«جاماننان جاقسى تۋسا دا تارتپاي قويماس نەگىزگە»...
كونە جىراۋلاردان قالعان كوشەلى ءسوزدىڭ ءبىرى ەكەن بۇل. جاماننان تۋعان جاقسى ما، الدە جاقسىدان تۋعان جامان با، نەگىزىنە ءتۇبى ءبىر تارتاتىنى راس تا شىعار. وعان داۋىمىز جوق. ال ادامنىڭ ومىرگە العاش قادام باسقان كەزدە ۇيرەنگەن كاسىبى جانىنان ەش قالمايدى ەكەن. ول قايدا بارسا دا، قانداي قىزمەتتىڭ «قىل قۇيرىعىن» ەرتتەپ مىنسە دە اڭسارى باستاپقىداعى ىسىنە باستاپ تۇراتىن بولسا كەرەك. دەگەندە، مىنە، ادىلبەك جاقسىبەكوۆ «افالينانىڭ قارعۋى» اتتى شىتىرمان ءفيلمنىڭ ستسەناريىن جازىپ، مۇقىم جۇرتتى تاڭ قالدىرىپ وتىر.

«جاماننان جاقسى تۋسا دا تارتپاي قويماس نەگىزگە»...
كونە جىراۋلاردان قالعان كوشەلى ءسوزدىڭ ءبىرى ەكەن بۇل. جاماننان تۋعان جاقسى ما، الدە جاقسىدان تۋعان جامان با، نەگىزىنە ءتۇبى ءبىر تارتاتىنى راس تا شىعار. وعان داۋىمىز جوق. ال ادامنىڭ ومىرگە العاش قادام باسقان كەزدە ۇيرەنگەن كاسىبى جانىنان ەش قالمايدى ەكەن. ول قايدا بارسا دا، قانداي قىزمەتتىڭ «قىل قۇيرىعىن» ەرتتەپ مىنسە دە اڭسارى باستاپقىداعى ىسىنە باستاپ تۇراتىن بولسا كەرەك. دەگەندە، مىنە، ادىلبەك جاقسىبەكوۆ «افالينانىڭ قارعۋى» اتتى شىتىرمان ءفيلمنىڭ ستسەناريىن جازىپ، مۇقىم جۇرتتى تاڭ قالدىرىپ وتىر.

جاقسىبەكوۆ مىرزانىڭ بيلىك دالىزىندەگى جاناما اتى - «جاقسى». قىسقاسى، ءبىزدىڭ «جاقسىمىز» نەگىزىنە تارتىپ جاتىر. ويتكەنى، بۇگىنگى قورعانىس ءمينيسترى، استانامىز استانا استانا اتالعان تۇستاعى (تۋ، نە بوپ كەتتى ءوزى؟) العاشقى اكىم ادىلبەك جاقسىبەكوۆ ەڭبەك جولىن كلۋبتا كينومەحانيك بولىپ باستاعان كىسى. ءيا-ءيا، كادىمگى كينومەحانيك. وزگە كينومەحانيكتەردەن وتە كەتكەندەي وزگەشەلىگى دە كوزگە ىلىنبەپتى. كۇنقاعارى بەتىن جاپقان تەلپەگىن ميلىقتاتا كيىپ، مۇرنىنان مۇرجا جاساپ جۇرەتىن ەدى دەيدى بىلەتىندەر. تاعى دا سول بىلەتىندەردىڭ سوزىنە سەنسەك، ءبىزدىڭ  قازىرگى قورعانىس ءمينيسترىمىز كينومەحانيكتىڭ اساي-مۇسەيىن  كوتەرىپ جۇرگەن كەزىندە «وتتى سۋدى» ءتاۋىر-اق سىلتەگەن كورىنەدى. سويتكەن تەلپەكباسقا توتەننەن باق كەلىپ قونادى دا، ەل بىلەتىن، قارا حالىق ىعاتىن، بويىندا قازاقتىڭ قاسىقتاي قانى قالماعان ادىلبەك جاقسىبەكوۆ دەيتىن ءاپ-ادەمى شەنەۋنىك بولىپ شىعا كەلەدى.

