ادام قۇقىقتارى جونىندەگى حالىقارالىق ۇيىمداردىڭ ەسەبى

قازاقستان

شامامەن 15,6 ميلليون حالقى بار قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا پرەزيدەنت نازارباەۆتىڭ «نۇر وتان» پارتياسى ۇستەمدىك ەتەتىن پارلامەنتتىك جۇيە قالىپتاسقان. كونستيتۋتسيا بيلىكتى پرەزيدەنتتىڭ قولىنا شوعىرلاندىرعان; پرەزيدەنت ايماقتىق جəنە جەرگىلىكتى بيلىك ورگاندارىن باقىلايدى، زاڭ شىعارۋ جانە سوت بيلىگىنە ەلەۋلى ىقپال ەتەدى. وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار كونستيتۋتسياعا پرەزيدەنتتىڭ رۇقساتىمەن ەنگىزىلەدى. رەسمي قورىتىندىلارعا سايكەس، «نۇر وتان» پارتياسى 2007 جىلعى ءماجىلىس (پارلامەنتتىڭ تومەنگى پالاتاسى) سايلاۋىندا 88 پايىز داۋىس جيناپ، ونداعى بارلىق ورىندى جەڭىپ الدى. جەرگىلىكتى جəنە حالىقارالىق باقىلاۋشىلار وتكەن سايلاۋ بارىسىندا داۋىس بەرۋ ۇدەرىسىندە كەيبىر وڭ وزگەرىستەر بولعانىن اتاپ وتكەنىمەن، سايلاۋدىڭ بىرقاتار حالىقارالىق ستاندارتتارعا ساي كەلمەيتىنىن، ناقتىراق ايتقاندا، زاڭ شەڭبەرىندە جۇمىس ىستەۋ جانە داۋىستى ءادىل ەسەپتەۋ مەن جىكتەۋ تۇرعىسىنان كەنجە قالعانىن سىنعا الدى. ازاماتتىق بيلىك ورگاندارى قاۋىپسىزدىك كۇشتەرىنىڭ ۇستىنەن پəرمەندى باقىلاۋ جۇرگىزدى.

قازاقستان

ادام قۇقىقتارىنا قاتىستى مىناداي مəسەلەلەر ورىن الدى: ازاماتتاردىڭ ءوز ۇكىمەتىن وزگەرتۋ قۇقىقتارىن قاتاڭ شەكتەۋ; əسكەردەگى كىسى ولىمىنە əكەپ سوققان əلىمجەتتىك; قاماۋعا الىنعاندار مەن تۇرمەگە جابىلعانداردى قورلاۋ; تۇرمەلەردەگى دەنساۋلىققا قاۋىپتى جاعداي; زاڭسىز تۇتقىنداۋ جəنە قاماۋعا الۋ، تəۋەلسىز سوت جۇيەسىنىڭ جوقتىعى; ءسوز، ءباسپاسوز، جينالۋ جانە ۇيىمدارعا بىرىگۋ بوستاندىعىن شەكتەۋ; əسىرەسە قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى مەن سوت جۇيەسىندە كەڭىنەن تاراعان سىبايلاس جەمقورلىق; ساياسي پارتيالاردى تىركەۋ تالاپتارىنىڭ تىيىم سالۋ سيپاتىندا بولۋى; ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمداردىڭ جۇمىسىنا شەك قويۋ; əيەلدەردى كەمسىتۋ جəنە ولارعا زورلىق-زومبىلىق كورسەتۋ، ادام ساۋداسى جəنە قوعامدىق كەمسىتۋشىلىك.

ادام قۇقىقتارىن ساقتاۋ

1 ءبولىم

ادامنىڭ قادىر-قاسيەتىن قورعاۋ، ونىڭ ىشىندە مىنالارعا قارسى بوستاندىقتار:

a. ابايسىزدا نەمەسە زاڭسىز تۇردە وزگەنىڭ ءومىرىن قيۋ

ۇكىمەتتىڭ نەمەسە قانداي دا ءبىر ۇكىمەتتىك ورگاننىڭ ابايسىزدا نەمەسە زاڭسىز كىسى ولتىرگەنى تۋرالى حابارلامالار بولعان جوق.

قاماۋ ورىندارى مەن وزگە قۇرىلىمداردا ادامداردى قورلاۋ ءجيى ورىن الدى.

4 تامىزدا اپەللياتسيالىق سوت 2008 جىلدىڭ تامىزىندا كاسپي تەڭىزى شەكارا ساقشىلارىنىڭ بالىقشىلار قايىعىنا وق اتىپ، ەكى ازاماتتى ولتىرگەنى جونىندەگى ءىس بويىنشا كاپيتان رۋسلان شۇرشەنوۆكە قارسى شىعارىلعان ۇكىمنىڭ كۇشىن جويدى. اپەللياتسيالىق سوت شۇرشەنوۆتىڭ ارەكەتىندە قىلمىستىق نەگىز بولعان جوق دەپ تاپتى. 2 ماۋسىمدا اسكەري سوت شۇرشەنوۆتى بەيبىت ادامداردى زاڭسىز ولتىرگەنى ءۇشىن التى جىلعا باس بوستاندىعىنان ايىرۋ جازاسىنا كەستى. شەكارا باسشىلىعىنىڭ ايتۋىنشا، ساقشىلار قايىقتاعىلاردىڭ اتقان وعىنا جاۋاپ رەتىندە قارۋ قولدانعان. جەرگىلىكتى قاۋىم مەن اقپارات قۇرالدارى وق اتۋدىڭ قاجەتتىگى بولماعانىن ايتتى.

اسكەردەگى əلىمجەتتىك سوڭى كىسى ءولتىرۋ، ءوز-وزىنە قول جۇمساۋ جəنە اۋىر جاراقاتتانۋعا əكەپ سوقتىردى. ۇكىمەتتىڭ مالىمەتى بويىنشا، 2009 جىلى ارتى ولىممەن بىتپەگەن 93 əلىمجەتتىك وقيعاسى تىركەلگەن، ال 2008 جىلى وسىنداي 115 الىمجەتتىك بولعان ەدى. ۇكىمەت جىل بويىنا الىمجەتتىك سالدارىنان ورىن العان كىسى ولىمدەرىنە بايلانىستى ستاتيستيكانى جاريالاعان جوق. اسكەردەگى ءوز-وزىنە قول جۇمساۋ جايتتارىنىڭ سانى بىلتىرعىعا قاراعاندا ايتارلىقتاي وزەرگەن جوق. وكىمەت 16 سۋيتسيد وقيعاسى بولعانىن حابارلادى; 2008 جىلى مۇندۆي 15 جاعداي تىركەلگەن بولاتىن.

