قازىر قازاق دەگەن حالىققا ەشبىر ورىنسىز ءتىل تيگىزۋدى وزدەرىنىڭ قاسيەتتى پارىزى سانايتىن ورىس شوۆينيستەرى تىم كوبەيىپ كەتتى.

ءبىر كەزدەردە ءوز جەرىمىزدە تۋىپ-وسكەن جيرينوۆسكي سەكىلدى جىرىندىدان باستالعان بۇل اۋرۋ كەيىنگى كەزدەرى تىم اسقىنىپ بارادى. ءبىر جامان جەرى - ولار قازىر «ۇلتشىل» دەگەن ءسوزدى مەنسىنە قويماي، ەكىنىڭ ءبىرى «ناتسيستەر» مەن «فاشيستەر» دەگەن قۇسىقتارىن اياماي توگەدى.

ەندى ولاردىڭ ىشىندە كىم جوق دەيسىڭ، دەپۋتاتتاردان باستاپ تاريحشى، ساياساتكەر دەگەندەر بيتتەي ءورىپ ءجۇر. قازاق ەلىنە تيىسپەسە ىشكەن ىشكەن اسى بويىنا جۇقپايتىن جىرىندىلاردى تىزەر بولساق، ساناپ تاۋىسا الماسپىز. ماسەلەن، ۆ.سولوۆەۆ، بايىمەن قوسا العاندا م.سيمونيان، ءدال وسىنداي جۇپتاس و.سكابەەۆا، ا.نوركين، د.كيسەلەۆ، ا.دوبروۆ، ر.بابايان، پ.تولستوي، ا.پۋشكوۆ. ا.شەينين دەگەن سەكىلدى ۇساق-سونار كەتە بەرەدى. ال ەندى جاقىندا بۇلاردىڭ قاسىنا جارتىلاي گرۋزين، جارتىلاي كۋردتەن جاراتىلعان تينا كاندەلاكي دەگەن تاعى ءبىر جۋرناليستسىماق قوسىلدى.

وعان ەندى ءبىزدىڭ تەمىر جول بەكەتتەرىنىڭ اتتارىنىڭ قازاقشالاعاندىعى ۇنامايدى ەكەن. وسى ءبىر كىشكەنە دۇنيەنى الەمدىك پروبلەماعا اينالدىردى. ونىڭ ويىنشا ءبارى دە وسىندايدان باستالىپ، سوسىن ورىس ءتىلىنىڭ ءبىرجولاتا جويىلۋىنا، ودان سوڭ ورىستاردىڭ بارلىعىن ەلدەن قۋىپ شىعۋعا دەيىنگى سۇمدىق نارسەلەرگە اكەلىپ سوعادى ەكەن.

شوۆينيستىك اۋرۋعا ۇشىراعان بۇل كىسىگە سىپايى عانا قارسىلىق بىلدىرگەنىمىز سول-اق ەكەن، ەش ۋاقىتتا بىرەۋدىڭ پىكىرىن ەسىتىپ كورمەگەن بۇل قاتىن بارىمىزگە دۇرسە قويا ءبىردى. ەندى كەلىپ، بۇكىل قازاق حالقىن «ماڭگۇرت» دەگەن اتاق تاعىپ قويدى. مۇنداي ۇلتشىلدىق سىرقاتقا ۇشىراعان جانعا ەشقانداي ەم قونبايتىندىعىن بىلگەن ءبىزدىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىمىز ونى قازاقستانعا كەلۋگە تىيىم سالىنعان جانداردىڭ ساناتىنا قوستى.

ەندى سول تينا دەگەننىڭ كەلەسى تىرلىگىنىڭ سيقىن قاراڭىز. ول ەندى كەلىپ، رەسەيدە قازاقتاردىڭ جاقسى تۇراتىندىعىن، ونىڭ ىشىندە اناۋ اتاقتى ازامات مۇساعاليەۆ سەكىلدى اسا تالانتى جانداردىڭ دا بارلىعىن ايتا كەلىپ، سول ءمينيسترىمىزدى رەسەيگە كەلىپ، ءوز كوزىمەن كورىپ كەتۋگە شاقىردى.