جاقسىبەكوۆ دەسەك، ونىڭ استانا اكىمى رەتىندە ەلوردانى «سيتي-ميتيگە» تولتىرعان «ەڭبەگى» ەسكە تۇسەدى. اقمولانىڭ ءتول تۋماسى. مامين ەكەۋى جەرگىلىكتى جىگىتتەردىڭ نامىسىن تاپتاپاي اتقان مىنگەن ازاماتتار ەسەبىندە دەپ ەستيمىز. مۇنىڭ جانە وتىرىگى شامالى. ويتكەنى ايماقتار مەن ءىرى قالالاردى بيلىك باسىنداعىلار ءوزارا ءبولىسىپ العانى جۇرتقا ءمالىم. مىسالى، اقتوبە وبلىسى پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنىڭ باسشىسى اسلان مۋسيندىكى. اسلان مۋسين اتىراۋعا دا ءوز ادامىن قالدىرعالى بەرى ەلىمىزدىڭ باتىس ايماعىندا اسا ىقپالدى تۇلعاعا اينالدى. اسەكەڭنىڭ وسىنداي ءىرى ادىمدارى باتىستىڭ تاعى ءبىر قاراكوگى يمانعالي تاسماعامبەتوۆكە ۇنامايدى.

وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىن شوكەەۆ-تۇرىسبەكوۆ تاندەمى سۇراپ تۇر.

جەتىسۋ - ۇمبەتوۆ پەن ەسىموۆتىكى.

قاراعاندى مەن جەزقازعانعا ەكى ەگىز (اكىم نىعماتۋللين مەن دەپۋتات نىعامتۋلليندى ايتامىز) ەگە.

ەندەشە، ەلدىڭ ساياسي ورتالىعى ەڭسە تىكتەگەن ءوڭىردىڭ ورەندەرى نەگە وگەي حال كەشسىن؟ جاقسىبەكوۆ وزىمەن كىمدى بولسا دا ساناستىراتىنداي بەدەلدىڭ ادامى. ادىلبەكتىڭ، اسىرەسە، ەلباسىنىڭ الدىندا بەدەلدى ەكەنى اڭعارىلىپ تۇرادى. بۇل ادام بەدەلدى عانا ەمەس، ەلباسى ءۇشىن ءتىپتى سۇيكىمدى جاننىڭ ءبىرى سياقتى. رەسەيدەگى قازاقستاننىڭ ەلشىسى بولعان جاقسىبەكوۆ استانادا وتكەن ءبىر ۇلىق جيىنعا كەلە قالعاندا وعان ساعىنىپ، جانارىمەن ايالاپ جاقسى اجارمەن قاراعان نازارباەۆتى مەملەكەتتىك ارنالار جارىسا كورسەتكەن ەدى. تەگىندە، پرەزيدەنتتىڭ ادىلبەك جاقسىبەكوۆكە ەلجىرەي قارايتىنداي ءجونى دە بار ەكەن. «جاقسى» ماسكەۋدە جاي جاتپاي «افالينانىڭ قارعۋى» اتتى تريللەردىڭ ستسەناريىن جازىپ، رەسەيلىك كينورەجيسسەر ەلدار ورازباەۆپەن بىرىگىپ كينو ءتۇسىرىپ تاستاپتى.

-  بۇل فيلم وسىدان 5-6 جىل بۇرىن بولعان وقيعا تۋرالى باياندايدى. فيلمدە ماحاببات پەن سۇيىسپەنشىلىك، باتىرلىق پەن قايسارلىق، ىشكى ىستەر سالاسى قىزمەتكەرلەرىنىڭ ءوز قىزمەتتەرىنە دەگەن ادالدىعى كورىنىس تاپتى. سيۋجەت ويدان شىعارىلعان، كەيبىر كەيىپكەرلەردى ومىردەن الدىم. قازاق كينوسىنىڭ دامۋى ءۇشىن ءوز ۇلەسىمدى قوسقىم كەلگەندىكتەن قولىما قالام ۇستاپ وسى تۋىندىعا كىرىستىم، - دەيدى مينيستر حابار ارناسىنىڭ تىلشىسىنە بەرگەن سۇحباتىندا.

