الگىندە بىشكەك قالاسىندا تمد-عا مۇشە مەملەكەتتەر باسشىلارى كەڭەسىنىڭ وتىرىسى ءوتتى. وعان پرەزيدەنت توقاەۆ تا بارىپ قاتىستى. ءسوز سويلەدى.

سونىمەن، پرەزيدەنت قىرعىز جەرىندە قانداي ماسەلەلەردى كوتەردى؟ ءبىر شولىپ شىعايىق...

وتىرىس بارىسىندا ءسوز سويلەگەن پرەزيدەنت اۋەلى قوناقجايلىق كورسەتكەنى جانە تمد-عا توراعالىق ەتۋ بارىسىندا قىرعىزستاننىڭ تابىستى جۇمىس اتقارعانى ءۇشىن سادىر جاپاروۆقا العىس ايتتى. سودان سوڭ ول تمد جانىنداعى سەرىكتەس جانە باقىلاۋشى مارتەبەسىنىڭ بەكىتىلۋىن سول وتىرىستىڭ ايتۋلى وقيعاسى رەتىندە اتاپ ءوتىپ، بۇل شەشىم ۇيىمنىڭ كەمەلىنە كەلگەنىن جانە ونى دامىتۋدىڭ جاڭا كەزەڭىنە قادام باسقانىن كورسەتەتىنىنە نازار اۋداردى.

جاھاندىق گەوساياسي قايشىلىقتار ءھام تۇراقسىز ەكونوميكا تۋرالى

قاسىم-جومارت توقاەۆ گەوساياسي قايشىلىقتاردىڭ شيەلەنىسە تۇسكەنىن اتاپ ءوتىپ، الەم ەكونوميكاسىندا تۇراقسىزدىق كۇشەيگەنىن ايتتى.

«قازاقستان جاھاندىق ساۋدا-ساتتىق پەن مەملەكەتتەردىڭ ءال-اۋقاتىنا كەرى اسەر ەتەتىن ەكونوميكالىق سانكتسيالاردى قولدانۋعا تۇبەگەيلى قارسى»، – دەدى مەملەكەت باسشىسى.

تاياۋ شىعىستاعى سوعىس تۋرالى

سونداي-اق، ەل پرەزيدەنتى تاياۋ شىعىستاعى قازىرگى احۋالعا توقتالىپ ءوتتى.

«قازاقستان حالىقارالىق وزەكتى پروبلەمالاردى شەشۋ ءۇشىن لاڭكەستىك ادىستەردى قولدانۋعا مۇلدەم قارسى. ونداعان جىل بويى شەشىمىن تاپپاي كەلە جاتقان مىندەتتەردى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن بەيبىت ازاماتتارعا زورلىق-زومبىلىق كورسەتىپ، تەررورلىق اكتسيالار جاساۋعا بولمايدى. بۇل – ەش اقتاۋعا كەلمەيتىن ارەكەت»، – دەدى ول.

بۇعان قوسا، قاسىم-جومارت كەمەلۇلى قازاقستاننىڭ حالىقارالىق قاتىناستاردا ادىلدىك قاعيداتىن ورناتۋدى، حالىقارالىق قوعامداستىقتىڭ بارلىق مۇشەسىنىڭ زاڭدى جانە ەگەمەندىك قۇقىعىن ەسكەرە وتىرىپ، ونى دەموكراتيالاندىرۋدى جاقتايتىنىن جەتكىزدى.

بۇۇ-نىڭ ءرولىن كۇشەيتۋ تۋرالى

مەملەكەت باسشىسى بۇۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىندەگى قازىرگى توقىراۋ جاعدايىندا امبەباپ ۇيىمنىڭ وكىلدىك اياسى اناعۇرلىم كەڭ ورگانى سانالاتىن بۇۇ باس اسسامبلەياسىنىڭ ءرولىن كۇشەيتۋگە مۇمكىندىك بار ءارى قاجەت دەپ ەسەپتەيدى.

