نە جەلايۋ!» ي ۆىستاۆيل نازويليۆۋيۋ پوسەتيتەلنيتسۋ  زا دۆەر.

نە سلوجيليس ۋ پرەدسەداتەليا وگچك ي  وتنوشەنيا  س مەستنوي ۆلاستيۋ. پو ەگو  پروسبە  ا.ۆ. لۋناچارسكي پروسيت ۆ.ي. لەنينا، چتوبى «ت. دزەرجينسكي پريەحال ۆ ودەسسۋ ي پوددەرجال سۆويم گرومادنىم اۆتوريتەتوم زدەشنيۋيۋ چك». دزەرجينسكي پريەحال، ناۆەل ۆ گورودە پوريادوك ي ... ۋۆەز س سوبوي ۆ حاركوۆ رەدەنسا، داۆنو بومبارديروۆاۆشەگو پرەدسەداتەليا ۆچك پروسبامي و سۆوەم پەرەۆودە يز نەگوستەپريمنوي  ودەسسى.

ۆ اۆگۋستە 1920 گ. ستانيسلاۆ فرانتسەۆيچ ۆوزگلاۆيل  حاركوۆسكۋيۋ  گۋبەرنسكۋيۋ  چك ي پروۆەل «منوگو پەرسونالنىح دەل ۆيدنىح چلەنوۆ پارتي پراۆىح ەسەروۆ». بولشوي رەزونانس يمەلو ي  «دەلو جەللەسكوما»، رۋكوۆوديتەلي كوتوروگو «ورگانيزوۆالي، پۋتەم پودلوگوۆ ي ۆزياتوك، نەزاكوننىي ۆىۆوز ۆ رسفسر 315 ۆاگونوۆ نورميروۆاننىح پرودۋكتوۆ».

ۆ  دەكابرە 1920 گ.  ستانيسلاۆا فرانتسەۆيچا نازناچيلي پرەدسەداتەلەم كرىمسكوي چك. كوممەنتيرۋيا ەتو نازناچەنيە «يزۆەستيا» پوزدنەە پيسالي، چتو   ون بىل پوسلان « نا پەپەليششە ۆرانگەلەۆسكيح لاگەرەي، چتوبى جەلەزنوي رۋكوي ۆىمەستي يز كرىما بەلوگۆاردەيسكوە وحۆوستە». كراسنىي تەررور نا پولۋوستروۆە ۆناچالە پروۆوديلي سوترۋدنيكي ارمەيسكيح وسوبىح وتدەلوۆ. تولكو كرىمسكوي ۋدارنوي گرۋپپوي پود رۋكوۆودستۆوم زامەستيتەليا ناچالنيكا وسوبوگو وتدەلا يۋگو-زاپادنوگو فرونتا ە.گ. ەۆدوكيموۆا «بىلو راسسترەليانو دو 12.000 چەلوۆەك». پوتوم زاچيستكامي كرىما زانياليس  مەستنىە چەكيستى.  روسسيسكي ليتەراتور ي.س. شمەلەۆ ۆسپومينال: «نا موي پروسبى دات توچنىە  سۆەدەنيا، زا چتو راسسترەليالي موەگو سىنا، ي  ۆىدات تەلو يلي حوتيا بى سكازات، گدە ەگو زارىلي، رەدەنس سكازال، پوجيمايا پلەچامي: «چەگو ۆى حوتيتە؟ تۋت، ۆ كرىمۋ، بىلا تاكايا كاشا!».

ينتەرەسنىە ۆوسپومينانيا و رابوتە ستانيسلاۆا فرانتسەۆيچا  نا پولۋوستروۆە وستاۆيل ۆ سۆوەي كنيگە «لەد ي پلامەن» زنامەنيتىي پوليارنيك ي.د. پاپانين، رابوتاۆشي كومەندانتوم كرىمسكوي چك (ۆ ەگو سلۋجەبنىە وبيازاننوستي ۆحوديلو ي يسپولنەنيە سمەرتنىح پريگوۆوروۆ، و چەم دۆاجدى گەروي سوۆەتسكوگو سويۋزا، رازۋمەەتسيا، نە پيشەت). يز كنيگي مى ۋزناەم، چتو «رەدەنس وبىچنو نە دەمونستريروۆال سۆويح چۋۆستۆ... بىل كرۋت، نو سپراۆەدليۆ. نە داۆال نيكومۋ پوبلاجكي، ورگانيچەسكي نە پەرەنوسيل داجە مالەيشيح پروياۆلەني پانيبراتستۆا ي حامستۆا. ون نە ليۋبيل وبەششات. ەسلي چتو - سرازۋ وتكازىۆال».

ۆ يۋنە 1921 گ. دزەرجينسكي وسۋششەستۆليال وچەرەدنۋيۋ ينسپەكتسيۋ پو يۋگۋ ۋكراينى.  سوحرانيلاس  فوتوگرافيا پرەدسەداتەليا ۆچك ي پرەدسەداتەليا كرىمسكوي چك نا پاروحودە «نەستور-لەتوپيسەتس» پو پۋتي يز نيكولاەۆا ۆ ودەسسۋ. و چەم گوۆوريلي مەجدۋ سوبوي دۆا پولياكا نەيزۆەستنو، نو ۋجە س 15 يۋليا رەدەنس رابوتاەت زامەستيتەلەم ناچالنيكا، ا س 5 سەنتيابريا 1921 گ. ناچالنيكوم ادمينيستراتيۆنو-ورگانيزاتسيوننوگو ۋپراۆلەنيا ۆچك. نا ەتوم پوستۋ ون رازرابوتال نەمالو دوكۋمەنتوۆ، رەگلامەنتيروۆاۆشيح رابوتۋ چك ي، پو ناشەمۋ منەنيۋ، موجەت پو پراۆۋ سچيتاتسيا ودنيم يز وسنوۆاتەلەي ورگانوۆ سوۆەتسكوي گوسبەزوپاسنوستي.

