مۇندايدا ەل-جۇرتتىڭ ءبارى الگى كىسىنى اۋليە كورەدى. بەكەر ەمەس. ونداي اۋليەلەر «اماناتقا قيانات جاسامايدى».
ءبىز بەلگىلى جازۋشى، كۇيشى تالاسبەك اسەم­قۇلوۆ­تىڭ ء«تالتۇس» رومانىن وقىعاندا وسىنداي وي تۇيدىك. كىتاپتىڭ العاشقى بەتىن اشا سالعانداعى ءبىرىنشى، وتە قىسقا ابزاتستىڭ ءوزى بۇكىل روماننىڭ الداعى اۋ-جايىنان حابار بەرەدى. «باقىتتى بالالىق شاق دەگەن ءسوزدىڭ ماعىناسىن ەشقاشان بايىپتاعان ەمەس. ءتىپتى، بالالىق شاق بولىپ پا ەدى، ەسىنە تۇسىرە المايدى. ايتەۋىر باستان وتكەن ءبىر تاعدىر بار. تاتتىسىنەن اششىسى كوپ، قۋانى­شى­نان وكىنىشى، قامىرىعى كوپ». (5-ب). وسى جولداردى وقي سالا شىعارمانىڭ ايتارى مول، ارق­الا­­عانى اۋىر جۇك ەكەنىن باعامدايسىز. بۇل باعامىڭىزعا كىتاپتىڭ ورتاسىنا قاراي جا­قىن­­داعاندا كوزىڭىز ابدەن جەتەدى. ويتكەنى، ء«تالتۇس» – جاي عانا اجىگەرەيدىڭ ايانىشتى با­لا­لىق شاعىن، اتاسىنىڭ قيلى تاعدىرىن سۋرەتتەگەن شىعارما ەمەس. ء«تالتۇس» – «دەرتكە تەڭ ءسوز ونەرى» مەن قازاقتىڭ بۇكىل ارمان-مۇراتىن، قايعى-قاسىرەتىن، قۋانىشى مەن كۇيىنىشىن، مۇڭ-زارىن قويناۋىنا بۇككەن كۇي ونە­رى­نىڭ قوسىندىسى، ەكى ۇلى ونەردىڭ بىتە قايناسۋى.
ءاۋ باستا بىزگە «كۇي – قۋانىش پەن قايعى­نى ءسوزسىز ۇعىندىراتىن ونەر» دەپ ۇيرەتىپ كەلگەن. بالا كەزىمىزدەن اتى بەلگىلى-بەلگىسىز تا­لاي كۇيلەردى تىڭدادىق. ايتەۋىر كونسەرۆا­تو­ريانى بىتىرگەن اعالارىمىز ءبىز سياقتى تىڭداۋشىلاردى دومبىرانىڭ ۇنىنە ەلىتكەن­دەرىنە ءماز بولاتىن. ءتىپتى، «كۇي شەرتىلەتىن جەر­دە ءسوز ايتىلماۋى كەرەك، كۇي مەن ءسوزدىڭ جول­دارى باسقا» دەيتىن ەدى. مۇندايدا قۇلاق­قا جاعىمدى ەستىلەتىن كۇيدىڭ اۋەن-ىرعاعىنا عانا ەلىتىپ وتىرا بەرىپ، ونىڭ ىشكى مازمۇنىن، زار-مۇڭىن تۇسىنە المايتىن ەدىك. باقساق، بىزگە دەيىن بىرەۋلەر كۇي مەن ءسوزدىڭ اراسىن تىم اجىراتىپ جىبەرگەن ەكەن. سونىڭ اسەرى­نەن الدەبىر تۇيسىكسىز جاتتىڭ «ودنا پالكا ي دۆە سترۋنى» دەيتىن مازاعىنا ۇشىراپپىز. ء«تالتۇس» – وسى مازاقتى وقىرمان ساناسىنان ۇشكىرىپ قۋالايتىن، جان جاراسىن دەم سالىپ جازاتىن كوركەم تۋىندى.
