(سۋرەتتەگى مولدالاردىڭ ماقالادا ايتىلعان ماسەلەلەرگە قاتىسى جوق ەكەندىگىن ەسكەرتەمىز. - رەد)

بەلگىلى ساياساتتانۋشىنىڭ «...ءوزىن «الدىمەن – قازاقپىن، سوسىن – مۇسىلمانمىن» دەگەن قازاق جاستارى ەشقاشان سيرياعا اتتانىپ بىرەۋدىڭ مۇددەسى ءۇشىن قياناتقا، ولىمگە بارماس ەدى»،-دەگەن پىكىرىن وقىدىم. ءيا،شىنايى قازاقتاردىڭ اتا-بابالارى ءسوز جوق، الميساقتان بەرى مۇسىلمان بولعان. جاسىراتىنى جوق،  شىنايى قازاقتىقتان گورى باسقا ۇلتتىڭ مەنتاليتەتىن بويىنا كوبىرەك سىڭىرگەن ەلىمىزدىڭ سولتۇستىك وڭىرىندەگى جاستارعا، اسىرەسە جات اعىم جەتەگىندە جۇرگەن جاستارعا مۇنى ءتۇسىندىرۋ وتە قيىن. ولار ءۇشىن اللا الدىنداعى ءدۇنياۋي مىندەتتەرىنەن (اتا-انا الدىنداعى  قوعام الدىنداعى، ۇرپاعى الدىنداعى بورىشى مەن مىندەتى ت.ب) باس تارتىپ ء«جانناتتى اڭساۋ»، «حور قىزى»، «جۇماق تورىنەن ورىن الۋ» باستى ماقساتى عانا بولعالى قاي زامان؟  بۇلاي بولۋىنا بۇگىنگى بيلىك پەن اعا بۋىن بىزدەر ءوزىمىز كىنالىمىز. قالايشا؟ ويتكەنى ولارعا ءوزىنىڭ قازاق ەكەنىن تانىپ، ۇلتىمەن ماقتاناتىن تاربيەنى تاۋەلسىزدىكتىڭ شيرەك عاسىرىندا بويىنا سىڭىرە المادىق، تىپتەن  ء«ۇش تۇعىرلى ءتىل» ساياساتى ارقىلى ۇلتىمىزدىڭ بۇگىنگى بۋىنىن بۋدانداستىرۋ جولىنىڭ نەگىزىن قالاپ تا قويدىق.

يسلام شاريعاتى سان ءتۇرلى حالىقتاردىڭ ەرەكشەلىكتەرى مەن قاسيەتتەرىنە قۇرمەت كورسەتىپ، ۇلتتىق مادەنيەتتى، ۇلتتىق ادەت-عۇرىپتاردى جانە داستۇرلەردى جويۋ، ۇمىتتىرۋ ءۇشىن ەمەس، ساقتاۋدى، دامىتۋدى ماقسات ەتەتىن ءدىن. اللا تاعالا «اعراف» سۇرەسىنىڭ 199-اياتىندا: «كەشىرىمدى بول، عۇرىپپەن ءامىر ەت جانە نادانداردان تەرىس اينال»، – دەپ بۇيىرعان. قانداي زاماندار بولسا دا، قازاق حالقى ءۇشىن ۇلتىمىزدىڭ ءتىلىن، ءداستۇرىن، تاريحىن،  ادەبيەتى  مەن مادەنيەتىن، ونەرىن، وتكەنى مەن بۇگىنىن جوققا شىعارىپ، باسقا جولدى دارىپتەيتىن،  كەنەتتەن اسپاننان ءتۇسىپ كەلگەن «دىنسىماقتىڭ»، سونداي-اق قازاقتار باياعىدان تاسقا، پۇتقا تابىنىپ كەلگەندىكتەن ولاردىڭ كوزىن اشىپ ءدىندى ەندى عانا وزدەرى ۇيرەتە باستاعان سياقتى ەلىرىپ جۇرگەن بۇگىنگى تاڭداعى كەيبىر ء«دىن عالىمدارىنىڭ» دا بەس تيىنعا دا قاجەتى جوق ەكەنى تۇسىنىكتى.

