اقنيەت وسپانباي. نەكە قيۋدىڭ قيتۇرقىسى
«جاس وتاۋ» نەكە سارايىنىڭ باسشىلارى 157 ميلليون تەڭگەنى جىمقىرعان
الماتىدا ۇيلەنۋ قانشا تۇرادى؟ حالقىمىزدا «ۇيلەنۋ وڭاي، ءۇي بولۋ قيىن» دەسەدى. ءححى عاسىردا ءۇي بولۋدان گورى، ۇيلەنۋ قيىنعا اينالعانىنا ءاربىر جۇپتىڭ وتاۋ قۇرۋ ءراسىمى ايعاق. ۇيلەنۋ تويى ءۇشىن بانكتەن ارنايى نەسيە الىنادى، دۇركىرەتىپ توي جاسالادى. قاي زاماندا دا استاتوك توي جاسايتىن قازاقتىڭ قوسىمشا شىعىندارىن ساناماي-اق قويسا بولادى. اۋەلى جاس جۇبايلاردىڭ نەكە قيۋ ءراسىمىن عانا قاراستىرىپ كورەلىك. بۇدان تۇسەتىن قاراجاتتى قالتاعا باسىپ، شەتەل اسۋعا جەتە مە ەكەن؟
«جاس وتاۋ» نەكە سارايىنىڭ باسشىلارى 157 ميلليون تەڭگەنى جىمقىرعان
الماتىدا ۇيلەنۋ قانشا تۇرادى؟ حالقىمىزدا «ۇيلەنۋ وڭاي، ءۇي بولۋ قيىن» دەسەدى. ءححى عاسىردا ءۇي بولۋدان گورى، ۇيلەنۋ قيىنعا اينالعانىنا ءاربىر جۇپتىڭ وتاۋ قۇرۋ ءراسىمى ايعاق. ۇيلەنۋ تويى ءۇشىن بانكتەن ارنايى نەسيە الىنادى، دۇركىرەتىپ توي جاسالادى. قاي زاماندا دا استاتوك توي جاسايتىن قازاقتىڭ قوسىمشا شىعىندارىن ساناماي-اق قويسا بولادى. اۋەلى جاس جۇبايلاردىڭ نەكە قيۋ ءراسىمىن عانا قاراستىرىپ كورەلىك. بۇدان تۇسەتىن قاراجاتتى قالتاعا باسىپ، شەتەل اسۋعا جەتە مە ەكەن؟
مۇسىلمانشا نەكە قيىپ، نەكە سۋىن ءىشۋ – سۋ تەگىن. ال قازاقستان ازاماتى رەتىندە مەملەكەتتىك تىركەۋگە تۇرىپ، نەكە ساقيناسىن الماسۋ تۋرالى ولاي دەپ ايتا المايمىز. «جاس وتاۋ» ورتالىق نەكە سارايىندا ءبىر جۇپتىڭ نەكە قيۋ ءراسىمى – 106 مىڭ تەڭگە نەمەسە باسقا قىزمەتتەرىن قوسقاندا 120 مىڭ تەڭگە تۇراتىنى ايقىندالدى. سونشا نەگە قىمبات دەيمىز-اۋ؟! وتباسىن قۇرىپ، زاڭدى نەكەمىزدى قيۋ ءۇشىن وسى سارايعا ءوتىنىش جازعانىم دا ەسىمدە. ارزانداۋ ەدى. 106 مىڭ تەڭگەلىك نەكە قيۋدىڭ قانداي ارتىقشىلىعى بار؟ اتالمىش ءجۇز مىڭ تەڭگەنىڭ ىشىندە مەرەكەلىك شارانىڭ سالتاناتتى ءراسىمى ءۇشىن قازاق ۇلتتىق جانە باتىر ۇلگىسىندە كيىنگەن قىز-جىگىتتەردى جالداۋ، سارايدى جالداۋ اقىسى مەن 20 مينۋتتىق فوتو-بەينە ءتۇسىرىلىم، سونداي-اق بەس مينۋتتىق فۋرشەت پەن وپەرا انشىلەرىنىڭ اقىسى بار. جاستاردىڭ وسى تاريحي سارايدا نەكەسىن قيۋدى ارماندايتىنى بەلگىلى. ال باعانىڭ ءتۇرى مىناۋ. بۇعان دەيىن دە ورتالىق نەكە سارايىندا زاڭدى ەرلى-زايىپتى اتانۋدىڭ قىمباتشىلىعى تۋرالى نەشە رەت ايتىلدى، نەشە رەت جازىلدى. بىراق ءاربىر جۇپتان تۇسەتىن 100 مىڭ تەڭگە مەملەكەت قازىناسىنا قانشا پايدا ءتۇسىردى؟ ەڭ اۋەلى «بۇل قاراجات مەملەكەت قازىناسىنا تولىق ءتۇستى مە؟» دەگەن ۇرى كۇدىك كوڭىلدە.