فيلمدە ەكى ەلدىڭ پرەزيدەنتتەرىنە قاستاندىق جاسالماق بولعانى بايان ەتىلەدى. ياعني،   وسىدان 5-6 جىل بۇرىن دەگەندە، ەكپىنى ەلدى توڭكەرە جازداعان 2005 جىلدىڭ  الاتاسقىنى شىتىرمان ءفيلمنىڭ وزەگىنە اينالعانعا ۇقسايدى. ويىڭىزعا بىردەن نەندەي وقيعانىڭ ورالعانىن تۇسىنەمىن. تۋرا سول: راحات اليەۆ. جاقسىبەكوۆتىڭ ايتۋىنداعى «ومىردەن الىنعان كەيبىر كەيپكەرلەردىڭ» «باس قاھارمانى» وتانىنا وپاسىزدىق جاساماققا اركەتتەنگەن راحات اليەۆ جانە ونىڭ بانداسى ەكى ەلباسشىسىنا: قازاقستان مەن رەسەي پرەزيدەنتتەرىنىڭ ومىرىنە قاۋىپ توندىرەدى. رەسەي پرەزيدەنتىنە قايدام، راحاتتىڭ قازاقستان پرەزيدەنتىن ورنىنان تايدىرۋعا شىنداپ كىرىسكەنى ءومىر شىندىعىنا سايادى. بايقايسىز با، ءبىز قانداي كەرەمەت قوعامدا ءومىر سۇرۋدەمىز! باستان كەشكەن تاعدىرىمىز تابان استىندا كوركەم تۋىندىنىڭ تاقىرىبىنا اينالىپ، كوك ساندىقتان اتىس-شابىس ىزدەپ تەلمەڭدەگەن جۇرتتىڭ ايىزىن قاندىرۋدا. پرەزيدەنتىمىز نەشە جىلدان بەرى اقىن-جازۋشىلارعا بۇگىنگى زاماننىڭ كەلبەتى تۋرالى شىعارما جازىڭدار دەۋمەن كەلەدى. كەڭەس وكىمەتىنىڭ كوك ايرانىنا تويىپ كوكجالقاۋ بولىپ قالعان جازۋشىلارىمىز الايدا، ۇلكەن كىسىنىڭ ايتقان ءوتىنىشىن ورىنداماي-اق قويدى. سوسىن... ەكس-كينومەحانيك ستسەناري جازىپ، كينو تۇسىرۋگە كىرىسپەگەندە قايتەدى ەدى؟ بۇرىنعى اسپاساز، كوپشىلىك جۇرت كوزتىگىپ قاراي باستاعان «جەتىمدەر» دەيتىن زاماناۋي ءفيلمنىڭ رەجيسسەرى ەركىن راقىشەۆتان قاي جەرى كەم ونىڭ؟

شىتىرمان وقيعاعا تولى تۇڭعىش قازاق تريللەرىنىڭ تۇسىرىلۋىنە قاراقشىلىق ارەكەتتەرىمەن ىقپال ەتكەن راحاتقا «راحمەت». وسىنداي ءومىر شىندىعىن شىنايى بەينەلەگەن ءفيلمنىڭ تۇسىرىلۋىنە ىقىلاس تانىتقان ەلباسىنا العىسىمىز ءتىپتى شەكسىز. ايتپەسە، ەلدەن ۇيات-تى. مۇنداي فيلم تۇسىرىلمەسە، وزگە جۇرت «بۇ قازاقستان قىلمىسسىز، مافياسىز، كوررۋپسياسىز قالاي ءومىر كەشۋدە ءوزى؟» دەپ، ءبىزدى مۇلدە قور سانار ەدى عوي. زامانى وزعان اقش سياقتى مەملەكەتتەردە پرەزيدەنت، پرەزيدەنتتىڭ جارى كەز كەلگەن ءفيلمنىڭ كەيىپكەرى بولىپ جۇرە بەرەدى. رەجيسسەرلەر ولاردى وتانىن شىن سۇيگەن، ادىلدىكتى تۋ ەتكەن تۇلعالار ەتىپ كورسەتىپ جاتادى. ەندەشە، نازارباەۆتىڭ قايراتكەرلىك بولمىسىن كينو الەمىندە ايگىلەۋدىڭ سوكەتتىگى جوق. ءسىز كەلىسىڭىز، ياكي كەلىسپەڭىز بۇل ءداۋىر ءبارىبىر  - نازارباەۆتىڭ ءداۋىرى. نۇرسۇلتان ءابىشۇلىن الىپ بارىپ ابىلاي زامانىمەن نەمەسە ءابىلحايىر كەزەڭىمەن ارالاستىرۋدىڭ قاجەتى قانشا؟ تاريحتان بىلەتىن تاقۇل-تۇقىل دۇنيەسىن انادا دا، مىندا دا تىقپالاپ تىپىرلايتىن رەجيسسەرلەرىمىز ساحانا مەن كينودا پرەزيدەنت نازارباەۆتى حان ابىلايمەن پاراللەل بەينەلەپ وسى كۇنگە دەيىن ەلدى ىعىر ەتتى ەمەس پە؟

حوش، سونىمەن فيلم جايىنداعى اڭگىمەمىزگە قايتالىق.

كينونىڭ رەجيسسەرى - ەلدار ورازباەۆ دەگەن رەسەيلىك ازامات. رەسەيدە جۇرگەن تيمۋر بەكمامبەتوۆ سياقتى مىقتىلارىمىزدىڭ ءبىرى شىعار دەپ توپشىلايمىز.

