الاش پەساسى - «مۇرات ءۇشىن مايدان»

  بۇل پەسانىڭ تابىلۋى دا، ارعى تاريحىنداعى جازىلۋى دا ءبىز ءۇشىن وتە توسىن جاڭالىق بولىپ تۇر.

         پەسانىڭ اتى – «مۇرات ءۇشىن مايدان». اۆتورى – تيتاقوۆ مۇحتىزار تولەكۇلى. شىعارما 1935 جىلى جازىلعان.

پەسانى بىزگە جەتكىزىپ وتىرعان ازامات – ايدىن ىرىسبەكۇلى. بۇل تۋىندىنىڭ تۇپنۇسقاسى قر ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتى شىعىس قازاقستان وبلىسى بويىنشا دەپارتامەنتى سەمەي قالاسى باسقارماسىنىڭ مۇراعاتىندا ساقتالعان. اتالعان باسقاراما باستىعىنىڭ ورىنباسارى س.ءاشىموۆ مىرزا سەمەي قالاسى مادەنيەت جانە تىلدەردى دامىتۋ ءبولىمىنىڭ باستىعى ق.نۇرقاسىمعا جولداعان جاۋاپ حاتىندا (09.01.2013 جىل) وسىلاي دەپ جازعان.

ءبىز مۇحتىزار تۋرالى كوپ بىلمەيمىز.  حح عاسىردىڭ 20-30 جىلدارىنداعى باسپاسوزدە دە ونىڭ اتى كوپ كەزدەسە بەرمەيدى.

الاش پەساسى - «مۇرات ءۇشىن مايدان»

  بۇل پەسانىڭ تابىلۋى دا، ارعى تاريحىنداعى جازىلۋى دا ءبىز ءۇشىن وتە توسىن جاڭالىق بولىپ تۇر.

         پەسانىڭ اتى – «مۇرات ءۇشىن مايدان». اۆتورى – تيتاقوۆ مۇحتىزار تولەكۇلى. شىعارما 1935 جىلى جازىلعان.

پەسانى بىزگە جەتكىزىپ وتىرعان ازامات – ايدىن ىرىسبەكۇلى. بۇل تۋىندىنىڭ تۇپنۇسقاسى قر ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتى شىعىس قازاقستان وبلىسى بويىنشا دەپارتامەنتى سەمەي قالاسى باسقارماسىنىڭ مۇراعاتىندا ساقتالعان. اتالعان باسقاراما باستىعىنىڭ ورىنباسارى س.ءاشىموۆ مىرزا سەمەي قالاسى مادەنيەت جانە تىلدەردى دامىتۋ ءبولىمىنىڭ باستىعى ق.نۇرقاسىمعا جولداعان جاۋاپ حاتىندا (09.01.2013 جىل) وسىلاي دەپ جازعان.

ءبىز مۇحتىزار تۋرالى كوپ بىلمەيمىز.  حح عاسىردىڭ 20-30 جىلدارىنداعى باسپاسوزدە دە ونىڭ اتى كوپ كەزدەسە بەرمەيدى.

ۇقك مۇراعاتىندا ساقتالعان انكەتا جاۋابىنا قاراعاندا، ول 1904 جىلى 22 اقپاندا قاراقارالىدا تۋعان. نكۆد ۇستاعان ۋاقىتتا سەمەي قالاسى حلەبنايا كوشەسى № 18 ۇيدە تۇرىپتى. ءبىلىمى تولىق جوعارى ەمەس. ءنوۆوسىبىر قالاسىنداعى باتىس ءسىبىر حالىق شارۋاشىلىعى ينستيتۋتىندا وقىپتى. پارتيا قاتارىندا بولماعان. تۇتقىنداعان شامادا (25 اقپان 1936 جىل) اكەسى تولەك – 63, اناسى جامال – 58, ءىنىسى ەسكەندىر – 13 جاستا ەكەن. قالامگەر «1917 جىلدىڭ اقپانىنا دەيىن – قارقارالىدا وقىدىم، 1932 جىلعا دەيىن ارا-تۇرا بولماسا، ءاردايىم وقۋدا بولدىم» دەپ كورسەتەدى. كەسىلگەن ساتياسى – ايگىلى 58/10. (№1-2 سۋرەتتەر) «مۇحتىزار ىسىندە» كاسىپوداق مۇشەسىنىڭ بيلەتى تىركەلىپتى. بۇعان ول 1924 جىلى 6 مامىردا كىرىپتى. ماماندىعى – «ەكونوميست-پلانوۆيك» دەپ جازىلعان. (№ 3 سۋرەت)

مۇحتىزار (فاميلياسىن سول كەزدەگى داستۇرگە ساي «تيتاقۇلى» دەپ جازعان) شىعارماسىن «4 پەردەلى، 6 سۋرەتتى مۋزىكالىق دراما» دەيدى.(№ 4 سۋرەت)

وقيعا 1918 جىلى سەمەي قالاسىنداعى الاش ومىرىنەن الىنىپ جازىلعان.

ءبىر كورىنىستە الاشتىڭ ءبىر جىلدىعىن اتاپ وتكەن سالتانات سۋرەتتەلەدى.  وقيعاعا قاتىسۋشىلار: ءاليحان، مىرجاقىپ، حالەل (عابباسۇلى), جۇسىپبەك، ءالىمحان، يكە، جاقىپ، ماعجان، شاكارىم، مۇحتار، حاميت (توقتامىسۇلى), سۇلتانماحمۇت، مۇساتاي باي، باسقا دا شەندى-شەكپەندى زيالىلار، اسكەريلەر ت.ب. ديالوگتار – الاش رۋحىنداعى سوزدەر، ويلار، ۇندەۋلەر، ۇسىنىستار…

ەكىنشى ءبىر كورىنىستە سەمەيدە اقتاردىڭ جەڭىلىپ، قىزىلداردىڭ  قىسپاق باستاعان كەزى، الاش پولكىن جەتىسۋعا اتتاندىرۋ ءساتى، قازاق جانە ورىس اسكەريلەرىنىڭ بىرگە جۇمىلۋى سۋرەتتەلەدى. ديالوگتار – ەل مەن ساربازدار رۋحىن كوتەرەتىن سوزدەر، سەرپىلتۋلەر، اعىمداعى دەرەكتەر ت.ب.