ۆ كونتسە لەتا 1922 گ. ۆوزنيك كونفليكت مەجدۋ كرىمسكوي ۆلاستيۋ ي پرەدسەداتەلەم مەستنوگو گپۋ  ا.ي. روتەنبەرگوم. دزەرجينسكي بىل ۆىنۋجدەن ۋبرات زارۆاۆشەگوسيا چەكيستا، ا نا ەگو  مەستو 11 سەنتيابريا نازناچيل رەدەنسا. پرو رەزۋلتاتى ەگو ۆتوروگو پريشەستۆيا نا پولۋوستروۆ موجنو سۋديت پو سۋحوي ستاتيستيكە: ۆو ۆتوروم پولۋگودي 1922 گ. كرىمسكيمي چەكيستامي بىلو ارەستوۆانو 1333 چەلوۆەكا، ۆ 1923 گ. - 2356, ۆ 1924 گ. - 2636. كرومە توگو «ون راسكرىل بولشوي مونارحيچەسكي زاگوۆور ي زا ەتو پولۋچيل ناگرادۋ - وردەن كراسنوگو زنامەني».

ۋكاز و ەگو ناگراجدەني ۆىسشەي ناگرادوي سسسر بىل پودپيسان 20 نويابريا 1925 گ. ك تومۋ ۆرەمەني نا  گرۋدي رەدەنسا  ۋجە كراسوۆالسيا زناك «پوچەتنىي رابوتنيك ۆچك-گپۋ» № 24 ي بىل ون ۋجە گراجدانسكيم ليتسوم، تاك كاك  س لەتا 1924 گ.  رابوتال  پوموششنيكوم پرەدسەداتەليا ۆسەسويۋزنوگو سوۆەتا نارودنوگو حوزيايستۆام  دزەرجينسكوگو، س كوتورىم  بىل ريادوم  دو پوسلەدنيح سەكۋند ەگو جيزني.  پوتوم بىلا رابوتا ۋپراۆليايۋششيم دەلامي ناركوماتا رابوچە-كرەستيانسكوي ينسپەكتسي، ا  10 نويابريا 1928 گ. رەدەنس  ستال  پولنوموچنىم پرەدستاۆيتەلەم وگپۋ  پو زاكاۆكازسكوي سوۆەتسكوي فەدەراتيۆنوي سوتسياليستيچەسكوي رەسپۋبليكە (زسفسر).

سۆويۋ رابوتۋ ۆ تبيليسي رەدەنس ناچال س راسسلەدوۆانيا «دەلا راگيما سۋلتانوۆا». ەتوت  رابوچي  ۆ  پيانوي دراكە ۋداريل بۋتىلكوي پو گولوۆە زامەستيتەليا ناچالنيكا گپۋ ازەربايدجانا س.ن. گوروبچەنكو ي مومەنتالنو بىل راسسترەليان بەز سۋدا ي سلەدستۆيا.  رەدەنس كۆاليفيتسيروۆال ەتو كاك ساموۋپراۆستۆو، ا باكينسكوە ناچالستۆو  - كاك «سپراۆەدليۆىي وتۆەت نا تەراكت پروتيۆ رۋكوۆودستۆا گپۋ». ۆو ۆرەميا سلەدستۆيا ۆسپلىل ەششە ودين ديكي سلۋچاي. پرەدسەداتەل گپۋ ازەربايدجانا ن. ريزاەۆ زاكازال ۋبيستۆو سوبستۆەننوي جەنى، ا كوگدا پرەستۋپلەنيە سورۆالاس، تو رۋكوۆوديتەلي رەسپۋبليكي زاميالي سكاندال،  وتكۋپيۆشيس  وت ريزاەۆوي دەنگامي.  دەلو نەسكولكو راز رازبيرالي ۆ باكۋ، تبيليسي ي موسكۆە. زاكونچيلوس ۆسيو سمەنوي ازەربايدجانسكوگو رۋكوۆودستۆا، ا ۆينوۆنىە چەكيستى ۆسە-تاكي پوشلي پود سۋد.

منوگو حلوپوت دوستاۆليالي رەدەنسۋ ي  كرەستيانسكيە ۆولنەنيا  پروتيۆ كوللەكتيۆيزاتسي. وسوبەننو تياجەلايا سيتۋاتسيا بىلا ۆ ازەربايدجانە، گدە ۆەسنوي 1930 گ. ۆسپىحنۋلو ناستوياششەە ۆوسستانيە. پوداۆيت ەگو ۋدالوس  تولكو س پوموششيۋ موسكوۆسكوي ديۆيزي وگپۋ وسوبوگو نازناچەنيا يمەني دزەرجينسكوگو  پود كوماندوۆانيەم  م.پ. فرينوۆسكوگو.

ەششە ودنيم گرومكيم دەلوم رەدەنسا ۆ زاكاۆكازە بىلا ليكۆيداتسيا ۆرەديتەلستۆا ۆ «ازنەفتي».  ستالين سومنەۆالسيا، چتو ەگو سۆوياك سموجەت راسكرۋتيت ەتو دەلو سۆويمي سيلامي،  نو زا دەلو ۆزيالسيا  زامپرەد زاكاۆكازسكوگو گپۋ ل.پ.بەريا. پوسلەدني پيسال گ.ك.وردجونيكيدزە: «پروبۋدۋ تام مەسياتس، ا ەسلي نادو ي بولشە، نو دەلو زاكونچۋ، ي ۆسە نيتي ۆرەديتەلستۆا راسكرويۋ». سۆوە وبەششانيە ون ۆىپولنيل، و چەم وتراپورتوۆال «توۆاريششۋ سەرگو»  ۆ وچەرەدنوم پيسمە، ي ...  پوپروسيل وسۆوبوديت  ەگو  وت رابوتى ۆ وگپۋ: «موي ۋحود نا رابوتە نە وترازيتسيا... توۆ. رەدەنس ۋجە ۆ دوستاتوچنوي مەرە وريەنتيروۆالسيا ۆ ناشەي وبستانوۆكە ي سۆوبودنو سپراۆيتسيا س رابوتوي... س مويم يمەنەم ناچينايۋت سۆيازىۆات ۆسە يستوري، كوتورىە كوگدا-ليبو بىلي ۆ گرۋزي ي ۆووبششە ۆ زاكاۆكازە. ۋشەل توۆ. ل. كارتۆەليشۆيلي (دو 1929 گ. - پرەدسەداتەل سنك گرۋزي - اۆت.) - ۆينيلي مەنيا. ۋشەل توۆ. ماميا (ي.د.وراحەلاشۆيلي ۆ 1926-1929 گگ. پەرۆىي سەكرەتار زاكاۆكازسكوگو كرايكوما ۆكپ(ب)-اۆت.) - ۋكازىۆالي نا مەنيا. سنيالي باكينسكيح توۆاريششەي - وپيات يا تۋت».

