2016 جىلدىڭ 20 ناۋرىزىندا كەزەكتەن تىس پارلامەنتتىك سايلاۋ وتەتىن بولدى. وسى سايلاۋعا شەتتەن كەلگەن 1 ميلليونعا جۋىق قانداستار اراسىنان دەپۋتاتتىق ماندات بەرۋدى سۇراعان ۇندەۋلەر ءارتۇرلى باسپاسوزدە جاريالانىپ جاتىر. قوعامدىق تالقىعا تۇسكەن بۇل ۇسىنىستىڭ استارىندا قانداي ءمان بار؟ تاريحي ماڭىزى نە؟ شەتتەن كەلگەن جانە بولاشاقتا كەلەتىن قانداستارىمىز ءۇشىن بۇل ۇسىنىستىڭ قانداي پايدالى تۇسى بار؟ ءبىز وسى سۇراقتار توڭىرەگىندە وي قورىتۋدى قۇپ كوردىك.

بىرىنشىدەن، شەتەلدەن قازاقتاردى جيناۋ – ەلدىڭ ەگەمەندىگىن نىعايتۋ ءۇشىن نەگىزگى ۇلتتىڭ سانى باسىم بولۋى ءتيىس ەكەندىگىن ەرتە اڭداعان ەلباسىنىڭ باستاماسى. مىنە، 25 جىلدىڭ ىشىندە 1 ميلليون قانداسىمىز كوش ارتىپ، ەلگە جەتتى. ولار تاۋەلسىزدىك تۇسىنداعى قيىن كۇندەردى دە، مەرەيلى ساتتەردى دە اتامەكەنىندەگى حالىقپەن بىرگە وتكەرىپ كەلەدى. وسىندا كوشىپ كەلىپ، ءوسىپ-ءوندى، قوعامنىڭ ءار سالاسىندا ەڭبەك ەتتى.

جۋىردا «كوشى-قون تۋرالى» زاڭعا وزگەرتۋلەر مەن تولىقتىرۋلار ەنىپ، پرەزيدەنت قول قويدى. بۇل زاڭنىڭ قابىلدانۋى ۇزاققا سوزىلدى. سەبەبى، سىرتتان كەلەتىن كوشتىڭ الدىندا قانداي كەدەرگىلەر تۇرعانىن زاڭ شىعارۋشى ورگانداردىڭ، تىكەلەي كوشى-قونمەن اينالىساتىن مەكەمەلەردىڭ وزدەرى دە ءجىتى بىلمەي، شاتاسىپ كەلگەنىن قانداستار اراسىنان شىققان بەلسەندى توپ دالەلدەپ، جاڭا زاڭنىڭ تولىمدى بولۋىنا ۇلەس قوستى. ەندى، اللا بۇيىرسا، كوشتىڭ ەكىنشى تولقىنى باستالادى دەگەن زور ءۇمىت بار. دەمەك، شەتتە جۇرگەن 5 ميلليون قازاقتىڭ ىشىندە وتانىنا ۇلەس قوسۋدى ارماندايتىن، وسىندا ءتۇتىن تۇتەتۋدى، ەڭبەك ەتۋدى باقىت سانايتىن ازاماتتار شوعىرى ءالى-اق ەلگە كەلىپ،  حالىق سانىن ارتتىرا تۇسەدى. ولاردىڭ وسى ەلمەن ۇيلەسىپ، جەرگىلىكتى جۇرتپەن بىتەقايناسىپ، بىرگە ءومىر ءسۇرۋى ءۇشىن شەتتەن كەلەر اعايىننىڭ دا، وسىنداعى ەل احۋالىن دا جاقسى بىلەتىن ازاماتتاردىڭ پارلامەنت قابىرعاسىندا وتىرۋى – بۇگىنگى كۇن تالابى.

