پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆ «كولەڭكەلى ەكونوميكانىڭ كولەمىن ازايتۋ كەرەك» دەپ تالاپ قويعان سايىن ونىڭ ارتا بەرەتىن سەبەبى نەدە؟

رەسمي مالىمەتتەرگە قاراعاندا، ءجىو 19 پايىزى «كولەڭكەلى» اينالىستا ءجۇر ەكەن. ال رەسمي ەمەس مالىمەتتەرگە قاراعاندا بۇدان دا كوپ. بۇل جۋىق شامامەن اينالىستاعى 44 ميلليارد دوللاردان تۇسەتىن سالىق بيۋدجەتكە تۇسپەي «قاشىپ» جۇرگەندىگىن كورسەتەدى. ال سونشاما سالىق بيۋدجەتكە تۇسكەن بولسا قانشاما الەۋمەتتىك ماسەلەلەر شەشىلگەن بولار ەدى.

وسى ماسەلەگە نازار اۋدارعان ەكونوميست-دەپۋتات تۇرسىنبەك ومىرزاقوۆ ءماجىلىستىڭ سوڭعى وتىرىسىندا ەكونوميكا جانە بيۋدجەتتىك جوسپارلاۋ ءمينيسترى ەربولات دوساەۆقا دەپۋتاتتىق ساۋال جولدادى. وندا دەپۋتات 2012 جىلى «كولەڭكەلى ەكونوميكاعا» قارسى كۇرەستىڭ 2013-2015 جىلدارعا ارنالعان 80 بەتتىك كەشەندى جوسپارى قابىلدانعانىن ەسكە سالدى. بۇل جوسپاردا «كولەڭكەمەن» كۇرەسكە 122 شارا بەلگىلەنگەن ەكەن. سونىڭ 100-ءى 2013 جىلى ورىندالۋى كەرەك-ءتى. الايدا  سونىڭ بىرەۋى دە ورىندالماي، كەشەندى جوسپار 80 بەتتىك ء«ولى قۇجات» بولىپ جاتقان كورىنەدى. دەپۋتات ورىندالمايتىنى بار ونى نەگە قابىلدادىق دەگەن زاڭدى سۇراق قويدى.

وسىنى ايتا كەلىپ دەپۋتات ومىرزاقوۆ «كولەڭكەمەن» كۇرەستى كۇشەيتۋ كەرەك قوي دەگەن تالاپ قويىپ جانە ءوزى وسى كۇرەستە ءتيىمدى ءتاسىل رەتىندە تومەندەگى امالداردى ۇسىندى:

پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆ «كولەڭكەلى ەكونوميكانىڭ كولەمىن ازايتۋ كەرەك» دەپ تالاپ قويعان سايىن ونىڭ ارتا بەرەتىن سەبەبى نەدە؟

رەسمي مالىمەتتەرگە قاراعاندا، ءجىو 19 پايىزى «كولەڭكەلى» اينالىستا ءجۇر ەكەن. ال رەسمي ەمەس مالىمەتتەرگە قاراعاندا بۇدان دا كوپ. بۇل جۋىق شامامەن اينالىستاعى 44 ميلليارد دوللاردان تۇسەتىن سالىق بيۋدجەتكە تۇسپەي «قاشىپ» جۇرگەندىگىن كورسەتەدى. ال سونشاما سالىق بيۋدجەتكە تۇسكەن بولسا قانشاما الەۋمەتتىك ماسەلەلەر شەشىلگەن بولار ەدى.

وسى ماسەلەگە نازار اۋدارعان ەكونوميست-دەپۋتات تۇرسىنبەك ومىرزاقوۆ ءماجىلىستىڭ سوڭعى وتىرىسىندا ەكونوميكا جانە بيۋدجەتتىك جوسپارلاۋ ءمينيسترى ەربولات دوساەۆقا دەپۋتاتتىق ساۋال جولدادى. وندا دەپۋتات 2012 جىلى «كولەڭكەلى ەكونوميكاعا» قارسى كۇرەستىڭ 2013-2015 جىلدارعا ارنالعان 80 بەتتىك كەشەندى جوسپارى قابىلدانعانىن ەسكە سالدى. بۇل جوسپاردا «كولەڭكەمەن» كۇرەسكە 122 شارا بەلگىلەنگەن ەكەن. سونىڭ 100-ءى 2013 جىلى ورىندالۋى كەرەك-ءتى. الايدا  سونىڭ بىرەۋى دە ورىندالماي، كەشەندى جوسپار 80 بەتتىك ء«ولى قۇجات» بولىپ جاتقان كورىنەدى. دەپۋتات ورىندالمايتىنى بار ونى نەگە قابىلدادىق دەگەن زاڭدى سۇراق قويدى.