مى نە سلۋچاينو پروتسيتيروۆالي  ەتي سلوۆا  لاۆرەنتيا پاۆلوۆيچا، پوسكولكۋ سكورىي وتەزد ستانيسلاۆا فرانتسەۆيچا يز تبيليسي  ۆسە بۋدۋت سنوۆا سۆيازىۆات س ەگو ينتريگامي.  ۆ سۆويح مەمۋاراح ن.س.حرۋششەۆ پيشەت، چتو بەريا «زادالسيا تسەليۋ ۆىشيبيت رەدەنسا  ي  پورۋچيل سۆويم ليۋديام زامانيت رەدەنسا ۆ كاكوي-تو كاباچوك. وني يسپولزوۆالي ەگو سلابوست ۆ سمىسلە ۆرەدنوي پريۆىچكي، ناپويلي، پوتوم ۆىۆەلي ي بروسيلي نا ۋليتسە ۆ ستوچنۋيۋ كاناۆۋ. ميمو ەحالا ميليتسيا ي ۋۆيدەلا، چتو رەدەنس ۆالياەتسيا ۆ تاكوم ۆيدە، دولوجيلي پو ينستانتسيام.پوستاۆيلي ۆوپروس پەرەد ستالينىم، چتو رەدەنس ديسكرەديتيرۋەت سەبيا». نەمنوگو پو درۋگومۋ يزلاگاەت ەتۋ يستوريۋ سىن رەدەنسا ۆلاديمير الليلۋەۆ: «مات منە  راسسكازىۆالا، چتو  ۆ ودين پرەكراسنىي دەن، گدە-تو پود نوۆىي گود، بەريا سو سۆويمي ليۋدمي حوروشەنكو ناپويلي وتتسا، رازدەلي ەگو ي ۆ تاكوم ۆيدە پۋستيلي پەشكوم دوموي. «شۋتوچكا» ۋدالاس. پوسلە ەتوي «شالوستي» رابوتات ۆ زاكاۆكازە وتەتس ۋجە نە موگ».

كاك بى تام ني بىلو، نو 17 مايا  1931 گ. رەدەنسا نازناچيلي پولپرەدوم وگپۋ پو بەلورۋسسكومۋ ۆوەننومۋ وكرۋگۋ ي پرەدسەداتەلەم گپۋ بسسر، نو  ۆ مينسكە ون پرورابوتال نەدولگو. 25 يۋليا 1931 گ. پوليتبيۋرو تسك ۆكپ(ب) پرينيالو «پرەدلوجەنيە ت. مەنجينسكوگو» ي نازناچيلو رەدەنسا پرەدسەداتەلەم گپۋ ۋسسر ۆمەستو ستاۆشەگو  زامەستيتەلەم پرەدسەداتەليا وگپۋ سسسر ۆ.ا. باليتسكوگو. نادو سكازات، چتو ۆ ۋكراينە حوروشو پومنيلي زاسلۋگي ستانيسلاۆا فرانتسەۆيچا ۆ گودى گراجدانسكوي ۆوينى ي ۆ 1927 گ. ناگراديلي وردەنوم ترۋدوۆوگو كراسنوگو زنامەني ۋسسر. ۆ تبيليسي ەگو توجە نە زابىۆالي - ي ۆ 1932 گ. وتمەتيلي وردەنوم ترۋدوۆوگو كراسنوگو زنامەني زسفسر.

گلاۆنوي زاداچەي گپۋ ۋسسر ۆ تو ۆرەميا بىلو وبەسپەچەنيە پلانا حلەبوزاگوتوۆوك، «كوتورومۋ مەشالي ۆسەۆوزموجنىە ۆراگي».  زا پەرۆىح 8 مەسياتسەۆ 1932 گ.  پودچينەننىە رەدەنسا  ليكۆيديروۆالي «858 گرۋپپوۆىح دەل پو سەلسكومۋ تەررورۋ ي سەلسكوي كونتررەۆوليۋتسي»، ا س 1 يۋليا پو 1 نويابريا  توگو جە گودا  وبلاستنىە وتدەلى گپۋ ارەستوۆالي و 19297 چەلوۆەك.

نو تاكايا رابوتا سۆوياكا نە ۋدوۆلەتۆوريالا ي.ۆ. ستالينا، كوتورىي ۆ پيسمە ل.م.كاگانوۆيچۋ وت 11 اۆگۋستا   پيسال:   « پلوحو پو ليني گپۋ. رەدەنسۋ نە پو پلەچۋ رۋكوۆوديت بوربوي س كونتررەۆوليۋتسيەي ۆ تاكوي بولشوي ي سۆوەوبرازنوي رەسپۋبليكە، كاك ۋكراينا. ەسلي نە ۆوزمەمسيا تەپەر جە زا ۆىپراۆلەنيە پولوجەنيا نا ۋكراينە، ۋكراينۋ موجەم پوتەريات. يمەيتە ۆ ۆيدۋ، چتو پيلسۋدسكي نە درەملەت ي ەگو اگەنتۋرا نا ۋكراينە ۆو منوگو راز سيلنەە، چەم دۋماەت رەدەنس يلي كوسيور. يمەيتە تاكجە ۆ ۆيدۋ، چتو ۆ ۋكراينسكوي كومپارتي (500 تىسياچ چلەنوۆ، حە-حە) وبرەتاەتسيا نەمالو (دا، نەمالو) گنيلىح ەلەمەنتوۆ، سوزناتەلنىح ي بەسسوزناتەلنىح پەتليۋروۆتسەۆ، ناكونەتس - پريامىح اگەنتوۆ پيلسۋدسكوگو». دالەە ۆوجد  پرەدلوجيل «پەرەۆەستي نا ۋكراينۋ باليتسكوگو نا پوست پرەدسەداتەليا ۋكراينسكوگو گپۋ... س وستاۆلەنيەم ەگو زاموم پرەدسەداتەليا وگپۋ، ا رەدەنسا سدەلات زاموم باليتسكوگو پو ۋكراينە».

چۋۆستۆۋيا پوستوياننىي ناجيم  كرەمليا پوليتبيۋرو تسك كپ(ب)ۋ ترەبوۆالو وت رەدەنسا ۋسيلەنيا رەپرەسسي ي ۋجە ك سەرەدينە نويابريا ۆ رەسپۋبليكە بىلو ارەستوۆانو 766 وتۆەتستۆەننىح  رابوتنيكوۆ سەلسكوگو حوزيايستۆا. نو ي ەتوگو وكازالوس مالو. ي توگدا 18 نويابريا پوليتبيۋرو تسك كپ(ب)ۋ پوستانوۆيلو:

«1) پورۋچيت ت. رەدەنسۋ سوۆمەستنو س ت. كوسيوروم رازرابوتات دو 23 نويابريا سپەتسيالنىي وپەراتيۆنىي پلان ليكۆيداتسي وسنوۆنىح كۋلاتسكيح ي پەتليۋروۆسكيح كونتررەۆوليۋتسيوننىح گنەزد...

