اقتوبە قالاسى جۇرتشىلىعىنا جاقسى تانىس قازانعاپ اتىنداعى بالالار ونەر مەكتەبىنىڭ ديرەكتورى ءسانيا سانسىزبايقىزى ايماعامبەتوۆامەن (سۋرەتتە) اڭگىمەلەسكەن ەدىك. وقۋشىلارعا قوسىمشا ءبىلىم بەرۋ ۇياسىنىڭ تىنىس-تىرشىلىگىنە جاسالعان شولۋ-سۇحبات بىلاي ءوربىدى:

      –  ءسانيا سانسىزبايقىزى، ءوزىڭىز باسقارىپ وتىرعان قازانعاپ اتىنداعى بالالار ونەر مەكتەبى جايلى مالىمەتتەر بەرىپ وتسەڭىز؟

      – ءينديۆيدتىڭ تۇلعالىق بولمىسىنىڭ قالىپتانۋ نەگىزى ەستەتيكالىق ءتالىم-تاربيەدە دەسەك، ول ونەرگە كەلىپ تىرەلەدى. مەكتەبىمىزدىڭ مىندەتى – بالالارعا قوسىمشا ءبىلىم بەرۋدى قامتاماسىز ەتۋ. ياعني اۋەستىگى بار وقۋشىلاردى قالاعان ماماندىعىنا باۋليمىز، كاسىبيلىك شەبەرلىكتىڭ ماشىقتارىنا باعدارلايمىز. مەكتەبىمىزدەگى وقۋ – وسى باعىتتا. ءبىلىم ۇياسىندا مۋزىكا ءبولىمى (دومبىرا، ءداستۇرلى ءان، ۆوكال، حور، فورتەپيانو، قوبىز، قىل-قوبىز، دومبىرا-پريما، سكريپكا، كلاسسيكالىق گيتارا، بايان (اككوردەون), اۆتورلىق گيتارا اندەرى), ەسترادا-دجاز ءبولىمى (باس-گيتارا، كلارنەت، فلەيتا، ترۋبا، ترومبون، ۇرمالى اسپاپتار، ريتم گيتارا، سينتەزاتور، ساكسوفون), حورەوگرافيا ءبولىمى (بي), كوركەم سۋرەت ءبولىمى، كيىم ۇلگىسى ءبولىمى جانە مەكتەپكە دەيىنگى دامۋ ستۋدياسى بار. بۇل ونەر مەكتەبىنىڭ ەسىگى 2004 جىلى كۇز ايىندا اشىلىپ، كومپوزيتور-دومبىراشى، فەنومەن جەرلەسىمىز قازانعاپ تىلەپبەرگەنۇلى بابامىزدىڭ ەسىمى بەرىلدى. وسى ازعانا جىلدار ىشىندە جەتكەن جەتىستىكتەرىمىز از ەمەس. دالەل رەتىندە سولاردىڭ بىرەرىن اتاپ وتەيىن. «ۆوكال» كلاسىنىڭ وقىتۋشىسى ارالباەۆا كەنجەگۇلدىڭ شاكىرتتەرى «Atlantic Breeze – مى زاجيگاەم زۆيوزدى» (قىرعىزستان  ىستىقكول ق.،) اتتى تەلە-كونكۋرستا جۇلدەگە يە بولدى. «ۆوكال» كلاسىنىڭ ۇستازى شومكو لاريسانىڭ وقۋشىلارى رەسپۋبليكالىق، حالىقارالىق «اينالايىن» (اقتوبە), «رادۋگا تالانتوۆ» (رف سامارا ق.،), «كلاسسيكا» (اقتوبە), «Art Olimpia» (تۇركيا الانيا ق.،) دەلىنەتىن بايقاۋلاردا جەڭىمپاز بولدى. ءبىلىم بەرۋ قىزمەتكەرلەرى اراسىندا وتكەن سايىستارعا قاتىسقان «كوركەم سۋرەت» كلاسىنىڭ تالىمگەرى بەگەمانوۆا ماريام «قوسىمشا ءبىلىم بەرۋ ءىسىنىڭ ۇزدىك پەداگوگى» اتاندى، وبلىس اكىمىنىڭ گرانتىن يەلەندى. «فورتەپيانو» كلاسىنىڭ وقىتۋشىسى داۋلەتوۆا ءاليا «زا ۆكلاد ۆ رازۆيتيە وبرازوۆانيا» توسبەلگىسىمەن جانە قر ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ قۇرمەت گراموتالارىمەن ماراپاتتالدى. وركەستر توبىنا ساباق بەرەتىن تەلمان ەرماعانبەتوۆ ەسىمدى ۇستازىمىز ى. التىنسارين مەدالىنىڭ يەگەرى. تابىستارىمىزدى وسىلاي سانامالاپ تىزبەكتەسەك كەتە بەرەدى. بۇل – ەسىمە ءتۇسىپ وتىرعاندارى عانا. وقۋشىلارىمىز جىل سايىن رەسپۋبليكامىزدا،   شەت ەلدەردە وتەتىن ءتۇرلى بايقاۋلارعا قاتىسىپ، اركەز جۇلدەلەرمەن ورالادى. مۇنىڭ ءبارى ۇستازداردىڭ مەحناتتى ەڭبەكتەرىنىڭ ناتيجەسى، ءبىلىم بەرۋدەگى كورسەتكىشىمىز...