وسىنى ايتا كەلىپ دەپۋتات ومىرزاقوۆ «كولەڭكەمەن» كۇرەستى كۇشەيتۋ كەرەك قوي دەگەن تالاپ قويىپ جانە ءوزى وسى كۇرەستە ءتيىمدى ءتاسىل رەتىندە تومەندەگى امالداردى ۇسىندى:

بىرىنشىدەن, كاسىپورىندار مەن فيرمالاردىڭ ەڭبەكاقىنى كونۆەرتكە سالىپ بەرۋىن توقتاتۋ كەرەك. ەڭبەكاقىنى وسىلاي بەرۋ ارقىلى جۇمىس بەرۋشىلەر زەينەتاقى قورىنا ەشقانداي تولەم اۋدارمايدى. سونىمەن قاتار تابىس سالىعىن ۇستامايدى. سايىپ كەلگەندە بيۋدجەتكە تۇسۋگە ءتيىستى قاراجات جالتارىپ كەتەدى. سوندىقتان وسى شارۋاعا قارسى ءتيىمدى شارا قولدانىلۋى كەرەك. ول جاڭا اكىمشىلىك كودەكستە كورسەتىلگەنى ءجون. ءتيىمدى شارا – ۇلكەن كولەمدەگى ايىپپۇل بولا ما، الدە جۇمىس بەرۋشىنىڭ ليتسەنزياسىن قايتارىپ الۋ بولا ما، ايتەۋىر ول وتە قاتاڭ بولعانى دۇرىس.

ەكىنشىدەن, دەيدى دەپۋتات، قازاقستاننىڭ زور بايلىعى قازىر وففشورلى زونالارعا (جەڭىلدەتىلگەن سالىقتى) اعىلىپ جاتىر. ماسەلەن، ۆيرگين ارالدارىنا 3,6 ملرد.، سەيشەل ارالدارىنا 2,6 ملرد.، كيپرگە 1,9 ملرد. دوللار جانە ت.ب. قازاقستاندىق قاراجاتتار اۋدارىلىپتى. ەندى رەسەي دە قيىر شىعىستا وففشور زونا اشپاقشى. قازاقستاننىڭ قالعان بايلىعى سوندا كەتەدى دەي بەرىڭىز. سوندىقتان، ونىڭ الدىن الۋ ءۇشىن ءوزىمىزدىڭ ەلىمىزدە نەگە وففشورلى زونا اشپاسقا؟ ءبىزدىڭ ەلىمىزدە بىرنەشە ارناۋلى ەكونوميكالىق زونالار بار عوي، سونىڭ ءبىرىن وففشور زوناعا اينالدىرساق، سىرتقا اعىلعان اقشا ىشتە قالار ەدى، دەيدى دەپۋتات.

 تۇرسىنبەك قازەنۇلىنىڭ نازار اۋدارتقان ءۇشىنشى ماسەلەسى بۋكمەكەرلىك كونتورالارعا قاتىستى بولدى. دەپۋتاتتىڭ ايتۋىنا قاراعاندا قازىر ەلىمىزدەگى بۋكمەكەرلىك بيزنەس قاۋىرت ءوسىپ بارا جاتقان كورىنەدى. الايدا ولاردىڭ تولەپ جاتقان سالىعى وتە ماردىمسىز، ءتىپتى جوق دەۋگە بولادى. سوندىقتان وسى سالاعا قاتتى نازار اۋدارىپ، ولاردىڭ سالىقتان جالتارماۋىن قاداعالايتىن قۇجات دايىندالۋى كەرەك. وندا بۇل بيزنەستىڭ سالىق كولەمىنىڭ ارتتىرىلعانى دا قاراستىرىلسىن، دەدى دەپۋتات.

ء «وزىڭ بىلمەسەڭ بىلگەننىڭ ءتىلىن ال» دەمەكشى ەربولات دوساەۆ مىرزا وسى ۇسىنىستاردى اياقسىز قالدىرماسا ەكەن دەپ تىلەيىك.

مارينا كاكيماكي، جۋرناليست

Abai.kz