رەسەي يمپەرياسى بولسا، بۇل كەزەڭدە قازاق دالاسىن يگەرۋدىڭ جولدارىن قاراستىرىپ جاتتى. ۇزاق جىلدارعا سوزىلعان زەرتتەۋ جۇمىستارى ارقاسىندا، وتارشىلدار، قازاق قوعامىنىڭ رۋحاني تۇتاستىعىن ىدىراتپاي تۇرىپ، ونى تولىعىمەن ساياسي تۇرعىدان يگەرۋ مۇمكىن ەمەستىگىن ايقىن سەزىندى. ورىس زەرتتەۋشىلەرى ول كەزەڭدە قازاق دالاسىن شارلاپ، ونىڭ ادەت-عۇرىپ، سالت-ءداستۇرىن، جالپى رۋحاني، مادەني بولمىسىن بۇگە-شىگەسىنە دەيىن زەرتتەۋدە بولدى.  بۇل رەسەي يمپەرياسىنىڭ قازاق حاندىعى تاريحتان كەتپەي تۇرىپ، قازاق دالاسىن ءدىني-يدەلوگيالىق تۇرعىدان يگەرۋگە باعىتتالعان ارەكەتكە كىرىسۋىنە مۇمكىندىك بەردى. ول ارەكەت ۋفا جانە سيمبيرسك نامەستنيگى و.ا. ينگەلسترومنىڭ ۇسىنىسىنا سايكەس ءىى ەكاتەرينانىڭ جارلىعى بويىنشا ۋفا قالاسىندا مۇسىلمان ءدىني باسقارماسىنىڭ 1789 جىلى اشىلۋىنان باستالدى. ءسويتىپ، العاش رەت قازاق دالاسىن ءدىني-رۋحاني تۇرعىدان يگەرۋگە باعىتتالعان رەسەي يمپەرياسىنىڭ ساياساتى ىسكە قوسىلدى. ول ءدىني باسقارما ورىنبور مۋفتيلىگى دەپ اتالدى[2.104]. ماقساتى – قازاق دالاسىن ءدىني، رۋحاني تۇرعىدان ىدىراتۋ، مۇسىلمانداردىڭ ءدىني نەگىزدە باس كوتەرۋلەرىنىڭ الدىن الۋ ەدى. ول ءۇشىن ارنايى وسى ماقساتقا دايىندالعان مولدالار قازاق حالقىنىڭ ءداستۇرلى دىنىنە قايشى كەلەتىن ۋاعىزدار جۇرگىزۋگە ءتيىس بولدى. ولار قازاق اراسىنا كىرىپ، قازاقتىڭ ءداستۇرلى ءدىني تانىمىنان اجىراتۋ، تانىم نەگىزدەرىن وزگەرتۋگە كۇش سالدى. ول مولدالاردى قازاق اراسىندا «زاكازنوي مولدالار» دەپ اتادى. ويتكەنى، ءاربىر قازاق اۋلى ولاردى وقىعان قاراجاتى مەن وزگە شىعىندارىن تولەپ، ساتىپ الاتىن. ورىنبور مۋفتيلىگىنىڭ قازاق اراسىندا   رۋحاني ىدىراتۋشىلىق باعىتتا پارمەندى  ارەكەت ەتكەندىگىن مىنا تسيفرلاردان-اق كورۋىمىزگە بولادى. XVIII عاسىر سوڭىندا قازاق اراسىندا رەسەي يمپەرياسىنىڭ ساياساتىن جۇرگىزەتىن 28 احۋن، 969 مولدا، 114 مەشىت، 1921 مۋدارريس بولدى. [2.105] ولاردىڭ قازاق حالقىنىڭ ءداستۇرلى ءدىني تانىمىنا قارسى ارەكەتىن قازاق زيالىلارى كورمەي قالعان جوق. ولار قارسى ارەكەت ەتتى. ءدىني تۇلعالار قازاق حالقىنىڭ رۋحاني تاۋەلسىزدىگىن ساقتاپ قالۋعا