مۇنداي ۇسىنىس جايدان-جاي شىعىپ وتىرماعانى بەلگىلى. ءوزىنىڭ نەگىزگى ۇلتىن شاقىرىپ وتىرعان يزرايل، گەرمانيا ەلدەرىندە شەتتەن كەلگەن قانداستارىنا ءتۇرلى سالانىڭ نەگىزگى قىزمەتتەرىن سەنىپ تاپسىرۋ ءۇردىسى بۇرىننان بار. بۇل ەلدەردە شەتتەن ورالعاندار سۋىرىلىپ شىعىپ، مينيستر، دەپۋتات مانداتىن الىپ، ءوز مۇددەلەرىن عانا ەمەس، جالپى وتانداستارىنىڭ مۇددەسى ءۇشىن ايانباي ەڭبەك ەتىپ ءجۇر. ءبىزدىڭ دە سىرتتان كەلگەن اعايىندارىمىزدىڭ ىشىندە قانداي قىزمەت بەرسە دە، الىپ كەتۋگە قاۋقارى جەتەتىن بىلىكتى ازاماتتار بارشىلىق. ولاردىڭ بيىك مىنبەردەن كورىنۋى – الىستاعى اعايىنعا دەمەۋ. سىرتتان باقىلاپ وتىرعان ساياسي توپتار ءۇشىن دە ۇلتىمىزدىڭ بەدەلىن ارتتىرا تۇسەتىن جاقسى ءۇردىس.

ۇشىنشىدەن، قانداستارىمىز اراسىندا ۇلتتىق مۇددە، مەملەكەتتىك ماقسات ءۇشىن جاندارىن قيۋعا دايار پاتريوت جاستار كوپ. ولار ەلباسى ساياساتىنا قالتقىسىز سەنەدى، وزدەرىنىڭ ءبىلىمىن ەل دامۋى ءۇشىن جۇمساۋدى كوكسەيدى. ەگەر قانداستارىمىزدىڭ اراسىنان بىرەر دەپۋتات شىقسا، بۇل وتانشىل جاستاردىڭ جىگەرىن قايراپ، الىستاعى اعايىندارىنىڭ تەزىرەك ەلگە كەلۋلەرىنە سەبەپشى بولادى. كوش توقتاماسا، قازاق كوبەيسە، ەڭبەكسۇيگىش حالىق سانى ارتسا، ودان ۇتپاساق، ۇتىلمايمىز!

ءبىز وسى ماسەلە جونىندە قوعامعا بەلگىلى تۇلعالار مەن ساياساتتانۋشى، قوعام قايراتكەرلەرىنىڭ پىكىرىن ۇسىنىپ وتىرمىز. ورتاق ءۋاج – ورتاق مامىلە. قر پرەزيدەنتى اكىمشىلىگى، ۇكىمەت، «نۇر وتان» پارتياسىنىڭ باسشىلىعى گازەتىمىزگە جاريالانعان پىكىرلەردى ءجىتى سارالاپ، وڭدى شەشىم قابىلدار دەگەن ۇمىتتەمىز.

ءادىل احمەتوۆ، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور، قوعام قايراتكەرى:

پارتيا باسشىلارىنا بايلانىستى...

– مەن ءماجىلىس دەپۋتاتتىعىنا شەتتەن كەلگەن قانداستاردىڭ ىشىنەن ءبىلىمدى دە بىلىكتى، شەتتەگى قازاقتىڭ دا، ەلىمىزدىڭ دە جاعدايىمەن ءجىتى تانىس ازاماتتاردىڭ ءوتۋىن قولدايمىن. تاۋەلسىزدىك العالى بەرى ەلباسى ساياساتىنىڭ نەگىزگى بولىگىنىڭ ءبىرى – كوشى-قون ساياساتى. جاڭادان ەگەمەندىك العان ەلگە سىرتتاعى قانداستارىن شاقىرۋعا ۇران تاستاپ، «قۇيىلسىن كوشىڭ» دەگەن پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆ ءار جىلدارى شەتتەن كەلگەن قانداستارىن باۋىرعا باسىپ، ەلدىڭ ۋىعىن بىرگە قاداسۋلارىن سۇراپ، جەلەپ-جەبەپ كەلدى. سوندىقتان، بۇل ماسەلەگە بىزدەگى ءتيىستى ورگاندار، پارتيالار ەنجار قارامايدى دەپ ويلايمىن.