تاريح بۇرالاڭ. بۇرالاڭ بولسا دا ءوز شىندىعى بار. مىسالى، حالەل عابباسۇلى اۋزىنا مىنانداي سوزدەر سالىنعان: «بۇرىن «سارى ارقا جەرىمىز بار، سارى ارقادا قازاق ەلىمىز بەر» دەپ، تەڭدىكتى قۇرعاق سوزدەن كۇتسەك، قازىردە قارۋ-جاراقتى، قىلىشتى، مىلتىقتى قالپىڭمەن قانى ءبىر، جان-تانىڭنەن جارالعان الاشتىڭ ارداگەرلەرى جەتىسۋدا اتامان اننەنكوۆپەن تىزە قوسىپ، جاۋىڭا قاھارىن توگىپ، الىبەك، رۇستەم، اليلەر ءجۇر. ولار سوعىستا جالعىز ەمەس. الاشىڭنىڭ اتىندا ابىلايدىڭ اق تۋىن جەلبىرەتكەن ون پولكىڭ بار. ەرتەڭگى كۇنى قوسىمشا قىلىپ ءتورت پولكىڭدى جىبەرتكەلى وتىرسىڭ. بۇلار كىمدەر؟ ەلىڭنىڭ ەرلەرى! ەل نامىسىن قولىنا العان، ار-نامىسىن ساقتاۋ ءۇشىن قان مايداندا قارسى تۇرىپ، بوستاندىقتى كۇشپەن الىپ، ىرگەلى جۇرتشىلىقتىڭ ىرگەسىن قالاۋشىلار! جاسايدى جۇرتىڭ، كوركەيەدى ەلىڭ، وركەندەيدى الاشىڭ!».

الاش پولكىن شىعارىپ سالۋ سالتاناتىندا پولكوۆنيك حاميت توقتامىسۇلى ءبۇي دەيدى: «سەندەردىڭ مىندەتتەرىڭ ايقىن: سارى ارقانىڭ دالاسى ءۇشىن، سارى ارقانىڭ حالقى ءۇشىن. تەڭدىك ءۇشىن كۇرەسكە شىقتىڭدار، باتىرلارىم! ءبىز ۇلى قازاق حالقى ءۇشىن، الاش ءۇشىن قانىشەر بالشابايلارمەن سوڭعى دەمىمىز قالعانشا سوعىسامىز. ەگەر ول جولدا قازا بولسا – ءشايىتپىز. ەگەر جەڭسەك، جاساسىن حالقىمىز، جاساسىن الاش! … كۇرەسسىز جەڭىس جوق، قان توگىسسىز بوستاندىق جوق. سەندەر بابالارىمىز – ابىلاي حان مەن كەنەسارىنى ەستەرىڭە تۇسىرىڭدەر!».

«تەڭىزدى تامشىسىنان تانى» دەگەن، وسى جوعارىداعى ۇزىندىدەن-اق  مۇحتىزار پەساسىنىڭ تاريحي ءمانى، تانىمدىق ماڭىزى ايقىندالا تۇسەدى.

قازاق دراماتۋرگيا تاريحىندا كيىز ۇيدە قويىلعان «ەڭىلىك-كەبەكتەن» (م.اۋەزوۆ) ۇلت تەاترى ساحناسى شىمىلدىعىن اشقان «التىن ساقيناعا» (ق.كەمەڭگەرۇلى) دەيىنگى درامالار ەل تۇرمىسىنىڭ كەيدە كۇردەلى، كەيدە كولەڭكەلى جاعىن حالىق ارمانىمەن ساباقتاستىرا سۋرەتتەسە، «مۇرات ءۇشىن مايدان» – وتاندىق دراماتۋرگياداعى تىڭ سەرپىلىس، يدەولوگيالىق تەمىرقازىق ەدى.

ۇلتتىڭ قايعى-شەرى باسىلماعان كەزەڭدە، حالىقتىڭ ەلدىك ارمانى ورىندالماعان شاقتا ونەر ەلدىڭ باسىن قوساتىن، ۇيىستىراتىن قۇرالعا اينالسا، بۇل ونىڭ ءاۋ باستاعى ماقساتىنان جاڭىلعانى ەمەس، قايتا دىتتەگەنىن ورىنداعانى. ويتكەنى حالىقسىز – ونەر، ونەردىڭ سۇيەمەلدەۋىنسىز حالىق جوق.

سونىمەن، مۇحتىزار تيتاقۇلىنىڭ «مۇرات ءۇشىن مايدان» پەساسىنىڭ تاريحي ميسسياسى مىناۋ ەدى:

1. ەل ءۇشىن اسا جاۋاپتى كەزەڭدە كوركەمونەر كۇشىمەن تاريح تاعىلىمىن ءتۇسىندىرۋ، ۇقتىرۋ;
2. الاش مۇراتى مەن تۇلعالارى ارقىلى جاستاردىڭ رۋحىن وياتۋ;
3. جەكە ادام، تۇلعا رەتىندە وتكەن وقيعاعا ءوز كوزقاراسىن ءبىلدىرۋ.

مۇنىڭ قاي-قايسى دا ءساتتى شىققانىن تۋىندى قولجازباسىن وقىپ وتىرىپ كوز جەتكىزەمىز. باسقاسىن بىلاي قويعاندا، كوزقاراسى تۇرعىسىنان جالعىز قالسا دا، مۇحتىزار الاش مۇراتىن وسىلاي تۇسىنگەنى ءۇشىن كىنالى مە ەدى؟..

تاپ بۇگىن، «مۇرات ءۇشىن مايدان» دراماسىنىڭ جازىلعانىنان بەرى 78 جىل ۋاقىت ءوتىپتى. بۇل از مەرزىم ەمەس. تاۋەلسىزدىگىمىزگە 22 جىل تولعانى تاعى دا بەلگىلى. ال، سودان بەرى الاش مۇراتى تۋرالى پەسا جازىلدى ما؟ جازىلماپتى! جالپى بۇل تاقىرىپ وزەكتى مە؟ وزەكتى!..

وسى تۋرالى ويلانامىز دا، «مۇرات ءۇشىن مايداننىڭ» تاريحي ورنىن تاعى دا ءبىر رەت باعامدايمىز.

ءبىز ۇلت مۇراتىن بىلۋگە ءزارۋمىز! مەڭگەرۋگە مۇقتاجبىز! «ماڭىگىك ەل» مۇراتىنىڭ ءبىر تەتىگى وسىندا…

تومەندە سول ماقساتتا ا.ىرىسبەكۇلى ازىرلەگەن، اتالعان دراما قولجازباسىن وقىرمانعا ۇسىنامىز.