«بۇل رەتتە بۇۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىن رەفورمالاۋ ىسىندە اسىعىستىق تانىتۋعا بولمايدى. ءبىزدىڭ ويىمىزشا، بۇل ماڭىزدى ورگانعا الەمنىڭ بارلىق ايماعىنىڭ ەلدەرى، سونىڭ ىشىندە جاھاندىق وڭتۇستىك مەملەكەتتەرى مۇشە بولۋعا ءتيىس. شىن مانىندە، بۇل ۇستانىمدى وسى جيىنعا قاتىسىپ وتىرعان مەملەكەتتەر باسشىلارىنىڭ بارلىعى قۇپتايتىنى قۋانتادى»، – دەدى پرەزيدەنت.

وتكەن جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا قازاقستاننىڭ سىرتقى ساۋدا اينالىمىنىڭ تورتتەن بىرىنەن استامى تمد مەملەكەتتەرىمەن جاسالىپتى. قاسىم-جومارت توقاەۆ مۇنى تمد-عا مۇشە مەملەكەتتەر باسشىلارى كەڭەسىنىڭ وتىرىسىندا اتاپ ءوتتى.

«بۇل وڭ ديناميكا بيىل دا ساقتالىپ وتىر. قازاقستاننىڭ ساۋدا اينالىمى 7 ايدا 4,5 پايىزعا ءوسىپ، 20,5 ميلليارد دوللاردى قۇرادى. ءبىز ساۋدا بايلانىستارىن ودان ءارى نىعايتۋ ءۇشىن قولدا بار مۇمكىندىكتەردى تولىق پايدالانۋىمىز قاجەت»، – دەدى ول.

تمد ەلدەرىنىڭ ترانزيتتىك پوتەنتسيالىن ارتتىرۋ تۋرالى

ەل پرەزيدەنتىنىڭ پىكىرىنشە، ساۋدا كەدەرگىلەرىن جويۋعا، قولايلى تاريفتىك جاعداي جاساۋعا، اكىمشىلىك راسىمدەردى جەڭىلدەتۋگە باسا ءمان بەرۋ قاجەت.

سونىمەن قاتار، پرەزيدەنت دوستاستىق كەڭىستىگىندەگى كولىك دالىزدەرىن دامىتۋ ماڭىزدى ەكەنىنە نازار اۋداردى.

«ءبىز ءوزىمىزدىڭ بىرەگەي گەوگرافيالىق ارتىقشىلىعىمىزدى پايدالانىپ، جاھاندىق نارىقتاردى ۇشتاستىرۋىمىز كەرەك. وسىلايشا، ايماعىمىزدى ءىرى كولىك-لوگيستيكالىق حابقا اينالدىرامىز. الەمدە جاڭا ەكونوميكالىق گەوگرافيا قالىپتاسىپ، ساۋدا اعىندارى ۇلعايا تۇسكەن قازىرگى جاعدايدا بۇل باعىت ستراتەگيالىق ماڭىزعا يە بولادى. بۇگىندە ەۋروپا مەن ازيا اراسىنداعى قۇرلىقتىق-ترانزيتتىك تاسىمالدىڭ 80 پايىزى قازاقستان ارقىلى وتەدى. ءبىز ترانسكاسپي كولىك باعىتىن، «سولتۇستىك – وڭتۇستىك» ءدالىزىن ودان ءارى دامىتۋعا، سونداي-اق «قازاقستان – تۇرىكمەنستان – يران» تەمىرجولىنىڭ مۇمكىندىكتەرىن تولىققاندى پايدالانۋعا ايرىقشا ءمان بەرەمىز. قازاقستان «دوستىق – مويىنتى»، «باقتى – اياگوز»، «داربازا – ماقتاارال» تەمىرجول جوبالارىن تەزىرەك ىسكە اسىرۋدى كوزدەيدى»، – دەدى قاسىم-جومارت توقاەۆ.

مەملەكەت باسشىسى ەلدەرىمىزدىڭ ترانزيتتىك الەۋەتىن نىعايتۋ ءۇشىن قازىرگى قولدانىستاعى ينفراقۇرىلىمدى جاڭعىرتىپ، اكىمشىلىك راسىمدەردى قىسقارتۋ جانە ينتەگراتسيالانعان لوگيستيكالىق، سونىڭ ىشىندە تسيفرلىق شەشىمدەردى ەنگىزۋ شارالارىنىڭ ماڭىزدى ەكەنىنە ارنايى توقتالدى.