رومان ءتاڭىردىڭ ءتىلى – كۇي جايىندا جا­زىل­عان. كەشەگى قورقىتتىڭ قۇدىرەتتى قو­بىزى­نىڭ سارىنى دومبىرا كۇمبىرىمەن جالعاسىن تاۋىپ، كوك تۇرىكتىڭ ۇرپاعى جاراتۋشىسىمەن تىلدەسەتىن، سىر الىساتىن داستۇرگە دەگەن سا­­عىنىش. كۇي – كوشپەندى قازاقتىڭ كەمەلدىك، اقىل-وي، پاراسات، يمان ولشەمى. ونىڭ استارىنا ءۇڭىلىپ، سىر-سيپاتىن ۇعىنۋ ەكىنىڭ بىرىنە بۇيىر­ماعان باق. ايتەۋىر تىڭداۋشىسىن ۇيى­تىپ، الپىس ەكى تامىرىن ءيىتىپ جىبەرەتىن قۇ­دىرەت. ونىڭ جۇمباعى شىعۋ تاريحىنا قاتىس­تى وقيعا مەن جۇرەك قىلىن تەربەتەر اسەرلى، كەستەلى سوزدە جاتادى. ءسوز بەن كۇيدىڭ بايلانىسى ۇزىلگەن جەردە اتالعان ونەردىڭ جەتى­م­­سىرەيتىنى انىق. ال ەكەۋىنىڭ ۇشتاسقان تۇسىن­دا ورىنداۋشىنىڭ مەرەيى ءوسىپ، ابىرويى ارتسا، تىڭداۋشىنىڭ قۇلاق قۇرىشى قانىپ، رۋحاني قازىناسى تولا تۇسەدى. وسى ماقساتتى العا قويعان جازۋشى دىتتەگەن مۇراتىنا مۇدىرمەي جەتكەن. ءوز ورتاسىنا، جاقىن ماڭداعى ايماققا كۇيشىلىگىمەن اتى تانىلعان سابىتتىڭ نەمەرەسى اجىكەنگە ايتاتىن اڭىز-اڭگىمەلەرى شىعارمانىڭ نەگىزگى وزەگى. قارا­پايىم اۋىل ادامى ەشقانداي دا جوعارعى ءبىلىم الماي-اق، الىس-جاقىن قالالاردا وقىماسا دا تانىم-تۇسىنىگىنىڭ كەڭ ەكەنىن كورسەتەدى. قۇداي تاعالانىڭ بويىنا بەرگەن كۇيشىلىك ونەرىن ولتىرمەۋدىڭ، قالاي دا ۇرپاققا اماناتتاپ كەتۋدىڭ جولىن ىزدەيدى. ءتىپتى، «ۇلتشىل» دەپ جازالانىپ، 25 جىل ايداۋدا جۇرگەندە قولى قاتايىپ، ساۋساق قيمىلى شابانداپ قالادى. سوندا دا كوكىرە­گى كۇيگە تۇنعان سابىت «اۋىزبەن كۇي شەرتۋ» ارقىلى كوپ مۇراسىن امان ساقتايدى. ءبىر سوزىن­دە: «جيىرما بەس جىل اباقتىدا جۇرگەن­دە ­جىندانىپ كەتپەگەنىم، وسى كۇي شەرتكەن­دىگى­منەن شىعار. باراقتا جاتقاندا ويشا شەرتەسىڭ. قاراعاي شابۋعا بارعاندا ىڭىلداپ ايتاسىڭ. كەيىننەن ايداۋدا بىرگە جۇرگەن قازاقتار جانىما كوپ ۇيىرىلەتىن بولدى. ولاردىڭ دا كوڭىلىن وسى كۇيمەن دەمەدىم. باقسام، سولاردىڭ كوڭىلىنە مەدەۋ بولىپتى بۇل كۇي»، – دەيدى كۇيشى. (56-ب). ءبىر قاراعاندا، ءومىرىنىڭ ەڭ ءماندى كەزەڭىن قاماۋدا وتكىزگەن ادام ونەر تۇرماق، شىبىن جانىنىڭ الداعى ءار مينۋتىنا الاڭداۋمەن شارشاپ-اق بىتپەي مە؟ باسقالار سويتەر، بىراق كۇيشىلىكتى امان­ات دەپ ۇققان سابىت ونداي سالعىرتتىققا بوي الدىرمايدى. كەيىن تۇرمەدەن شىققان سوڭ ءوز كىندىگىنەن تاراعان بازارالى مەن قاليمانىڭ دومبىراعا ەبى جوعىن بايقاپ، قىزدان تۋعان اجىكەندى باۋىرىنا باسادى. مۇنداعى بار ارمانى – ءوزى ومىردەن وتكەندە بۇكىل قازىناسىن اماناتتاپ كەتەتىن جانە ونىڭ شاشاۋىن شىعارماي، ۇستاپ قالاتىن ءىزباسار دايىنداۋ ەدى. سابىتتىڭ ۇمىتىنە وراي اجىكەن كۇيگە ەرەكشە ىنتىزار بوپ وسەدى. «سىلقىلداقتان» باستالعان شاكىرتتىك سۇرلەۋ تاتتىمبەت، بايجىگىت، قۋاندىق سىندى «كۇي قاعاندارىنىڭ» تۋىندىلارىمەن تولىسىپ، داڭعىل جولعا ۇلاسادى. نەمەرەسىنىڭ كۇيشىلىك تانىمىن تەرەڭدەتۋ ءۇشىن ءسارۋار، عازيز سياقتى كۇيشىلەرگە تاربيەلەتىپ، ونەرىن شىڭ­دايدى. ءوزى انا دۇنيەگە اتتانار تۇسىندا بوز­بالالىق شاققا جاقىنداپ قالعان اجىكەن­گە ەڭ ماڭىزدى وسيەتى رەتىندە: «باسىڭا ءالى تالاي قيىن-قىستاۋ كۇن تۋادى. ونەرىڭدى ساۋدا­عا سال، بىراق ونەرمەن ساۋدالاسپا. ونەرمەن ساۋدالاسساڭ، ونەردىڭ كارىنە ۇشىرايسىڭ، كيەسى سوعادى. مىنە، مەن بۇگىن كۇيدى قايىردىم. ەندىگى كۇي سەنىكى»، – دەيدى (254-ب). ابىز اتا نەمەرەسىن قاناتى قاتپاي جاتىپ ونەر مۇ­حيتىن­دا جالعىز ءوزىن تاستاپ كەتتى. باعىنان سورى باسىم ەكەنىن ەرتە بايقاسا دا اجىكەندى مۇسىركەگەن جوق. اڭعال نەمەرە اتاسىنىڭ مىنا قايعىسىن دەر كەزىندە اڭعارا المادى. ال وعان بۇل ءسوزدى العاشقى ماحاببات، ەڭ قيماس تا قاستەرلى سەزىمنىڭ يەسى گۇلشات جەت­كىزدى. ول اجىكەنگە ەڭ قىمباتىن سىيلاسا دا، ءوزىن ونەر ادامىنا تۇگەلدەي ارناي المايتىنىنا نالىپ وتىرىپ: «ونەردى سور عانا كوتە­رەدى دەگەن. بالامنىڭ ماڭدايىنىڭ سورى بەس ەلى، تاعدىرىڭدى قوسا قالساڭ وسى ەسىڭدە بول­سىن دەگەنى عوي. اجىگەرەي، سەنىڭ سورىڭ قالىڭ، ويتكەنى ونەرىڭ بيىك»، – دەپ، اتاسى سابىتتىڭ ويىن تاپسىرلەپ بەرەدى. (266-ب). بۇل ءتاپسىر ءسىرا، كەيىپكەر اۋزىمەن اۆتوردىڭ بارلىق شىنايى ونەرپازدارعا قاراتا ايتقان باعاسى بولسا كەرەك. شىن ونەرپاز، مەيلى اقىن، جازۋشى، ءانشى، كۇيشى، سۋرەتشى بولسا دا ءتۇپتىڭ تۇبىندە جالعىزدىقتان زارداپ شەگەتىنىن مەڭزەي­دى. ءبىر سوزىندە اجىكەن: «نەگە ءبىز وسى جالعىزبىز»، – دەپ سۇرايتىنى بار. بىلاي قاراعاندا، بالالىق كۇناسىزدىكتىڭ سەبەبىنەن شىققان ءسوز. الايدا، شىعارماشىلىق تۇلعا قاشاندا دارا، جالعىز بولاتىنىن اۆتور پايىممەن، استارلاپ جەتكىزىپ وتىرعانىن ءتۇسىنۋ قيىن ەمەس. جالپى، شىعارمانىڭ تۇلا بويى استارلى. ءتىپتى، گۇلشاتتىڭ وبرازى دا «وزىنىكى» ەمەس. مۇنى سىنشى مادينا وماروۆا ءدال بايىپتاپ: «گۇلشات وبرازى ءبىزدىڭ زامانداستان گورى – قۇرتقا قىز بەن گۇلبارشىننىڭ بەينەلەرىنە جاقىن. ونىڭ اجىگەرەيدەن، قوسىلىپ قويعان، كوڭىلى سۇيەتىن ادامنان باس تارتۋى، ونىڭ ۇيلەنەيىك دەگەن تىلەگىن قا­بىل­داماي تاستاۋى – ون التى-ون جەتىدەگى بويجەتكەن قابىلدايتىن شەشىم ەمەس.
...اجىگەرەي مەن گۇلشاتتىڭ سوڭعى اڭگىمەسىن ءبىز ەستە­تي­كالىق ديالوگ دەپ ۇعامىز. بۇل جەردە اۆتور­دىڭ كۇيشىلىك بولمىسى باسىم تۇسكەن. اجىگەرەي مەن گۇلشات اراسىنداعى سەزىم – ءوزىنىڭ شارىقتاۋ شىڭىنا، بيىگىنە جەتكەن كەزدە كەنەت شورت ۇزىلەدى. بۇل – كۇيدە كەڭ قولدانىلار ءتاسىل. لوگيكالىق شەشىمسىز سالتانات قۇرىپ، ابدەن ورلەپ بىتكەن تۇستان ءۇزىلۋ»، – دەيدى.
ء«تالتۇستىڭ» جانرى – رومان. بىراق «ۇلى اڭگىمە» (ا. بايتۇرسىنوۆ روماندى وسىلاي اتاعان – ن.ءتۇسىپحان) وتە تەز، جىلدام وقىلادى. اياعىنا قالاي جەتىپ قويعانىڭىزدى بىلمەي دە قالاسىز. مۇنىڭ سىرى – كەيىپ­كەر­لەر­دىڭ وتە شەبەر اڭگىمەشىلدىگىندە. بەيىمبەت مايلين، ءسابيت مۇقانوۆتاردىڭ قازاقتىڭ اڭگىمەشىلدىك ونەرىن ادەبيەتكە ەنگىزگەن ءداستۇرى «تالتۇستە» تىپتەن دە اسەرلى قولدانىل­عان. اجىگەرەيدىڭ اتاسى سابىت ءاربىر كۇيدى