ەڭ اۋەلى، حالىقتىڭ قولداۋىنا يە بولىپ جۇرگەن «نۇر وتان» پارتياسى ءوزىنىڭ ۇمىتكەرلەرىنىڭ تىزىمىنە سىرتتان كەلگەن اعايىنداردىڭ ىشىنەن ىرىكتەپ، ەلدىڭ ءجونىن، جۇرتتىڭ جاعدايىن بىلەتىن ازاماتتاردى قوسادى عوي دەگەن سەنىمىم بار. مەنىڭ بىلۋىمشە، سىرتتان كەلگەن اعايىنداردىڭ زيالىلارىنىڭ ءبىرسىپىراسى وسى پارتيانىڭ قۇرامىندا. جانە بىزدە پارتيالىق ءتىزىم بويىنشا بىرنەشە پارتيا دەپۋتاتتىق مانداتتان ورىن الۋ ءۇشىن تالاساتىنىن ەسكەرسەك، وندا وزگە پارتيالاردا قۇرامىنا قانداستاردان ۇمىتكەرلەردى ەنگىزۋگە قۇقىلى.

بۇل جەردە ءبىر نارسەنى ەستەن شىعارماعان دۇرىس. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتتىعىن العان كەز كەلگەن قازاق «ورالمان» مارتەبەسىنەن ايىرىلادى، ونىڭ قۇقى بارشا قازاقستاندىقتارمەن تەڭ. ولار پارتيالىق تىزىمگە ەنىپ، ءوزىنىڭ ازاماتتىق قۇقىعىن پايدالانىپ، دەپۋتات بولۋىنا مۇمكىندىك بار، ەشكىم كەرى يتەرمەيدى. تەك پارتيا تىزگىنىن قولعا الىپ وتىرعان ازاماتتارعا بايلانىستى.

ءوز باسىم، تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ ەڭسەلى، ىرگەمىزدىڭ بەرىك بولۋى ءۇشىن بار قازاقتىڭ ءبىر-بىرىمەن جۇمىلا جۇمىس ىستەپ، كەز كەلگەن سالادا ىنتىماقتا بولۋىن تىلەيمىن.

دۋلات يسابەكوۆ، قر مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ يەگەرى، جازۋشى:

وسك ويلانار ءسات تۋدى

– قازىرگى زاڭ بويىنشا جەكەلەگەن ادامداردىڭ قر پارلامەنتى ءماجىلىسى سايلاۋىنا قاتىسا المايتىنى بەلگىلى. سوندىقتان ەلىمىزدەگى قانداستاردىڭ مۇددەسىن كوزدەپ، اقپارات قۇرالدارىندا وي-پىكىرىن اشىق ايتىپ جۇرگەن ازاماتتاردىڭ بىردەن سايلاۋعا ءتۇسىپ، دەپۋتاتتىق مانداتقا يە بولۋى وتە قيىن. الايدا، ەلىمىزدە تىركەلگەن پارتيالاردىڭ قاتارىندا دەپۋتات اتانۋعا كەز كەلگەن قازاقستان ازاماتىنىڭ تولىق قۇقى بار. وسى تۇرعىدان العاندا اتاجۇرتىنا "ورالمان" مارتەبەسىمەن كەلگەن ازاماتتاردىڭ  قوعامدىق-ساياسي ومىرىمىزدە بەلسەندىلىك تانىتا باستاۋىن تابيعي قۇبىلىس دەپ ەسەپتەيمىن.

مەنىڭشە، بۇل سايلاۋ قارساڭىندا كوتەرىلگەن ەت پەن تەرىنىڭ اراسىنداعى جەلىك بولماۋى كەرەك. مۇنداي ماقساتقا بەل بۋىپ، بىلەك سىبانا كىرىسكەن ازاماتتار ەڭ الدىمەن ەلىمىزدەگى ساياسي پارتيالارعا مۇشە بولىپ، ساياسي ۇيىمنىڭ تۇعىرناماسىنا ورالماندار ماسەلەسىن كوتەرەتىندەرىن اشىق كورسەتۋى ءتيىس. بۇل ىسپەن جۇيەلى تۇردە اينالىسىپ، وڭ ناتيجەگە قول جەتكىزۋلەرى كەرەك.

