كەڭگىردىڭ ەتەگىندە قونىس تەپكەن قويناۋى مىستى كەندى شاھار جەزقازعان سوناۋ XX عاسىردىڭ العاشقى جارتىسىنان بەرى قازاق ەلىنىڭ تاريحىندا ويىپ ورىن الاتىن قازىنالى شاھارعا اينالدى. مىنە، بيىل جەزقازعانعا 60 جىل تولىپ وتىر! كەمەلىنە كەلگەن قازاقى وردانى مەرەيلى مەرەكەسىمەن قۇتتىقتاپ، الىستان ات تەرلەتىپ كەلگەن قوناقتارعا جەزقازعاندىقتار تىكەسىنەن تىك تۇرىپ، قولدان كەلگەنشە سىي-قۇرمەت كورسەتتى. وزگە وڭىرلەردەن وزىندىك ورلىگىمەن وزگەشەلەنەتىن جەزقازعان قالاسى بۇل جولى كەلگەن قوناقتاردى ەڭسەسىن تىك كوتەرىپ قارسى الدى. بۇرىن-سوڭدى كەلىمدى-كەتىمدى قوناقتار جەزقازعاندىقتاردىڭ قوناقجايلىلىعىنا تامسانعانمەن، قالانىڭ ساۋلەتىنە اسا قاتتى كوڭىلدەرى تولمايتىندىعىن جاسىرمايتىن ەدى. بۇل جولى كەلبەتى دە، ساۋلەتى دە كەلىسكەن ءوندىرىستى شاھار جەزقازعان كەلۋشىلەردىڭ تاڭدايىن قاقتىردى. بۇل تەك باستاماسى عانا بولدى... مۇنىڭ ءبارى، اينالىپ كەلگەندە، ءسوزى مەن ءىسى كەلىسكەن بىلىكتى باسشىلاردىڭ ارقاسىندا بولىپ جاتىر. قالا باسشىسى باتىرلان احمەتوۆ – جەزقازعانعا بوتەن ەمەس، وسى ءوڭىردىڭ تۋماسى. كەشەگە دەيىن ءبۇتىن ەلگە ەڭبەگى ءسىڭىپ كەلگەن تاجىريبەلى اكىم بۇگىندە تۋعان ولكەسىن تۇلەتۋگە بارىن سالۋدا.

ءدۇبىرلى مەرەكە قىركۇيەكتىڭ 18-ءى كۇنى الىستان ات تەرلەتىپ كەلگەن مەيمانداردى قارسى الۋدان باستالدى. تويدىڭ شىمىلدىعىن اشقان – قوس شارا.

مەرەكەنىڭ شىمىلدىعى ەكى بىردەي شارامەن اشىلدى. ونىڭ ءبىرى «جەزقازعان – جۇرەگىمنىڭ استاناسى» اتتى جەزقازعان تۋرالى اندەردىڭ رەسپۋبليكالىق بايقاۋى بولسا، ەكىنشىسى – «جىر ارقاۋى – جەزقازعان» تاقىرىبىنداعى وبلىستىق اقىندار ءمۇشايراسى. قوس بايقاۋعا باق سىناۋ ءۇشىن الپىسقا تارتا تالاپكەر قاتىسىپ، ونەرلەرىمەن كورەرمەندى ءتانتى ەتتى. سايىس بولعان سوڭ ءبىرى سۇرىنەدى، ءبىرى وزا شابادى. شاشاسىنا شاڭ جۇقتىرمايتىن تالانتتار بۇل جولعى سايىس بارىسىندا جيىلعان جۇرتتى وزدەرىنىڭ كيەلى توپىراقتان ءنار الىپ، شەجىرەلى كەندى شاھاردىڭ ۇلاعاتتى ۇرپاقتارى ەكەندىكتەرىن ءبىر ايعاقتاعانداي اسەردە قالدىردى. بۇل كۇنى تاڭەرتەن باستالعان قوس شارا ەكى كۇنگە ۇلاستى. ۇمىتكەرلەر كەندى، ءوندىرىستى جەزقازعان شاھارىنا كەلگەن مەيمانداردى وسىلاي ءان-جىرعا بولەپ، شولىركەگەن كورەرمەندى مارجان جىرعا سۋسىنداتتى.