شەر­تەر الدىندا ونىڭ تاريحىن، وقيعا سەبە­بىن، شىعارعان ادامىن شەبەر سۋرەتتەپ وتىرادى. تاتتىمبەتتىڭ قاراكەسەك كۇشىكبايدى جۇ­باتۋى، ءيلاپى، ءراش، باۋبەكتەردىڭ كۇي تارتىسى، ازاماتقوجا باتىردىڭ سارى نياز تورە جىلقىسىن بارىمتالاپ بارا جاتىپ شەرتكەن كۇيى، كوكجال باراقتىڭ ومىردەن وتەردە شىعارعان «ارمانى»، مۇكامال شەرتىستىڭ تاريحى، قىزعان تەمىردى جالاڭاش قولمەن سوزعان مۇكامال، احمەتجان، جاقيا، كامالەددين ۇستالاردىڭ جۇمىس ىستەۋ ءادىسى، اعاشتان قا­ناتتى پىراق جاساپ الىپ اسپانعا ۇشىپ كەتكەن جۇماعۇل شەبەردىڭ اڭىزى ىسپەتتى شاعىن اڭگىمەلەر شىعارما مازمۇنىن بايىتا تۇس­كەن. سونىمەن قاتار، روماندا قازاقتىڭ الەۋ­مەتتىك-تۇرمىستىق سالتى، جول-جورالعى­سى، كەيبىر ۇمىت قالىپ بارا جاتقان ادەبى كەڭىنەن قولدانىلعان. مىسال ءۇشىن، سابىتتىڭ كەرەكۋگە بارىپ، كامالەددين ۇستاعا دومبىرا جاساتۋى جانە ونىڭ ەڭبەكاقىسىن بەرۋ ءتاسىلى كوڭىل اۋدارتپاي قويمايدى. «مىناداي سالت بار. اتاپ الىپ كەلگەن مالدى جاقسىلاپ بايلاپ، قاشا جونەلەسىڭ. ەگەر اناۋ ادام سەن قىر اسقانشا ءجىپتى شەشىپ ۇلگەرسە، نوقتا بوس قالدى دەپ ايعايلايدى. وندايدا قايتىپ كەلىپ مالىڭدى الىپ كەتەسىڭ. جارايدى وندا، ماتايىن دەدىم. جاقسىلاپ شاندىپ، اتقا مىنە شاپتىم. قىر اسىپ بارا جاتىپ ارتىما بۇ­رىلسام، جانتالاسىپ شەشە الماي جاتىر ەكەن»، – دەيتىن تۇسى ءتىپتى دە قىزىق. (155-ب) .ۇستا جاساعان دومبىراسى ءۇشىن «اقى المايمىن» دەپ باس تارتقاندا سابىت كۇيشىنىڭ جەتەك­تەپ بارعان قۇلىندى بيەسىن كەرمەگە شاندىپ بايلاپ، قاشا جونەلۋى دە ءدال وسى كونە سالتتى قايتا جاڭعىرتۋى ەدى. شىعارما­نىڭ وقىرماندى تاعى دا ءبىر ەرىكسىز ەلەڭ ەتكىزگەن تۇسى – ءسارۋار اقساقالدىڭ الدىنا ەت كەلگەندەگى ايتقان ءسوزى.
– ءتۇف، شىركىن-اي، – دەدى تامسانىپ. – بالداي ەكەن. كودەگە بايلانعان قوي ەتى ەكەنى كورىنىپ تۇر.
– ويپىراي، – دەدى شەرىم، – ەسكىنىڭ ادامى قالاي، ءا؟ قويدىڭ نە جەگەنىنە دەيىن ەتىنەن اجىراتىپ وتىرادى.