 ديحان قامزابەكۇلى، قر ۇعا كوررەسپوندەنت-مۇشەسى، پروفەسسور

 

 

مۇحتىزار  تيتاقۇلى

«مۇرات ءۇشىن مايدان».

(پەسا 1935 جىلى 1 قاراشادا جازىلا باستاپ،  1936 جىلى 29 اقپاندا اياقتالعان).

توتە جازۋدان قازاقشاعا اۋدارعان –  مۇحامەدقازى مۇحاماديۇلى، حالىق اعارتۋ ءىسىنىڭ ۇزدىگى، تاريح عىلىمدارىنىڭ كانديداتى،  دوتسەنت    

4 پەردەلى 6 سۋرەتتى  كۇيلى دراما

وقيعا سەمەي قالاسىنداعى  الاش وردا ومىرىنەن الىنىپ، جازىلعان.

وقيعاعا قاتىسۋشىلار:

1. ءاليحان  /بوكەيحانوۆ/; 2. مىرجاقىپ /دۋلاتوۆ/; 3. حالەل /عابباسوۆ/;4.جۇسىپبەك /ايماۋىتوۆ/; 5. ءالىمحان /ەرمەكوۆ/; 6. يكە ء/ادىلوۆ/; 7. جاقىپ /اقباەۆ/; 8. ماعجان /جۇماباەۆ/; 9. شاھكارىم /قۇدايبەرديەۆ/; 10. رايىمجان  /مارسەكوۆ/;    11. مۇحتار /اۋەزوۆ/; 12. الاش پولكىنىڭ كومانديرى- پولكوۆنيك  حاميت توقتامىسۇلى;    13. جاس اقىن – سۇلتانماحمۇت  /تورىايعىروۆ/; 14.ورىس وفيتسەرلەرى (پولكوۆنيكتەر);  15.الاش ورداشىل جاس ينتەلليگەنتتەر; 16.مۇساتاي باي /مولدىباەۆ /.

 

سەمەي قالاسى، كۇز مەزگىلى، 1918 جىل. قىزىلدار توڭىرەكتىڭ ءتورت بۇرىشىنان جىمقىرتىپ، اقتاردىڭ السىرەۋگە بەت الىپ بارا جاتقان شاعى.   الاش وردا وتاۋىنىڭ ىرگەسى قۇرىلىپ، جىلدىق مەرەكەسىن ەسكە ءتۇسىرۋ ءۇشىن الاش وردا ازاماتتارىنىڭ جاساعان سەيىل كەشى. كەڭ زال، كوزگە كورىك بەرگەندەي اينەكتەردە ۇلكەن سۇلگى پەردەلەر، توردەگى قابىرعادا  كىسى بويىنداي اينالار، قاراۋشى حالىقتىڭ قاق ماڭدايىنداعى ۇزىننان-ۇزاق سوزىلىپ تارتىلعان ۇستەلدەر ۇستىندە تولعان قىزىل، اق شاراپتار، كوزدىڭ جاۋىن الاتىن ءتۇرلى دامدەر. جاعالاي ءتىزىلىپ وتىرعان اقگۆاردياشىل ورىس وفيتسەرلەرى مەن ولاردىڭ حانىمدارى،  باي ساۋداگەرلەر،   الاش وردانىڭ جاس قازاق   ينتەلليگەنتتەرى، ارالارىندا تاتار كوپەستەرىنىڭ گيمنازيست قىزدارى دا كورىنەدى. بىلايشا ايتقاندا، بايماناپ اقسۇيەكتەردىڭ، الاش وردا ازاماتتارىمەن باس قوسقان ۇلكەن، زور، دۋماندى كەشى.

قاراۋشى حالىقتىڭ قاق ماڭدايىنداعى ۇزىننان- ۇزاق قۇرىلعان ۇستەلدى جاعالاي وتىرعانداردىڭ تاپ ورتاسىندا،  الاش وردانىڭ ۇكىمەتىنىڭ توراعاسى – ءاليحان. پەردە اشىلعاندا، وتىرعان حالىق جىم-جىرت كۇيدە. ءبىراز تىم- تىرىستان سوڭ، ءاليحاننىڭ قاتارىندا وتىرعان حالەل ورنىنان تۇرىپ، قوڭىراۋدى شىلدىرلاتىپ، سوزگە كىرىسەدى.

حالەل:

قۇرمەتتى اسكەر باسى تورەلەر، اقسۇيەك وفيتسەرلەر، ارداقتى حالقىم، ەلىم، قانىڭ بىرگە قازاعىم! قازاق ەلى ءوز الدىنا الاش اتتى پارتياسىن قۇرىپ، «ابىلايدىڭ اق تۋىن» قولىنا العالى مىنە،  ءبىر جىل تولدى. سول كۇندى، سول ساعاتتى ەسكە ءتۇسىرۋ ءۇشىن، الاشتىڭ ءانۇرانىن ايتۋدى ۇسىنامىن. (وتىرعان جۇرت ءبىر كىسىدەي تۇرەگەلىپ، الاشتىڭ ءانۇرانىن ورىندايدى).

الاش تۋى استىندا،

ءبىز الاشتىڭ بالاسى.

كوگىمىز كوگەردى،

سارى ارقانىڭ دالاسى.

قۇرت اۋرۋداي جايلاعان،

قۇرتپاققا ءبىزدى ويلاعان،

قانىمىزعا تويماعان،

قولىمىزدى بايلاعان،

ەرىمىزدى ايداعان،

ەلىمىزدى لايلاعان،

جەرىمىزدى شيمايلاعان،

ءوشتى زالىم قاراسى.

جاساسىن، الاش جاساسىن!

الاش تۋى استىندا،

قولدايتىن الاش بابامىز.

بەرىلگەندە تىلەكتەر،

جارىلماي ما جۇرەكتەر.

زاڭ جاسايتىن ورىنعا،

جۇرتپەن بىرگە بارامىز،

قاتاردان ورىن الامىز.

جاساسىن، الاش جاساسىن!

الاش تۋى استىندا،

كۋا بولسىن ارىمىز.

كوركەيتۋگە الاشتى،

قۇرباندىق ءبىزدىڭ جانىمىز.

بىلاي تۇرسىن مالىمىز،

الاش دەگەن ەل ءۇشىن،

سارى ارقانىڭ جەرى ءۇشىن،

بوستاندىق بەرگەن ەر ءۇشىن،

توگىلگەن ءبىزدىڭ قانىمىز.