     – مەكتەپ ۇجىمىنىڭ ابىرويى وسىنداي بىلىكتى ۇستازدارعا بايلانىستى ەكەنى بەلگىلى عوي، ءبارى دە جوعارى ءبىلىمدى بولار؟

     –  ارينە. ۇجىمىمىزدا 82 وقىتۋشى ەڭبەك ەتەدى. ولاردىڭ جوعارى ءبىلىمدىسى – 72, ارناۋلى ورتا ءبىلىمدىسى – 10. 50 پايىزى جوعارى ساناتتاعىلار. ۋاقىت تالابىمەن تۋىنداپ جاتقان وقىتۋدىڭ جاڭا پەداگوگيكالىق-پسيحولوگيالىق تەحنولوگيالارىمەن تانىسىپ، ءوز تاجىريبەسىندە پايدالانۋ ماقساتىندا ۇستازدارىمىزدى بىلىكتىلىگىن كوتەرۋ كۋرستارىنا ءجيى جىبەرىپ تۇرامىز.    

     –  ال ءتالىم الاتىن بالالار قانشا؟

     –  2014 – 2015 وقۋ جىلىنداعى شاكىرت سانى – 1015 بولىپ وتىر. بۇل تەك بيىلعى ەمەس، تۇراقتى تسيفرىمىز. بىراق بۇدان ءارى قابىلداي المايمىز. سەبەبى ساباق وتكىزەتىن بولمەلەر جەتىسپەيدى. عيماراتىمىزدىڭ قۇرلىمى مەكتەپ ۇلگىسىنە ساي كەلمەيدى. سوۆەت زامانىنداعى بالا باقشا. دەگەنمەن جوعارى جاق ماسەلەنى شەشۋگە كومەكتەسەمىز دەپ ۇمىتتەندىرىپ وتىر...

     – ماڭىزدى مادەني شارالاردى وتكىزۋدەگى ءىس-تاجىريبەڭىزدىڭ مول ەكەنىن جاقسى بىلەمىز. ءوزىڭىز باسقارىپ وتىرعان مەكتەپ ومىرىندە بيىلعى جىلى دا اتقارىلار يگى شارۋالار بار شىعار...

     –  ءيا، بار. 2014 جىلى قازان ايىنىڭ  30-31 كۇندەرىندە ءتىلى، ءدىلى تۋىستاس جۇرتتاردىڭ مادەني قۇندىلىقتارىنا قاتىستى عىلىمي باس قوسۋ جيىنىن وتكىزبەكپىز. كونفەرەنتسيا تاقىرىبىنىڭ وزەگى – تۇركى تەكتەس   حالىقتار اۋەزدەرى، ورتاقتاس كونە مۇرالار، ولاردى وقىتۋ ماسەلەلەرى.

     – تۇركىلىك مۋزىكالىق ونەردىڭ وتكەنى مەن بۇگىنى جايىنداعى ماسەلەلەردى قاۋزايتىن بۇل جيىندى وتكىزۋدىڭ سەبەبى نەدە، كەڭىنەن توقتالساڭىز...