كۇش سالدى. مۇنى ءبىز كەنەسارى حاننىڭ رەسەي پاتشالىعىنا قارسى كۇرەسىن قولداعان مارال يشان مىسالىندا كورە الامىز. ونىڭ قازاق حالقىنىڭ تاۋەلسىزدىگىن ساقتاپ قالۋ جولىنداعى ارەكەتى، تەك ءدىني ۋاعىزبەن عانا شەكتەلىپ قالماي، قولعا قارۋ الىپ كۇرەسۋگە دە شاقىردى. قازاق جەرىنىڭ سولتۇستىگىندە تۋىلعان مارال يشان رەسەي وتارشىل ساياساتىمەن  كۇرەسە ءجۇرىپ، سىر بويىنا كەلىپ، تۇراقتايدى. ساياسي كۇرەستە جەڭە الماسىن سەزگەن ول قازاق حالقىنىڭ رۋحاني تاۋەلسىزدىن ساقتاپ قالۋعا كۇش سالادى.  ول ءدىن ىستەرىن رەسەيمەن ەمەس، بۇحارامەن بايلانىستىرعاندى ءجون سانادى. بۇل ارەكەت ءوز جەمىسىن بەردى. [3] قازاق دالاسىنىڭ وڭتۇستىك ولكەسىنىڭ حالقى ءدىني قىزمەتكەرلەردى بۇحارا قالاسىندا وقىتۋدى قولعا الدى. بۇل ارەكەت سىر وڭىرىندە كەڭىنەن ەتەك جايدى دەسەك ارتىق ايتقاندىق ەمەس. وعان مارال يشان ارەكتى تىكەلەي ىقپال ەتكەنىنە داۋ جوق. بۇحارا قالاسىنداعى مەدرەسەلەردە وقىپ، قازاق اراسىنا قايتا ورالعان تۇلعالاردىڭ قازاق حالقىنىڭ رۋحاني ءوسۋىنىڭ كەزەكتى باسپالداعىنىڭ ءبىرى بولعانى انىق. ەڭ باستىسى، بۇحارا قالاسىنا بارعان جاستاردىڭ الدىمەن «مير اراب» مەدرەسەسىنە بارۋىنىڭ ءوزى جاس تالاپكەردىڭ وزگە ءدىني اعىم سوڭىنا ەرمەۋىن قاداعالاپ، ءدىني تانىمىن قالىپتاستىرىپ بارىپ، وزگە وقۋ ورىنا اۋىساتىنىن كورەمىز. ويتكەنى، «مير اراب» مەدرەسەسىنىڭ نەگىزىن قالاعان، سالدىرعان ياساۋي جولىنىڭ ورتاعاسىرلارداعى كورنەكتى وكىلى، مۇحاممەد شايباني حانعا ءپىر بولعان، ساۋران قوجالارىنىڭ وكىلى بولاتىن. ول جەردە 20 عاسىر باسىنا دەيىن ياساۋي جولى نەگىزىندە ءبىلىم بەرىلىپ كەلدى. ءبىلىم الۋدى وسى وقۋ ورنىنان باستاعان جاستار ودان كەيىنگى وقۋ ورىندارىندا قانشا ءبىلىم السا دا، وزگە اعىم سوڭىنا ىلەسە قويمايتىن. سول سەبەپتى، بۇحارا قالاسىندا وقىپ، ءبىلىم العان سىر بويى احۋندارىنىڭ وي-پىكىرلەرى قازاقتىڭ ءداستۇرلى ءدىني تانىمىنان الشاق بولعان جوق. ونى سىر بويى احۋندارىنىڭ مىسالىنان كورە الامىز. الايدا، قازاق حالقىنىڭ ىشىندە ولارعا دا كۇدىكپەن قاراعانىن كورەمىز. وعان مىسال رەتىندە بازار جىراۋدىڭ قالجان احۋنعا ارناعان مىنا ولەڭىنەن كورۋگە بولادى:

جانى ارداقتى جاقسىنىڭ،

كۇندە ءبىرى ءولسىن دەر.

«جانازاسىن وقى» -دەپ-

شاقىرۋشى كەلسىن!-دەر.

«سقات، قۇران شىعارىپ،

مال مەن مۇلكىن ءبولسىن!» دەر.

سول بولىنگەن ولجادان،

«وزگەلەردەن كوبىرەك،

سىباعاما بەرسىن!» دەر.

بۇل مولدالار تىلەگى. [4.162]              

بىراق، بۇحارا قالاسىندا وقۋ ءبىتىرىپ كەلگەن ءدىني تۇلعالاردىڭ كوپشىلىگى رەسەي تاراپىنان دايىندالعان مولدالاردان ۇلكەن ەرەكشەلىگى بولدى. ولاردىڭ دۇنيە، مال ءۇشىن ەمەس، حالىقتىڭ رۋحاني تۇتاستىعىن قالىپتاستىرىپ، وزگەلەردىڭ رۋحاني ىقپالىنا ءتۇسىپ قالماۋىنىڭ الدىن الۋ ءۇشىن قىزمەت ەتكەنىن كورەمىز. وراز-مۇحاممەد احۋن بەكەتايۇلى، الداشباي احۋن ەرنازارۇلى، قالجان احۋن بولەكبايۇلى سياقتى تۇرعالار قازاق حالقىنىڭ رۋحاني تاۋەلسىزدىگىن ساقتاپ قالۋ جولىنداعى ناعىز كۇرەسكەرلەر بولدى. بۇلاردىڭ ەڭبەكتەرىنىڭ ارقاسىندا «سىر سۇلەيلەرى» دەگەن اتقا يە بولعان اقىن-جىراۋلار شوعىرى دۇنيەگە كەلدى دەسەك ارتىق ايتقاندىق ەمەس. سونىمەن قاتار، بۇحارا مەدرەسەلەرىنەن ءبىلىم العان تۇلەكتەر اراسىندا قازاق رۋحانياتىنا جاڭا سەرپىن، جاڭا لەپ اكەلەگەن تۇلعالار كوپ بولدى. مىسالى، تۇرماعامبەت سىندى تۇلعالار اراب، پارسى حالىقتارىنداعى ءىنجۋ-مارجانداردى قازاق تانىمىنا ساي قايتا جىرلاپ، قازاقتىڭ رۋحاني بولمىسىننىڭ اياسىن كەڭىتتى.  سولارداي  ارىستاردىڭ اراسىندا ءپىسىپ، جەتىلگەن قالجان احۋننىڭ دا قازاق رۋحانياتىن جاڭعىرتۋعا  سۇبەلى ۇلەس قوسقانىن كورەمىز. الايدا، ونىڭ وزگە ولكەدە تۋىپ، سىر وڭىرىنە كەلۋىنىڭ وزىندە بەلگىلى ءبىر زاڭدىلىق بار. ول سىر وڭىرىندە عانا ءوزىنىڭ رۋحاني قۋاتىن كورسەتە الاتىن ەدى. ونىڭ وراز احۋنمەن سىرلاس دوس بولۋى، سونىڭ ىقپالىمەن سىر بويىنا كەلۋى ءجاي ەمەس. ءوزىنىڭ ءبىلىمىن حالىق كادەسىنە تولىق جاراتۋ مۇمكىندىگى وسى وڭىردە عانا مۇمكىن بولاتىنىن سەزىنۋى ەدى. ارينە، قالجان احۋن الدىمەن ءدىني ءىلىم يەسى. سوندىقتان قالجان احۋن سوڭىندا قالعان مۇرالاردىڭ كوپشىلىگى ءدىني ماسەلەلەرگە ارنالعان. ءبىز ونى قالجان احۋننىڭ تۇركيا رەسپۋبليكاسىنداعى ۇرپاعى حاسان حاسان يىلدىرىمنان الىنعان قولجازبا دەرەكتەرى نەگىزىندە ايتا الامىز. مىسالى، ونىڭ قالامىنان شىققان دۇنيەلەر ىشىندە شاريعاتقا قاتىستى ماسەلەلەردىڭ كەڭىنەن قاراستىرىلعانىن كورەمىز. اتاپ ايتقاندا، زەكەت جانە زەكەتتىڭ مالدان جانە مۇلىكتەن تولەنەتىن مولشەرلەرى كورسەتىلگەن.   سونىمەن قاتار، نەكە، زينا، تالاق ماسەلەلەرى دە قالجان احۋن ارنايى قالام تارتقان تاقىرىپتاردىڭ ءبىرى.  سونىمەن قاتار، ميراس ماسەلەسى دە ارنايى قاراستىرىلىپ، شەشىمى كورسەتىلگەن. [5]  قالجان احۋننىڭ ءدىني قىزمەتى شاريعات ماسەلەلەرىمەن شەكتەلىپ قالمايدى. ول ءدىني سالت-ءداستۇردى حالىق اراسىنا جايۋدىڭ جاڭا جولدارىن قاراستىرادى. مىسالى، رامازان اينىنا قاتىستى ارناپ جازعان ولەڭى، رامازان ايىنىڭ ماڭىزىن حالىققا تەرەڭىرەك ءتۇسىندىرۋ بولعانىن بايقايمىز. ول ولەڭدى كوشىرۋشى ءسوز باسىندا بىلاي دەيدى: ء«حازراتى حالجان احۋن شاحر رامازان شاريف ايىنىڭ ... اللاح تاعالانىڭ تارفىندان يۋبارگان بىزلارگا ازيز قوناق ەدى دەپ، مەحمانعا ناسيبات ايتىب، انىڭ قۇرماتىن ياقشى قىلىب ... ريزا ايتىب، شىعارىب سالۋ ءۇشىن (جازعان) عيبرات-ناما عازالي ءدۇر. حوش كەلدىڭىز بىزدەردەن، رازى بولىپ كەتىڭىز. اللاح تاعالانىڭ دارگاحىندا مەنىڭ حۋرمەتىمدى دۋرىس ادا قىلمادى ۋا مەحمانلىق حاقىمنى ۋتامادى دەپ ارىز-داد  ايتماڭىز دەپ يازعان ...». بۇدان ارى قالجان احۋننىڭ ءوزىنىڭ شاعاتاي تىلىندە رامازان ايىنا ارناپ  جازىلعان ماداق ولەڭى بىلاي باستالادى:

لاتيف ءبىرلان بىزلارگا دۋستلار حۋداۋاندا جاحان

عايبدان يەتكۋرميش يەردى ءبىر مۋاززاز مەحمان.

فايز حاقنىڭ لازىم يەردى حۋرماتين قىلماق ياحان،

بەي ادابلىك كوردى ءبىزدان يززات ۋرنىعا  ...

بانداسى اسى ۋا لەكين حاق ءوزيدۋر مەحريبان

ۋلۋع، حوش كەلدىڭىز ماح شاريف رامازان... [6]

قالجان احۋن وسىلاي پوززيا تىلىمەن حالىققا رامازان ايىنىڭ ءمانى مەن ماڭىزىن تۇسىندىرەدى. ايلاردىڭ سۇلتانى بولعان بۇل ايدى قادىرلى قوناق بەينەسىندە سۋرەتتەي وتىرىپ، ءبىزدىڭ  ول قوناققا لايىقتى قۇرمەت كورسەتە الماۋىمىز جاراتۋشىنىڭ وزىنە قۇرمەت كورسەتە الماۋىمىز دەپ تۇسىندىرەدى. ودان كەيىن رامازان ايىنا ءبىز سەنى دۇرىستاپ كۇتە المادى دەپ، بەيادەپتىك كورسەتتى،- دەپ ايتىپ بارما. الايدا، جاراتۋشى كەڭ، ءوز بەندەسىنە راحىمى ءتۇسىپ، ءبىزدىڭ بۇل قاتەلىگىمىزدى كەشىرەر دەپ ۇمىتتەنەدى.  بۇل ونىڭ ءدىن ماسەلەسىن حالىق اراسىنا  ۋاعىزداۋدا جان-جاقتى ءتاسىل قولدانعانىنان حابار بەرەدى. جالپى قالجان احۋننىڭ اقىندىق دارىنى بولعانىنا بۇدان باسقا دا شىعارمالارى كۋا بولا الادى. ونى قالجان احۋننىڭ حيكمەت سارىنىندا جازىلعان ولەڭدەرىنەن كورەمىز. مىسالى:

 ۋاح، داريعا كەشتى ءومىرىم بارشاسى ويران بولۋب،

ءبىلمادىم حالىم نە دۋر، دۋنيا دەپ حايران بولۋب،

قىلمادىم ياقشى اماللار كەچالار كاريان بولۋب،

يا، اللاحىم ۋتماگايمىز احىردا بەي يمان بولۋب. [6]

بۇل حيكمەتتە قالجان احۋننىڭ تانىم نەگىزدەرىن ايقىن اڭعارۋعا بولادى. ول قوجا احمەت ياساۋي  سىندى وتكەن ءومىرىن سارالاي وتىرىپ، ءوزىنىڭ ءومىرىنىڭ بوسقا وتكەنىن، اللاعا شىن بەرىلىپ، ءمىناجات ەتە الماعاندىعىن، ەرتەڭگى كۇن اللا الدىنا بارعاندا يمانسىز بولىب قالمايمىن با؟- دەگەن ۋايىمىن العا تارتادى. بۇل قالجان احۋننىڭ حالىققا ءدىن ۇيرەتە ءجۇرىپ تە، ءوز ىسىنە ءوزى ريزا بولماعانىن، قولىمنان كەلگەن قىزمەتىمدى ءالى دە تولىق اتقارا الماعاندىعىن، ول ءۇشىن وكىنەتىنىن كورەمىز. بۇل قالجان احۋننىڭ حالىق اراسىنداعى ءوزىنىڭ قىزمەتىنىڭ ءمانىن تەرەڭ تۇسىنگەندىگىن كورسەتەدى.