باستى رولدەردىڭ بىرىندە قۇدايدىڭ قازاق كينوسىنا بولا بەرە سالعان قىرعىز اكتەرى بەيشەناليەۆتىڭ بالاسى ءازيز بەيشەناليەۆ وينايدى. فارحات امانقۇلوۆ دەيتىن الىپتىڭ دا اتى اتالىپ جاتىر. قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ باسىنا قاۋىپ توندىرەتىن سۇمدىق وقيعاعا قۇرىلعان فيلمدە قازاق اكتەرلارىنان، ايتەۋىر، ەرىك جولجاقسىنوۆ بار كورىنەدى. كينو سىنشىلار اتالعان ءفيلمنىڭ كورەرمەنى كوپ بولاتىنىنا قازىردەن سەنىم بىلدىرۋدە. جارىسا ماقتاۋدىڭ دا «مايدانى» باستالىپ كەتكەندەي. حابار ارناسىنىڭ ءجۋرناليسى مىسالى، تيمۋر بەكمامبەتوۆتىڭ اۋزىنا «افالينانىڭ قارعۋىنا» بايلانىستى «اق كوڭىل فيلم» دەگەن ءسوز سالىپ جىبەردى. بەكمامبەتوۆ تريللەردەگى وقيعالار تۋراسىندا  «ونا نايۆنايا، نو حوروشيە فيلمى ۆسەگدا نايۆنى» دەگەن سياقتى ەدى. قايران قازاقتىڭ ءتىلىن ورىسشانىڭ قوتارماسى جاساپ العان ءبىزدىڭ تەلەجۋرناليستيكاداعى اعايىندار نايۆنىي، ياعني اڭعال، نانىمسىز دەگەندى «اق كوڭىل» دەپ ايداپ شىقتى.

ايتپاقشى، «اق كوڭىل» فيلمدەگى افالينا دەگەن نە پالە؟ افالينا دەگەن دەلفيننىڭ سۇيىرتۇمسىق ءبىر ءتۇرى ەكەن. قازاقتىڭ تەڭىزى مەن كولىندە كەزدەسپەيتىن ماقۇلىق. ءۇندى مۇحيتىندا، تىنىق مۇحيتىنىڭ سولتۇستىك بولىگىندە، قاراتەڭىزدە ءومىر سۇرەدى دەيدى بالىق شارۋاشىلىعىنان حاباردار ەتەتىن دەرەك كوزدەرى. ورىستار سۇيىرتۇمسىق دەلفيننىڭ تۇقىمىن تۇزداي قۇرتىپ الا جازداعان سوڭ قىزىل كىتاپقا ەنگىزىپ قادىر تۇتىپ جاتقان كورىنەدى. ورىسقا قادىرلىنى قاعا بەرىستە قالدىرىپ ءبىزدى جىن ۇرىپ پا؟ ءسويتىپ باۋىرىن جارقىراتىپ سۋ بەتىندە اسپانعا قارعيتىن افالينانى تۇڭعىش تريللەرىمىزدە اتاققا شىعاردىق. اتاققا شىققان «افالينا» ەلباسىنا «ءومىر بويى ەلدى ءبىر ءوزىڭىز باسقارا بەرىڭىز» دەگەن باسەكە بايگەنىڭ دە الدىنا شىعىپ كەتكەن سياقتى. سەبەبى، نازارباەۆ  الگىندەي ۇسىنىستاردى شىنىمەن قابىلداي ما، جوق پا ول جاعى بەلگىسىز. ال، «افالينا» بولسا، ناقتى ەڭبەكتىڭ ناتيجەسى رەتىندە ەلىمىزدەگى كينوكلۋبتاردىڭ ەكراندارىندا «تۋلاپ» جاتىر. ءبىر كەزدەگى تەلپەكباس كينومەحانيكتىڭ تىلەگى ورىندالدى. ەندى ونىڭ تىلەگى تەك ورىندالىپ قانا وتىراتىن بولار...

P.S. ادىلبەك جاقسىبەكوۆ ستسەنريىن جازعان تريللەردەن كەيىن ءبىزدىڭ بارىمىزگە تاريحتا قالۋدىڭ ءساتى تۋعان سەكىلدى. نەگە دەسەڭىز،  بۇگىننەن باستاپ ءار كوررۋپتسيونەر، ءار مافيوزنيك ءوزىنىڭ ادىلبەگىن تاۋىپ الىپ كينو-ستسەناري جازدىرا بەرسە دە بولادى. مىرزالار، مۇنداي مۇمكىندىكتى جىبەرىپ الماڭىزدار!

فوتو: rus.azattyq.org