ءدال قازىرگى تاڭدا تاريحي ءداستۇردى بويىنا ءسىڭىرىپ، ۇلتتىڭ ۇلىق قاسيەتتەرىن قانىپ ىشەر ۇرپاققا ۇلگى بولاتىن ۇلكەندەرىمىزبەن قاتار ۇلت رۋحانياتىنىڭ قاينار كوزى بولعان قاسيەتتى يسلام ءدىنىن ناسيحاتتاۋشى يمام-مولدالارىمىز دا  ادىلدىگىمەن قارا قىلدى قاق جارىپ، اتالى سوزىنە توقتاتا الاتىن دانالىقتى يگەرە ءبىلۋى قاجەت-اق. ويتكەنى ۇلتىمىزدىڭ ۇلىق مىنەزدەرىنە ۇيىتقىسى بولۋعا ءتيىس يمام-مولدالارىمىز ەلىنىڭ، جەرىنىڭ، حالقىنىڭ، ۇلتىنىڭ، مەملەكەتىنىڭ تاريحىنان ماقۇرىم، ونەرى مەن مادەنيەتى، ادەبيەتى تۋرالى تۇسىنىگى جوق بولسا نە ۇلگى-ونەگە كورسەتپەك؟.

ارعىسى كەرەي، جانىبەك، بۇرىندىق حاندار، بەرگىسى ءاز-تاۋكە، ابىلاي، كەنەسارى حانداردىڭ ەرەن ەڭبەگى مەن ەرلىگىنەن، «قاسىم حاننىڭ قاسقا جولى»، «ەسىم حاننىڭ ەسكى جولى»، ء«از تاۋكەنىڭ جەتى جارعىسى» تۋرالى وي تولعاپ،  ولەڭ-جىرلارى ءوز زامانىنىڭ  ايناسى بولعان اتاقتى جىراۋلار مەن شەشەندەر دانالىعىنان ء ۇزىندى كەلتىرىپ جۇما نامازى الدىندا، نەمەسە باسقا ۋاقىتتاردا ايتاتىن ۋاعىز-ناسيحاتتارىن ماقال-ماتەل، ولەڭ-جىر تەرمەمەن ناقىشتاپ، حالىقتىڭ ساناسىنا قاراپايىم تۇسىنىكپەن جەتكىزە الاتىن ءدىني قىزمەتشىلەر (يمام، مولدالار) مەشىتتەردە  بار ما؟

نەمەسە، اباي، شاكارىم، دۋلات، بۇحار جىراۋ، اقتامبەردى، ماحامبەت، قادىر، مۇقاعالي سياقتى ۇلتىمىزدىڭ باسقا دا الىپتارىنىڭ ولەڭدەرىن  وقىپ، ءتۇسىنىپ، ءبىرازىن بولسا دا جاتقا ءبىلىپ، ونى ءوزىنىڭ ۋاعىز-ناسيحاتىندا ءتيىمدى قولدانا بىلمەيتىن يمام-مولدالاردى ۇلت رۋحانياتىنىڭ ۇستازى دەپ ايتۋعا بولادى ما؟ 

مۇحتار اۋەزوۆ، عابيت مۇسىرەپوۆ، سابيت مۇقانوۆ، مۇحتار ماعاۋين، ءابىش كەكىلباەۆ سەكىلدى باسقا دا عۇلاما جازۋشىلارىمىزدىڭ جازعاندارىن ءوز انا تىلىندە وقىپ تۇششىنىپ كورمەگەن يمام-مولدانى زيالى، ءبىلىمدى، مادەنيەتتى دەپ ايتۋعا اۋىز بارا ما؟  

قۇرمانعازى، ىقىلاس، داۋلەتكەرەي، بايجىگىت، تاتتىمبەت، دينا، نۇرعيسا، قارشىعا  جانە باسقا دا داۋلەسكەر كۇيشىلەرىمىزدىڭ كۇيلەرىن تىڭداپ، تۇيسىنە المايتىن ءدىني قىزمەتشىنى  زيالى، ءبىلىمدى، مادەنيەتتى دەپ  ۋاعىزىن تىڭداپ وتىرا الامىز با، قالاي ايتاسىز؟  اقان سەرى، ءبىرجان سال، ۇكىلى ىبىراي، اسەت نايمانبايۇلى، جاياۋ مۇسا، بالۋان شولاق جانە دە باسقا دا ولشەۋسىز عالامات دۇنيەلەر قالدىرعان اقىندارىمىزدىڭ ولەڭدەرىن باعالاي المايتىن  ادامداردى  زيالى، ءبىلىمدى، مادەنيەتتى دەپ كىم ايتا الادى؟

تىپتەن ەڭ قاراپايىم ادامي قۇندىلىق رەتىندى  تاۋەلسىز مەملەكەتىنىڭ ءانۇرانىن جاتقا بىلمەك تۇگىلى ونى بىلۋگە ءتيىسپىن دەپ تۇيسىنبەيتىن ءدىني قىزمەتشىلەر ارامىزدا نەكەن-ساياق بولسا دا بار ەكەندىگىن كوزىمىزبەن كورگەنبىز. ويتكەنى ول يمام ءدىن مەن مەملەكەت بولەك بولسا دا، قوعامنان بولەك ەمەس ەكەندىگىن تۇسىنبەيتىن بولسا كەرەك...