ايالماسىن جانىمىز.

جاساسىن، الاش جاساسىن!

الاش تۋى استىندا،

ولسەك، بىرگە ولدىك ءبىز.

نە جاقسىلىق، نە قايعى،

كورسەك، بىرگە كوردىك ءبىز.

ىشكى جانجال، تالاستى،

كۇنشىلدىك پەن قاراستى،

مىنا جەرگە كومدىك، ءبىز.

جاساسىن، الاش جاساسىن!

الاش تۋى استىندا،

كۇن سونگەنشە، سونبەيمىز.

ەندى ەشكىمنىڭ الاشتى،

قورلىعىنا بەرمەيمىز.

ادامدىقتىڭ جولىنا،

باستاعان ەرلەر سوڭىندا،

باسقاعا كوڭىل بولمەيمىز.

قانداي شايتان كەلسە دە،

الداۋىنا ەرمەيمىز.

ولەر جەردەن وتتىك، ءبىز،

بۇل زامانعا جەتتىك، ءبىز،

جاسايدى الاش ەلىمىز.

جاساسىن، الاش جاساسىن!

ء(انۇران ايتىلىپ بولعاننان كەيىن، جۇرتتىڭ ءبارى ورىندارىنا وتىرادى. حالەل سويلەي بەرەدى).

حالەل:

«جۇرتىم! الەۋمەت! (داۋىسىن كوتەرىپ) قازاق سىندى ەلىڭنىڭ الاش پارتياسى قۇرىلىپ، مىنە تولىق ءبىر جىل تولدى. بۇل جىلدىڭ ىشىندە، ازاماتتارىڭ از مىندەت اتقارعان جوق. سارى ارقانىڭ دالاسىنداعى قازاق بالاسىنىڭ باسىن قوسۋعا تىرىستى. ەل بولىپ بىرىگۋ ءۇشىن،   جۇرتىڭ كوكتەن شابۋىل ۇران سالىپ، ايتىس- تارتىسقا ءتۇستى. تەڭدىكتى الىستان ىزدەپ، جاقىننان كۇتتىڭ. ۋاقىتشا ۇكىمەتكە قول سوزىپ، قازىرگى كۇندە جانىڭدا كورشىلەس ومبى قالاسىندا وتىرعان، ءسىبىر شەڭبەرىنە قاناتىن جايعان قاھارمان -ادميرال كولچاكپەن ءۇندى بىرگە شىعارىپ، قول ۇستاسىپ، ورتاق جاۋدى قالاي قۇرتۋ شاراسىنا كىرىسىپ وتىرمىز. بۇرىن، «سارى ارقا جەرىمىز بار، سارى ارقادا قازاق ەلىمىز بار» دەپ، تەڭدىكتى قۇرعاق سوزدەن كۇتسەك، قازىردە قارۋ- جاراقتى، قىلىشتى، مىلتىقتى حالقىڭمەن قانى ءبىر، جان-تانىڭنەن جارالعان الاشتىڭ ارداگەرلەرى – الىبەك، رۇستەم اليلەر جەتىسۋدا، اتامان اننەنكوۆپەن تىزە قوسىپ، جاۋىنا قاھارىن توگىپ ءجۇر. ولار سوعىستاعى جالعىز ەمەس، الاشىڭنىڭ اتىندا «ابىلايدىڭ اق تۋىن» جەلبىرەتكەن ون پولكىڭ بار. ەرتەڭگى كۇنى قوسىمشا قىلىپ، ءتورت پولكىڭدى جىبەرتكەلى وتىرسىڭ. بۇلار كىمدەر؟ ەلىڭنىڭ ەرلەرى، ەل نامىسىن قولىنا العان، ار- نامىسىن ساقتاۋ ءۇشىن قان مايداندا قارسى تۇرىپ، بوستاندىقتى كۇشپەن الىپ، ىرگەلى جۇرتشىلىقتىڭ ىرگەسىن قالاۋشىلار! جاسايدى  جۇرتىڭ، كوركەيەدى ەلىڭ، وركەندەيدى الاشىڭ. جاساسىن، الاشىڭ، جاساسىن.  (وتىرعاندار قۇرمەت كورسەتىپ، قۋانا قول شاپالاقتايدى )

حالەل: (اقىرىن جوتكىرىنىپ)

«الاش وردا ۇكىمەتىنىڭ ءبىر جىلعا تولعان قۇرمەتتى مەرەكەسىنىڭ اشىلۋىمەن قابات، الاش الدىنداعى ماقسات، قازىرگى حال- كۇيى، الاش وردا ۇكىمەتىنىڭ ماڭىزى جانە الدىنداعى ماقساتتارى تۋرالى ءسوز، ەل باستاعان كوسەمىمىز، جۇرت باستاعان دانىشپان شەشەنىمىز، الاش وردا ۇكىمەتىنىڭ باسشىسى – ءاليحان بوكەيحانۇلىنا بەرىلەدى».(وتىرعان جۇرت دۋ قول شاپالاقتايدى، ءبىرازدان سوڭ، ءاليحان سويلەيدى).

ءاليحان: (ورنىنان ماڭعازدانا كوتەرىلىپ، جان-جاعىنا قارايدى)

«ارداقتى  حالقىم! قانىڭ بىرگە، الاشىم!  «سارى ارقا سارى بەل ءۇشىن، سارى ارقاداعى ەل ءۇشىن» اتتىلى- جاياۋلى «ابالايدىڭ اق تۋىنىڭ» استىنا جينالۋ كەرەك! ىرگەلى جۇرتتىڭ، ەرىكتى وتان بولارىڭدا قورعان الۋ كەرەك!  قانى بىرگە ەلىم،  الاشىم! سەن جالعىز ەمەسسىڭ، جاردەمشىڭ، جولباسشىڭ مىعىم. ادميرال كولچاك  ماعان بەرگەن ۋادەسى بويىنشا، ءبىزدى ەل قىلماق. «الاش» اتتى تىككەن وتاۋىڭنىڭ تاسىن ورگە دومالاتپاق، ىرگەسىن ۇلعايتپاق!  «ابىلاي سىندى اتاڭنىڭ اق تۋىن» الاش وردانىڭ ماڭدايىندا جەلبىرەتپەك! ء(سوز اياقتالعاندا، الاشتىڭ انۇرانىنىڭاۋەنى ەستىلىپ تۇرادى).