– ونىڭ نەسى تاڭ؟ – دەدى ءسارۋار. – ولەڭ شوپ­كە جايىلعان مالدىڭ ەتى جىلبىسقىلاۋ بولادى. بەتەگەگە جايىلعان مالدىڭ ەتى شىنى بولادى. كودە مەن قارا جۋسان، كوكپەك جەگەن قويدىڭ قۇيرىعى كيىز سياقتى بولادى. اسقاندا قازاننىڭ تۇبىنە دەيىن باتىپ كەتەدى. ال، قازىرگى قويدىڭ قۇيرىعى وكپە قۇساپ، قازاننىڭ بەتىندە قالقىپ جۇرەدى. (194-ب). كەشەگىنىڭ قاراپايىم ادامى بۇگىنگىنىڭ عالىمدارى جىلداپ ءجۇرىپ جاسايتىن زەرتتەۋىن، توم-تومداپ جازاتىن ەڭبەگىن ءبىر عانا كەشكى استىڭ ۇستىندە ايتا سالدى. جاراتىلىستىڭ قۇپياسىن، تابيعاتتىڭ تىلسىم سىرىن سىرتتان باقىلاۋ ازدىق ەتەدى، كەرىسىنشە، توننىڭ ىشكى باۋىنداي ارالاس-قۇرالاس ءجۇرىپ قانا ءتۇسىنۋ كەرەك. رومانداعى ءدال وسىنداي شاعىن اڭگىمەلەر – قازاق حالقىنىڭ ەرتەدەگى دۇنيەتانىمى تەرەڭ، پايىم-پاراساتى كەڭ بولعانىنان حابار بەرەدى. ءبىزدىڭ بۇل وقيعاعا ەرەكشە ءمان بەرىپ، ءتانتى بولىپ وتىرعانىمىزدىڭ ءوزى ۇلتتىق ءتۇپتامىرىمىزدان اجىراپ، ەتنوما­دەني تۇسىنىگىمىزدەن اۋلاق كەتكەنىمىزدىڭ ايعا­عى. امال قانشا... كەشەگى كەيبىر سالت-ءداستۇر، تانىم-تۇيسىك ءبىز ءۇشىن تاڭسىق كورىنىپ ءجۇر.
روماندا كۇيشىنىڭ جاندۇنيەسى، ىشكى تەبىرە­نىستەرى، ساناسىنداعى وي ورالىمدارى وزگە دە ونەر تۇلعالارىنداي ءاردايىم ارپالىستا جۇرەتىنى كوركەم سيپاتتالعان. اسىرەسە، ولار­دىڭ پالسافالىق پايىمعا ايرىقشا ىنتىعىپ تۇراتىنى جانە شىعارماشىلىق ۇستىندە دۇنيەنى جاڭا تانىپ جاتقانداي ۇنەمى تاڭ­دانىس­تا بولاتىنى، ۋ-شۋدى جاقتىرماي، تۇنىق تىنىشتىقتى قالايتىنى كوپ ايتىلادى. اجىگەرەيگە ۇستازدىق ەتىپ جۇرگەن عازيز ءبىر كۇنى شاكىرتىنە الدەبىر تانىس ەمەس كۇيدىڭ شولاق ءيىرىمىن شەرتىپ، ونى اتاسىنا اپارىپ تارتىپ بەرۋىن سۇرايدى. سابىت بۇنى تىڭداپ ەرەكشە ءبىر كۇيگە بولەنەدى. كەمپىرى كۇلباعيلا مەن نەمەرەسى اجىكەنگە بىرنەشە كۇن مازالاماۋلارىن وتىنەدى. اقىرى عازيزدىڭ بەرگەن سالەمدەمەسىن تولىقتىرىپ، تاتتىمبەتتىڭ كوپ شەرتىلمەي، ۇمىت قالعان «بالبىراۋىن» دەگەن كۇيىن قالپىنا كەلتىرەدى. بۇل – اجىگەرەي اتاسىنىڭ شەبەر دومبىراشى، داۋلەسكەر كۇي­شى بولعانىن دالەلدەيتىن تاريحي سيۋجەت. ايتپەسە، بارماعىنان بال تامعان، كۇي تار­تىس­تا الدىنا جان سالماعان تاتتىمبەتتىڭ وزىنەن پالەن جىل بۇرىنعى ىشكى جاندۇنيەسىمەن بايلانىسۋ، سول كەزدەگى كۇيشىنىڭ كوڭىل-كۇيىن تاپ باسىپ تانۋ، باسى عانا بەلگىلى كۇيدى ال­عاش­قى نۇسقاسىنداي قايتا تۇلەتۋگە كوپ كۇي­شىنىڭ قۇدىرەتى جەتە بەرمەيدى. ال سابىتتىڭ ونەرى مۇنداي تاۋەكەلگە بارۋعا، ونى ءساتتى ورىنداپ شىعۋعا قابىلەتتىلىگىمەن ەرەكشەلەنگەن.