      – قازىرگى كەزدە تۇركىلىك مادەنيەتتى جاڭعىرتۋ، دامىتۋ يدەياسى كوتەرىلىپ وتىر. سوزىمىزگە تۇركسوي ۇيىمى – ناقتى دالەل. بۇعان ءسال توقتالا كەتكەنىمىز ءجون بولار. ءمان-جاي تۇسىنىكتى بولۋ ءۇشىن. 1992 جىلدىڭ كوكتەمىندە تۇركى تىلدەس تاۋەلسىز التى مەملەكەتتىڭ، تۇركيا، قازاقستان، قىرعىزستان، تۇركىمەنستان، ءازىربايجان وزبەكستان رەسپۋبليكالارىنىڭ مادەنيەت مينيسترلەرى ىستامبۇلدا كەزدەسۋىندە مادەني-رۋحاني قارىم-قاتىناستى نىعايتۋ تۇرعىسىندا مەموراندۋمعا قول قويعان بولاتىن. سول جىلى جەلتوقساندا اتالعان قۇزىرلى ورىندار باسشىلارىنىڭ تۇراقتى كەڭەسى ماجىلىسىندە ۇيىمنىڭ كۇقىقتىق مارتەبەسى ايقىندالىپ، كۇرىلىمى بەكىتىلدى. كەيىننەن بۇعان باقىلاۋشى ەل رەتىندە تاتارستان، باشكۇرتستان، سولتۇستىك كيپر، حاكاسيا، گاگاۋز، تىۆا قوسىلدى. تۇركسوي تۋىستاس جۇرتتاردىڭ مادەني ومىرىندەگى ەلەۋلى شارالاردى ورتاق مەرەكە رەتىندە وتكىزىپ، باۋىرلاس ەلدەر وكىلدەرىنىڭ ءجيى قاۋىشىپ ورتاق ماسەلەلەر جايىندا پىكىرلەسىپ، ءىس-تاجىربيە الماسىپ وتىرۋلارىنا ايرىقشا ءمان بەرەدى.

       تۇركىلەردى رۋحاني-مادەني تۇرعىدان تۇتاستاندىرا ءتۇسۋ ءۇشىن جانە ءبىر اسا ماڭىزدى تاريحي ءىس قولعا الىندى. قر پرەزيدەنتى ن.نازارباەۆ 2009 جىلدىڭ 3 قازانىندا ءازىربايجان رەسپۋبليكاسىنىڭ ناحچىۆان قالاسىندا وتكەن تۇركىتىلدەس مەملەكەتتەر باسشىلارىنىڭ ءىح سامميتىندە تۇركى وركەنيەتىنىڭ جالپىادامزاتتىق وركەنيەتتەگى الاتىن ورنىن جانە وتكەنىن، بۇگىنىن، بولاشاعىن زەرتتەيتىن حالىقارالىق عىلىمي ورتالىق قۇرۋ تۋرالى ۇسىنىس جاسادى. بۇل يدەيا قىزۋ قولداۋ تاۋىپ، 2010 جىلدىڭ 25 مامىرىندا قازاق جۇرتىنىڭ ەلورداسى – استانا شاھارىندا تۇركى اكادەمياسى قۇرىلدى، وندا تۇركىلەردىڭ سوناۋ كونە داۋىرىنەن وسى كۇنگە  دەيىنگى تاريحى، ءتىلى مەن ادەبيەتى، رۋحاني-مادەني قۇندىلىقتار جۇيەسى، ءدىني-دىلدىك تۇعىرى، گەوساياسي جانە ەكونوميكالىق دامۋ ستراتەگياسى، حالىقارالىق قارىم-قاتىناسىنىڭ باسىم باعىتتارى تەرەڭ زەرتتەلەدى.      