8 مامىردا الماتى قالالىق اسكەري سوتى جامبىل وبلىسىنداعى «گۆاردەيسكي» بولىمشەسىنىڭ ەكى جاۋىنگەرىن اسكەرگە جاڭا شاقىرىلعان 19 جاسار ەلەۋسىزوۆكە الىمجەتتىك كورسەتىپ، ونى 2008 جىلدىڭ جەلتوقسانىندا وزىنە قول جۇمساۋعا يتەرمەلەگەنى ءۇشىن بەس جارىم جانە التى جىلعا باس بوستاندىعىنان ايىرۋ تۋرالى ۇكىم شىعاردى. اقتاۋ قالالىق اسكەري بولىمشەسىنە جاڭادان شاقىرىلعان جاۋىنگەر مۇحامبەتقاليەۆ باسقا جاۋىنگەردىڭ سوققىسىنان قازا بولدى. مۇحامبەتقاليەۆتىڭ ولىمىنە بايلانىستى اقتاۋ قالالىق اسكەري سوتى ءدال سول بولىمشەگە جاڭادان شاقىرىلعان جاۋىنگەر نەسىپباەۆتى التى جىلعا اباقتىعا جابۋعا شەشىم شىعاردى.

ə. جوعالىپ كەتۋ

6 ساۋىردە پوليتسيا جۋرناليست ورالعايشا جاباقتايقىزىنىڭ 2007 جىلى جوعالىپ كەتۋىنە قاتىسى بار دەگەن كۇدىكتىنى قاماۋعا العانىن جاريالادى. ىشكى ىستەر مينيسترلىگى ء(ىىم) 2007 جىلى ونىڭ جوعالىپ كەتۋى الماتى وبلىسىنىڭ بيلىك ورگاندارىنداعى سىبايلاس جەمقورلىق، ەتنوسارالىق قاقتىعىستار جəنە قىلمىستىق ءىس-əرەكەتتەر تۋرالى جازعان سەريالىق ماقالالارىنىڭ قاتىسى جوق دەگەن قورىتىندىعا كەلگەن. جىلدىڭ اياعىنا دەيىن بۇل ءىس تۋرالى قوسىمشا اقپارات بولعان جوق.

ب. ازاپتاۋ جəنە باسقا قاتىگەز، ادامگەرشىلىككە جاتپايتىن نەمەسە ار-نامىستى قورلايتىن ءىس-əرەكەت پەن جازا تۇرلەرى

زاڭ بۇنداي əرەكەتتەرگە تىيىم سالعانىمەن، پوليتسيا مەن تۇرمە قىزمەتكەرلەرىنىڭ كەيبىر كەزدە قاماۋعا الىنعانداردى قىلمىستى مويىنداتۋ ءۇشىن سوققىعا جىعىپ، قورلاعان كەزدەرى بولدى. ادام قۇقىقتارىن قورعاۋ بەلسەندىلەرى ازاپتاۋدىڭ زاڭداعى انىقتاماسى تىم شاشىراڭقى جانە ونىڭ بۇۇ ستاندارتتارىنا سايكەس كەلمەيتىنىن، ال سول ارەكەت ءۇشىن كەسىلەتىن جازا تىم جۇمساق ەكەنىن ايتادى. باس پروكۋراتۋرا مەن ادام قۇقىقتارى ومبۋدسمەنى قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ كەيبىر قىزمەتكەرلەرىنىڭ تەرگەۋ بارىسىندا ازاپتاۋ جəنە باسقا زاڭسىز əدىستەردى قولداناتىنىن مويىندادى. ادام قۇقىقتارىن قورعاۋشىلار مەن حالىقارالىق زاڭدىلىقتىڭ ساقتالۋىن باقىلاۋشىلار تەرگەۋ امالدارى جəنە پروكۋرورلىق شارالار ايىپتالۋشىنىڭ قىلمىسىن دالەلدەۋگە قاجەتتى باسقا ايعاقتار جيناۋعا ەمەس، ايىپتالۋشىعا قىلمىستى جاساعانىن مويىنداتۋعا عانا باعىتتالىپ جاتاتىنىن حابارلادى. . جالپى العاندا سوت ايىپتالۋشىلاردىڭ ازاپ نەمەسە قىسىم كورگەندىكتەن قىلمىستى مويىنداۋعا ءمəجبۇر بولعاندارىن ايتقان سوزدەرىنە قۇلاق اسقان جوق.

مامىر ايىنداعى قازاقستانعا ساپارى بارىسىندا بۇۇ-نىڭ ازاپتاۋ جəنە باسقا قاتىگەز، ادامگەرشىلىككە جاتپايتىن نەمەسە ار-نامىستى قورلايتىن ءىس-əرەكەت پەن جازا تۇرلەرى جونىندەگى ارنايى باقىلاۋشىسى مانفرەد نوۆاك بىرنەشە تۇرمە مەن قاماۋ ورنىن تەكسەردى. ونىڭ باستاپقى پايىمى بويىنشا ازاپتاۋ ەلدە كەڭ تاراماعان، بىراق قالىپتاسقان جازاسىزدىق جاعدايى پوليتسياعا قىلمىستى مويىنداتۋ ماقساتىندا شەكتەن شىعاتىن قاتتى سوققىعا جىعۋ جانە قىلقىندىرۋ سەكىلدى ادىستەردى پايدالانۋعا مۇمكىنشىلىك بەرەدى. پوليتسيا ازاپتاۋ تۋرالى شاعىمداردى تەرگەۋدى وتە سيرەك جۇرگىزدى. نوۆاكتىڭ ايتۋىنشا، ول ادام قۇقىقتارىن باقىلاۋشىلار زورلىق-زومبىلىق ءجيى ورىن الادى دەپ كورسەتكەن ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنە (ۇقك) قاراستى ەكى قاماۋ ورنىنا بارعان. نوۆاكتىڭ بۇۇ-نىڭ ادام قۇقىقتارى جونىندەگى كەڭەستە جاسالاتىن قورىتىندى بايانداماسى جىلدىڭ اياعىنا دەيىن جاريالانبادى.

استانا قالالىق سوتى 14 تامىزدا «جاماعات ءال-فارابي» اتتى ەكسترەميستىك ءدىني توپتىڭ جۇمىسىنا قاتىسقاندارى ءۇشىن قۋات جوبولاەۆ پەن جاسۇلان سۇلەيمەنوۆكە قارسى قىلمىستىق ءىس قوزعادى. قورعاۋشىلارىنىڭ ايتۋىنشا ولار ۇقك تاراپىنان جاسالعان قاتتى قىسىمنىڭ ناتيجەسىندە كىنالارىن مويىنداعان. قازاقستاننىڭ وزگە دە ازاماتتارىمەن بىرگە ولار وسى جىلى رەسەيدىڭ ينگۋشەتيا رەسپۋبليكاسىندا تۇتقىندالعان بولاتىن. پروكۋرورلاردىڭ ايتۋىنشا، پوليتسيا ولاردىڭ پاتەرىنەن ەكسترەميستىك ادەبيەت پەن قارۋ-جاراق تاپقان.