«جەزقازعان – جۇرەگىمنىڭ استاناسى»

مەرەيتويدىڭ العاشقى شىمىلدىعىن تۇرگەن سازگەرلەردىڭ رەسپۋبليكالىق كونكۋرسى بولدى. تاماشا اسەرلى انمەن باستالعان بايقاۋ س.قوجامقۇلوۆ اتىنداعى مۋزىكالىق دراما تەاترىندا ءوتتى. وتكەن تاماشا بايقاۋدىڭ وكىنىشى دە بولدى. جەزقازعان تۋرالى اندەر شىرقالىپ جاتقان مۋزىكالىق دراما تەاتردىڭ زالىندا كورەرمەن جوقتىڭ قاسى. بىلايشا ايتساق، تىڭدار قۇلاق جوق. ءاندى ورىنداپ جاتقان دا، كورەرمەن بولىپ وتىرعان دا – سول ورىنداۋشىلاردىڭ وزدەرى. اراسىندا بىرەن-ساران جۋرناليستەر قاۋىمى بار. باقساق، بۇل شارا قۇددى قازىلار القاسىنا عانا ارنالعان سياقتى. بىراق كورەرمەننىڭ ازدىعىنا قاراپ جاتقان جان جوق. انشىلەر اندەرىن ورتاعا سالىپ، جۇلدەلى ورىنعا يە بولۋ ءۇشىن ايرىقشا تالپىنىس جاساپ، ءىس-شارانى جوعارى دەڭگەيدە وتكىزدى.

ەلەنا ابدىقالىقوۆا، ءانشى، بايقاۋدىڭ باس جۇلدەگەرى:

– مەن وسىناۋ كەندى شاھار جەزقازعاندى اڭساپ تۇرامىن. وسى قالاعا جىر ارناعىم كەلىپ تۇرادى. جەزقازعان – ءانى مەن كۇيى توگىلگەن ونەرلى ايماق. سوندىقتان مەن دە بۇل بايقاۋعا باعىمدى سىناپ، كەندى قالا جۇرتشىلىعىن مەرەيتويلارىمەن قۇتتىقتاۋعا كەلدىم.

سونىمەن، بايقاۋ قورىتىندىسى بويىنشا، باس جۇلدەنى ءانشى، سازگەر ەلەنا ابدىقالىقوۆا مەن جەزقازعاندىق سازگەر احمەديار ەسمۇحامەدوۆ جۇپتاسا جەڭىپ الدى. وزگە ورىندارعا جەزقازعاندىق جاس ورىنداۋشىلار لايىق دەپ تانىلدى.

«جىر ارقاۋى – جەزقازعان»

بۇل كۇنى وسى بايقاۋمەن قوسا «سۇيىكتى قالام جەزقازعان!» اتتى تەاترلاندىرىلعان مۋزىكالى-حورەوگرافيالىق كومپوزيتسيا قالا تۇرعىندارى مەن قوناقتارىنا ۇسىنىلدى. تاريحى تەرەڭنەن باستاۋ الاتىن جەزقازعاننىڭ ەرتە ادامزات ءداۋىرى كەزەڭىنەن باستاپ، بۇگىنگى ءوندىرىسى ورلەگەن، رۋحى تورگە وزعان جاڭا زاماننىڭ قالا كورىنىسىن سۋرەتتەگەن كومپوزيتسيا ەرەكشە ۇلتتىق ناقىشتا ورىندالىپ، ستاديونعا جينالعان وڭ مىڭعا تارتا حالىقتىڭ قۋانىشىن قاندىردى. وسى شارا باستالماس بۇرىن قالا اكىمى باتىرلان احمەتوۆكە ءسوز بەرىلىپ، قالا جۇرتشىلىعى مەن مەيماندارىن قۇتتىقتادى. «جەزقازعان – ەرتە ادامزات داۋىرىنەن باستاپ مىس ءوندىرۋدىڭ التىن ورداسى. مىستى ءوڭىردىڭ بايلىعىن بۇگىندە بارشا الەم جۇرتى بىلەدى. ەل ەكونوميكاسىنىڭ تابىستى قاينارى دا جەزقازعان بايلىعىمەن تىكەلەي بايلانىستى. جەزقازعانعا ەلباسىمىز بىرنەشە رەت ات باسىن تىرەدى. بۇگىندە مونوقالالاردى دامىتۋ باعدارلاماسى اياسىندا كەشەندى جوسپار قۇرىلىپ، جەزقازعاننىڭ دامۋى قولعا الىناتىن بولدى. سوندىقتان دا بارشاڭىزدى مىستى ءوڭىر، ءتۇستى مەتالل ەكسپورتىنىڭ قوجاسى جەزقازعاننىڭ 60 جىلدىق مەرەيتويىمەن قۇتتىقتايمىن!» – دەدى قالا باسشىسى. قۇتتىقتاۋ سوزدەن كەيىن باتىرلان احمەتوۆ «جىر ارقاۋى – جەزقازعان» اتتى وبلىستىق جازبا اقىندار ءمۇشايراسىنىڭ قورىتىندىسىن ۇسىنىپ، جەڭىمپازداردى ماراپاتتادى. ۇيىمداستىرۋشىلاردىڭ ايتۋىنشا، جىر دوداسىنا قاتىسۋعا قىرىقتان استام اقىن نيەت بىلدىرگەن. سونىمەن، جىر ءمۇشايراسىنىڭ قورىتىندىسى بويىنشا، باس جۇلدەنى فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، اقىن عازيز ەشتاناەۆ يەلەندى. ءبىرىنشى ورىندى جۋرناليست، اقىن ەرسىن مۇسابەكوۆ جەڭىپ السا، ەكىنشى ورىنعا كەنجەباي احمەتوۆ لايىق دەپ تانىلدى. جۇلدەلى ءۇشىنشى ورىندى باعدات مۇباراك، تىلەگەن ءادىلوۆ، مۇسىركەپ سەيداحمەتتەر ءوزارا ءبولىستى.