سايلاۋدا جەڭىسكە جەتكەن ساياسي ۇيىمداردىڭ ءتىزىمى بويىنشا ۇسىنعان كانديداتتارىن ورتالىق سايلاۋ كوميسسياسى جان-جاقتى قاراستىراتىنى جاسىرىن ەمەس. ال مۇنداي سىننان كەز كەلگەن كانديداتتىڭ سۇرىنبەي ءوتۋى قيىن. وسك-ءنىڭ ءوزى دە ويلانىپ، وڭدى شەشىم قابىلداۋى كەرەك. شەتتەن كەلگەن اعايىننىڭ ماسەلەسىن كوتەرىپ جۇرگەن ازاماتتار وسى جاعىن دا ويلاسىپ، بىلىكتى كانديداتتارىن دايىنداعاندارى ءجون.

سونىمەن قاتار، ءبىر-ەكى ازاماتتى ماجىلىسكە وتكىزىپ، قانداستارىمىزدىڭ ماسەلەسى تۇبەگەيلى شەشىلەدى دەگەنگە ءوز باسىم سەنە المايمىن. دەگەنمەن دە، بيلىك باسىنا شەتەلدەردەن كوشىپ كەلگەن ازماتتاردىڭ تارتىلۋىن ساياسي ومىرىمىزدە ماڭىزدى قۇبىلىس دەپ باعالاۋىمىز كەرەك. بۇل ماسەلە بيلىك باسىنداعى ازاماتتاردى ويلانتۋى ءتيىس. ولاردىڭ مول ءىس-تاجىريبەسىن مەملەكەت مۇددەسىنە ءتيىمدى پايدالانعان ابزال.

بۇگىندە شەتتەن كەلگەن قانداستارىمىزدىڭ اراسىندا ەل مۇددەسىنە قاتىستى جايتتاردى اشىق ايتىپ جۇرگەن ازاماتتار بار. ولاردىڭ ساياسي كوزقاراسى، وي-پايىمى تولىقتاي جەتىلگەن. مۇنداي ازاماتتاردى مەملەكەتتىك قىزمەتكە تارتىپ، ورالمانداردىڭ الەۋمەتتىك ماسەلەلەرىن وڭ باعىتتا شەشۋگە كۇش سالۋ – بۇگىنگى كۇننىڭ تالابى.

ءوز باسىم سوڭعى ۋاقىتتارى قر ازاماتتىعىن العان باۋىرلارىمنىڭ ساياسي بەلسەندى ارەكەتكە كوشكەنىن كورىپ، قۇپتاپ ءجۇرمىن. سىرتتان كەلگەن قانداستارىمىز سىن ساعاتتا ورالمانداردىڭ ماسەلەسىنەن بولەك، ۇلت مۇددەسىنە قاتىستى كەز كەلگەن تالقىلاۋعا تۇسكەندە تاباندىلىق تانىتارىنا سەنىمدىمىن. بۇل تۇرعىدان العاندا، بەلسەندى ازاماتتار وسىعان دەيىن ماجىلىستەگى جايلى كرەسلودا وتىرىپ، بيلىككە ايبات شەككەن كەيبىر دەپۋتاتتاردان ارتىق ەڭبەك ەتەدى دەپ كەسىپ ايتا الامىن. سول سەبەپتى، سىرتتان كەلگەن قانداستارىمىزدىڭ دەپۋتاتتىق مانداتقا قول جەتكىزۋگە تالپىنۋىن ورىندى ءىس دەپ ەسەپتەيمىن.  

ءجۇرسىن ەرمان، اقىن، قوعام قايراتكەرى، «نۇر وتان» پارتياسىنىڭ مۇشەسى:

ءبىر اۋىلدان ءبىر اۋىلعا كوشۋدىڭ دە ماشاقاتى كوپ...

بايقاپ ءجۇرمىن، قازىر قازاق باسپاسوزىندە، الەۋمەتتىك جەلىلەردە «قازاقستان پارلامەنتىنە ورالمانداردىڭ وكىلدەرىن كىرگىزۋ قاجەت» دەگەن باستاما قىزۋ تالقىلانىپ جاتىر.