ومبۋدسمەن مەكەمەسى جىل ىشىندە 1090 ازاماتتان شاعىم تۇسكەنىن مالىمدەدى.

قاراعاندىلىق پوليتسيا قىزمەتكەرلەرى 24 ناۋرىزدا كىسى ءولتىردى دەگەن كۇدىكپەن 22 جاستاعى نيكولاي باگاۋتدينوۆتى تۇتقىنعا الدى. اقپارات قۇرالدارىنىڭ حابارلارىندا پوليتسيا وفيتسەرلەرى باگاۋتدينوۆتى قاتتى سوققىعا جىعىپ، كىناسىن مويىنداۋعا ماجبۇرلەگەن دەلىنگەن. كەيىننەن پوليتسيا ونى زاڭدى اسىراۋشىسىنىڭ قامقورلىعىنا جىبەردى، ول كەلتىرىلگەن جاراقاتتار جايلى دارىگەرلەردەن قۇجات جيناپ، بولعان وقيعانى ءباسپاسوز ارقىلى كوپشىلىككە جاريا ەتتى. حالىقتىڭ نارازىلىعانان سوڭ بەس پوليتسيا قىزمەتكەرى سول ءىسى ءۇشىن اكىمشىلىك سوگىس الدى. باگاۋتدينوۆتىڭ قورعاۋشىسى وسى وقيعاعا بايلانىستى تەرگەۋدىڭ باستالۋىنا قول جەتكىزدى، بىراق باگاۋتدينوۆتىڭ ايىپ تاعۋدان باس تارتۋىنا بايلانىستى ول ءىس توقتاتىلدى.

ەلدەگى ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمداردىڭ ءبىرى - ادام قۇقىقتارى جونىندەگى بيۋرونىڭ مالىمەتى بويىنشا ستەپنوگورسكىدەگى سوتقا دەيىنگى قاماۋ ورنىنىڭ تۇرمە ساقشىلارى 20 ناۋرىزدا ەكى تۇتقىندى ىشكى ءتارتىپتى بۇزىپ، كوتەرىلىس جاساۋعا تىرىستى دەگەن ايىپپەن قاتتى سوققىعا جىققان. تۇتقىنداردىڭ بىرەۋى بەتى مەن قابىرعا سۇيەكتەرى سىنىپ، اۋرۋحاناعا تۇسكەن. ادام قۇقىقتارى جونىندەگى بيۋرو ومبۋدسمەننىڭ جانە باس پروكۋراتۋرانىڭ اتىنا وسى وقيعانى مۇقيات تەكسەرۋدى تالاپ ەتىپ شاعىم ءتۇسىردى. بىراق باس پروكۋراتۋرا بۇل ىستە وفيتسەرلەر ەشقانداي زاڭبۇزۋشىلىققا بارماعان دەگەن تۇجىرىم جاسادى.

ءساۋىردىڭ 22-سىندە ۇقك قىزمەتكەرلەرى اتىراۋدا ءۇش بالىقشىنى قاسكەرلىكپەن اينالىستى دەپ ايىپتاپ، جانە وزدەرىنىڭ ايتۋىنشا تۇتقىندا بولعان كەزىندە ولاردى سوققىعا جىققان. ۇقك بالىقشىلاردىڭ تۇتقىننان بوساتىلعانىن ايتسا، بالىقشىلاردىڭ وزدەرى اقپارات قۇرالدارىنا قاماۋدان قاشىپ شىققاندارىن ايتتى. ولاردىڭ ۇشەۋى دە ىشكى جاراقاتتارىمەن اۋرۋحاناعا جەتكىزىلگەن، ال بالىقشىلاردىڭ بىرەۋىنىڭ ميى شايقالعان. ۇقك قىزمەتكەرلەرى ەشقانداي زاڭبۇزۋشىلىق بولماعانىن ايتىپ، «قاسكەرلىك ىستەدى» دەگەن ايىپ تاعىپ، بالىقشىلارعا قارسى قىلمىستى ءىس قوزعادى. بۇل ءىس جىل اياعىنا دەيىن شەشىمىن تاپقان جوق.

باس پروكۋراتۋرا 2008 جىلى بولعان 146 قىلمىسپەن سالىستىرعاندا وسى جىلى əسكەردەگى əلىمجەتتىك پەن بيلىكتى اسىرا پايدالانۋشىلىققا بايلانىستى 167 قىلمىس ورىن العانىن مəلىمدەدى.

ۇكىمەت əسكەردەگى əلىمجەتتىك ىستەرىن تەرگەپ، سونداي قورلىققا قاتىسى بار جاۋىنگەرلەردىڭ ۇستىنەن ءىس قوزعاپ، ءبىر جىلدا 34 ءىستى سوتقا جىبەردى. قورعانىس مينيسترلىگى ارنايى تەكسەرۋلەر جۇرگىزىپ، اعا وفيتسەرلەردەن ءوز بولىمدەرىندەگى جاعداي تۋرالى جۇيەلى ەسەپ تالاپ ەتتى.

تۇرمەلەر مەن قاماۋ ورىندارىنداعى جاعداي

تۇرمەلەردەگى جاعداي اۋىر كۇيىندە قالدى، ال تۇرمە جايلارى حالىقارالىق دەنساۋلىق ستاندارتتارىنا ساي بولمادى. دəرىگەرلىك كومەكتىڭ جەتىسپەۋشىلىگى ءالى دە مəسەلە كۇيىندە قالىپ وتىر. ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمداردىڭ مالىمەتى بويىنشا، قاماۋداعىلاردىڭ جارتىسىنا جۋىعى، əسىرەسە ۆيچ/سپيد، تۋبەركۋلەز جəنە وزگە جۇقپالى اۋرۋلاردان ەمدەلۋ ءۇشىن دəرىگەرلىك كومەكتى قاجەت ەتىپ وتىر. پوليتسيا اباقتىلارىندا، سوتقا دەيىنگى قاماۋ ورىندارىندا جəنە تۇرمەلەردە ءجəبىر كورسەتۋ جايتتارى ورىن الدى. قازاقستان ۇكىمەتى تۇرمەدە جازاسىن وتەۋشىلەردى قورلاۋعا يتەرمەلەيتىن جۇيەلى əرەكەتتەردى جويۋعا قادام جاسادى: قاماۋ ورىندارىنىڭ ۇستىنەن باقىلاۋ جۇرگىزەتىن جەرگىلىكتى كوميسسيالاردىڭ جۇمىسىن جالعاستىردى، ولاردىڭ تۇرمەلەرگە كىرە الۋىن ودان ءəرى جەڭىلدەتتى، تۇرمە قىزمەتكەرلەرىنە ارنالعان ترەنينگتەر، ءىىم-ءنىڭ پوليتسيا قىزمەتكەرلەرىنە ارنالعان سەمينارلار وتكىزدى. بيلىك ورگاندارى جىلدىڭ اياعىنا دەيىن جەتى تۇرمە قىزمەتكەرىنە زورلىق كورسەتتى دەگەن ايىپ تاقتى، سىبايلاس جەمقورلىققا بايلانىستى 30 تەرگەۋ ءىسىن باستاپ، نəتيجەسىندە 23 ادامعا ايىپ تاقتى.

ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدار مەن حالىقارالىق باقىلاۋشىلار تۇرمەلەر مەن قاماۋ ورىندارىنداعى جاعدايدىڭ ءبىر جىل ىشىندە جاقسارماعانىن مالىمدەدى. باقىلاۋشىلار قاماۋعا الىنعاندار مەن باس بوستاندىعىنان ايىرىلعانداردىڭ ءجابىر كورەتىنىن، ال اكىمشىلىك قىزمەتكەرلەرىنە ارنالعان كاسىبي بىلىكتىلىكتى ارتتىرۋ كۋرستارىنىڭ جوقتىعىن العا تارتتى. 2008 جىلدىڭ اقپان ايىندا كونستيتۋتسيالىق كەڭەس تۇتقىنداردىڭ نارازىلىق كورسەتۋى مەن دەنەلەرىن كەسكىلەۋ ارەكەتتەرىن قىلمىستىق ءىس قاتارىنا جاتقىزاتىن 2007 جىلى ساۋىردەگى زاڭناماعا ەنگىزىلگەن وزگەرىستەردىڭ كۇشىن جويدى.

ۇكىمەت وتكەن جىل ىشىندە قامالعان 43 ادامنىڭ تەرگەۋ يزولياتورلارىندا قايتىس بولعانىن جانە 59 ادامنىڭ ءوز ومىرلەرىن وزدەرى قيعانىن حابارلادى. ولاردىڭ التاۋى سوتقا دەيىنگى قاماۋ ورىندارىندا، ال 49 تۇتقىن تۇرمەدە، جانە تورتەۋى پوليتسيا اباقتىسىندا ءوز-وزدەرىنە قول جۇمساعان.

تۇرمەلەردى باقىلاۋمەن اينالىساتىن ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمداردىڭ ارقاسىندا جينالعان سوڭعى ستاتيستيكالىق مالىمەتكە سايكەس ەلدە 50 843 ادام تۇرمەدە وتىرسا، جانە 8 298 ادام سوتقا دەيىنگى تەرگەۋ ورىندارىندا قاماۋدا وتىر. تۇتقىنداردىڭ 47 265-ءى ەر، 3 129-ى ايەل، ال 449-ى - كامەلەتكە تولماعاندار. ەرلەر مەن ايەلدەر جانە كامەلەتكە تولماعاندار بولەك ۇستالادى. ال تەرگەۋ ورىندارىنداعىلار تۇرمەدەگىلەردەن بولەك ۇستالادى. ساياسي تۇتقىندار باسقا قىلمىسكەرلەردەن بولەك ۇستالدى دەگەن مالىمەت بولعان جوق.

تۇرمەلەردەگى اۋىر جاعداي مەن قورلىققا نارازىلىق بىلدىرگەن تۇتقىنداردىڭ ءوز دەنەلەرىن وزدەرى كەسكىلەۋ وقيعالارى جالعاسىن تاپتى; جىل بارىسىندا 86 تۇتقىننىڭ قاتىسۋىمەن بولعان وسىنداي 28 وقيعا ورىن الدى. بۇلاردىڭ باسىم كوپشىلىگى - تۇتقىنداردىڭ توپتاسىپ، ءوز دەنەلەرىن وزدەرى بىرگە كەسكىلەگەن جايتتار.

ءساۋىردىڭ 13-ءى مەن 16-سىندا سولتۇستىك قازاقستانداعى Eس-164 تۇرمەسىنىڭ 30-عا جۋىق تۇتقىنى تۇرمەدەگى اۋىر جاعدايعا جانە اكىمشىلىك تاراپىنان كورسەتىلەتىن زورلىققا نارازىلىق ءبىلدىرىپ، ءوز دەنەلەرىن وزدەرى كەسكىلەدى. بىرنەشە تۇتقىن پەتروپاۆل قالاسىنىڭ اۋرۋحانالارىنا جاتقىزىلدى، بىراق تۇرمە باسشىلارى ولارعا ورىن العان وكيعانى تالقىلاماۋ جونىندە بۇيرىق بەرىپتى دەگەن اقپارات بار. 15 ساۋىردە تۇرمە باسشىلارى قامالعاندار تۇتقىنداردىڭ ءبىرىنىڭ جۇبايى جەمقورلىقپەن اينالىستى دەپ ايىپتالىپ، تۇرمەگە جابىلعانىنا نارازىلىق بىلدىرگەن دەگەن مالىمدەمە تاراتتى. قارجى پوليتسياسى 16 ساۋىردە بۇل شارانى ۇيىمداسقان قىلمىستىق توپ ۇيىمداستىردى دەپ ايتىپتادى. 1 ماۋسىمدا پوليتسەيلەر قاماۋدان بوساپ شىققان تۇتقىندى ۇستاپ، سوققىعا جىققان. كەيىننەن ول مۇنى ءوزىنىڭ تۇرمەدەگى وقيعا تۋرالى اشىق پىكىر ايتقانى ءۇشىن كەك الۋ شاراسى دەپ اتادى.

اسا قاتاڭ تارتىپتەگى دولينكا تۇرمەسىنىڭ بەس تۇتقىنى 13 مامىردا تۇرمەدەگى ادام توزگىسىز جاعدايعا جانە اكىمشىلىك تاراپىنان كورسەتىلەتىن زورلىققا نارازىلىق ءبىلدىرىپ، ءوز دەنەلەرىن وزدەرى كەسكىلەدى. ولاردىڭ جاراقاتتارى تۇرمە ىشىندە ەمدەلدى.