2) ودنوۆرەمەننو دولجنا بىت ۋسيلەنا روبوتا گپۋ ۋكراينى پو سنياتيۋ ۆ گوروداح يدەولوگوۆ ي ورگانيزاتوروۆ كۋلاتسكوگو سابوتاجا...

3) وبيازات گپۋ پروۆەستي يزياتيە ي وسۋجدەنيە نايبولەە زلوستنىح سچەتوۆودوۆ ي بۋحگالتەروۆ كولحوزوۆ، سرىۆايۋششيح ۆىپولنەنيە پلانا حلەبوسداچي ي ورگانيزۋيۋششيح راسحيششەنيە كولحوزنوگو حلەبا. وحۆاتيت ەتوي وپەراتسيەي دو 300 چەلوۆەك...»

ۋجە نا سلەدۋيۋششي دەن  رەدەنس  پروۆوديت سوۆەششانيە س ناچالنيكامي وبلاستنىح وتدەلوۆ گپۋ،  نا كوتوروم وبگوۆاريۆايۋتسيا  دەتالي پرەدستوياششەي وپەراتسي «پو ۆىياۆلەنيۋ كونتررەۆوليۋتسيوننىح تسەنتروۆ، ورگانيزۋيۋششيح سابوتاج حلەبوزاگوتوۆوك ي درۋگيح حوزيايستۆەننو-پوليتيچەسكيح مەروپرياتي» ي بىلو نامەچەنو ك ارەستۋ 3425 چەلوۆەك.

نو داجە تاكوي سۆوەي اكتيۆنوستيۋ رەدەنس نە سۋمەل ۋبەديت ستالينا ۆ سۆوەي پروفەسسيونالنوي پريگودنوستي، ي توت 25 نويابريا وتكومانديروۆال ۆ حاركوۆ «ۆۆيدۋ وسوبوي گوسۋدارستۆەننوي ۆاجنوستي بىستروگو ۋلۋچشەنيا رابوتى ورگانوۆ وگپۋ نا ۋكراينە»  باليتسكوگو «س پودچينەنيەم ەمۋ  ت. رەدەنسا ي ۆسەگو اپپاراتا وگپۋ ۋكراينى».  توت بىسترو ۆزيالسيا زا دەلو ي ۋجە 8 دەكابريا پەرۆىي سەكرەتار تسك كپ(ب)ۋ س.ۆ. كوسيور راپورتوۆال ستالينۋ وب ارەستە  زا نويابر ي پيات دنەي دەكابريا  340 پرەدسەداتەلەي كولحوزوۆ، 750 چلەنوۆ پراۆلەني، 140 سچەتوۆودوۆ، 140 بريگاديروۆ، 265 زاۆحوزوۆ. پرو ۋسيلەنيە رەپرەسسي راپورتوۆال 20 دەكابريا  ي باليتسكي:  «زا چەتىرە مەسياتسا س ناچالا حلەبوزاگوتوۆوك (س 1 يۋليا پو 15 نويابريا) بىلو ارەستوۆانو 11000 چەلوۆەك، ا س 15 نويابريا پو 15 دەكابريا - 16000 ».

رەشيتەلنىە ي جەستكيە  دەيستۆيا باليتسكوگو ەششە راز ۋكرەپيلي ستالينا ۆ مىسلي و توم، چتو ۆ ۋكراينە بەز نەگو نە وبويتيس ي 17 فەۆراليا 1933 گ. پوليتبيۋرو تسك ۆكپ(ب) نازناچيلو ەگو پرەدسەداتەلەم گپۋ ۋسسر. ا ەششە چەرەز تري دنيا رەدەنس  ستال پولپرەدوم وگپۋ پو موسكوۆسكوي وبلاستي.

ۆ موسكۆە ستانيسلاۆ فرانتسەۆيچ  ستال بىۆات  پراكتيچەسكي نا ۆسەح سەمەينىح وبەداح ي ۆەچەراح ۋ ستالينا. دوچ ۆوجديا سۆەتلانا پوزدنەە پيسالا: "مۋجا سۆوەگو انەچكا وبوجالا ي سچيتالا، ي پرودولجاەت سچيتات ي سەيچاس - سامىم لۋچشيم، سامىم سپراۆەدليۆىم ي سامىم پوريادوچنىم چەلوۆەكوم نا زەملە. يا پومنيۋ تولكو، چتو ون بىل وچەن كراسيۆ، س جيۆىم ليتسوم، س وسلەپيتەلنوي ۋلىبكوي، ۆسەگدا دوبرىي ي ۆەسيولىي س نامي، س دەتمي... و رەدەنسە گوۆوريلي، چتو ون بىۆال گرۋب، زانوسچيۆ، نە تەرپەل ۆوزراجەني - يا نە بەرۋس سۋديت و توم، چەگو نە پومنيۋ ي چەگو نە زنالا ساما... ەگو ۆىسوكوە پولوجەنيە پوزۆوليالو اننە سەرگەەۆنە نە رابوتات. ونا نە زانيمالاس ستياجاتەلستۆوم كاك درۋگيە زناتنىە «چەكيستسكيە دامى»، ودەتىە ۆو ۆسيو زاگرانيچنوە، ەي بىلو نە دو توگو. «موي مۋج مەنيا ي تاك وچەن ليۋبيت»- گوۆوريلا ونا، نيكوگدا نە وبراششايا ۆنيمانيا نا سپلەتني. ەي پوستوياننو جۋججالي ۆ ۋشي وب ەگو يزمەناح،  كتو زناەت، موجەت، ون ي نە بىل سۆياتىم،  نو ەيو ەتو نە زاتراگيۆالو، رەۆنوست بىلا دليا نەيو نە سۋششەستۆۋيۋششيم چۋۆستۆوم: «اح، وستاۆتە! موي مۋج ليۋبيت مەنيا، ي يا ليۋبليۋ ەگو، كاكوە منە دەلو پرويسحوديت چتو-نيبۋد ەششە يلي نەت؟» ي ەتو بىلا نە پوزا، ەتو بىلو يسكرەننە، ونا ۆەريلا ۆ نەگو، ۆ ەگو وتنوشەنيە ك نەي».