ورتالىق نەكە سارايىنىڭ ىرگەسى 1971 جىلى قالاندى. عيماراتتىڭ اسەمدەلۋى مەن شەڭبەرلى كەرەگەسىنەن ءداستۇرلى قازاق كيىز ۇيىنە ۇقساس ۇلتتىق ناقىش كورىنەدى. ونىڭ قابىرعاسىن تۇتاستاي شىنىمەن قاپتاۋ، اينالدىرا ورنەكتى كۇنقاعار شىلتەر ۇستاۋ عيماراتقا اسەم سيپات بەرگەن. ورتالىق نەكە سارايى وڭتۇستىك استانانىڭ ەڭ كورنەكتى عيماراتتارىنىڭ ءبىرى. وسى ۋاقىت ارالىعىندا سارايدىڭ ديرەكتورلارى بىرنەشە رەت اۋىستى. تالاي رەت كۇردەلى جوندەۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلدى، ىشكى راسىمدەۋ قىزمەتى قالپىنا كەلتىرىلدى، جاڭا زامانعا ساي تەحنولوگيالار ەنگىزىلدى. سوڭعى رەت 2008 جىلى الماتى قالالىق اكىمدىگىنىڭ بيۋدجەتى ەسەبىنەن جوندەۋ جۇرگىزىلگەن. مۇندا جىلىنا 1 مىڭ 200 جۇپ وتاۋ قۇرادى. مۇنىڭ ءبارى ءوز الدىنا، سوڭعى ديرەكتور ءاليا تۇتقىشەۆا حانىمنىڭ قىزمەتىنەن كەتۋ سەبەبى بيلىك پەن قارا حالىقتىڭ نازارىن تەگىس وزىنە اۋداردى.
نەكە سارايىنىڭ باسشىسى ءوز سىبايلاستارىمەن بىرگە 157 ميلليون تەڭگەنى جىمقىردى دەپ ايىپتالعان بولاتىن. ءاليا تۇتقىشەۆا «جاس وتاۋ» نەكە سارايىنىڭ باس ەسەپشىسى جانە باس مامانىمەن بىرلەسىپ، ميلليونداعان قارجىنى ءىز-ءتۇسسىز جوعالتىپ جىبەرگەن كورىنەدى. قالاي دەيسىز عوي؟ 2010 جىلدان بەرى زاڭدى تىركەۋگە تۇرعان ءاربىر ەكىنشى جۇپتىڭ اقشاسىن ءوز قالتاسىنا سالىپ وتىرعان. نەكە سارايىندا وتاۋ قۇرۋدىڭ سالتاناتتى ءراسىمى – 106 مىڭ تەڭگە، ال ەشبىر ءراسىمسىز تىركەۋگە تۇرۋ – 1500 تەڭگە (ول بانككە تولەنەدى). ماسەلە ءبىرىنشى جاعدايدا بولىپ تۇر، ياعني سالتاناتتى تۇردە ۇيلەنگىسى كەلەتىن جۇپتاردىڭ قارجىسى قوماقتى تابىس اكەلەتىنى ايدان انىق.