ازاماتتىق قوعام بەلسەندىلەرى ادىلەت جانە ىشكى ىستەر مينيسترلىكتەرىنىڭ قوعامدىق قاداعالاۋ كەڭەستەرىمەن، سونىمەن بىرگە ادام قۇقىقتارى ومبۋدسمەنىنىڭ ازاپتاۋعا قارسى جۇمىس توبىمەن بىرگە تۇرمەلەر مەن قاماۋ ورىندارىنداعى جاعدايدى باقىلاۋعا كۇش سالدى. دەي تۇرعانمەن، كوپتەگەن باقىلاۋشىلار بۇل كەڭەستەردىڭ تəۋەلسىز ەمەستىگىن نەمەسە انىق بەلگىلەنگەن قۇزىرەتى نە بولماسا بيلىگى جوقتىعىن ايتىپ، سىنعا الدى.

ۆ. زاڭسىز تۇتقىنداۋ نەمەسە قاماۋدا ۇستاۋ

زاڭ زاڭسىز تۇتقىنداۋ نەمەسە قاماۋدا ۇستاۋعا تىيىم سالادى، بىراق بۇل سالادا مəسەلەلەر شەشىلمەگەن كۇيىندە قالدى.

پوليتسيا مەن قاۋىپسىزدىك ورگاندارىنىڭ ءرولى

ءىىم نەگىزىنەن ىشكى قاۋىپسىزدىككە، ونىڭ ىشىندە قىلمىستىق جانە əكىمشىلىك زاڭ بۇزۋشىلىقتى تەرگەۋ جəنە ولاردىڭ الدىن الۋعا، قوعامدىق ءتəرتىپ پەن قاۋىپسىزدىكتى ساقتاۋعا جاۋاپتى ۇلتتىق پوليتسيا كۇشتەرىن باسقارادى. ەكونوميكالىق قىلمىس جəنە سىبايلاس جەمقورلىقپەن كۇرەس اگەنتتىگى (قارجى پوليتسياسى) əكىمشىلىك جəنە قىلمىستىق تەرگەۋ جۇرگىزۋگە قۇزىرەتتى. ۇقك شەكارا قاۋىپسىزدىگى مەن ىشكى قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋ، لاڭكەستىككە قارسى كۇرەسۋ، زاڭسىز نەمەسە تىركەلمەگەن ەكسترەميستىك جəنە əسكەري ۇيىمدار، ساياسي پارتيالار، ءدىني بىرلەستىكتەر، كəسىپوداقتار سياقتى توپتاردى تەرگەۋ جəنە ولاردىڭ جولىن كەسۋدە قۇقىق قورعاۋشىنىڭ ءرولىن اتقارادى. اقپان ايىندا ۇكىمەت پرەزيدەنتكە تىكەلەي قارايتىن «سىربار» اتتى سىرتقى بارلاۋ قىزمەتىن قۇردى. ۇقك مەن قارجى پوليتسياسى تىكەلەي پرەزيدەنتكە ەسەپ بەرەدى.

باس پروكۋراتۋرانىڭ قۇقىقتىق ستاتيستيكا جəنە ارنايى ەسەپكە الۋ جونىندەگى كوميتەتىنىڭ جاريالاعان ساۋالناما ناتيجەسىنە ساي، حالىقتىڭ 35 پايىزى ۇكىمەتتىڭ وزدەرىن ازاماتتىق قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارىنا نۇقسان كەلتىرۋدەن، əسىرەسە پوليتسيا مەن سوت تاراپىنان نۇقسان كەلتىرۋدەن قورعاي الاتىنىنا سەنبەيدى. حالىق پوليتسيا جۇمىسىنىڭ پəرمەندىلىگىن تومەن، ال قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى قىزمەتكەرلەرىنىڭ اراسىندا سىبايلاس جەمقورلىق دەڭگەيى جوعارى دەپ باعالايدى. باسشىلار جىل بارىسىندا 61 پوليتسيا قىزمەتكەرىن سىبايلاس جەمقورلىعى ءۇشىن جۇمىستان شىعاردى.

وسى جىل ىشىندە ءىىم سەنىم تەلەفونى جەلىسىن اشىپ، وعان پوليتسيانىڭ سىبايلاس جەمقورلىعى مەن بيلىكتى اسىرا پايدالانعانى تۋرالى 173 شاعىم ءتۇستى. مينيسترلەردىڭ كوبى، ونىڭ ىشىندە پرەمەر-مينيستر دە بار، جەكە بلوگتارىن اشىپ ازاماتتارعا شاعىمدانۋ مۇكىندىگىن بەردى.

قۇقىق قورعاۋ شارالارىن ۇيلەستىرەتىن كەڭەسكە باس پروكۋرور توراعالىق ەتەدى. ونىڭ قۇرامىنا وزگە قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ باسشىلارى كىرەدى. باسقا مىندەتتەرىمەن قوسا بۇل كەڭەس قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ ۇستىنەن تۇسكەن شاعىمداردى تەكسەرەدى.

ءىىم ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدارمەن بىرلەسە وتىرىپ، جەرگىلىكتى دەڭگەيدە پوليتسيا قىزمەتكەرلەرىنە ارناپ ادام قۇقىقتارى تۋرالى سەمينار-ترەنينگتەر وتكىزدى. ۇكىمەت حالىقارالىق ۇيىمدارمەن ىنتىماقتاسا وتىرىپ، تەرگەۋ ماشىقتارىن جەتىلدىرۋ جولدارىن ۇيرەتۋ ارقىلى قورلاۋدى ازايتۋدى كوزدەيتىن سانى شەكتەۋلى سەمينار-ترەنينگتەر وتكىزدى.

تۇتقىنداۋ جəنە قاماۋعا الۋ

2008 جىلى تامىزدا ۇكىمەت تۇتقىنداۋعا رۇقسات بەرۋ قۇزىرەتىن پروكۋروردان الىپ، سوت بيلىگى تارماعىنا تاپسىراتىن زاڭ قابىلدادى. پروكۋرورلاردىڭ قولىندا ءتىنتۋ جəنە تəركىلەۋ سەكىلدى تەرگەۋ əرەكەتتەرىنە رۇقسات ەتۋ قۇزىرەتى بۇرىننان بار. زاڭ بويىنشا، پوليتسياعا قاماۋعا الىنعان ادامدى ايىپ تاققانعا دەيىن 72 ساعات ۇستاۋعا رۇقسات ەتىلگەن. ادام قۇقىقتارىنىڭ ورىندالۋىن باقىلاۋشىلار بۇل مەرزىمنىڭ تىم ۇزاق ەكەنىن سىناپ، بيلىك ورگاندارى بۇل مەرزىمدى قىسىم كورسەتۋ جəنە قىلمىستى مويىنداتقىزۋ ماقساتىنا پايدالاناتىنىن ايتتى. قاماۋعا الىنعانداردى كەپىلدىككە ۋاقىتشا بوساتۋ جۇيەسى بولعانىمەن، ول كەڭىنەن قولدانىلمادى. كوپتەگەن ازاماتتار سوت باستالعانعا دەيىن تەرگەۋ يزولياتورلارىندا قالا بەردى.