«سۇيىكتى قالام جەزقازعان! تۋعان كۇنىڭمەن!»

قالانىڭ مەرەيتويى قىركۇيەكتىڭ 20-سى كۇنى ەرەكشە سالتانات قۇرعان اقشاڭقان كيىز ۇيلەر بوي كوتەرگەن قوناعۋار اۋىلدا جالعاسىن تاپتى. جەزقازعان قالاسى اكىمدىگىنە قۇلاشىن جايا سوزىلىپ جاتقان الاشا حان كوشەسىنە اق وتاۋلار تىگىلگەن.  ماڭايعا كوز تاستاپ، تاڭىرقاعان بار قوناقتى مەرەكەلىك اۋەن اۋەلەگەن ساحنا ماڭايىنا جەتەلەپ، تويعا جينالعان حالىق لەگ-لەگىمەن ءان ايتىلىپ، كۇي كۇمبىرلەپ، بي ورىلگەن ساحنا ماڭىن دا بولدى. تويدىڭ شىمىلدىعى قۇتتىقتاۋ تىلەكتەكتەردىڭ كەزەگىمەن اشىلىپ، كەستەلى سوزبەن ايتىلار تىلەك ەڭ اۋەلى وبلىس اكىمى ن.ابدىبەكوۆكە بەرىلدى. قويناۋى مىستى شاھاردىڭ تاريحىن تىلگە تيەك ەتىپ، وبلىسىمىزدىڭ ونەركاسىپتىك تىرەگىنە اينالعان كەلەشەگى كەمەل ءوڭىر ەكەنىن جەتكىزىپ، بارشا جەزقازعاندىقتى  مەرەيتويىمەن قۇتتىقتادى ايماق باسشىسى. «تاريحى سوناۋ كونە زامانداردان باستاۋ الاتىن كەندى ايماقتىڭ توسىندە ورنالاسقان جەزقازعان تاريحى – قازاقستان ءوندىرىسىنىڭ، ەل دامۋىنىڭ جارقىن بەتتەرى. سوندىقتان ءاربىر قازاقستاندىق مىستى ءوڭىردىڭ تاريحىنا اسا زور قۇرمەتپەن قارايدى»، – دەدى وبلىس اكىمى. سونداي-اق ن.ابدىبەكوۆ جەزقازعان قالاسىنىڭ ءوندىرىسى مەن الەۋمەتتىك سالا جەتىستىگى جولىندا قاجىرلى ەڭبەك ەتكەن قالا تۇرعىندارىن ماراپاتتادى. التىنبەك مۇقىش، سولوۆەۆا تاتيانا، مۋكۋلوۆالار وبلىس اكىمىنىڭ قۇرمەت گروموتالارى مەن العىسحاتتارىن يەلەندى. ارتىنشا ءسوز العان «قازاقمىس» كورپوراتسياسىنىڭ باسقارۋشى توراعاسى وگاي ەدۋارد جەزقازعاندىقتاردى مەرەيتويىمەن قۇتتىقتاپ، مىستى ءوڭىردىڭ كەنشىلەرى مەن ەڭبەك ارداگەرلەرىنە العىس ايتتى. «قازاقمىس» كورپوراتسياسى سىزدەردىڭ حالىقپەن تىعىز بايلانىستا. بۇل مەرەكە – بارشامىزدىڭ مەرەكەمىز. العاش بۇل كورپوراتسيا وسىندا كەلگەندە، جەزقازعان ءالى دامۋدىڭ ساتىسىنا وتپەگەن، ەكونوميكالىق قۇلدىراۋدىڭ از-اق الدىندا تۇرعان. ەلباسى ن.نازارباەۆتىڭ ارقاسىندا «قازاقمىس» كورپوراتسياسى دامۋدىڭ داڭعىل جولىنا ءتۇستى. بىرلەسكەن شەتەلدىك ينۆەستور كەلۋىنىڭ ارقاسىندا وسىنداعى مىس كومبيناتى قۋاتىن ارتتىرىپ، الەمنىڭ الپاۋىت ەلىنە مىس كەنىن ەكسپورتتايتىن جوعارى قۋاتتى كورپوراتسياعا اينالدى»، – دەدى وگاي مىرزا. ودان كەيىن قر پارلامەنتى  ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى قوجاحمەتوۆ ارمان مەن «قازاقمىس» كورپوراتسياسىنىڭ اتقارۋشى ديرەكتورى قىرقىشوۆ باحتيار ءسوز الىپ، بۇگىنگى جەزقازعاننىڭ جەتكەن جەتىستىگىن، «جەزقازعان – بەينەۋ» تەمىرجول ماگيسترالىنىڭ اشىلۋىن تىلگە تيەك ەتىپ، ىرىسى تاسىعان، رۋحى بيىككە ورلەگەن ايماق ەكەنىن تاعى ءبىر دالەلدەدى. «وتىز كۇن ويىن، قىرىق كۇن تويىن جاسادىق» دەپ ءماز بولىسقان جەزقازعاندىقتارعا اۋىزدارىنان تاستاماي ايتىپ جۇرەتىن گالا-كونتسەرت پەن لازەرلىك شوۋ ۇسىندى. «توي دەسە، قۋ باس دومالايدى» دەپ، وسى تويدى ابىرويمەن وتكىزۋ ءۇشىن «قازاقمىس» كورپوراتسياسى مەن جەزقازعان قالاسىنىڭ اكىمدىگى قىزۋ دايىندىققا جۇمىلا كىرىسكەندىكتەرىن دالەلدەپ شىقتى.