2012 جىلى قارجى پوليتسياسى جۇرگىزگەن تەرگەۋ جۇمىستارى بارىسىندا باسشىلىقتاعى حانىمداردىڭ ارقايسىسى مەملەكەتكە تيەسىلى 157 ميلليون تەڭگەدەي قارجىنى ءوز پايداسىنا جاراتقانى انىقتالدى. بۇل ءىس بىردەن سوتقا جىبەرىلدى، ەكى وتىرىستىڭ ناتيجەسىندە تۇتقىشەۆا حانىم امانات ارقىلى بوستاندىققا شىقتى. ال ونىڭ سىبايلاسى دەپ تانىلعان باس مامان عاليا تۇتقىشەۆا مەن ەسەپشى نازىم مامىربەكوۆا قاماۋدا. سوت پروتسەسى اياقتالعان جوق. ەكس-ديرەكتور حانىم ءوزىنىڭ كىناسىز ەكەنىن ايعاقتايتىن دالەلدەر كەلتىرىپ، ءوزىن اقتاۋعا قىزۋ كىرىسكەن. ويتكەنى قارجى پوليتسياسىنىڭ جاساعان قورىتىندىسى باس بۋحگالتەردىڭ شيماي قاعازدارىنان الىنعان كورىنەدى.
ناۋرىز جانە ماۋسىم ايلارىندا وتكەن سوت وتىرىسىندا قوماقتى قاراجاتتىڭ قالاي جىمقىرىلعانى، قانداي جولمەن قولدى بولعانى انىقتالماعاندىقتان، سوت ءىسى كەيىنگە شەگەرىلگەن بولاتىن. №1 المالى اۋداندىق سوتىنىڭ سوت ءتورايىمى قايىنجامال بۇقبانوۆا مىناداي كەسىم ايتقان بولاتىن:
– ءىستى قايتا تەرگەۋ بارىسىندا 2010 جىلدىڭ 1 قاڭتارى مەن 2012 جىلدىڭ 12 قىركۇيەگى ارالىعىندا ۇرلانعان قارجى مەن نەكە قيدىرعان جۇپتاردىڭ ناقتى سانىن انىقتاۋ قاجەت. قىلمىستىق تەرگەۋ ورگاندارى جىمقىرىلعان قارجىنىڭ ناقتى ۋاقىتىن انىقتاۋى ءتيىس! سونىمەن قاتار كەلتىرىلگەن دايەكتەردىڭ جەتكىلىكسىزدىگىن ايتقان سوت ءتورايىمى «جاس وتاۋ» نەكە سارايىنىڭ بۇرىنعى ديرەكتورىنىڭ جۇمىس ءوتىلىن ەسكەردى. ءاليا تۇتقىشەۆا ورتالىق نەكە سارايىن 13 جىلدان استام باسقارعان. قورعاۋشى ايان كارىمحانوۆتىڭ ايتۋىنشا، ۇزاق ۋاقىت وسى سالادا ەڭبەكتەنگەن ادامدى سوڭعى جىلدارى اقشا جىمقىردى دەپ ايىپتاعان استە دۇرىس ەمەس. سەبەبى، قىلمىستىق ىستە كەلتىرىلگەن دەرەكتەر قيىلعان نەكەلەردىڭ سانىمەن سايكەس كەلمەيتىن كورىنەدى.
قورعاۋشى ايان كارىمحانوۆ تۇتقىشەۆا حانىمنىڭ جاقسىلىقتارى مەن مەكەمەنىڭ جەڭىلدىكتەرىن العا تارتۋدا. ونىڭ سوزىنشە، نەكە سارايىندا ۇلى وتان سوعىسى مەن اۋعان سوعىسىنىڭ ارداگەرلەرىنە جانە مۇگەدەكتەرگە تەگىن قىزمەت كورسەتىلىپتى. الايدا، تەرگەۋ ورگاندارى قيىلعان نەكەنىڭ ءبارىن 112 مىڭ تەڭگەدەن باعالاپتى. ونىڭ ۇستىنە، ايىپتالۋشىلاردىڭ قارجى قىمقىرىلعان ساتتەگى قىزمەتتەرى دە ناقتىلانباعان ەكەن. «ەڭ ءبىرىنشى چەرنوۆوي زاپيستەردى الىپ، ەكسپەرتيزا جاساعان. زاڭ بويىنشا مۇنداي جازبالاردى تەرگەۋگە جاتقىزبايدى. نەگە دەسە، مەكەمەنىڭ اتى جازىلۋى كەرەك، بەتتەرى ءبارى تىگىلۋ كەرەك، تولتىرعان ادامنىڭ اتى، قانشا سۋمما بارلىعى كورسەتىلۋى كەرەك. قارجى پوليتسياسى 157 ميلليون تەڭگە دەپ ايىپ تاققان. ەندى سول دالەلدەنبەي، ول ناقتى بولىپ شىقپادى»، – دەگەن دايەككە يەك سۇيەپ وتىرعان سياقتى.