اقتوبە وبلىستىق ءبىلىم باسقارماسى، اقتوبە وبلىستىق عىلىمي-ادىستەمەلىك ورتالىعى جانە  قازانعاپ اتىنداعى بالالار ونەر مەكتەبىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن فەنومەن كۇيشى قازانعاپ تىلەپبەرگەنۇلىنىڭ 160 جىلدىعى قۇرمەتىنە ارنالىپ وتكىزىلەتىن كونفەرەنتسيا «تۇركى حالىقتارىنىڭ مادەني مۇراسى» دەپ اتالادى. دىتتەگەن ماقساتىمىز – ءتۇپ تامىرى ءبىر حالىقتار اراسىنداعى ىنتىماقتاستىقتى نىعايتۋعا ۇلەس قوسۋ، وقىتۋشىلارىمىزدىڭ تاريحىمىزدىڭ اۋەلگى باستاۋىن تاني تۇسۋىنە ىقپال ەتۋ. پىكىرىمىزدى ناقتىلاي ۇعىندىرساق، قازاقتارداعى مۋزىكالىق ونەردىڭ تۇرلەرى، قولدانىلاتىن ساز اسپاپتارى وزگە باۋىرلاستاردا دا بار. ايتالىق، نوعايلاردا قوبىز، دومبىرا، باشكۇرتتاردا، تاتارلاردا جانە قاراشايلاردا قۋراي، حاقاستاردا جەتىگەن – ولاردىڭ ۇلتتىق اۋەن قۇرالدارى. سونداي-اق، تۇركىلەردىڭ كومەي اۋەزى ءداستۇرىنىڭ سان قيلى ۇلگىلەرى بولعانىن ساحا، تىۆا جۇرتىنىڭ مادەنيەتى دالەلدەي تۇسەدى. قازاقتا جىرلاناتىن «كوروعىلى» جىرى انادولى تۇرىكتەرى مەن تۇركىمەندەردىڭ دە فولكلورلىق ءتول مۇرالارى سانالادى. ايتا بەرسە مۇنداي ايعاقتار تولىپ جاتىر. دەمەك، ءتۇپ نەگىزى ءبىر ورتاق ونەردىڭ باعزىلىق ءارتۇرلى بەلگىلەرى، سارقىنشاعى  تۋىستاس ءار حالىقتىڭ جادىندا، رۋحاني تۇرمىسىندا ساقتالىپ، بۇگىنگى كۇنگە ساباقتاسىپ كەلەدى. بۇلار – قازاق حالقى مادەنيەتى ارناسىنىڭ تىم تەرەڭنەن باستالاتىنىنا بۇلتارتپاس دالەل.  

عىلىمي جيىن مىنا باعىتتار بويىنشا جوسپارلانىپ وتىر: قازانعاپتىڭ كۇيشىلىك مەكتەبى، ونىڭ تۇركىلىك مۇرانى ساباقتاستىرۋداعى ۇلەسى; ورتاقتاس كونە تۇركىلىك اسپاپتار (قوبىز، دومبىرا، سىبىزعى، جەتىگەن، شاڭقوبىز، ساز سىرناي ت.ب.), ولاردى مۋزىكا، ونەر مەكتەپتەرىندە وقىتۋدىڭ وزەكتىلىگى; جىر ايتۋ، ءان ونەرىندەگى ەجەلگى تۇركىدەن جەتكەن تامىرلاستىق جانە ساباقتاستىق (جىرشىلىق، ۇزاندىق، باحشىلىق، ماناسشى ت.ب.), دامىتۋ جولدارى. جيىن سوڭى ءار ەلدەن كەلگەن مۋزىكانت-ورىنداۋشىلاردىڭ «كونە تۇركىلىك سارىندار» اتتى كونتسەرتىمەن اياقتالماق. مىنە وسىنىڭ ءبارى اقتوبە ءوڭىرى ۇستازدارىنىڭ كوپ جايتتاردى زەردەلەۋىنە وزىندىك سەبىن تيگىزەرى ءسوزسىز. وتكىزىلمەك بۇل مادەني شارانىڭ وسىنداي پايدالى جاقتارىن ويلاپ قولعا الدىق. كونفەرەنتسياعا قر ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ وكىلدەرى، ءوز ەلىمىز بەن شەتەل عالىمدارى، ماگيسترلەر، ىزدەنۋشىلەر، جوو ستۋدەنتتەرى، ادىسكەرلەر، پەداگوگتار قاتىسادى دەپ كۇتىلۋدە.