ينتەرەسنۋيۋ حاراكتەريستيكۋ ستانيسلاۆۋ فرانتسەۆيچۋ دايوت ي زنامەنيتىي سوۆەتسكي فۋتبوليست ن.ا.ستاروستين:  «رەدەنس بىل بولشوي ليۋبيتەل فۋتبولا، چاستو پريحوديل نا ماتچي سبورنوي موسكۆى. پوسلە وكونچانيا يگرى ستانيسلاۆ فرانتسەۆيچ ليۋبيل زاگليانۋت ۆ رازدەۆالكۋ، مى س نيم پودولگۋ وبسۋجدالي فۋتبولنىە پروبلەمى. مەنيا ۆسەگدا پوراجالي ەگو ۋمەنيە سلۋشات سوبەسەدنيكا ي تاكتيچنوست، س كوتوروي ون نەناۆيازچيۆو ۆىسكازىۆال سۆويو منەنيە.  وباياتەلنىي، پو-ناستوياششەمۋ ينتەلليگەنتنىي چەلوۆەك».

پيشەت پرو رەدەنسا  ۆ سۆويح مەمۋاراح  ي  ن.س. حرۋششەۆ، ۆسپومينايا، كاك حوديل ۆ سوپروۆوجدەني ناچالنيكا موسكوۆسكوگو وبلاستنوگو ۋپراۆلەنيا نكۆد پو تيۋرمام ي پروۆەريال پراۆيلنوست رابوتى چەكيستسكيح ورگانوۆ. نيكيتا سەرگەەۆيچ ۋۆيدەل تام  «ۋجاسنۋيۋ كارتينۋ»،  پراكتيچەسكي ۆسە زاكليۋچەننىە گوۆوريلي ەمۋ پرو سۆويۋ نەۆينوۆنوست: «يا  تۋت جە وبراتيلسيا ك رەدەنسۋ، ا ون وتۆەچاەت: «توۆاريشش حرۋششەۆ، وني ۆسە تاك.  وني پروستو ۆرۋت».

سلەدۋەت وتمەتيت، چتو حرۋششەۆ، رابوتايا ۆ 1936-1937 گگ. پەرۆىم سەكرەتارەم موسكوۆسكوگو گوركوما ي وبكوما ۆكپ(ب), ليچنو داۆال سوگلاسيە نا ارەستى زناچيتەلنوگو چيسلا پارتينىح ي سوۆەتسكيح رابوتنيكوۆ. ون سام ناپراۆليال دوكۋمەنتى س پرەدلوجەنيامي ارەستوۆات رۋكوۆودياششيح رابوتنيكوۆ موسسوۆەتا ي   موسكوۆسكوگو وبكوما پارتي. ۆسەگو جە زا 1936 - 1937 گگ. ۋنكۆد موسكوۆسكوي وبلاستي رەپرەسسيروۆالو 55741 چەلوۆەك.

بولشينستۆو ەتيح رەپرەسسي وتنوسيتسيا ك پەريودۋ تاك نازىۆاەموي «ەجوۆششينى» - پەريودۋ س 26 سەنتيابريا 1936 گ. پو 25 نويابريا 1938 گ.، كوگدا نكۆد سسسر رۋكوۆوديل ن.ي. ەجوۆ. پوسلەدني  زنال  پرو نەگاتيۆنوە وتنوشەنيە س.ف. رەدەنسا ك گ.گ.ياگودە، ي ەششە ۆو ۆرەميا سۆوەي رابوتى ۆ تسك ۆكپ(ب)  يسپولزوۆال سوترۋدنيكوۆ ستوليچنوگو ۋنكۆد دليا فابريكاتسي گرومكيح دەل ۆ وبحود تسەنترالنوگو اپپاراتا. يمەننو چەرەز «حلوپتسەۆ رەدەنسا»  ەجوۆ راسكرۋتيل تاك نازىۆاەمىي «انتيسوۆەتسكي وبەدينەننىي تروتسكيستسكو - زينوۆەۆسكي تسەنتر»، يمەننو  رازرابوتكي ستوليچنىح چەكيستوۆ دالي نكۆد سسسر  بلاگوداتنىي ماتەريال دليا راسكرىتيا «ۆوەننو-فاشيستسكوگو زاگوۆورا ۆ رككا».

پوەتومۋ ستانوۆيتسيا سوۆەرشەننو پونياتنو، ۆ چەم سوستويالو تو «وبرازتسوۆوە ي سامووتۆەرجەننوە ۆىپولنەنيە زاداني پراۆيتەلستۆا» زا كوتوروە كوميسسار گوسۋدارستۆەننوي بەزوپاسنوستي 1-گو رانگا رەدەنس 11 يۋليا 1937 گ. بىل ناگراجدەن  وردەنوم لەنينا. پولۋچيلي ناگرادى ي درۋگيە سوترۋدنيكي ۋنكۆد موسكوۆسكوي وبلاستي. وردەنا  وبمىۆالي نا پراۆيتەلستۆەننوي داچە رەدەنسا ۆ سەرەبريانوم بورۋ، گدە يزريادنو پودۆىپيۆشي ەجوۆ پوۋچال پريسۋتستۆۋيۋششيح كاك يم رابوتات ۆ نوۆىح ۋسلوۆياح: «چەگو ۆام بوياتسيا؟ ۆەد ۆسيا ۆلاست ۆ ۆاشيح رۋكاح. كوگو حوتيم - كازنيم، كوگو زاحوتيم - پوميلۋەم. ۆوت ۆى، ناچالنيكي ۋپراۆلەني، ا سيديتە ي بويتەس كاكوگو-نيبۋد نيكچەمنوگو سەكرەتاريا وبكوما. نۋجنو ۋمەت رابوتات. ۆەد ۆى پونيماەتە، چتو مى - ەتو ۆسە. نۋجنو، چتوبى ۆسە، ناچينايا  س سەكرەتاريا وبكوما، پود ۆامي حوديلي».