ارينە، بۇل باستامانى قۇپ كورگەنىمەن، ونىڭ ءمانىن، ماقساتىن تۇسىنبەي جاتقاندار بار. «ونسىزدا ءجۇز-جۇزگە، رۋ-رۋعا ءبولىنىپ بولعان قازاقتى ەندى ىشتەگى قازاق، سىرتتان كەلگەن قازاق دەپ ءبولۋدىڭ قاجەتى قانشا؟» دەيدى وندايلار. ءيا، ءبىر قاراعاندا، بۇل دا ءجون شىعار. بىراق، شىن مانىسىندە ولاي ەمەس.

تاۋەلسىزدىك العالى اۋمالى-توكپەلى زاماندا تۋعان جەرىن تاستاپ، بوتەن ەل، بوگدە جەرگە كوشۋگە ءماجبۇر بولعان قانداستاردى قازاقستانعا قايتارۋ  قارقىندى ءجۇردى، نەگىزى. كوش باستالعالى بەرى قازاقستانعا 1 ملن-عا جۋىق قازاق كەلگەن ەكەن. بۇل 1 ملن ءبىزدىڭ جەردەگى حالىقتىڭ كەمىندەگى 7-8 پايىزى. دەمەك، ورالمانداردىڭ مۇددەسىن قورعاپ، ولاردىڭ ماسەلەسىن ءماجىلىس مىنبەرىنەن كوتەرەتىن ادام، بىلايشا ايتقاندا، وكىل كەرەك. سەبەبى، قانداستارىمىزعا قاتىستى قوردالانعان، ءالى كۇنگە شەشىمىن تاپپاعان پروبلەمالار شاشەتەكتەن.

قازىرگى كۇنى ءبىر اۋىلدان ءبىر اۋىلعا كوشسەڭ دە بەلگىلى ءبىر ماسەلەلەرمەن بەتپە-بەت كەلەسىڭ.  ال ءبىر ەلدەن ءبىر ەلگە كوشكەن ادامنىڭ جايى بۇدان دا اۋىر. وتانىڭ بولسا دا الدىمەن ورنىعۋ، ورتاعا ءسىڭىسۋ، جۇمىس تابۋ قاجەت. ازاماتتىق الۋ، باسپانا الۋدىڭ ماشاقاتى ءوز الدىنا. بۇلار باسقا ۋاقىتتا ەمەس، ءدال وسى ۋاقىتتا شەشىلۋى كەرەك. بىراق، وسى ماسەلەلەر جوعارىعا جەتپەسە، مۇنى جوعارىدان ايتاتىن ادام بولماسا، «باياعى جارتاس – سول جارتاس» كۇيىندە قالادى. بۇلاردىڭ شەشىلمەي جاتقانىن حالىق كورىپ-ءبىلىپ وتىر...

مەنىڭشە، قانداستارىمىزعا ماجىلىستەن ءبىر ەمەس، بىرنەشە ورىن بەرىلۋى كەرەك. جالعىزدىڭ ءۇنى شىقپايدى، سەبەبى. سىرتتان كەلگەن اعايىنداردىڭ اراسىندا بىلىكتى ماماندار، عالىمدار، اقىن-جازۋشىلار، ونەر ادامدارى بار. كاسىپكەرلەر دە كەلىپ جاتىر. بۇلار – ەلگە ءسوزىن وتكىزە الاتىن بەدەلدى ازاماتتار. ءوز باسىم وسى ۇسىنىستى قولدايمىن.

ەسەنعالي راۋشانوۆ، اقىن، مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ يەگەرى: 

قاۋىمداستىق ارالاسۋى كەرەك

– قوعامدىق ومىرىمىزدە ورالماندارعا دەگەن كوزقاراس وزگەرۋى كەرەك. ونى وزگەرتۋدىڭ جولدارى كوپ. بۇل رەتتە سىرتتان كەلگەن اعايىنداردىڭ پارلامەنتتە جانە بيلىكتىڭ ءتۇرلى سالالارىندا قىزمەت ەتۋىنىڭ ماڭىزى زور. سانالى عۇمىرىنىڭ جارتىسىن اتامەكەننەن جىراقتا وتكىزگەن ادام ەلگە كەلگەننەن كەيىن ءتۇرلى جايتتارعا تاپ بولىپ، مۇنداعى جاعدايعا توسىرقاي قاراۋى زاڭدى. سوندىقتان قوعامدىق ومىرىمىزدە ورالماندارعا قاتىستى ورىن العان ماسەلەلەردى ولاردىڭ وزدەرىن ارالاستىرىپ شەشۋدى ورىندى دەپ ەسەپتەيمىن. ءدال قازىر قازاق قوعامىندا ورالماندارعا قاتىستى وڭ شەشىمىن تاپپاعان كوپتەگەن ماسەلەلەر بار. سوندىقتان بۇل ماسەلەلەردى سىرتتان كەلگەن اعايىننىڭ كۇشىمەن شەشەتىن كەز كەلدى.