ء«تالتۇس» كەشەگى كەڭەستىك كەزەڭنىڭ روماندارىنداي جاعىمدى-جاعىمسىز كەيىپكەرگە بولىنبەيدى. العاشقى تاراۋىندا اجىگەرەيدىڭ اپاسى كۇلباعيلا مىنەزىنىڭ قۇبىلمالى كەلۋى، ساتىبەك، قايىربەك سىندى قاتار قۇربىلاس­تارىنىڭ ونى «شوقىنشىق» دەپ مازاقتاۋى، بالالىق توبەلەستىڭ ورىن الۋى – ءبارى-ءبارى دە ءومىر شىندىعى. كەز كەلگەن ادامدى وزگە­دەن بولەكتەپ تۇراتىن ەرەكشەلىگى، مىنەز وزگە­شەلىكتەرى، تانىم ولشەمدەرى مەن تۇسىنىك ايىر­ماشىلىقتارى بولادى. مۇندا جاقسى ادام، جامان ادام ءتيپى جوق. الايدا، ءاربىر جاننىڭ ساناسىندا كەزدەسەتىن «قىمبات ادام»، «قادىرلى ادام» سياقتى ۇعىمدار، ولار­دىڭ وبرازدىق تۇلعالارى بارشىلىق. سابىت، احمەتجان، شەرىم، عازيز، بايمۇقان، ءسارۋار، ىرىمبەك، ت.ب. كەيىپكەرلەردىڭ ءبارى دە ەت پەن سۇيەكتەن جارالعان پەندە بولسا دا، اجىگەرەي ومىرىندە وزىندىك ءىز قالدىرعان دارا تۇلعالار ەدى. ءتىپتى، ءبىر كەزدەرى ءوزىن ولەردەي جەك كورە­تىن اپاسى كۇلباعيلا دا قوشتاسار ساتتە وتە جاقىن، تىم ارداقتى ادام ەكەنى سەزىلەدى. شى­عار­مانىڭ ءدال بۇلاي كۇندەلىكتى تۇرمىسقا قاتتى جاقىن سۋرەتتەلۋى ونىڭ وقىرمان ءۇشىن ماڭىزدىلىعىن، كوركەمدىك قۇندىلىعىن ارتتىرا تۇسكەن.
سوڭعى تاراۋدا باس كەيىپكەر جانى كۇيزە­لىپ، تاعدىردان اۋىر سوققى الادى. ەڭ قىمبات ەكى ادامىنان ايىرىلادى. اتاسى سابىت و دۇنيەلىك اتانىپ، العاشقى ماحابباتى، سۇيگەن قىزى گۇلشات سەمەيگە كوشىپ كەتەدى. اتاسى جاراتقاننىڭ بۇيرىعىمەن، تاعدىردىڭ جازۋىمەن باقۇلداسسا، گۇلشات جاقسى كورە، سۇيە تۇرا سانالى تۇردە باس تارتادى. وسى ساتتەن باستاپ اجىگەرەي ساناسى ەسەيىپ، وزىنە دەگەن سەنىمدىلىكتى كۇشەيتۋ كەرەك ەكەنىن تۇسىنەدى. ءومىر جالعاساتىنىن، ءبىر ورىندا توقتاپ قالۋعا بولمايتىنىن ۇعىنادى. گۇلشات سەمەيگە كوشكەن كۇننىڭ ەرتەڭىندە اپاسى كۇلباعيلا­مەن قوشتاسىپ، تاپقان اناسى قاليماعا كەتە­دى. بىراق بۇل كورىنىستى اجىگەرەي اپاسىن جالعىز تاستاپ كەتتى دەپ ەمەس، جاڭا ومىرگە قادام باستى دەپ ۇققان ابزال. اۆتور دا ءسىرا وسىنى ايتقىسى كەلسە كەرەك. سوزىمىزگە «جاس كۇيشىنىڭ ۇيدەن شىققاندا اتاسىنان قالعان دومبىرانى عانا العانى، قارا جولعا تۇسكەنى، ارتىنا ءبىر قاراپ، ەسكى دۇنيەمەن قوش ايتىس­قانى» دالەل. اجىگەرەيدىڭ وزىندىك ءومىر باستا­عانى، جول تاڭداعانى – ءومىر جالعاستىعى، مۇرات ساباقتاستىعى. بالكىم، روماننىڭ دا جالعاسى بار شىعار... ازىرشە مۇنىڭ سىرىن اۆتور ءوزى عانا بىلەدى.
