قاراشىعاناق گازكوندەنسات كەن ورنى — الەمدەگى ەڭ ءىرى مۇنايگازكوندەنسات كەن ورنى بولىپ تابىلادى. وندا 1,2 ميلليارد توننادان استام مۇناي مەن كوندەنسات جانە 1,35 تريلليون تەكشە مەتر گاز قورى بار دەپ باعالانعان.

قاراشىعاناق گازكوندەنسات كەن ورنى — الەمدەگى ەڭ ءىرى مۇنايگازكوندەنسات كەن ورنى بولىپ تابىلادى. وندا 1,2 ميلليارد توننادان استام مۇناي مەن كوندەنسات جانە 1,35 تريلليون تەكشە مەتر گاز قورى بار دەپ باعالانعان.
ونى يگەرۋمەن اينالىساتىن «Karachaganak Petroleum Operating B.V» (كرو) اتتى شەتەلدىك كومپانيالار كونتسورتسيۋمىنا كىرەتىن «British Gaz Group» (BG) پەن يتالياندىق «ENI-ءدىڭ» ەنشىسىندە 32,5 پايىزدان، امەريكاندىق  «Chevronدا» 20 پايىز، رەسەيلىك «لۋكويلدا» 15 پايىز اكتسيا ۇلەسى بار بولسا، عاسىر جوباسى اتالعان بۇل باعدارلامادا قازاقستاننىڭ ۇلەسى جوق. الدە قارجى داعدارىسى اسەر ەتتى مە، بولماسا شەتەلدىك كومپانيالار قۇلىقسىزدىق تانىتتى ما، ايتەۋىر، بەلگىسىز ءبىر سەبەپتەرمەن قاراشىعاناق مۇنايگازكوندەنسات كەن ورنى بازاسى نەگىزىندە قازاقستاندا  گاز وڭدەۋ زاۋىتىن سالۋدى كوزدەگەن  جوبانىڭ ءۇشىنشى كەزەڭىن جۇزەگە اسىرۋ مەرزىمى  تاعى دا كەيىنگە شەگەرىلدى. بۇل ءوزى وتكەن عاسىردىڭ 90-ىنشى جىلدارىنان بەرى قوزعالىپ كەلە جاتقان «ساقالدى» ماسەلە. وسىدان بىرنەشە جىل بۇرىن ينۆەستورلارمەن بىرلەسە وتىرىپ الدىن الا جاڭادان سالىنۋى ءتيىس گاز وڭدەيتىن زاۋىت قۇرىلىسىنىڭ باعاسى دا شىعارىلعان بولاتىن. وسى جوباعا ۇلكەن ءۇمىت ارتقان قازاقستان بيلىگى اتالعان گوز بازاسىندا حيميا جانە مۇنايحيميا يندۋسترياسى سالاسىنا قاتىستى شاعىن كاسىپورىندار سالۋدى جوسپارلاعان ەدى. ەندى، مىنە، سول ءۇمىتتىڭ ءبارى جەلگە ۇشقانداي بولدى. جوسپارلانعان ماقساتتى جوبانىڭ قانداي سەبەپتەرگە بايلانىستى ىسكە اسپاي قالعاندىعىن بىلمەك بولعان ءماجىلىس دەپۋتاتتارىنىڭ ساۋالىنا قر ەنەرگەتيكا جانە يندۋستريا ءمينيسترى ساۋات مىڭباەۆ: «جوبانىڭ ءۇشىنشى كەزەڭىن ىسكە اسىرۋ مەرزىمىن كەيىنگە شەگەرۋدى ويلاپ شىعارعان — ءبىز ەمەس، كرو مۇشەلەرى. بىزگە قاراشىعاناق كەن  رنىن يگەرۋدىڭ ءۇشىنشى كەزەڭى مەن رەسەيدەگى ورىنبور گاز وڭدەۋ زاۋىتى بازاسى نەگىزىندە بىرلەسكەن كاسىپورىن (بك) قۇرۋ تۋرالى  ماسەلەنىڭ باسىن انىق اشىپ الۋ كەرەك. ويتكەنى، قازىرگى الەمدىك قارجى داعدارىسىنا بايلانىستى، قاراشىعاناق جوباسىنا قاتىسۋشى BG پەن Agip اتالعان جوبانى ىسكە اسىرۋعا مۇمكىندىكتەرى جوق ەكەنىن العا تارتىپ، ونىڭ مەرزىمىن كەرى شەگەرۋدى سۇراپ وتىر»،— دەپ جاۋاپ بەردى. جاعداي وسىلاي قالىپتاسسا، قازاقستاندا گاز وڭدەۋ زاۋىتى مۇلدەم سالىنباي قالۋى دا عاجاپ ەمەس. قيىن جاعدايعا قاراماستان، رەسەي جاعى ورىنبور كەن ورنىنىڭ قورى تۇگەسىلگەندىگىن العا تارتىپ، قازاقستانمەن ورىنبور گوز-ىنە قويىلاتىن گاز كولەمىن ارتتىرۋ مەن سونىڭ بازاسى نەگىزىندە بىرلەسكەن كاسىپورىن (بك) قۇرۋعا قىزىعۋشىلىق تانىتىپ، وسى ماسەلەلەر بويىنشا كەلىسسوزدەردى  ودان ءارى جالعاستىرۋدا.