ءبىز كۇندەلىكتى ارالاسىپ جۇرگەن اعايىنداردىڭ ماسەلەسىن تولىق بىلمەيمىز. ءوز باسىم ورالماندار ماسەلەسىن تولىق بىلەمىن دەپ ايتپاس ەدىم. ال قوعامدىق ومىرىمىزدە قانداستاردىڭ الەۋمەتتىك ماسەلەسى، كۆوتا الۋىنا قاتىستى تۇيتكىلدى دۇنيەلەر بار ەكەنى جاسىرىن ەمەس. مەملەكەت باسشىسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ تاياۋدا ورالمانداردىڭ الەۋمەتتىك ماسەلەسىن رەتتەۋدى اتقارۋشى بيلىككە قاداپ تۇرىپ تاپسىردى. الداعى ۋاقىتتا وزەكتى دۇنيەلەر وڭ شەشىمىن تاباتىنىنا سەنىمدىمىن.

ەندى ورالمانداردىڭ وكىلى دەپۋتات بولۋى ءتيىس پە دەگەن ماسەلەگە كەلسەك، ءوز باسىم بۇنى قولدايمىن.

بۇگىندە ارامىزدا ورالماندار ماسەلەسىن كوتەرىپ، كوپشىلىككە تانىلعان ازاماتتار بار. سولاردىڭ ءبىرى – اۋىت مۇقيبەك. ەلىمىزدەگى ساياسي جاعدايعا قانىق باسقا دا ازاماتتار بارشىلىق. الداعى پارلامەنت سايلاۋىندا وسىنداي بەلسەندى ازاماتتار ەلىمىزدەگى ساياسي پارتيالار اتىنان دەپۋتاتتىق مانداتقا يە بولۋى ءتيىس.

جالپى، بۇل ماقساتقا قول جەتكىزۋ ءۇشىن ەلىمىزدە ورالمانداردىڭ سويىلىن سوعاتىن پارتيا قۇرۋدىڭ قاجەتى جوق. قازىرگى تاڭدا «نۇر وتان» پارتياسى ەلىمىزدەگى حالىق مۇددەسىن كوزدەيتىن ۇلكەن ساياسي ۇيىمعا اينالعانى بارشاعا ءمالىم. پارتيانىڭ كوتەرىپ، قوزعاپ جۇرگەن ماسەلەلەرى اۋقىمدى. سوندىقتان ەلىمىزدەگى بەلسەندى ورالماندار «نۇر وتاننىڭ» ماڭايىنا توپتاسىپ، وزدەرىنىڭ ماقساتتارىنا قول جەتكىزۋى كەرەك.

مەنىڭشە، بۇل ىسكە ورالمانداردىڭ مۇڭىن مۇڭداپ، جوعىن جوقتايدى دەگەن دۇنيەجۇزى قازاقتارىنىڭ قاۋىمداستىعى باستاماشى بولۋى ءتيىس. تاۋەلسىزدىك جىلدارى قاۋىمداستىقتى مارقۇم قالداربەك نايمانباەۆ باسقارىپ تۇرعاندا بەلسەندى تۇردە جۇمىس ىستەدى. ال كەيىننەن تالعات ماماشەۆ كەلگەننەن كەيىن ۇيىم جۇمىسىن سايابىرسىتىپ العانى جاسىرىن ەمەس. سوندىقتان تالعات مىرزا قاۋىمداستىقتىڭ جۇمىسىن جاستارعا تاپسىرۋى قاجەت. كەرەك دەسەڭىز، قاۋىمداستىقتىڭ باسشىلىق جۇمىسىنا ورالماندار اراسىنان بەلسەندى ءبىر ازاماتتى تارتۋعا بولادى. وسىلايشا، قانداستارىمىز قاۋىمداستىقتىڭ جۇمىسىن جانداندىرىپ، «نۇر وتان» پارتياسىمەن اراداعى ىنتىماقتاستىق اياسىن كەڭەيتىپ، زاڭ شىعارۋشى ورگانعا ءوتۋدىڭ جولدارىن قاراستىرۋى كەرەك. ءتىپتى، ەلىمىزدەگى ساياسي پارتيالاردىڭ اراسىندا بەلسەندى جۇمىس ىستەپ جۇرگەن قانداستارىمىز دا بولۋى مۇمكىن عوي. پارتيا باسشىلارى الداعى ۋاقىتتا سولاردىڭ حالىقتىڭ الدىنا شىعۋىنا ءمان بەرسە يگى.