 

مەزگىل 1918 جىلدىڭ قازان-قاراشا ايلارىنىڭ شاماسى. الاش وردا ۇكىمەتىنىڭ كەڭسەسى. ءبىرىنشى بولمە، ودان جوعارى  الاش وردانىڭ اعاسى وتىراتىن كابينەت. كابينەت ءىشى كوركەم. توردەگى ۇزىننان-ۇزاق جابىلعان ۇستەل،قىزىل كۇرەڭ ءتۇستى ماقپال بارقىتپەن مالىنعان، ۇستىندە ادەمى-ادەمى جازۋ سايماندارى -قوڭىراۋ، گرافين تاعى-تاعىلار، ادام كىرسە شىققىسىز سونداي ءبىر تازا كابينەت. قابىرعادا ادميرال كولچاكتىڭ، اتامان اننەنكوۆتىڭ جانە الاش وردا ازاماتتارىنىڭ سۋرەتتەرى ءىلۋلى تۇر. كابينەتتىڭ ءىشى تولى الاش وردانىڭ باسشىلارى جانە اقساقالدار. ورتاعا، التى بىردەي تۇتقىندى بىرنەشە سارباز دەدەكتەتىپ، سۇيرەتىپ اكەلەدى. ء(اليحان ورنىنان جايلاپ قانا تۇرىپ، كوپشىلىككە قاراتا سويلەيدى).

ءاليحان:

«قۇرمەتتى الاش وردا ۇكىمەتىنىڭ مۇشەلەرى، ارداقتى اسكەر باسىلار، باۋىرلارىم، كۇندەرىم! تىعىز تۇردە، قۇپيا رەتتە باس قوسقان كەزەكسىز ءماجىلىستى «اشىلدى»  دەپ، جاريالايمىن! قۇرمەتتى اعىزالار،  باۋىرلارىم!!!              (از پاۋزا) قيلى- قيلى زامان بولىپ، قاراعاي باسىن شورتان شالىپ، ازامات باسىنا كۇن تۋدى. سوندىقتان، ماعان قازىرگى قارالاتىن ماسەلەنى جاريالاۋعا ۇلىقسات ەتىڭىزدەر! ءبىرىنشى ماسەلە: «قازىردە تۇتقىنعا الىنىپ وتىرعان بولشەۆيك باستىقتارىنا جانە سوۆدەپ مۇشەلەرى اراڭنان شىققان بالشاباي قازاقتارعا نە شارا قولدانۋ تۋرالى». ەكىنشى ماسەلە: «اينالامىزدى جان تۇرشىكتىرىپ، قاماۋمەن قابات، الاش وردا ۇكىمەتىن اجىراتىپ، ساقتاۋ قامى». ايتىلعان كۇن تارتىبىنە قوساتىندارىڭ، قارسىلىقتارىڭ بار ما؟(جان جاعىنا ويقاستاپ قارايدى. وزگەرىسسىز، الىنسىن دەگەن داۋىستار ەستىلەدى). ولاي بولسا، كۇن ءتارتىبى «الىندى» دەپ، سانايمىن».يا… (تاماعىن كەنەپ جان-جاعىنا سابىرمەن قارايدى، از پاۋزا.) دۇنيە تەڭسەلدى، ءبىز السىرەدىك، بۇزىقتىق ىستەپ، ويدان- قىردان قۇرالعان قۋلار، جۇمىسكەردىڭ الدىنا سالىپ، فرونتتاعى حاحولدىڭ بالالارىن ولارعا سەرىك قىلىپ، بۇكىل رەسەيگە بۇلىنشىلىك تۋدىرىپ، پەتروگراد، ماسكەۋ سىقىلدى قالالاردان باستاپ، ەدىل-جايىقتى جانشىپ ءوتىپ، كەشەگى كۇنى ومبىنى الىپ وتىر… يا… (تاماعىن كەنەيدى) كوبىڭ بولشەۆيكتەر پارتياسىنىڭ نە ماقسات كوزدەيتىنىن جەتكىلىكتى تۇسىنبەگەن دە بولارسىڭدار. از سوزبەن ايتىپ ۇعىندىرسام، بولشەۆيك پارتياسى دەگەنىمىز-كوممۋنيستەردىڭ پارتياسى. بىلايشا ايتقاندا، بۇزاقىلار پارتياسى. ولاردىڭ پروگرامماسىندا مەنشىكتى دۇنيە بولماسقا كەرەك، جەر مەن سۋدى، مالدى، جاندى ورتاعا سالۋلارىڭ كەرەك.ء(سال قاتۋلانىپ)كەرەك دەسەڭدەر، ايەلدەرىڭە دە يە بولا المايسىڭدار. ە… (تاماعىن كەنەپ، جان-جاعىنا قاراپ، داۋىسىن كوتەرىپ),سونىمەن، كوممۋنيستىك پارتيانىڭ نە ماقسات، قانداي مۇرات كوكسەيتىنىن ىشتەي سەزگەن بولارسىڭدار. ارداقتى اعىزالار، سول بولشەۆيك جاۋىزدار ءوز ارامىزدا دا جوق ەمەس، بار. التاۋ- جەتەۋدى تۇتقىنعا الىپ تا وتىرمىز. قازىرگى تەكسەرمەك اڭگىمەمىز، سولار تۋرالى، سولارعا قولداناتىن شارا تۋرالى. ءيا، ولار كىمدەر دەيتىن بولساڭدار، (تۇتقىندارعا قاراپ) رازۋمزا، تيموشەنكو، رادلوۆ. بۇلاردىڭ ىشىندە قازاقتان دا جوق ەمەس. اراڭنان شىققان دوڭىزدارىڭ بار، (داۋىسىن كوتەرىپ) تاسبولاتوۆ، كەدەيشين، قارمانوۆ تاعى باسقالار…. ەرىن ساتقان، ەلىن ساتقان مىنە، بۇلارعا نە ىستەۋ كەرەك؟ قازىردە، قارايلايتىن شاق ەمەس، يدەيا جولىندا اكەسى بالاسىنا، بالاسى اكەسىنە بۇرىلمايدى. مۇنى بىردەن بىلىڭدەر. ەل قورعاۋ جولىندا قۇربانسىز بولعان ەمەس. سوندىقتان، تۇتقىنداعى التاۋ تۋرالى، وسى وتىرعان كەڭەس قولداناتىن شاراسى، الاش ەلى اتىنان ايتاتىن، ۇكىمىن شىعارۋ كەرەك.ء(اليحانجان-جاعىنا ماڭعازدانا قاراپ، تاماعىن كەنەپ) ە… دەپ، بۇل تۋرالى تاعى سويلەيتىندەر بار ما؟».