سوڭعى سوت وتىرىسىندا بىرنەشە ايعا سوزىلعان سوت پروتسەسىنە نۇكتە قويىلۋى ءتيىس ەدى. الايدا سوت ءتورايىمى قايىنجامال بۇقبانوۆا ءىستى شالا دەپ تاۋىپ، قايتا قاراۋعا جىبەردى. قات-قات تومنان تۇراتىن قىلمىستىق ىستە تەرگەۋشىلەر شاش ەتەكتەن قاتەلىك جىبەرگەن. «اعىمداعى جىلدىڭ 6 ناۋرىزىندا تەرگەۋشىلەر عاليا تۇتقىشەۆانى كۇدىكتى دەپ تاۋىپ، سول كۇنى جاۋاپقا تارتقان. ال، 7 ناۋرىزدا تۇتقىشەۆا ءاليا مەن مامىرحانوۆاعا دا قاتىستى قىلمىستىق ءىس قوزعاپ، كۇدىكتىلەردەن تاڭعا دەيىن جاۋاپ الادى. ءدال وسى كۇنى كۋاگەرلەردەن دە سۇراۋ الىنىپتى. اتالعان تەرگەۋ ءىسى 16 باپتىڭ، 1 جانە 5 تارماعىنا سايكەس زاڭسىز دەپ تابىلادى. سەبەبى، نەبارى 2 كۇندە تەرگەۋشىلەر بارلىق ءىستى تولىق قاراپ شىعۋى مۇمكىن ەمەس»، – دەدى. كەلەسى وتىرىستا جاس جۇبايلاردىڭ ەسەبىنەن جاعداي تۇزەگەن حانىمداردىڭ تاعدىرى شەشىلمەك. ويتكەنى بۇرىنعى – ديرەكتور – ء اليا تۇتقىشەۆاعا – 11 جىل، ەسەپشى نازىم مامىرحانوۆاعا – 10, ال باس مامان عاليا تۇتقىشەۆاعا – 9 جىل جازا كەسۋ سۇرالۋدا. سوت 6 تومدىق ءىستى قالالىق پروكۋراتۋراعا جولدادى. قۇزىرلى ورگان وكىلدەرى 1 اي ىشىندە اتالعان كەمشىلىكتەردى جو-يىپ، تەرگەۋدى تولىقتاي اياقتاۋلارى ءتيىس. ەگەر، بەلگىلەنگەن ۋاقىتتا جۇمىس بىتپەسە، قوسىمشا مەرزىم بەرىلمەك.
ەلىمىزدە نەكە قيۋ اۋداندىق ورتالىقتاردا، الماتى قالاسىنىڭ جەكەلەگەن اۋداندارىنىڭ قۇزىرلى مەكەمەلەرىندە دە جۇزەگە اسىرىلادى. بەرتىندە عانا تويحانالارعا تىركەۋشى شاقىرۋ ارقىلى زاڭدى نەكە قيىلۋدا. ولاردى توي جاساۋشى جۇرتشىلىق ءوز بەتىمەن كەلىسۋ ارقىلى شاقىرادى. ماسەلەن، «باقىت» نەكە قيۋ سارايىنىڭ تىركەۋشىسى تويعا كەلىپ-كەتۋ ءۇشىن كەمىندە 400-500 دوللار سۇرايدى. بۇل تەڭگەمەن ەسەپتەگەندە 60-75 مىڭ تەڭگە كولەمىندە. قالاي الساق تا، ورتالىق نەكە سارايىنان اناعۇرلىم ارزان ەكەنىن كورەمىز. بىراق بۇل قاراجات تا سول تىركەۋشىنىڭ ءوز قالتاسىنا كەتۋى مۇمكىن ەكەنىن نەكە قيۋدىڭ ءوزى كەيبىرەۋلەر ءۇشىن جەڭىل ءناسىپ بولعانى ما دەگەن وي قاۋمالايدى.
"تۇركىستان" گازەتى