قاماۋعا الىنعان، تۇتقىندالعان نەمەسە قىلمىس جاسادى دەگەن ايىپ تاعىلعان ادامدار قاماۋعا الىنعان، تۇتقىندالعان نەمەسە ايىپ تاعىلعان سəتتەن باستاپ ادۆوكاتتىڭ كومەگىن الۋعا قۇقىلى. دەي تۇرعانمەن، زاڭ پوليتسيانى قاماۋعا الىنعان ادامعا ادۆوكاتتىڭ كومەگىن الۋعا قاقىسى بار ەكەنىن ەسكەرتۋدى مىندەتتەمەيدى، ءىس جۇزىندە پوليتسيا ونى ەسكەرتپەيدى. ادام قۇقىقتارىنىڭ ورىندالۋىن باقىلاۋشىلار پوليتسيا قىزمەتكەرلەرىنىڭ قاماۋعا الىنعان ازاماتتاردى ادۆوكاتپەن كەزدەسپەۋگە كوندىرىپ، ادۆوكات كەلگەنگە دەيىن باستاپقى جاۋاپ الۋ ارقىلى دəلەلدەمەلەر جيناپ، كەيبىر جاعدايلاردا دəلەلدەمەلەر جيناۋ ءۇشىن سىبايلاس جەمقور ادۆوكاتتاردى پايدالانعاندارىن ايتتى. زاڭ بويىنشا، كۇدىكتى نەمەسە ايىپتالۋشى جاسى كəمەلەتكە جەتپەگەن، اقىل-ەسى كەم نەمەسە مۇگەدەك بولسا، يا وعان اۋىر قىلمىس جاسادى دەگەن ايىپ تاعىلماقشى بولسا، ۇكىمەت ونى ادۆوكاتپەن قامتاماسىز ەتۋگە ءتيىستى. ءىس جۇزىندە قوعامدىق قورعاۋشىلاردىڭ ايىپكەرلەرگە كومەكتەسۋگە دايىندىعى ناشار جانە بۇل ىستەگى تاجىريبەلەرى از بولدى.

كەيبىر ايىپكەرلەرگە ءوز قورعاۋشىلارىن تاڭداۋعا جول بەرىلمەدى، سەبەبى ولارعا قارسى قوزعالعان ىستەر مەملەكەتتىك قۇپياعا قاتىستى دەپ تانىلدى، ال زاڭعا سايكەس ونداي ىستەرگە تەك ارنايى رۇقساتى بار زاڭگەرلەر قاتىسا الادى. «الما-اتا ينفو» گازەتىنىڭ شىعارۋشىسى جانە رەداكتورى رامازان ەسىرگەپوۆ قۇپيا قۇجاتتاردى جاريالادى دەپ سوت ارقىلى ايىپتالعان كەزدە مەملەكەتتىڭ رۇقسات بەرگەن تىزىمىنەن قورعاۋشى الماي، ءوزىن ءوزى قورعاۋعا شەشىم قابىلدادى. قارجىنى جىمقىردى دەپ ايىپتالعان مەملەكەتتىك «قازاتومپروم» ۋران وڭدەۋ كومپانياسىنىڭ بۇرىنعى باسشىسى مۇحتار جاكىشەۆكە قارسى قوزعالعان ىستە ۇقك جاكىشەۆتىڭ ءوز ادۆوكاتىمەن كەزدەسۋىنە كەدەرگى جاسادى، سەبەبى زاڭگەردىڭ ءتيىستى رۇقساتى بولعان جوق. سوندىقتان جاكىشەۆ رۇقسات العان ادۆوكاتتار تىزىمىنەن وزىنە قورعاۋشى تاڭداۋعا ءماجبۇر بولدى، تەك سودان سوڭ عانا ونىمەن كەزدەسۋگە رۇقسات الدى.

پروكۋرورلاردىڭ مالىمدەۋىنشە ازاماتتاردى زاڭسىز تۇتقىنداۋ كۇردەلى ماسەلە بولىپ قالىپ وتىر. 2008 جىلدىڭ توعىز ايىنىڭ ىشىندە بيلىك ورگاندارى سوتقا دەيىنگى قاماۋ مەكەمەلەرىندە زاڭسىز وتىرعان 17 ادامدى بوساتتى، جانە 675 ادام پوليتسيا اباقتىلارىنان زاڭسىز تۇتقىننان بوساتىلدى. ۇكىمەت جىل بويىنداعى ستاتيستيكانى جاريالاماعانىمەن، اقپارات قۇرالدارى كەم دەگەندە 207 زاڭسىز تۇتقىنداۋ وقيعاسىن جاريا ەتتى.

بيلىك وكىلدەرى ارا-تۇرا وكىمەتكە قارسى شىققاندار مەن ولاردى سىناعانداردى، كەيدە رۇقساتسىز جيىن وتكىزدى دەگەن سەكىلدى شاعىن زاڭبۇزۋشىلىقتارى ءۇشىن قاماۋعا الىپ وتىردى. دەگەنمەن، ساياسي استارى بار ۇزاق مەرزىمدىك تۇتقىنداۋلار جايىندا شاعىم تۇسكەن جوق.

گ. ءىستى ءəدىل دە اشىق سوتتا قاراۋدان باس تارتۋ

زاڭ تəۋەلسىز سوت جۇيەسىمەن ءتيىستى دəرەجەدە قامتاماسىز ەتپەيدى. اتقارۋشى بيلىك سوت تəۋەلسىزدىگىن شەكتەپ وتىر. پروكۋرورلار جالعان سوت تورەسى ءرولىن اتقاردى، ولارعا سوت شەشىمدەرىن ۋاقىتشا توقتاتۋ وكىلدىگى بەرىلدى.

سىبايلاس جەمقورلىق سوت ۇدەرىسىنىڭ ءəربىر ساتىسى مەن دەڭگەيىندە كورىنىس تاپتى. سۋديالار ەڭ كوپ جالاقى الاتىن مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەردىڭ قاتارىندا بولعانىمەن، زاڭگەرلەر مەن ادام قۇقىقتارىن باقىلاۋشىلاردىڭ ايتۋىنشا، سۋديالار، پروكۋرورلار جəنە باسقا شەنەۋنىكتەر قىلمىستىق ىستەردىڭ كوپشىلىگىنە ۇكىم شىعارعاندا ونى əلدەكىمنىڭ پايداسىنا شەشۋ ءۇشىن ادامداردى پارا بەرۋگە يتەرمەلەيدى.