الاشا حانداعى گالا-كونتسەرت

جەزقازعان تاريحىنان سىر شەرتەتىن الاشا حان كوشەسىنىڭ بويىندا قالا قوناقتارى مەن تۇرعىندارى ءۇشىن گالا-كونتسەرت ۇيىمداستىرىلدى. جيىلعان حالىقتىڭ قاراسى دا كوپ بولدى. شاعىن عانا اكىمدىكتىڭ قارسى بەتىندەگى الاشا حان كوشەسىندە 40 مىڭ تۇرعىن قالا مەرەكەسىن كوڭىلدى قۋانىشپەن قارسى الدى. قۋاتتى، الەمدە كوشباسشى سانالاتىن «قازاقمىس» كورپوراتسياسى گالا-كونتسەرتكە قايرات نۇرتاس، مارجان اراپباەۆا، اسەل سادۋاقاسوۆا، ديلناز احماديەۆا، ءالي وقاپوۆ، قايرات بايەكەنوۆ جانە شەتەلدىك «La-Fresca» توبى مەن رەسەيلىك «ديسكوتەكا اۆاريا» توبىن شاقىرىپ، تاعى ءبىر مارتە جومارتتىعىن تانىتتى. نە بولسا دا، جەزقازعاننىڭ ابىرويىن كوتەرىپ، حالقىنىڭ ىقىلاسى مەن پەيىلى جومارت تۇرعىندار ەكەنىن ايقىنداپ بەرگەن مەرەيتوي ەل اۋزىندا قالاتىن دۋمانعا ۇلاستى.

التىنبەك قۇمىرزاقۇلى

قاراعاندى-جەزقازعان-قاراعاندى

Abai.kz