ءبىز ورالمانداردىڭ دەپۋتاتتىق مانداتقا يە بولۋىن بىرلىگىمىزدى نىعايتۋدىڭ ءبىر كورىنىسى دەپ قابىلداۋىمىز كەرەك. تاۋەلسىزدىك جىلدارى ونداعان مىڭ قانداسىمىزدى ەلگە شاقىردىق. ولاردىڭ اراسىندا ءوز ءىسىن جەتىك بىلەتىن ءتۇرلى سالانىڭ بىلىكتى ماماندارى جەتىپ ارتىلادى. بيلىك ولاردى ستاتيستيكالىق كورسەتكىشتى جاقسارتۋ ءۇشىن ەلگە شاقىرعانى انىق. بۇگىندە ولاردىڭ ءبىلىمى مەن بىلىگىن تاۋەلسىز ەلىمىزدىڭ ساياسي-ەكونوميكالىق حال-احۋالىن نىعايتۋعا بارىنشا پايدالاناتىن كەز جەتتى دەپ ەسەپتەيمىن. سوندىقتان ەل مۇددەسى ءۇشىن جان اياماي كۇرەسىپ جۇرگەن ازاماتتاردىڭ ماجىلىسكە وتكەنىن قالايمىن.

ءامىرجان قوسانوۆ، ساياساتكەر:

قانداستارىمىزدىڭ داۋسى پارلامەنت مىنبەسىنەن ەستىلۋى ءتيىس

ارينە، شەتەلدەگى جانە ءوز وتانىنا ورالعان قانداستارىمىزدىڭ داۋسى پارلامەنت مىنبەسىنەن دە ەستىلۋى ءتيىس! بىراق ءبىز بۇل ماسەلەنىڭ ەكى اسپەكتىن ەسكەرۋىمىز كەرەك.

بىرىنشىدەن، بىزدە پارلامەنت تەك قانا پارتيالىق نەگىزدە قۇرالادى، ياعني باياعىداي، ءبىر مانداتتىق وكرۋگتەردەن دەربەس دەپۋتاتتاردى سايلاۋ دەگەن اتىمەن جوق. سوندىقتان دا ەلگە ورالعان وتانداستاردىڭ مۇڭ-مۇقتاجىن پارلامەنتتە ءجۇرىپ ايتقىسى كەلەتىن كەز كەلگەن ۇمىتكەر بەلگىلى ءبىر ساياسي پارتيانىڭ تىزىمىندە بولۋى شارت.

ەكىنشى ماسەلە، قازىرگى قازاقستاندا قالىپتاسقان ناقتى ساياسي احۋالعا كەلىپ تىرەلەدى. بىزدە وتانداستاردىڭ ناقتى پروبلەمالارىن كوتەرۋ، ولارعا ءتيىستى قۇقىقتىق مارتەبە بەرۋ، جاعداي جاساۋ، ولاردىڭ الۋان ءتۇرلى ماسەلەلەرىن مەيلىنشە جاريا ەتۋ ءىسى اتقارۋشى بيلىك تاراپىنان قولداۋعا يە بولىپ وتىرعان جوق! سوندىقتان دا ءدال وسى جايت بولاشاق پارلامەنت قۇرامىندا وتانداستار تۋرالى اشىق ايتا الاتىن دەپۋتاتتار بولا ما، بولماي ما دەگەن ساۋالدى انىقتاپ وتىرادى...