سوت جۇيەسى ءۇش بۋىننان: اۋداندىق، وبلىستىق (ايماقتىق) جəنە جوعارعى سوتتان تۇرادى. اۋداندىق سوتتار بارلىق دەرلىك قىلمىستىق ىستەردى قارايتىن العاشقى ينستانتسيا بولىپ تابىلادى. ايماقتىق سوتتار اۋىر قىلمىستىق ىستەردى جəنە جەرگىلىكتى سوتى جوق اۋىلدىق جەرلەردەگى ىستەردى قارايدى. اۋداندىق سوتتىڭ شەشىمى تۋرالى شاعىمدى ايماقتىق سوتقا جىبەرۋگە بولادى، ال ايماقتىق سوتتىق كەسىمىنە جوعارعى سوتتا داۋ ايتۋعا بولادى. بۇلارمەن قوسا əسكەري سوتتار بار. ولار اسكەري قىزمەتكەرلەرگە قاتىسى بار دەپ تانىلعان ازاماتتىق تۇلعالاردىڭ قىلمىستىق ىستەرىن قاراۋ قۇزىرەتىنە يە. اسكەري سوتتار مەن ازاماتتىق سوتتار ءبىر قىلمىستىق كودەكستى قولدانادى.

كونستيتۋتسيالىق كەڭەس سايلاۋ جəنە رەفەرەندۋم مəسەلەلەرىن رەتتەيدى، كونستيتۋتسياعا تۇسىنىكتەمە بەرەدى، پارلامەنت قابىلداعان زاڭداردىڭ كونستيتۋتسياعا سəيكەستىگىن انىقتايدى. ازاماتتاردىڭ تىكەلەي كونستيتۋتسيالىق كەڭەسكە شاعىمدانۋعا قاقىسى جوق.

پرەزيدەنت تاعايىندايتىن جوعارعى سوت كەڭەسى پرەزيدەنتكە جوعارعى سوت سۋديالىعىنا كانديداتتاردى ۇسىنادى، ال پرەزيدەنت ءوز كەزەگىندە ولاردى سەناتقا ماقۇلداۋعا جىبەرەدى. كەڭەس تومەنگى دەڭگەيدەگى بارلىق سوتتارعا سۋديالىققا ۇمىتكەرلەردى پرەزيدەنتكە ۇسىنادى، ال پرەزيدەنت ولاردى تىكەلەي ءوزى تاعايىندايدى. سۋديالار ءومىر بويىنا قىزمەتكە تاعايىندالادى. پارلامەنت پرەزيدەنتتىڭ ۇسىنىسى نەگىزىندە جوعارعى سوت سۋديالارىن قىزمەتتەرىنەن بوساتا الادى، ال پرەزيدەنت تومەنگى دەڭگەيدەگى سوتتاردىڭ سۋديالارىن ورىندارىنان الا الادى.

ءىستىڭ سوتتا قارالۋ ءتəرتىبى

ايىپتالۋشىلارعا كiنəسiزدiك پرەزۋمپتسياسى بەرىلگەن جانە ولاردىڭ وزدەرىنە قارسى ايعاق بەرمەۋگە قاقىسى بار. مەملەكەتتىك قۇپيا جاريا بولاتىن نەمەسە ازاماتتىڭ جەكە ءومىرىن نە بولماسا وتباسىن قورعاۋ ماقساتىنان باسقا جاعدايلاردا سوتتار اشىق تۇردە وتكىزىلدى. دەگەنمەن، جۋرناليستەر مەن باقىلاۋشىلاردىڭ اشىق سوت وتىرىستارىنا جىبەرىلمەگەندەرى جايلى مəلىمدەمەلەر بولدى.

2006 جىلى قابىلدانعان زاڭنامالىق اكتىلەرگە سəيكەس، اۋىر قىلمىستىق ىستەردىڭ القا بيلەر سوتىندا قارالۋى جىل بارىسىندا ودان ءəرى جالعاستى. باقىلاۋشىلار القا بيلەرىن تاڭداۋ əرقيلى مəنەردە جۇرگىزىلگەنىن، سوتقا قاتىسۋشىلاردىڭ جاڭا جۇيەنى بىلمەگەنىن جəنە القا بيلەرىمەن بىرگە كەڭەسەتىن سۋديانىڭ ىستە ۇستەمدىك ەتۋگە بەيىم بولعانىن اتاپ ايتتى. دەگەنمەن باقىلاۋشىلاردىڭ ايتۋىنشا اقتالۋ شەشىمدەردىڭ سانى ءوستى. جىل ىشىندە القا بيلەر قاتىسقان 47 سوت ءماجىلىسى بولىپ، 69 ايىپتالۋشىنىڭ ءىسى قارالدى; القا بيلەرى 32 ادامعا ايىپتاۋ ۇكىمىن شىعارىپ، 14 ادامدى اقتادى. ايىپتالۋشىلىردىڭ 16 ءىسىن قاراستىرعان ەكى سوت شەشىمى اپەللياتسياعا جىبەرىلىپ، جىل اياعىنا دەيىن شەشىلگەن جوق.

قىلمىستىق ىستەردەگى ايىپتالۋشىلار ادۆوكات قىزمەتىنە اقى تولەي الماسا، ۇكىمەت تاراپىنان قامتاماسىز ەتىلەتىن ادۆوكات جالداۋعا جانە زاڭدىق كەڭەس الۋعا قاقىلى. قىلمىستىق ءىس جۇرگىزۋ كودەكسىنە سəيكەس، ەگەر ايىپتالۋشى جاسى كəمەلەتكە جەتپەگەن، اقىل-ەسى كەم نەمەسە مۇگەدەك بولسا، سوت ۇدەرىسى جۇرگىزىلەتىن تىلدە سويلەمەسە، نە بولماسا وعان 10 نە ودان دا كوپ جىلعا تۇرمەگە جابىلۋ قاۋپى تونسە، ونىڭ ادۆوكاتى بولۋى ءتيىس. ءىس جۇزىندە، ادۆوكاتتار قىلمىستىق ىستەردىڭ تەك جارتىسىنا عانا قاتىسقان دەگەن اقپار بار، ونىڭ ءبىر سەبەبى، . ۇكىمەتتىڭ ادۆوكاتتارعا اقى تولەۋگە جەتكىلىكتى قورى بولماعان. زاڭ، سونداي-اق، ايىپتالۋشىلارعا ءوز ءىسىن قارايتىن سوتقا قاتىسۋعا، سوتتا ءسوز سويلەۋگە جəنە ءوزىن قورعايتىن كۋəگەر شاقىرۋعا قۇقىق بەرەدى.