تاكيە ۋستانوۆكي داۆاليس نەداروم، ۆەد ناستۋپالا پورا ماسسوۆىح وپەراتسي،   نا مەستا  سپۋسكاليس  ليميتى: سكولكو پوساديت، سكولكو راسسترەليات. دليا ۋسكورەنيا يح سۋدەبنوگو پروۆەدەنيا سوزداۆاليس سۋدەبنىە ترويكي، ۆوزگلاۆلياەمىە ناچالنيكامي ۋنكۆد.  دليا موسكوۆسكوي وبلاستي پەرۆوناچالنو بىل ۋستانوۆلەن ليميت دليا وسۋجدەنيا پو 1-ي كاتەگوري (راسسترەل) - 5.000 چەلوۆەك، پو 2-ي كاتەگوري (زاكليۋچەنيە ۆ كونتسلاگەر) - 30.000 چەلوۆەك. ينتەرەسنو، چتو پەرۆوناچالنو حرۋششەۆ ي رەدەنس پلانيروۆالي راسسترەليات 8500 چەلوۆەك ي پرەۆراتيت ۆ «لاگەرنۋيۋ پىل» - 32805 چەلوۆەك، نو ستالين س ەجوۆىم ۋمەنشيلي يح اپپەتيتى. پو ۆوسپومينانيام سوۆرەمەننيكوۆ ستوليچنىە چەكيستى چاستو  پريەزجالي سو سپيسكامي وسۋجدەننىح  ك سۆوەمۋ ناچالنيكۋ ۋنكۆد دوموي، ۆ دوم پراۆيتەلستۆا نا ۋليتسۋ سەرافيموۆيچا 2. ي ستانيسلاۆ فرانتسەۆيچ  زا چاشكوي چايا ۋتۆەرجدال  راسسترەلنىە سپيسكي.

پوزدنەە رەدەنس  پريزناەت، چتو «رابوتۋ پو پريكازام و رازگرومە شپيونسكيح گنەزد سرەدي ناتسيونالنوستەي، كوي نە ۆحوديات ۆ سوۆەتسكي سويۋز (پولياكي، لاتىشي، ەستونتسى، يرانتسى، گرەكي ي درۋگيە) پروۆوديلي مەتودامي، كوتورىە يناچە كاك ۆرەديتەلسكيمي يا نازۆات نە موگۋ، ي زا كوتورۋيۋ يا تسەليكوم ي پولنوستيۋ نەسۋ وتۆەتستۆەننوست پەرەد سۋدوم سوۆەتسكوگو نارودا... ۆيديا  ناجيم سو ستورونى ەجوۆا ي تسەنترالنوگو اپپاراتا، يا ۆ سۆويۋ وچەرەد ناجيمال نا اپپارات - بولشە ارەستوۆ».

كازالوس، چتو ۋ ستانيسلاۆا فرانتسەۆيچا ۆسيو سكلادىۆالوس بلاگوپولۋچنو، ناچالستۆو تسەنيت ەگو ي ەگو رابوتۋ، ون ستاەت دەپۋتاتوم ۆەرحوۆنوگو سوۆەتا سسسر پەرۆوگو سوزىۆا، نو ۆدرۋگ 20 يانۆاريا 1938 گ. ۆىحوديت پريكاز و ەگو  نازناچەني ناركوموم ۆنۋترەننيح دەل كازاحسكوي سسر.

سۆويۋ سسىلكۋ س.ف. رەدەنس  پوياسنيال  ناچالنيكۋ ۋپراۆلەنيا رابوچە-كرەستيانسكوي ميليتسي نكۆد كازاحسكوي سسر م.پ. شرەيدەرۋ تەم، چتو كوگدا نەسكولكو ەگو پودچينەننىح ستالي ودين زا درۋگيم  فالسيفيتسيروۆات ۋگولوۆنىە دەلا، تو ون ستال پرەسەكات ەتو. پرو ەتو نەمەدلەننو ستالو يزۆەستنو «ناۆەرحۋ» ي ەگو س سوگلاسيا ستالينا ۋبرالي يز موسكۆى.

ۆ سۆويح ۆوسپومينانياح شرەيدەر پيسال: «ينتۋيتيۆنو يا چۋۆستۆوۆال، چتو سام رەدەنس، حوتيا ي ۆىپولنياەت پريكازى ستالينا ي ەجوۆا، نو رابوتاەت نە س پولنوي وتداچەي. زا تري س پولوۆينوي مەسياتسا سوۆمەستنوي رابوتى يا، پريسۋتستۆۋيا پوچتي نا ۆسەح وپەراتيۆنىح سوۆەششانياح، نە راز بىل سۆيدەتەلەم توگو، كاك رەدەنس سەبيا ۆەل. ون ستارالسيا ۋكلونيتسيا داجە وت سانكتسي نا ارەست تەح يلي ينىح رۋكوۆودياششيح رابوتنيكوۆ، ۆزۆاليۆايا ەتي وبيازاننوستي نا سۆوەگو زامەستيتەليا مايورا گوسبەزوپاسنوستي پ.ۆ. ۆولودزكو. ۆووبششە ۆ توت پەريود رەدەنس ستارالسيا كاك موجنو مەنشە رابوتات، ۋسترايۆايا دليا سەبيا رازليچنوگو رودا پروۆەركي ي ينسپەكتسي... ودناجدى يا سۆويمي ۋشامي سلىشال، كاك رەدەنس نا وپەراتيۆنوم سوۆەششاني زاياۆيل: «دو مەنيا دوشلي سۆەدەنيا، چتو كوە-كتو يز رابوتنيكوۆ پريمەنياەت فيزيچەسكيە مەتودى ۆو ۆرەميا دوپروسوۆ. پرەدۋپرەجدايۋ، چتو بۋدۋ وتداۆات پود سۋد ليۋبوگو رابوتنيكا زا تاكيە دەلا»... ني توگدا، ني تەپەر نە زنايۋ، دليا چەگو رەدەنس گوۆوريل و زاپرەششەني فيزيچەسكيح مەتودوۆ پري دوپروساح. ۆەد ون نە موگ نە زنات، چتو كاك ۆ موسكۆە، تاك ي زدەس، ۆ الما-اتە، ەگو پودچينەننىە پريمەنيالي ي پريمەنيايۋت ۆ وتنوشەني پودسلەدستۆەننىح يزبيەنيا، نو، ۆيديمو، نا ۆسياكي سلۋچاي ون پۋبليچنو زاپرەششال فيزيچەسكيە مەتودى، ا موجەت بىت، گوۆوريل ەتو دليا سوبستۆەننوگو ۋسپوكوەنيا، چتو، كونەچنو، نە مەشالو ەگو رابوتنيكام پرەسپوكوينو پرودولجات سۆوە گريازنوە دەلو».