جاستار رۋحانياتقا  قاراي توپ-توبىمەن  اعىلىپ جاتىر، ال رۋحانياتتىڭ قاينار بۇلاعى ءدىن ەكەندىگىنە ەشقاشان،  ەشكىم دە ءشۇبا كەلتىرمەگەن. الايدا «شاتاق دىندى»(شاكارىم) ۋاعىزداۋشىلار سوڭعى كەزدەرى  دىنسۇيەر جاستاردىڭ اراسىنا «الدىمەن مۇسىلمان، سوسىن قازاقسىڭ با، الدە اۋەلى قازاق، سودان كەيىن بارىپ مۇسىلمانسىڭ با؟»  دەگەن كيتۇرقى سۇراقتار قوياتىنىن ەستىپ ءجۇرمىز. قۇراننىڭ «حۋجۋرات» سۇرەسىندە: «ەي، ادام بالاسى! ءشۇباسىز، سەندەردى ءبىر ەر، ءبىر ايەلدەن  جاراتتىق. سونداي-اق ءبىر-ءبىرىڭدى تانۋلارىڭ ءۇشىن سەندەردى ۇلتتار، رۋلار قىلدىق. شىنىندا اللانىڭ قاسىندا ەڭ ارداقتىلارىڭ تاقۋالارىڭ»  دەگەن.  اياتتىڭ العاشقى جولدارى بارىمىزگە دە تۇسىنىكتى. ال ەندى وسى اياتتاعى «سونداي-اق، ءبىر-ءبىرىڭدى تانۋلارىڭ ءۇشىن...» دەگەن جولدارعا ۇڭىلسەك، «ۇلتتى قالاي تانۋعا بولادى؟»،-دەگەن سۇراق تۋىندايدى. ەندەشە، باسقا ءبىر ۇلتتى ەڭ ءبىرىنشى سول ۇلتقا عانا ءتان ەرەكشەلىكتەرى بولعاندىقتان:  تەرىسىنىڭ تۇسىنەن، ياعني ناسىلدىك وڭىنەن، سوسىن ءتىلى مەن دىلىنەن، ءداستۇرى مەن مادەنيەتىنەن، ونەرى مەن ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان مەكەنى قاتارلى الگى ۇلتتى وزگەلەردەن وزگەشەلەندىرىپ تۇراتىن بەلگىلەرىنەن  تانيمىز.  بۇلار تالقىلاۋعا جاتپايتىن  تابيعي زاڭدىلىقتار، نەمەسە جاراتۋشىنىڭ جاراتقان قالىبى. ەندەشە جاراتۋشىنىڭ بەلگىلەپ بەرگەن وسى ەرەكشەلىكتەرىن ساقتاعىسى كەلمەي، باسقا تۇرلەرگە ەلىكتەۋ، تۋراسىن ايتساق-شيرك، نەمەسە جارتۋشىعا قارسى شىعۋ بولماق. ۇلت – سالت-داستۇرىمەن كورىكتى، ۇلتتىڭ ۇلىلىعىن ونەرى مەن مادەنيەتى، بىرلىگى مەن بەرەكەسى تانىتادى.  سوندىقتان دا شىنايى قازاق بولساڭ، ءسوز جوق، مۇسىلمانسىڭ، ءوزىڭ ادەيى  قاسارسىپ باس تارتپاساڭ!؟  ارينە، وسىنى جان-جاقتى تۇسىندىرە الاتىن يمام مولدالار مەشىتتەردە تولىپ وتىرسا دەگەن وي عانا عوي...

اللا تاعالا ەلىمىزگە، جەرىمىزگە بەرەكەتىن جاۋدىرىپ، حالقىمىزدىڭ كەڭ پەيىلى مەن ىزگى نيەتىنە ساي، بىرلىگىمىزگە سىزات تۇسىرمەي، جاقسىلىعىن ءناسىپ ەتكەي! تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ تۇعىرى بيىك، مەملەكەتىمىزدىڭ مەرەيى ۇستەم، ەلىمىزدىڭ ەگەمەندىگى ماڭگىلىك بولعاي!

امانتاي تويشىبايۇلى

 Abai.kz