      – عىلىمي جيىنعا كەلەتىن تۇركىلىك ونەرتانۋ سالاسىنداعى مىقتى عالىمداردان كىمدەر بار سوندا؟

      –  كونفەرەنتسياعا تۇركىلىك ونەرتانۋ سالاسىنىڭ ەڭسەلى بىلگىرلەرى شاقىرىلدى. بىرقاتارىن اتاپ وتسەك، ولار:  تىۆا رەسپۋبليكاسى ۇكىمەتىنىڭ جانىنداعى تىۆا گۋمانيتارلىق زەرتتەۋ ينستيتۋتىنىڭ اعا عىلىمي قىزمەتكەرى، مادەنيەتتانۋ عىلىمدارىنىڭ دوكتورى ۆ.يۋ. سۋزۋكەي، باكۋ مۋزىكا اكەدەمياسى «ازەربايجان مۋزىكاسىنىڭ تاريحى مەن تەورياسى» كافەدراسىنىڭ وقىتۋشىسى، ونەرتانۋ عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور ت.ا. مامەدوۆ، قازان مەملەكەتتىك كونسەرۆاتورياسى «ەتنومۋزىكا جانە تاتار مۋزىكاسى» كافەدراسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى، ونەرتانۋ عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، دوتسەنت ل.ي. سارۆاروۆا، باشقۇرت رەسپۋبليكاسى ز. يسماگيلوۆ اتىنداعى ۋگاي «حالىقتىق مۋزىكا اسپاپتارى» كافەدراسىنىڭ اعا وقىتۋشىسى، قۋرايشى ۆ.ر. ەلكيباەۆ، ونەرتانۋشى عالىم ت.م. دجاني-زادە، سونىمەن قاتار قۇرمانعازى اتىنداعى قازاق ۇلتتىق كونسەرۆاتورياسى فولكلورلىق لابوراتوريانىڭ مەڭگەرۋشىسى، ونەرتانۋ عىلىمدارىنىڭ دوكتورى س. داۋكەەۆا،  ىرگەلى ەڭبەكتەردىڭ اۆتورى، پروفەسسور س.ا. ەلەمانوۆا، م.و. اۋەزوۆ اتىنداعى ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتىنىڭ اعا عىلىمي قىزمەتكەرى، ونەرتانۋ عىلىمدارىنىڭ كانديدات ب.ج.تۇرماعانبەتوۆا، بەلگىلى داۋلەتكەرەيتانۋشى، پروفەسسور ك. ساحارباەۆا ت.ب.   

      –  بۇلاردىڭ ءبارى دە تۇركىلىك مۋزىكاتانۋدا كوپ ءىس تىندىرعان ەسىمدەرى بەلگىلى  جاندار عوي. كونفەرەنتسيادا كەلەلى ماسەلەلەر تەرەڭنەن قوزعالاتىنى ءشۇباسىز... بۇدان سوڭ جۇزەگە اسسا دەگەن وزگە دە جوسپارلار، يدەيالار بار شىعار؟

     – ءبىلىم ورنىن 12 جىلدىق مامانداندىرىلعان ونەر مەكتەبىنە اينالدىرساق دەگەن وي-ارمان بار. جاڭا ايتىپ ءوتتىم، ول ءۇشىن تيپتىك وقۋ عيماراتى كەرەك. بالالاردىڭ قىزىعۋشىلىعىن تۋدىرعان  ماماندىعىنا باۋليتىن باسقا دا بولىمدەردى اشار ەدىك... قالاي دەسەك تە قوسىمشا ءبىلىم بەرۋ ۇيىمدارىنىڭ ۇرپاق تاربيەسىندەگى ورنى  ايرىقشا. ءسوزىمىزدىڭ كۋاسى – مەكتەبىمىزدەن جەتى جىل ءتالىم الىپ، سول ءوز ماماندىعى بويىنشا وقۋىن ورال، الماتى، استانا قالالارىندا جالعاستىرىپ جاتقان شاكىرتتەرىمىز.

–  ءسانيا سانسىزبايقىزى، اقتوبە ءوڭىرى ونەرىنىڭ تاريحىنا قوسىلاتىن ەرەكشە ءبىر ءىس جونىندە اسا قۇندى ءھام ماڭىزدى سۇحبات بەردىڭىز. الداعى وتەتىن تۇركى ەلدەرىنىڭ مادەني قۇندىلىقتارى تارابىنداعى حالىقارالىق كونفەرەنتسياعا ساتتىلىك تىلەيمىن!

سۇحبات قۇرعان: ءبورىباي كارتەن،

قر جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسى

Abai.kz