سۋششەستۆۋەت ي درۋگايا وتسەنكا دەياتەلنوستي رەدەنسا ۆ الما-اتە. سوۆرەمەننىە كازاحسكيە يسسلەدوۆاتەلي پيشۋت، چتو «سۆوەي جەستوكوستيۋ ي تسينيزموم ون ۆىدەليالسيا داجە نا وبششەم بەزرادوستنوم فونە ستالينسكيح پالاچەي» ي «وستاۆيل ۆ كازاحستانە كروۆاۆىي سلەد».

ۆ سۆويح مەمۋاراح شرەيدەر پريۆوديت ي تاكيە سلوۆا رەدەنسا: «ۆوت يا ناركوم، ي نە ۆ سوستوياني پروتيۆوستويات ەتوي گريازنوي بۋرە. موسكۆا ۆسيو ۆرەميا ناجيماەت ي ناجيماەت، ي يا چۋۆستۆۋيۋ، چتو كونچيتسيا تەم، چتو ي مەنيا ساموگو سكورو پوساديات ي راسسترەليايۋت».

ينتۋيتسيا نە پودۆەلا ستاروگو چەكيستا. پرو تو، كاك رەشالاس ەگو سۋدبا، پوۆەدال پوزدنەە   ۆاسيلي ستالين: «كوگدا بەريا زاگوۆوريل س ت. ستالينىم و نەوبحوديموستي ارەستا رەدەنسا (يا سلۋچاينو بىل پري ەتوم رازگوۆورە) ت. ستالين رەزكو ۆوزرازيل بەريا ي كازالوس، چتو ۆوپروس ەتوت بولشە نە پودنيمەتسيا. نو، كاك بىلو نە ستراننو دليا مەنيا، - بەريا  بىل پوددەرجان مالەنكوۆىم، مالەنكوۆ سكازال، چتو زناەت رەدەنسا پو رابوتە ۆ موسكۆە ي پوددەرجيۆاەت منەنيە بەريا و ارەستە. سەيچاس يا نە پومنيۋ كەم رابوتال ۆ تو ۆرەميا مالەنكوۆ، نو كاجەتسيا ون يمەل وتنوشەنيە ك كادرام پارتي، يبو حوروشو پومنيۋ سلوۆا ت. ستالينا: «رازبەريتەس تششاتەلنو ۆ كادراح س توۆاريششامي ۆ تسك، - يا نە ۆەريۋ، چتو رەدەنس - ۆراگ»». پەرۆىي زامەستيتەل ناركوما ۆنۋترەننيح دەل سسسر،  كوميسسار گوسبەزوپاسنوستي 1-گو رانگا بەريا ۆمەستە «س توۆاريششامي يز تسك» رازوبراليس ي دوستاتوچنو بىسترو پرەدستاۆيلي «ۆوجديۋ نارودوۆ» نەوبحوديمىە ماتەريالى.

ارەستوۆالي ستانيسلاۆا فرانتسەۆيچا 20 نويابريا 1938 گ. نا لۋبيانكە.  ۆ توت دەن ون پريەحال ۆ موسكۆۋ يز الما-اتى ي سرازۋ جە وتپراۆيلسيا دوموي، كۋدا ۋجە نەسكولكو راز زۆونيلي  ي پروسيلي ەگو توتچاس پريبىت ۆ ناركومات.  وبىچنو جيزنەرادوستنىي، وبششيتەلنىي ي ۆەسەلىي، رەدەنس بىل  حمۋرىم ي مولچاليۆىم. ۋجە ۆىحوديا يز كۆارتيرى، ون ۆدرۋگ وبەرنۋلسيا ك پروۆوجاۆشەي ەگو تەششە، ولگە ەۆگەنەۆنە الليلۋەۆوي، ي تيحو پرويزنەس: «بويتەس، بويتەس جيت...». ەتي سلوۆا تاك پورازيلي تەششۋ، چتو ونا ۆسپومينالا و نيح ۆسيۋ وستاۆشۋيۋسيا جيزن.

پوناچالۋ  ستانيسلاۆ فرانتسەۆيچ ۆينوۆنىم سەبيا ني ۆ چەم نە پريزناۆال. نيكاكيح رەزۋلتاتوۆ نە دالا ي وچنايا  ستاۆكا س «رازوبلاچاۆشيمي ەگو ۆراجەسكۋيۋ دەياتەلنوست» س.ۆ. كوسيوروم ي  بىۆشيم ناچالنيكا وسوبوگو وتدەلا ستوليچنوگو ۋنكۆد  ا.ا. ارنولدوۆىم. سدالسيا  ون ليش 10 اپرەليا 1939 گ.، كوگدا  ناپيسال سوبستۆەننورۋچنىە پوكازانيا پرو تو،  چتو ۆ 1931 گ.  ون ۋستانوۆيل سۆياز س پولسكيم شپيونوم كوسيوروم، پود رۋكوۆودستۆوم كوتوروگو پروۆوديل انتيسوۆەتسكۋيۋ دەياتەلنوست، ناپراۆلەننۋيۋ نا تورموجەنيە رابوتى پو بوربە س ۆراجەسكيمي ەلەمەنتامي ي وسۆوبوجدەنيە  يز-پود ستراجي ۆراگوۆ سوۆەتسكوي ۆلاستي. پو زادانيۋ كوسيورا ون رازۆاليل ۆ ۋكراينە چەكيستسكۋيۋ رابوتۋ ي پو ەگو پرەدلوجەنيۋ بىل پەرەۆەدەن نا رابوتۋ ۆ موسكۆۋ.

ۆسكورە رەدەنس پريزنالسيا ي ۆ توم، چتو بىل پولسكيم شپيونوم س 1926 گ. ي پوددەرجيۆال سۆياز س توگداشنيم ناچالنيكوم وسوبوگو وتدەلا وگپۋ سسسر يا.ك. ولسكيم. ك زاگوۆورۋ ياگودى ون وتنوشەنيا نە يمەل، تاك كاك بىل ك نەمۋ ۆراجدەبنو ناستروەن، ا پو انتيسوۆەتسكوي رابوتە يمەل سۆياز س ەجوۆىم ي ەگو پەرۆىم زامەستيتەلەم م.پ. فرينوۆسكيم، كوتوروم پوموگال سوحرانيت ياگودينسكيە كادرى ۆ نكۆد، پروۆوديل ماسسوۆىە ارەستى ني ۆ چەم نەپوۆيننىح گراجدان ي سوحرانيال پراۆوتروتسكيستسكوە پودپولە. كاك پوكازال رەدەنس، يز 36 تىسياچ ارەستوۆاننىح پو موسكوۆسكوي وبلاستي بىلو منوگو نەۆينوۆنىح. زا ۆرەميا رابوتى ۆ كازاحستانە بىلو ارەستوۆانو ي وسۋجدەنو بەز دوستاتوچنىح وسنوۆاني وكولو 4 تىسياچ چەلوۆەك.