نەمەسە:

 سەنىڭ دەرتىڭ مەنگا دارماندين ارتۋق،

سەنگا قۇل بولعانىم سۋلتاندين ارتۋق،

سەنىڭ يادىڭنى ايسام ءچول ءىچىندا

بولۋر ۋل ءچول مەنگا بۋستاندين ارتۋق.

سەنىڭ يادىڭ اگار كەتسا ءتىلىمدين،

ۋجۋديم قۋرايۋر ويراندين ارتۋق.

مەنىڭ حار بولماعىم ءوز عافلاتيمدين

ماكار قىلساڭ نازار احساندين ارتۋق. [6]

قالجان احۋننىڭ بۇل جازعاندارىنان ونىڭ اللاعا، جاراتۋشىعا دەگەن شەكسىز عاشىقتىعىن كورەمىز. اللاعا شىن عاشىق بولۋ تەك سوپىلارعا عانا ءتان قاسيەت. بۇل حيكمەت جولدارىنان ءبىز قالجان احۋننىڭ جاراتۋشىعا دەگەن ماحابباتى بارىنەن جوعارى ەكەندىگىن، اللاعا قۇل بولا ءبىلۋ، سۇلتان بولۋدان ارتىق ەكەندىگىن، اللانى زىكىر ەتۋ ءشولدى ميۋالى باققا اينالدىراتىنىن; ەگەردە اللانى زىكىر ەتۋ تىلدەن كەتەتىن بولسا، ىشكى دۇنيەنىڭ قۋراپ، بوس قالاتىنىن، ادامنىڭ قور بولماعى ءوزىنىڭ قاتەلىگىنەن ەكەندىگى، ول ءۇشىن اللا جازا بەرسە، جاقسىلىقتان ارتىق ەكەنىن باياندايدى.  بۇل جولدار ونىڭ ءدىني تانىمىنىڭ قاي باعىتتا بولعانىن ايقىن كورسەتىپ تۇر. بىرىنشىدەن، سوپىلىق تانىمدا، ەكىنشىدەن ياساۋي جولىنىڭ وكىلى بولعاندىعىن اڭعارۋ قيىن ەمەس. بۇل وعان قازاق حالقىنىڭ ءداستۇرلى ءدىني تانىمىنا بەلگىلى دارەجەدە قوماقتى ۇلەس قوسۋىنا مۇمكىندىك بەردى.

قالجان احۋننىڭ تەك ءدىني قىزمەتپەن اينالىسپاي، مەكتەپ اشىپ، بالا وقىتقانى تۋرالى دا دەرەكتەردى وسى قولجازبا ىشىندەگى جازبالاردان تابا الامىز. ونىڭ اراب ءتىلى گرامماتيكاسىنا ارنالعان جازبالارى قالجان احۋننىڭ ءبىر جاعىنان ءبىلىمىنىڭ قانشالىقتى تەرەڭ بولعانىن بىلدىرسە، ەكىنشى جاعىنان سول كەزەڭدەگى قازاق دالاسىنداعى وقۋ دەڭگەيىنىڭ قانداي دارەجەدە بولعانىننان حابار بەرەدى. [5] دەمەك، بۇل قازاق اراسىنا تارالعان قازىرگى ساۋاتسىزدىق تۋرالى «اڭىزداردىڭ» نەگىزى جوقتىعىن كورسەتەدى.