راسۋل جۇمالى, ساياساتتانۋشى:

قۇلشىنىسقا قاراي ءىس-ارەكەت كەرەك

جالپى، «ورالماندار» دەپ ايتپاۋ كەرەك. ايقىنداماسى دۇرىس ەمەس. «قانداستار» دەيىك. ءبىرىنشى، وسى تۇسىنىكتى وزگەرتسەك. قانداستاردىڭ قانشاما ماسەلەسى شەشىلمەي جاتقانىن كورىپ-ءبىلىپ ءجۇرمىز. قايتالاماي-اق قويايىن.

قىتايدان، موڭعوليادان، تۇركيادان قونىس اۋدارىپ كەلگەن قانداستارىمىزدىڭ سانى 1 ملن-عا جەتىپتى. بىراق، ءالى كۇنگە دەيىن بيلىك ولاردى «ەكىنشى سورتتى» سانايتىن سياقتى ما، قالاي؟ ءيا، كوپشىلىگى ورىس ءتىلىن بىلمەيدى. بىلمەۋى دە كەرەك ەدى. بىراق، قازاقستان – ءايىرتىلدى ەل. امال جوق... وسىنىڭ كەسىرىنەن جۇمىسقا تۇرا المايدى. رەسمي قىزمەتكە المايدى، ولاردى. ۇيات پا؟ ۇيات. وسىنىڭ ءوزى بيلىكتىڭ قانداستاردىڭ ماسەلەسىنە ءاتۇستى قارايتىندىعىن كورسەتەدى.

قانداستاردىڭ اراسىنان شىققان بىردە-ءبىر وبلىس اكىمى، بىردە-ءبىر مينيستر بولماسا بىردە-ءبىر پارلامەنت دەپۋتاتى جوق.  شىندىعىندا، مۇنىڭ ءوزى جەتكىلىكسىز. بىراق، ءبىر نارسەدەن باستاۋ كەرەك. ويتپەسە، بولمايدى. بۇل باستامانى قولدايمىن.

باستاما جۇزەگە اسسا، بولاشاقتا تىكەلەي قانداستاردىڭ ماسەلەسىن شەشەتىن، ۇيلەستىرەتىن مينيسترلىك قۇرۋ كەرەك. مۇنى بۇرىن دا ايتقانمىن. بۇل دا – قاجەتتىلىك. مۇنداي مينيسترلىك حالقى رەپرەسسيادان ءجابىر كورگەن كوپتەگەن ەلدەردە بار.

جارايدى، قانداستاردىڭ بىرنەشە وكىلى پارلامەنتكە ءوتتى ەكەن. بىراق، بۇدان ولارعا دەگەن رەسمي كوزقاراس وزگەرە مە؟ 

سوسىن سايلاۋ ساياسي پارتيالاردىڭ اراسىندا وتەدى.  جەكە دارا ەشكىم سايلاۋعا تۇسە المايدى. بۇل ءۇشىن نە ىستەمەك كەرەك؟ دەمەك، پارلامەنتكە وتكىسى كەلگەن قانداستارىمىزدىڭ وكىلى الدىمەن سول سايلاۋعا قاتىساتىن پارتيانىڭ مۇشەلىگىنە ەنۋى قاجەت.

بۇل جاعىنان قانداستارىمىزدىڭ بەلسەندىلىگى قانداي؟ قۇلشىنىسقا قاراي ءىس-ارەكەت كەرەك سياقتى.

ءوز باسىم پارلامەنتكە شىن مانىسىندە حالىقتىڭ قامىن ويلايتىن ازاماتتار وتسە دەيمىن. سەبەبى، قانداستاردىڭ اراسىندا، جالپى قازاق ۇلتىنىڭ ماسەلەسىنە بەي-جاي قارامايتىن ۇلتجاندى ازاماتتار وتە كوپ. ولار قازاقتى بولمەيدى. ىشتەگى قازاق تا، سىرتتان كەلگەن قازاق تا بىردەي ولار ءۇشىن. مۇنداي ازاماتتار ماجىلىسكە وتسە، ۇتىلمايمىز.

"قالا مەن دالا" گازەتى

 Abai.kz