كەڭەس داۋىرىندە قاراشىعاناق گازى شيكى كۇيىندە ءار 1 مىڭ تەكشە مەترىنە العاشىندا 6, سوڭىرا 11 دوللار باعامەن ورىنبور گوز-ىنە جىبەرىلەتىن دە، قايتا وڭدەۋدەن وتكەن گاز ءارى قاراي وڭدەۋ ءۇشىن باشقۇرتستان مەن تاتارستانداعى حيميالىق كاسىپورىندارعا جونەلتىلەتىن. بۇل ءۇردىستى سول كەزدەرى كرەملدەگى ەنەرگەتيكالىق ۆەدومستۆو باسشىلارى قاراشىعاناق گازى ارنايى ورىنبور گوز-ىنە جىبەرىلەتىندىكتەن، قازاقستاندا باسقا ءبىر گاز وڭدەۋ زاۋىتىن سالۋدىڭ ەش قاجەتى جوق دەگەن جەلەۋمەن  تۇسىندىرگەن-ءدى.  وسىلايشا، مىسى باسىم ماسكەۋدىڭ تۇقىرتۋىمەن قازاق گازى رەسەيگە توقتاۋسىز جونەلتىلىپ تۇرسا دا، كوگىلدىر وتىن ەكسپورتقا شىعارىلاتىن ايماقتا تۇراتىن قازاقستاننىڭ اۋىلدى مەكەندەرى گازبەن قامتاماسىز ەتىلمەگەن كۇيىندە قالىپ كەلگەن ەدى. قازاقستاننىڭ 90-ى جىلداردىڭ وزىندە اتالعان كەن ورنىن يگەرۋگە شەتەلدىك ينۆەستورلاردى تارتۋعا نيەت ءبىلدىرۋىنىڭ استارىندا وسىنداي ماڭىزدى سەبەپ جاتقان-دى. العاشقى كەلىسىم-شارت 40 جىل مەرزىمگە 1997 جىلى جاسالدى. جوبانىڭ العاشقى مۇشەسى ورىستار جاعىنان  «گازپروم» بولسا، كەيىنىرەك ول ءوز ۇلەسىن رەسەيلىك «لۋكويلعا» بەردى. ەل مۇددەسىن قاشان دا ءبىرىنشى ورىنعا قوياتىن رەسەي ورىنبور گوز-ىنە جىل بويى قاجەت گازدى قازاقستاننان 5 ميلليارد تەكشە مەتردەن ساتىپ الۋدان باستاسا، 2030 جىلعا قاراي بۇل كورسەتكىشتى 15 ميلليارد تەكشە مەترگە دەيىن ۇلعايتۋدى كوزدەپ وتىر. 2007 جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا، ورىنبور گوز-ىنە 7,4 ميلليارد تەكشە مەتر گاز جونەلتىلسە، 2012 جىلعا قاراي بۇل كولەمدى 12 ميليارد تەكشە مەترگە جەتكىزۋ جوسپارلانعان. ويتكەنى، قۋاتى جىلىنا 37,5 ميلليارد تەكشە مەتر گاز وڭدەۋگە جەتەتىندىگىنە قاراماستان، ازىرشە ورىنبور گوز-ءى تەك 17 ميلليارد تەكشە مەتر عانا گاز وڭدەپ شىعارۋدا. مىنە، وسىلايشا رەسەي جاعى كوپ جىلدار بويى جۇرگىزگەن كەلىسسوزدەرى ارقاسىندا ءوز ەلىنىڭ مۇددەسىن تولىق قورعاپ شىعا الدى دەسە بولادى. ال، ءبىز شە؟ ءاي، قايدام....