جالپى، شوۆينيزم سىرقاتىنا ۇشىراعان جاندار دەنى دۇرىس سانا مەن ازداعان اقىلدان دا جۇرداي بولادى-اۋ دەيمىن. ايتپەسە، رەسەيدەگى تنت دەگەن ارنانى باسقارساڭ دا، ءبىز ءۇشىن جاي ءجۋرناليسسىڭ. ەندى تاۋەلسىز ەلدىڭ ۇلكەن ءبىر لاۋازىم يەسى دەلىنەتىن مينيستر سەنىمەن كەزدەسۋگە بارادى دەگەنگە شىنىمەن سەنەسىڭ بە؟ سەن كىمسىڭ، مينيستر كىم؟ شامالى اقىلعا سالىپ كورۋ كەرەك قوي. الدە رەسەيدىڭ كەز-كەلگەن جۋرناليستسىماعى وزدەرىن وزگە ەلدىڭ ءمينيسترى تۇگىل، پرەزيدەنتىمەن قاتارمىن دەپ ويلايتىن شىعار. نە دەگەن كەۋدومسوقتىق دەسەڭىزشى؟ «قۇمىرىسقا ءالىڭدى ءبىل، اياز بي جولىڭدى ءبىل» دەگەندى قازاق بەكەر ايتپاعان.

مۇنى ءبىر دەڭىز. ال ەكىنشىدەن، ءبىز نەگە رەسەيلىك قازاقتاردى ماقتان تۇتۋمىز كەرەك؟ ولار وزگە ەلدىڭ ازاماتتارى، قايدا جۇمساسا، سوندا بارادى. تينا ماقتان تۇتاتىن جاڭاعى ازامات مۇساعاليەۆتىڭ ءوزى ۋكراينانىڭ دونەتسك وبلىسىنا بارىپ، سونداعى ورىستاردىڭ باسقىنشى سولداتتارىنا كونتسەرت قويىپ، ءماز بولىپ قايتقاندىعىن ءبىز ءالى ۇمىتقان جوقپىز. سونداعى قازاق جاستارىنىڭ ۋكرايناعا سوعىسقا اتتانىپ جاتقاندىعىنان دا حاباردارمىز. كۇنى ەرتەڭ، قۇداي ونىڭ بەتىن اۋلاق قىلسىن، ەگەر رەسەي بىزگە قاراپ قاھارىن توگە قالسا، ولار دا باسقىنشىلاردىڭ سوڭىنا ەرەتىندىگى ءسوزسىز عوي. دەمەك، ءبىز ولارمەن ماقتانا المايمىز ءارى ماقتانبايمىز دا. ءوز قازاعىمىز امان بولسىن.

ال جالپى، بىزگە دەگەن شوۆينستەردىڭ شابۋىلى وسى كاندەلاكي دەگەنمەن تىنادى دەسەڭىز، قاتتى قاتەلەسىز. مىنە جاقىندا عانا تينانىڭ ءىزىن الا بەرە رەسەيدەگى ءوزىن تاريحشى ءارى ءىرى پۋبلتسيست دەپ سانايتىن ميحايل سمولين دەگەن تەلەارنادان: «قازاق پەن وزبەك دەگەن ۇلت 1917 جىلعا دەيىن بۇل دۇنيەدە بولعان ەمەس»، - دەپ وزىنەنە ءوزى كوپىرىپ وتىر. ءبىر قىزىعى، سول ستۋدياداعى وتىرعان جانداردىڭ بارلىعى دا شىبىنداعان اتتاي باس يزەۋدەن تانبايدى. ياعني ونداعىلاردىڭ بارلىعى دا بۇل پىكىرمەن تولىق كەلىسەدى.

ءجا، رەسەي شوۆينيستەرىن بىلاي قويعاندا ءبىزدىڭ ءوز ىشىمىزدەگى زاڭىمىزدى اشىقتان-اشىق اياققا باسىپ، ءتىپتى بارىمىزگە قوقان-لوققى كورسەتىپ جۇرگەن الگى كاندەلاكيدىڭ ىشتەي تىلەكتەستەرى سەكىلدى جاندارعا ءالىمىز كەلمەي جۇرگەندىگىن ايتۋدىڭ ءوزى ۇيات.

ماسەلەن، پاۆلودار دەگەن جەردە سوناۋ 2018 جىلدان بەرى رەسەي ازاماتتىعىنان ايىرىلماي، ءبىزدىڭ كوشىن-قون زاڭىمىزعا پىسقىرىپ تا قارامايتىن ەۆگەني سەۆريۋكوۆ دەگەنگە ونداعى ەشكىمنىڭ دە ءتىسى باتار ەمەس. ول قانشا زاڭ بۇزسا دا پاۆلوداردىڭ سوتى ونى رەسەيگە قايتارا الماي، سورلاپ وتىر. ۇيىنە بارسا، ەسىگىن اشپايدى. بارعان پوليتسيامىزدىڭ ونىڭ ەسىگىن تاۋلىكتەپ كۇزەتسە دە، ەشبىر بىلق ەتپەي، ءۇيدىڭ ىشىندە اندەتىپ جۇرەدى. سوتقا شاقىرسا بارمايتىندىعى بىلاي تۇرسىن، ولاردى اشىقتان-اشىق بوقتاپ، ءۇشبۋ حات جولداپ وتىرادى.