الماتى وبلىستىق سوتى 20 قازاندا تومەنگى دەڭگەيدەگى سوتتىڭ 3 قىركۇيەكتە شىعارعان بەلگىلى ادام قۇقىقتارىن قورعاۋشى ەۆگەني ءجوۆتيستى جول اپاتى سالدارىنان ادام ولتىرگەنى ءۇشىن ءتورت جىلعا باس بوستاندىعىنان ايىرۋ تۋرالى ۇكىمىن كۇشىندە قالدىردى.بۇل ۇكىم 26 ماۋسىمدا ءجوۆتيستىڭ ءوز كولىگىمەن جاياۋ جۇرگىنشىنى قاعىپ ولتىرگەنىنە بايلانىستى شىعارىلدى. الماتى وبلىستىق سوتىنىڭ 10 جەلتوقساندا وتكەن القا ماجىلىسىندە سوت جوۆتيس قورعاۋشىلارىنىڭ تالابىن ورىنداماي، اپەللياتسيالىق سوتتىڭ شەشىمىن قايتا قاراۋدان باس تارتتى. جىل سوڭىنا دەيىن ءجوۆتيستىڭ ءوز ءىسىن قايتا قاراۋدى تالاپ ەتىپ شاعىمداناتىن-شاعىمدانبايتىنى جايلى انىق اقپارات بولمادى. جەرگىلىكتى جانە حالىقارالىق ادام قۇقىقتارىن قورعاۋشىلار مەن باقىلاۋشىلار سوت جۇيەسىندە كوپتەگەن كەمشىلىك بولعانىن قاتتى سىنعا الدى. كەيبىر باقىلاۋشىلار ۇكىمەتتى كوپ سىنايتىن جوۆتيسكە قاتىستى شىعارىلعان قاتاڭ ۇكىمنىڭ ساياسي استارى بار دەگەن پىكىر ايتتى.

ساياسي تۇتقىندار مەن قاماۋعا الىنعاندار

جەرگىلىكتى جانە حالىقارالىق ادام قۇقىقتارىن قورعاۋشى ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمداردىڭ ايتۋىنشا، ەۆگەني ءجوۆتيستىڭ تۇرمەگە جابىلۋى ەلدىڭ 2010 جىلى ەۋروپاداعى قاۋىپسىزدىك جانە ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنا (ەقىۇ) توراعالىق ەتۋ قارساڭىندا ۇكىمەتكە سىن ايتۋشى ەڭ بەلسەندى ادامنىڭ ء ۇنىن وشىرۋگە باعىتتالعان دەپ سانايدى.

ازاماتتىق سوت امالدارى جانە سوت قورعاۋى

ەكونوميكالىق جانە ازاماتتىق سوت سۋديالارى ازاماتتىق ىستەردى قاراعاندا قىلمىستىق ىستەر سوتىنىڭ قۇرىلىمىن كوبىنە قاز-قالپىندا قايتالايدى.

زاڭ مەن كونستيتۋتسياعا سəيكەس، ازاماتتىق داۋ-داماي سوتتا شەشىلەدى. ءىس جۇزىندە باقىلاۋشىلار ازاماتتىق سوتتى جەمقور جəنە سەنىمسىز دەپ سانايدى. باقىلاۋشىلار ازاماتتىق ىستەگى تاراپتاردىڭ əسىرەسە سوت əكىمشىسىنە بەلگىلى ءبىر سومادا اقشا تولەۋگە كەلىسپەگەن كەزدە سوت شەشىمىن جۇزەگە اسىرۋدا كوپ قيىندىق كورگەنىن ايتتى.

ع. جەكە ومىرگە، جانۇياعا، ۇيگە نەمەسە حات-حابارعا زاڭسىز قول سۇعۋ

كونستيتۋتسيا مەن زاڭ مۇنداي əرەكەتتەرگە تىيىم سالادى، دەي تۇرعانمەن، ۇكىمەت كەيبىر كەزدەرى بۇل قۇقىقتاردى بۇزىپ وتىردى.

زاڭ پروكۋراتۋراعا ازاماتتاردىڭ كونستيتۋتسيالىق قۇقىقتارىن شەكتەۋگە كەڭ مۇمكىندىك بەرەدى. ۇقك، ءىىم، قارجى پوليتسياسى جəنە باسقا ورگاندار باس پروكۋراتۋرانىڭ كەلىسىمىمەن جەكە حات-حابار جəنە قارجى قۇجاتتارىنىڭ قۇپيالىعىن، سونىمەن قاتار، جەكەمەنشىك ۇيگە قول سۇعىلماۋ قۇقىعىن بۇزا الادى. سوت پروكۋراتۋرانىڭ شەشىمىن داۋلايتىن ىستەردى قاراۋى مۇمكىن، بىراق ول قول سۇعۋدى توقتاتۋعا شۇعىل بۇيرىق بەرە المايدى. پارلامەنت 3 ماۋسىمدا قىلمىستىق ءىس جۇرگىزۋ كودەكسىنە وزگەرتۋلەر ەنگىزىپ، پوليتسياعا رۇقسات وردەرىنسىز-اق تەلەفونمەن بولعان əڭگىمەنى تىڭداۋعا جانە ونى تاسپاعا جازىپ الۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن جاعدايلاردىڭ ءتىزىمىن ۇزارتتى جəنە بۇرىنعىداي وتە شۇعىل ءارى وتە جوعارى ماڭىزداعى ىستەرمەن قوسا ماڭىزدىلىعى ورتا دەڭگەيدەگى ىستەردە دە جەكە ومىرگە قول سۇعۋ مۇمكىندىگى بەرىلدى.

ۇكىمەتتىڭ قارسىلاستارى مەن ولاردىڭ وتباسى مۇشەلەرى وزدەرىنىڭ ءجۇرىس-تۇرىستارى مەن تەلەفون شالىستارىن ۇكىمەتتەگىلەردىڭ اندا-ساندا باقىلاپ وتىرعانىن حابارلاۋمەن بولدى.

فوتو:http://www.vokrugsveta.ru

ادام قۇقىقتارى جونىندەگى حالىقارالىق ۇيىمداردىڭ ەسەبى

جالعاسى..

ۇزدىك ماتەريالدار

باس گازەت ورالماندارعا نەگە شۇيلىكتى؟

«سولاي ەمەس پە؟»

دوس كوپ پە، دۇشپان كوپ پە؟

ۇلتتىق بىرەگەيلەنۋ: قانداستاردىڭ ءرولى قانداي؟