ەندى روماننىڭ ء«تالتۇس» اتالۋىنا قىس­قا­شا ەكى «جورامال» جاساپ كورسەك. جورامال دەمەسكە شارا جوق. ويتكەنى، اۆتور شىعارمادا تاقىرىپقا بايلانىستى اۋىز تولتىرىپ اي­تار­لىقتاي ەشتەڭە ايتپايدى. تەك ءبىر جەرىندە ۋاقىتتىق ۇعىم ءتالتۇس قولدانىلادى. ول – كۇل­باعيلانىڭ اجىگەرەيگە ەكىنشى رەت قول جۇم­ساۋى جانە بالانىڭ اتاسى جوقتا وزدى­گى­نەن قورعانۋى، العاش رەت «جەڭىسكە جەتۋى» جايىنداعى بايان. اجىگەرەيگە شاماسى جەتپەي، ونىڭ ۇستىنە جانىنا باتاتىن ءسوز ەستىپ «ويبايعا باسقان» كەمپىرگە كورشىسى زەرەن كەلىپ: «نە بولدى، كۇلەكە-اۋ، تاپاي تالتۇستە؟»، – دەپ سۇراعانىنان وقيعانىڭ ءتۇس كەزىندە بولعانىن بايقادىق. دەمەك، ءدال وسى ء«تالتۇس» اجىگەرەيدىڭ ءوزىن جاۋ ساناعان اپاسىنان العاش رەت ۇستەم تۇسۋىمەن بايلانىستى بولۋى كەرەك تە شىعار. الايدا، بۇل وقيعا شىعار­ما­نىڭ جالپى مازمۇنىنا، كومپوزيتسيالىق قۇرىلىمىنا ايتارلىقتاي اسەر ەتە قويماي­دى. ەندەشە، ەكىنشى جورامال قانداي بولماق؟ ول بىلاي... رومان تۇگەلدەي بولماسا دا، اۆتور­دىڭ عۇمىرباياندىق تۋىندىسى. بۇعان جازۋشىنىڭ ءبىر سۇحباتىندا: «بۇل شىعارمانى جازۋعا ءومىر بويى دايىندالدىم»، – دەگەن ءسوزى ايعاق. سونداي-اق، اۆتور روماندى ەردىڭ جاسى ەلۋگە تاقاعان شاعىندا ومىرگە اكەلدى. بۇل – وي-پىكىرى، دۇنيەگە، ومىرگە دەگەن كوز­قارا­­سى ابدەن تۇراقتانعان، كورگەنى مەن تۇيگەنى تۇگەل قورىتىلعان، قاراساقالدىقتىڭ قاينا­عان ورتا كەزى ەمەس پە؟ ياعني فيزيو­لو­گيالىق تۇرعىدان دا، رۋحاني جاقتان دا كەمەلدەنىپ، پاراسات شىڭىنا شىققان ءساتى دەپ باعامداۋعا دا بولاتىن شىعار...