Ratel.kz ايتىنىڭ جازۋىنا قاراعاندا، مۇنىڭ بوقتاعانىنا مۇنداعى سوتتار ءتىپتى، بىلق ەتپەيتىن كورىنەدى. ءتىپتى وعان شارا قولدانىپ، جاۋاپقا تارتۋدىڭ ورنىنا: «سەن ەندىگارى بۇلاي ىستەمە»، - دەپ، باسىنان سيپاپ، قويا بەرەتىن كورىنەدى. ال سەۆريۋكوۆ دەگەننىڭ جازعانىن وقىساڭ جاعاڭدى ۇستايسىڭ. ونىڭ سوتقا باعىتتاپ چاتقا جازعان سوزدەرىنەن ادام شوشيدى. ءسوزىمىز جالاڭ بولماس ءۇشىن ونىڭ بىرەر ءۇزىندى كەلتىرەلىك: «پوۆتورنو ترەبۋيۋ وچنوگو زاسەدانيە»، - دەيدى ول سوتقا بۇيرىق بەرىپ. «مولچانيە بۋدۋ راسماتريۆات كاك وتكاز ي پوكروۆيتەلستۆو ۆوريا». «ۋۆاجاەمىە كورۋپتسيونەرى! ۆسە ماتەريالى سيۋدا، بىسترو،سۆولوچي...». «ۆزىسكاتەل، ۆور كيسلوۆ ي چسي جۋماباەۆ. ۆى ۋ.و؟؟؟». بوقتىققا تولى مۇنداي سوزدەر كەرەكۋلىك سوتتاردىڭ قۇلاعىنا مايداي جاعاتىن شىعار. مۇمكىن، مۇنداي توزىمدىلىكتىڭ استارىندا الگى سەۆريۋكوۆتىڭ وسىنداعى اسا ءىرى كاسىپكەر ياعني، شىلقىعان باي بولعاندىعىنان شىعار. شىركىن، اقشا نە ىستەتەپەيدى؟.. «اۋزى قيسىق بولسا دا بايدىڭ ۇلى سويلەسىن» دەگەندى قازەكەم بەكەر ايتاپعان شىعار. قازىر سونىڭ زامانى تۋعان سەكىلدى.

ايتپاقشى، «سىنىقتان باسقاسىنىڭ ءبارى جۇققىش» كەلەدى ەمەس پە؟. مۇنداي ەركىندىكتى كورگەن تاعى ءبىر رەسەي ازاماتى - نيكولاي گۋريانوۆ دەگەن مىقتى شىقتى. ول دا: «رەسەي ازاماتتىعىنان ولسەم دە ايىرىلمايمىن، قازاقستاننان ەش ۋاقىتتا كەتپەيمىن»، - دەپ قاسارىسىپ وتىر. قانشا ۇگىتتەسە دە كونبەيدى. ءتىپتى، سوناۋ رەسەي ەلشىلىگىنە اپارىپ، ىشكىزىپ-جەگىزىپ تە قايتتى. بولمادى. ال ءبىزدىڭ اسا سىپايى سوتىمىز وعان تىم قاتتى كەتە الماي، ادەتتەگىدەي قاتتى قىسىلىپ وتىر.

ەگەر ءسىز كەرەكۋدەگى قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى جۇرتتىڭ بارىنە دە جۇماقتىق تانىتادى دەسەڭىز، قاتتى قاتەلەسىز. كەرەك كەزىندە تەمىردەي قاتتى ءتارتىپ ورناتا الادى. مۇندايدا ەشتەڭەدەن دە تايىنبايدى. ماسەلەن، وسىندا ەلىمىزگە بەلگىلى رۋزا بەيسەنبايتەگىنىڭ ۇستىنەن بىرەۋ شاعىم ءتۇسىرىپ ەدى، دەرەۋ ونى جىندىحاناعا اپارىپ، قاماپ تاستادى. تەك قانا دەپۋتاتتاردان باستاپ، بۇكىل جۇرتشىلىق كوتەرىلىپ، ونى ارەڭ بوساتىپ الدى.

سوندا ءبىز قانداي ەلمىز؟ وسىدان سوڭ، «ءبىز تولدىق تاۋەلسىزبىز» دەپ ايتا الامىز با؟

جايبەرگەن بولاتوۆ

Abai.kz