29 يۋليا 1939 گ. بىلا پروۆەدەنا وچنايا ستاۆكا مەجدۋ ەجوۆىم ي رەدەنسوم، نا كوتوروي ستانيسلاۆ فرانتسەۆيچ زاياۆيل، چتو ۆ ماە 1937 گ. ون بىل زاۆەربوۆان ەجوۆىم ۆ انتيسوۆەتسكۋيۋ ورگانيزاتسيۋ ي،  ۆ چاستنوستي، پوكازال:

« يا ليچنو ۆەربوۆكي زاگوۆورششيكوۆ نە پروۆوديل، تاك كاك منە ەتو بىلو زاپرەششەنو ەجوۆىم، كوتورىي منە سكازال، چتو ۆەربوۆكا بۋدەت پرويزۆوديتسيا يم ليچنو ي وچەن تونكو ي نەزامەتنو، چتو ون بۋدەت وت مەنيا برات ليۋدەي نا ۆىدۆيجەنيە ي ۆەربوۆات يح. تاكيم وبرازوم، يز ۋنكۆد موسكوۆسكوي وبلاستي -  بىلي ۆىدۆينۋتى ەجوۆىم، پوميمو مەنيا، نا رۋكوۆودياششۋيۋ رابوتۋ نا پەريفەريۋ رادزيۆيلوۆسكي، سيمانوۆسكي، لەبەدەۆ، ناسەدكين، كارناۋح، ميحايلوۆ ي منوگيە درۋگيە ۆسەگو دو 100 چەلوۆەك. س كاجدىم يز ۆىدۆيگاەمىح ەجوۆ بەسەدوۆال ليچنو. ۆسە وني ستالي پرەۆوزنوسيت ەجوۆا ي كلياليس ۆ ۆەرنوستي ي پرەداننوستي ەمۋ  يا ي سچيتايۋ، چتو منوگيە يز نيح بىلي ەجوۆىم زاۆەربوۆانى ۆ انتيسوۆەتسكۋيۋ زاگوۆورششيتسكۋيۋ ورگانيزاتسيۋ ۆ نكۆد... ۆوپروسۋ پودگوتوۆكي پەرەۆوروتا ۋ مەنيا س ەجوۆىم بىل پوسۆياششەن رياد بەسەد».

21 يانۆاريا 1940 گودا ۆوەننايا  كوللەگيا ۆەرحوۆنوگو سۋدا سسسر راسسموترەلا دەلو پو وبۆينەنيۋ رەدەنسا ۆ پرەستۋپلەنياح، پرەدۋسموترەننىح ستاتيامي 58-1 «ا»، 58-8 ي 58-11 ۋگولوۆنوگو كودەكسا رسفسر. ۆ  سۋدەبنوم زاسەداني ستانيسلاۆ فرانتسەۆيچ پولنوستيۋ  پريزنال سۆويۋ ۆينۋ   ي پودتۆەرديل ۆسە سۆوي پوكازانيا، داننىە نا پرەدۆاريتەلنوم سلەدستۆي،  ا ۆ پوسلەدنەم سلوۆە زاياۆيل: «موگۋ سكازات ودنو، چتو ۆاش پريگوۆور بۋدەت تەم، چتو يا زاسلۋجيل. ەسلي ۆوزموجنو، تو سوحرانيتە جيزن، نو ۆو ۆسياكوم سلۋچاە ۆسياكي پريگوۆور يا پريمۋ كاك دولجنوە. پروشۋ تولكو پوزابوتيتسيا و مويح 2-ح دەتياح».

سۋد وسۋديل رەدەنسا ك راسسترەلۋ. پريگوۆور بىل يسپولنەن 12 فەۆراليا 1940 گودا ۆ موسكۆە. نە پوششاديل ستالين ي سۆوەي ستروپتيۆوي نەۆەستكي. ۆ 1948 گودۋ  اننا سەرگەەۆنا بىلا ارەستوۆانا «زا وسكوربلەنيە  سوۆەتسكوي ۆلاستي» ي پولۋچيلا 8 لەت ستروگوگو رەجيما. دو ساموي سمەرتي سۆوەگو زياتيا ونا پروسيدەلا ۆ ودينوچنوي كامەرە ي بىلا وسۆوبوجدەنا پو ليچنومۋ پريكازانيۋ بەريا.

وپرەدەلەنيەم ۆوەننوي  كوللەگي ۆەرحوۆنوگو سۋدا سسسر وت 16 نويابريا 1961 گودا رەدەنس بىل رەابيليتيروۆان. نا پەرۆوە حوداتايستۆو رودستۆەننيكوۆ، داتيروۆاننوە 1956 گودوم، پروكۋراتۋرا وتۆەتيلا وتكازوم. رەابيليتاتسيا سوستويالاس بلاگوداريا پريامومۋ ۆمەشاتەلستۆۋ گەنەرالنوگو سەكرەتاريا تسك ۆكپ(ب) ن.س.حرۋششەۆا. پروۆوديۆشي رەابيليتاتسيۋ ۆوەننىي پروكۋرور ب.ا.ۆيكتوروۆ پوزدنەە كايالسيا ۆ توم، چتو «ۆزيال گرەح نا دۋشۋ - رەدەنسا رەابيليتيروۆال».

 

0 پىكىر

ۇزدىك ماتەريالدار

قۇيىلسىن كوشىڭ

باس گازەت ورالماندارعا نەگە شۇيلىكتى؟

ءالىمجان ءاشىمۇلى 2102
ادەبيەت

«سولاي ەمەس پە؟»

عابباس قابىشۇلى 2516
قوعام

دوس كوپ پە، دۇشپان كوپ پە؟

ءابدىراشيت باكىرۇلى 2202
ەل ءىشى...

ۇلتتىق بىرەگەيلەنۋ: قانداستاردىڭ ءرولى قانداي؟

ءومارالى ادىلبەكۇلى 1624