 جالپى قالجان احۋننىڭ ارتىنا قالدىرعان دۇنيەلەرىنىڭ ءبىر بولىگىن ول كىسىنىڭ  ءوز زامانداستارىنا جازعان حاتتارى قۇرايدى. ولاردىڭ ءبىرشاماسى ولەڭمەن جازىلسا، كەيبىر حاتتارى قارا سوزبەن جازىلعان. ولەڭمەن جازىلعان حاتتارىنىڭ بارلىعى دەرلىك رۋحانيات ماسەلەسىنە ارنالسا، ال قارا سوزبەن جازىلعان حاتتارى ساياسي وقيعالاردى دا قامتيتىنىن بايقايمىز. وعان مىسال رەتىندە قالجان احۋن مەككەگە قاجىلىققا بارعاندا ەلگە جازعان دەگەن حاتى دالەل بولا الادى. بىراق بۇل حاتتىڭ قالجان احۋن قالامىنان شىقپاعان بولۋى دا مۇمكىن. ويتكەنى، ول حاتتا حاتتى جازۋشىنىڭ اتى كورسەتىلمەگەن. ونىڭ ۇستىنە وزگە قولجازبالارعا قاراعاندا، جازۋ ۇلگىسى دە ەرەكشە.   الايدا، بۇل حات سىر بويىنداعى كوزى اشىق، كوكرەگى وياۋ جانداردىڭ تەك قازاق دالاسىنداعى ساياسي وقيعالاردان عانا ەمەس، جالپى الەمدە بولىپ جاتقان ساياسي ۇدەرىستەردەن دە حابارى بولعانىن جانە ول وقيعالارعا وزدەرى تاراپىنان باعا بەرەتىن دارەجەدە بولعانىن كورسەتەدى. مىسالى، اۋىل-ەلدىڭ اماندىعىن سۇراعان سوڭ، وزدەرىنىڭ مەككەگە قالاي، قاشان جەتكەنىن، قاي جەرگە توقتاعانىن بايانداعاننان كەيىن وسمانلى حاليفاتىنىڭ بالقان تۇبەگىندەگى سوعىسى جانە ول سوعىسقا قانداي مەملەكەتتەردىڭ تارتىلعانى، بۇل سوعىستىڭ بولاشاق ناتيجەسى قالاي بولۋ ىقتيمالدىعى تۋرالى جاساعان ساراپتاماسى سول كەزەڭدەگى قازاق وقىعاندارىنىڭ ساياسي ساناسى وياۋ بولعاندىعىن كورسەتەدى. 

قورىتا ايتقاندا، سىر بويى احۋندارىنىڭ قازاق حالقىنىڭ رۋحاني، مادەني بولمىسىن، رەسەي وتارشىلدىعى جاعدايىندا، قورعاۋعا باعىتتالعان ارەكتەتتەرى جەمىستى بولعانىن، سولاردىڭ جانقيارلىق ەڭبەگى ارقاسىندا قازاق حالقىنىڭ رۋحاني دۇنيەسى قورعالىپ قانا قويماي، ونى ودان ارى دامىپ، باي تۇسكەنىن كورەمىز. وسى رۋحاني جەتەكشىلەردىڭ رۋحاني ىقپالىنىڭ ارقاسىندا سىر سۇلەيلەرى دەگەن اتقا يە بولعان اقىن جىراۋلار شوعىرى شىقتى، ولاردىڭ سوڭىندا ولشەۋسىز رۋحاني مۇرا قالدى. بۇل سىر بويى احۋندارىنىڭ قازاق حالقىنىڭ رۋحانياتىنان الار ورنى جوعارى بولعانىن بىلدىرسە كەرەك. ول تۇلعالاردىڭ اراسىندا قالجان احۋننىڭ  دا قوماقتى ۇلەسى بولعاندىعىنا داۋ جوق.

پايدالانىلعان ادەبيەتتەر:

1. جانداربەك ز. ياساۋي جولى جانە قازاق قوعامى. –الماتى: «ەل-شەجىرە»، 2006.
2. جولسەيىتوۆا م.، رۇستەموۆ س. XVIII عاسىر سوڭى مەن XIX عاسىردىڭ ءبىرىنشى جارتىسىندا تاتار ءدىنباسىلارىنىڭ قازاقتار اراسىنداعى قىزمەتى حاقىندا / تۇركولوگيا، №3, 2005. 104 ب.
3. تەبەگەنوۆ ت. مارال يشان بابا نەمەسە قازاقستانداعى يسلام اعارتۋشىلارىنىڭ تاريحي-مادەني نەگىزى / «انا ءتىلى» گازەتى، 27.01. 2011.
4. قالجانوۆا ش. قالجان احۋن. الماتى: «سانات»، 2002.
5. قالجان احۋننىڭ تۇركيالىق ۇرپاعى حاسان يىلدىرىم تاراپىنان الىنعان قولجازبالارى.
6. قالجان احۋننىڭ م.تولەگەنوۆتەن الىنعان قولجازبا كوشىرمەلەرى.

ز. جانداربەك، ت.ع.ك.،

قوجا احمەت ياساۋي اتىنداعى

حقتۋ-ءى تۇركولوگيا ينستيتۋتىنىڭ

اعا عىلىمي قىزمەتكەرى.

Abai.kz