سوسىن، وسى بك قۇرۋ مەن زاۋىت سالۋعا بايلانىستى كەلىسسوزدەردىڭ ۇزاققا سوزىلۋىنىڭ تاعى ءبىر سەبەبى بار، ول — شىعىن قاراجاتىنا بايلانىستى كەلىسپەۋشىلىك. رەسەي قازاقستانعا جاڭادان قۇرىلعان بك-ءنىڭ 50 پايىزدىق ۇلەسىن ساتىپ الۋدى ۇسىنادى دا، ءوزى ونىڭ قۇرامىنا كىرۋ ءۇشىن بك-ءنىڭ جارعىلىق قورىنا  گوز-ءدىڭ اكتيۆىن سالۋمەن عانا قۇتىلۋدى ويلايدى. بۇدان باسقا، ەكى جاق ورىنبور گوز-ءىن جاڭارتۋعا اقشا سالۋى ءتيىس. 2006 جىلى جۇرگىزىلگەن باعالاۋ قورىتىندىسى بويىنشا، جوباعا وسىلايشا قاتىسۋ قازاقستان ءۇشىن 750 ميلليون دوللارعا تۇسپەك. ال، قازاقستاندا سۋ جاڭا گوز سالۋعا ەڭ بەرى دەگەندە 1-1,2 ميلليارد دوللار قاراجات كەتەدى. قازاقستان جاعىنىڭ اتالعان كەلىسسوزدەر بارىسىندا ءجۇز ويلانىپ، مىڭ تولعانۋىنا وسى فاكتىلەر دە اسەر ەتەتىن سىڭايلى.
دەي تۇرعانمەن، رەسەي جاعىنىڭ قازاقستان گازىنا تاسكەنەدەي جابىسىپ، ودان ايىرىلماۋعا بار كۇش-جىگەرىن سالۋىنا تاڭدانباسقا بولمايدى. وعان سەبەپ، نيجنەۆولجسك گەولوگيا جانە گەوفيزيكا عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتىنىڭ گەولوگتارى وزدەرى جۇرگىزگەن سەيسميكالىق بارلاۋ جۇمىستارىنىڭ ناتيجەسىندە رەسەيدىڭ ساراتوۆ وبلىسىنىڭ دەرگاچەۆ اۋدانىندا مۇناي مەن گازدىڭ مول قورى بار ەكەندىگىن انىقتاپ (2 ميلليارد توننا مۇناي), 2007 جىلى بۇل تۋرالى «روسنەدر» ءباسپاسوز قىزمەتى حاباردار ەتكەن ەدى. د1 كاتەگورياسى بويىنشا، اتالعان كەن ورنىنداعى بولجامدىق تابيعي بايلىق قورى 1 ميلليارد توننا شارتتى وتىندى قۇرايدى دەسەدى. تاعى ءبىر اشىق كەن ورنى وزينسك مۇنايگاز ايماعىنداعى قوردىڭ قانشا ەكەندىگى 2010 جىلى جۇرگىزىلەتىن بۇرعىلاۋ جۇمىستارىنان كەيىن بەلگىلى بولماق. وسىعان قاراعاندا، ورىستاردا ورىنبور گوز-ىنە قاجەتتى شيكىزات قورى  جەتەرلىك سياقتى. سوعان قاراماستان، ولار ونى پايدالانعىسى كەلمەيدى. نەگە؟ ونىڭ سەبەبى بىرەۋ-اق بولۋى مۇمكىن: بۇل بايلىق قورى — قىمبات باعامەن باتىسقا ساتۋ ارقىلى ورىستاردىڭ مول تابىسقا كەنەلۋىنە مۇمكىندىك بەرەتىن شيكىزات كوزى. ال، قازاقستان شيكىزاتى ولار ءۇشىن ارزانعا تۇسەدى. سوندا، بۇل ويىننان كىم ۇتىپ، كىم ۇتىلىپ وتىر؟

اۆتور ەرمەك ساحاريەۆ   
«قازاقستان-زامان» گازەتى 28 مامىر 2009 جىل