حالەل:

«ازامات! اقساقال، قاراساقالدار! ( كوزىمەن كوپتى شولىپ ءوتتى.) مەنىڭ ايتپاعىم… (سۇق ساۋساعىمەن كورسەتىپ) مىنا جاۋىزدار تۋرالى، تاسبولاتوۆ، كەدەيشين، قارمانوۆ تاعى-تاعىلار، بۇلار كىمدەر؟ ەلىن ساتىپ، ەرىن جانشىپ، ەل نامىسىنان بەزگەندەر. بۇلار، قايعىمەنەن شەرلەنگەن، قارا كۇندە سەلدەنگەن الاش بالاسىن ازدىرماققا ويلانعاندار. بۇلار، قارا باسىنىڭ قامى ءۇشىن، رۋلى ەلىن ساتىپ، ۇرپاعىن قۇرتامىن دەۋشىلەر. ولاي بولعاندا، بۇلاردى اياۋ ءجون بە؟ جوق، ورىندارىنا جىبەرۋ، دۇرىس پا؟ وسى وتىرعان ازامات! بۇل سۇراقتارعا تەزىنەن جاۋاپ تابۋعا مىندەتتى. مەنىمشە، ءسوز قىسقا، جاۋىزداردىڭ قىلمىسى ايقىن. ولار قىلمىستارىنا قاراي، جازاسىن تارتۋعا ءتيىستى. سوندىقتان، (داۋىسىن كوتەرىپ) ۇسىنىس بىرەۋ-اق، تۇتقىنداعى التاۋ اتىلۋعا ءتيىس. ولارمەن، قازاق ەلى جاساي المايدى. ولار، مىڭدى ايداعان بايىڭدى، اقسۇيەك تورەڭدى، كومەيسىز شەشەن ءبيىڭدى قۇرتامىن دەۋشىلەر. ولارمەن كەمتىگىڭ تولمايدى. ولار اتىلاتىن بولسا، التى الاشتا التى قاتىن بۋاز بولار. التى الاشتىڭ جولىندا، تۇتقىنداعى التى ادام الپەشتەگەن……… بايدىڭ ساداعاسى دەپ اتامىز. تۇتقىنداعى التى ادام تۋرالى شىعاتىن ۇكىم تەز ورىندالۋىن قۋاتتايمىن» دەپ، ءسوزىن ءبىتىردى.

مىرجاقىپ: (ورتاعا شىعىپ)

«ازامات! قازىردە تۇرمىستىڭ تولقىعان كەزى، دۇنيەنىڭ تەڭسەلگەن شاعى، ات باسىنا كۇن تۋىپ، اۋىزدىقپەن سۋ ىشەر، ەر باسىنا كۇن تۋىپ، ەتىگىمەن سۋ كەشەر شاق. قازىردە، ەل كۇڭىرەنىپ، ەر قاجىپ، جاۋ جەتتى دەيتىن شاق. قازىردە، ەل ەركىندىگى ءۇشىن، باتىر باتىلدىعىنا، دانىشپان اقىلدىلىعىنا (داۋىسىن كوتەرىپ) ەلىم دەگەن ازامات، ەرىك-قايراتىنا سۇيەنەتىن شاق. ەل قورعاۋ، وتان قورعاۋ ءىسى-وڭاي ءىس ەمەس، جۇمىلعان كوپتىڭ، قاجۋسىز بىلەكتىڭ قايراتىندا بولاتىن ءىس. بۇل جولدا، قان توگىلىپ، ەر كەتپەكشى، ەل كۇڭىرەنىپ، نە جەتپەكشى. ازامات! ءبىز، تاعدىر شەشەيىك دەپ وتىرمىز. التى ادامنىڭ ورنىن جوعالتۋدى قاراپ وتىرمىز. بۇل جۇمىس وڭاي ءىس ەمەس، تاعدىرىن شەشۋ قيىن. التى بىردەي ادامدى، التى مينۋتتا جوعالتۋ تاريحتا ءبىر ءىز قالدىراتىن ءىس. سوندىقتان، التى بىردەي ادام جوق بولعاندا، نە ءۇشىن جوق بولادى. ولاردى جوق قىلعاندا، نە ءۇشىن جوق قىلامىز. كەپ وسىندا. (داۋىسىن كوتەرىپ) اتىلاتىن التى ادام، قارا باستارىنىڭ قامى ءۇشىن، قانى بىرگە ەلىن قانسىراتۋعا قام ەتكەندەر. التى مينۋتتا جوق بولاتىن التى جان، التى الاشتىڭ بالاسىن التى رۋلى ەلگە ساتۋشىلار. (داۋىستى كوتەرىپ) ازامات! سوندىقتان، التى ميلليون ەلى بار، سارى ارقا سارى بەلى بار التى الاشتىڭ اتىنان الاستاتىلعان التاۋعا ايتىلاتىن ۇكىم، مىناۋ بولۋ كەرەك. قانى بىرگە قازاعىن قارالى كۇنگە ساتۋشى، ەل بوستاندىعىنا قارسى تۇرىپ، رۋلى ەلىن جوعالتامىن دەۋشى التاۋدىڭ ءولىمى، ەركىندىگىن كوزدەپ، بوستاندىعىن ىزدەگەن، وتانىن قورعاپ، ىرگەلى جۇرتتىعىن كوكسەگەن قازاق ەلىنىڭ قامى ءۇشىن دەپ اتامىز. ازامات، ۇسىنىسىم بىرەۋ- اق» دەپ، ءسوزىن بىتىرەدى. (ونىڭ سوڭىنان ىلە-شالا),

پولكوۆنيك توقتامىسوۆ:

«ازامات، ءبىز اسكەرمىز، بىزدەر سوعىس ادامىمىز! بىزدەردىڭ تاربيەمىز- جاۋدى جەڭسەك، جەڭىسىمىز. ولسەك، ءولۋ ءبىزدىڭ جولىمىز-قاندى جول. قازىر، تۇرمىس بۇزىلدى، دۇنيە تەڭسەلدى. ءبىزدىڭ جالپى تىلەكتەس-سەرىكتەر كولچاك، دۋتوۆ دەيتىندەر قويداي توزىپ، بىتىراي باستادى. ءۇمىت كۇتكەنىمىز تەك جەتىسۋ فرونتى، اتامان اننەنكوۆ. ول ءازىر بەرىلە قويعان جوق. بىزبەن، كوپپەن بىرگە قان مايدان توپىراعىندا ويناق سالىپ جاتقان الاشتىڭ ون پولكى بار. (داۋىسىن كوتەرىپ) ەرتەڭگى كۇنى اقىرعى پولكىممەن جەتىسۋ فرونتىنا قوسىلۋ ءۇشىن اتتانامىن. الدىمداعى جاۋ بەتتەگى كەزەڭدە، كەزەكتەسىپ جاۋ بولشەۆيكتەر ءجۇر. ولاي بولسا، قولداعى وتىرعان التى بولشەۆيكتى ارتىما تاستاپ كەتە المايمىن. ولار التاۋ ەمەس، ون، ون ەمەس ءجۇز، قارماعىما ىلىككەنىن قاندى قىلماي كەتپەيمىن. تۇتقىنداعى بولشەۆيكتەر تۋرالى الداعى سويلەپ وتكەندەر  ۇكىم شىعارۋ تۋرالى پىكىرلەرىن ايتىپ ەدى، مەن دە سول پىكىرگە قوسىلىپ، بۇگىن تۇننەن قالماي ۇكىمنىڭ ورىندالۋىن قۋاتتايمىن» دەپ، ءسوزىن بىتىرەدى.

ءاليحان:

«تاعى سويلەيتىندەرىڭ بار ما، جوق بولسا، داۋىسقا قويامىن». (جان- جاعىنا قارايدى) سويلەۋشى جوق. (cاحنا جايلاپ جابىلا باستايدى)

1918 جىلعى سەمەيدەگى الاساپىران. اقتاردىڭ السىرەپ، ولاردى قىزىلداردىڭ جان-جاقتان قىسپاققا الىپ، جەڭە باستاعان كەزى.قىس ۋاقىتى، شامامەن قاراشا ايى. جەتىسۋ فرونتىنا «الاش پولكىن» اتتاندىرىپ  سالۋعا ارنالعان، الاش وردالىقتار مەن ورىس وفيتسەرلەرى ۇيىمداستىرعان سالتاناتتى ميتينگ.

ساحنانىڭ اشىلار ءساتى تايانعاندا، وركەستر اقگۆاردياشىلاردىڭ مارشىن وينايدى، وفيتسەرلەردىڭ داۋىستارى ەستىلە باستايدى: ءبىر، ەكى، ءبىر، ەكى اياق ءدۇبىرى. بارلىعى توقتاتىلادى دا، ساحنا اشىلادى. ساحنا – قالانىڭ ورتاسىنداعى ۇلكەن الاڭ. جاعالاي ءتىزىلىپ تۇرعان قازاق جانە اقگۆاردياشىل ورىس وفيتسەرلەرى مەن ولاردىڭ حانىمدارى،  باي كوپەستەر، الاش وردانىڭ جاس ينتەلليگەنتتەرى، ارالارىندا تاتار كوپەستەرىنىڭ گيمنازيست قىزدارى دا كورىنەدى. الاڭعا  قويىلعان تريبۋنادا الاش وردالىقتار – ءاليحان، مىرجاقىپ، حالەل، ءالىمحان، جاقىپ، تىنىشباەۆ جانە جاستاردان سۇلتانماحمۇت تۇر. قاتارلارىندا ورىس پولكوۆنيكتەرى دە بار.تريبۋنانى «الاش پولكىنىڭ» قارۋلى ساربازدارى اينالا قورشاعان.

ءاليحان: (جان-جاعىنا ماڭعازدانا قاراپ)

«قۇرمەتتى اعىزالار، باۋىرلار!  فەۆرال توڭكەرىسى بولدى، پاتشا تاعىنان ءتۇستى، بۇكىل رەسەيدىڭ قول استىنداعى حالىقتارعا ەركىندىك ءتيدى. بوستاندىق بولدى. تەڭدىك الدى. بۇگىندە، پاتشانىڭ وتارشىلدىق ساياساتىندا ەزىلگەن ەلدەر تەڭدىكتى الۋعا شابىستى. ءوز تىزگىنىنە ءوزى يە بولىپ، بولەك اۆتونوميا، جۇرت بولۋعا قامدانىپ، قۇرىلتاي سەزىنىڭ دايارلىق ىسىنە كىرىستى. سول ەزىلگەن ەلدىڭ ءبىرى-ءبىزدىڭ قازاق ەلى دە، ءوز الدىنا «الاش» اتتى پارتيا قۇرىپ، «ابىلايدىڭ اق تۋىن» قولىنا الىپ، وتان بولۋعا قالىپ ەدى. قازىرگى ۋاقىتتا، جالپى رەسەيدى بۇلىنشىلىك باستى، استان-كەستەن دۇنيە بولدى. قىزىل-قىرمان سوعىستان ەر كۇڭىرەنىپ، ەل كۇيزەلۋگە اينالدى. قازىردە، ارقا تىرەرلىك دۇنيە قالعان جوق. كەرەنسكي شاپانىن ارقالاپ، گرانيتسا ءوتىپ، ول كەتتى. بۇكىل ءسىبىر ولكەسىنە «ازىرەتى عاليدەي ۇكىمىن جۇرگىزەمىن» دەگەن كولچاكتان دا ءمان شىقپادى. اتاعى شىققان، ءۇمىت كۇتكەن گەنەرال دۋتوۆ بولسا، بورداي توزىپ، اسكەرىنە يە بولا الماي، ول بارادى. جالعىز ۇمىتتەنەتىنىمىز-جەتىسۋ فرونتى، اتامان اننەنكوۆ. بۇرىن، «سارى ارقا جەرىمىز بار، سارى ارقادا قالىڭ قازاق ەلىمىز بار» دەپ، تەڭدىكتى قۇرعاق سوزدەن كۇتسەك، قازىردە قارۋ- جاراقتى، قىلىشتى، مىلتىقتى حالقىڭمەن قانى ءبىر، جان-تانىڭنەن جارالعان الاشتىڭ ارداگەرلەرى – الىبەك، رۇستەم اليلەر جەتىسۋدا، اتامان اننەنكوۆپەن تىزە قوسىپ، جاۋىنا قاھارىن توگىپ ءجۇر. ولار سوعىستاعى جالعىز ەمەس، الاشىڭنىڭ اتىندا «ابىلايدىڭ اق تۋىن» جەلبىرەتكەن ون پولكىڭ بار. ەرتەڭگى كۇنى قوسىمشا قىلىپ، ءتورت پولكىڭدى جىبەرتكەلى وتىرسىڭ. بۇلار كىمدەر؟ ەلىڭنىڭ ەرلەرى، ەل نامىسىن قولىنا العان، ار- نامىسىن ساقتاۋ ءۇشىن قان مايداندا قارسى تۇرىپ، بوستاندىقتى كۇشپەن الىپ، ىرگەلى جۇرتشىلىقتىڭ ىرگەسىن قالاۋشىلار! (ەرەكشە ەكپىنمەن) جاسايدى  جۇرتىڭ، كوركەيەدى ەلىڭ، وركەندەيدى الاشىڭ. جاساسىن، الاشىڭ، جاساسىن. (شارتتا- شۇرت شاپالاق ۇرىلادى.قۇرمەت باسىلعاننان كەيىن),

تريبۋنانىڭ جانىنداعى توقتامىسوۆتىڭ ارتىندا 4-5 قازاق جانە ورىس وفيتسەرلەرى ساپ تۇزەپ تۇر. شتاب باستىعى كومانديرلەرمەن اقىرىن سويلەسەدى دە، دەرەۋ بۇيرىق بەرەدى: «پولك، تىك تۇر» دەپ، پولكوۆنيك توقتامىسوۆقا تاعزىم ەتىپ، مالىمدەمە جاسايدى. توقتامىسوۆ مالىمدەمەنى قابىلداپ الادى.

شتاب باستىعى:

«پولكوۆنيك مىرزا، پولك تولىق جينالدى جانە مايدانعا اتتانۋعا ازىر!»(پولكوۆنيك توقتامىسوۆ كوتەرىڭكى داۋىسپەن) «پولك، تىك تۇر» دەپ، تريبۋناعا كوتەرىلەدى دە، الاش وردانىڭ توراعاسى ءاليحان بوكەيحانۇلىمەن سىپايى تۇردە سىبىرلاپ قانا سويلەسەدى. (جان-جاعىنا قاراپ، تاماعىن كەنەپ، سوزگە كىرىسەدى).

پولكوۆنيك توقتامىسوۆ:

«باۋىرلارىم، قانى بىرگە الاشىم، حالقىم مەنىڭ، ارىستاندارىم مەنىڭ، وسكەلەڭ ۇرپاعىم مەنىڭ! بۇگىن، مىنە ءوز ەلىممەن، ءوز جەرىممەن جانە سەندەردىڭ مەيىرىمدى اتا-انالارىڭمەن قوشتاسىپ تۇرمىن. ۇلكەن-كىشى باۋىرلارىم، سەندەر بوستاندىق الۋ ءۇشىن قان مايدانعا اتتانىپ بارا جاتىرسىڭدار. (تاماعىن كەنەپ، جان جاعىنا ويقاستاي قارايدى) سەندەر، الاشتىڭ سەنىمدى ۇلاندارىسىڭدار، مەنىڭ ارىستاندارىم. سەندەردىڭ كۇش-قايراتتارىڭ تاسىپ ،  ەرىك-جىگەرلەرىڭ جانىپ تۇر. (كوتەرىڭكى داۋىسپەن) سەندەردىڭ مىندەتتەرىڭ ايقىن، سارى ارقانىڭ دالاسى ءۇشىن، سارى ارقانىڭ حالقى ءۇشىن، تەڭدىك ءۇشىن كۇرەسكە شىقتىڭدار، باتىرلارىم.  ءبىز، ۇلى قازاق حالقى ءۇشىن، الاش ءۇشىن، قانىشەر بالشابايلارمەن (بولشەۆيكتەر) سوڭعى دەمىمىز قالعانشا سوعىسامىز. ەگەر، وسى جولدا قازا بولساق، شەيىتپىز. ەگەر، جەڭسەك جاساسىن حالقىمىز، جاساسىن الاش! سەندەردىڭ اتا-انالارىڭ مەن سۇيىكتى جارلارىڭدى ءبىز سەندەردىڭ اعالارىڭ ءوز قامقورلىعىمىزعا الامىز! ءسوزىمنىڭ سوڭىندا ايتارىم، كۇرەسسىز جەڭىس جوق، قان توگىسسىز بوستاندىق جوق. سەندەر،  بابالارىمىز -ابىلاي مەن كەنەسارىنى ەستەرىڭە تۇسىرىڭدەر. ولار-ءوز حالقى ءۇشىن، ايقاسقا شىققان باتىرلار. سەندەرگە، ناعىز ەر جۇرەك باتىرلارىمىزعا، الاش جولىندا اتالارىڭ «ابىلايدىڭ اق تۋىن» كوتەرۋدى سەنىپ تاپسىرامىز. ەگەر جاۋدى جەڭسەڭدەر، حالقىمىزدىڭ گۇلدەنگەن ءومىرىن كورەسىڭدەر، ەگەر جەڭىلسەڭدەر، سەندەردىڭ جاندارىڭ قۇداي الدىندا تازا. ءبىز سەندەرگە اق جول تىلەيمىز، جاساسىن ءبىزدىڭ باتىرلارىمىز،  جاساسىن تۋعان حالقىمىز، جاساسىن تۋعان جەرىمىز، جاساسىن الاش، جاساسىن! ء(سوز اياقتالادى دا، اۋەن وينالىپ، الاشتىڭ ءانۇرانى ايتىلادى).

   (جالعاسى بار)

* پەسا تۋرالى اقپارات بەرگەن جانە ونى تاۋىپ، الىپ شىعۋىما باعىت-باعدار سىلتەگەن، 2012 جىلعى سەمەي قالالىق مادەنيەت جانە تىلدەردى دامىتۋ ءبولىمىنىڭ باستىعى قۇسمىليا نۇرقاسىمعا جانە رەسپۋبليكالىق «اباي» جۋرنالىنىڭ ءبولىم مەڭگەرۋشىسى مۇرات كەنەمولدينگە ۇلكەن راحمەت ايتامىن!

                          ايدىن ىرىسبەكۇلى،   الاشتانۋشى،  ”تۋعان قالام – سەمەيىم” قق پرەزيدەنتى     

“قازاق ءۇنى” گازەتى 

www.qazaquni.kz