پرەزيدەنت جيىن بارىسىندا تمد-عا مۇشە مەملەكەتتەردىڭ اۋماعى ارقىلى وتەتىن كۇرە جولداردى ءوزارا ۇشتاستىرۋ تۇجىرىمداماسىن ازىرلەۋدى ۇسىندى. ونىڭ پىكىرىنشە، بۇل قۇجات ەۋرازيا كەڭىستىگىندەگى دوستاستىق ەلدەرىنىڭ مۇددەلەرىن ەسكەرەتىن جاڭا ترانزيتتىك-لوگيستيكالىق كودقا اينالادى.

وا-داعى سۋ ساياساتى تۋرالى

قاسىم-جومارت كەمەلۇلىنىڭ ايتۋىنشا، كليماتتىڭ جاھاندىق دەڭگەيدە وزگەرۋى ەلدەرىمىزدىڭ ورنىقتى دامۋىنا ايتارلىقتاي قاۋىپ توندىرەدى.

«تمد-عا مۇشە بىرقاتار مەملەكەتتىڭ اۋماعىندا قازىرگى ەكولوگيالىق احۋال ناشارلاپ، شولگە اينالۋ جانە سۋ قورىنىڭ سارقىلۋ جاعدايىندا بۇل پروبلەمانى ەلەۋسىز قالدىرۋعا بولمايدى. بۇۇ باعالاۋىنا سايكەس 2050 جىلعا قاراي كليماتتاعى وزگەرىس سالدارىنان بەس ميللياردتان استام ادام سۋ تاپشىلىعىنا ۇشىراۋى مۇمكىن. قازىردىڭ وزىندە ورتالىق ازيا ەلدەرى جەر شارىنداعى ورتاشا تەمپەراتۋرانىڭ كوتەرىلۋىنە بايلانىستى كۇردەلى پروبلەمالارعا تاپ بولىپ وتىر»، – دەدى ول.

سونداي-اق، ول ەلىمىزدىڭ اتالعان سالاداعى ماڭىزدى جوبالارى تۋرالى مالىمەت بەردى.

مەملەكەت باسشىسى كۇش-جىگەر جۇمىلدىرماي، ەۋرازيا كەڭىستىگىندەگى ەكولوگيالىق كاتاكليزمدەردىڭ سالدارىن ەڭسەرۋ مۇمكىن ەمەس ەكەنىن جەتكىزدى. بۇل رەتتە تمد اياسىندا وسى باعىتتاعى كونسترۋكتيۆتى قارىم-قاتىناستى نىعايتۋ اسا ماڭىزدى دەپ سانايدى.

بۇدان بولەك، مادەني-گۋمانيتارلىق ىنتىماقتاستىق ماسەلەسىنە ايرىقشا ءمان بەرىلدى.

تمد-داعى ورىس ءتىلى مەن قازاق ءتىلى تۋرالى

قاسىم-جومارت توقاەۆ تمد-عا مۇشە ەلدەر اراسىنداعى كوپجاقتى ىقپالداستىقتا ورىس ءتىلى ەرەكشە ءرول اتقاراتىنىنا توقتالىپ، قازاقستاننىڭ قازاق ءتىلىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىل مارتەبەسىن كۇشەيتۋ ساياساتىن جالعاستىرا بەرەتىنىن ايتتى.

«ءبىز بۇگىن ورىس تىلىنە قاتىستى حالىقارالىق ۇيىم قۇرۋ تۋرالى شارت پەن جارعىعا قول قويۋ جونىندە تاريحي شەشىم قابىلدايمىز. بۇل ۇيىم دەربەس حالىقارالىق قۇرىلىمعا اينالادى، قۇقىق سۋبەكتىسى رەتىندە تانىلادى. جاڭا ۇيىم بارلىق ەل ءۇشىن اشىق بولادى. ارينە، بۇل – جاھاندىق گۋمانيتارلىق ىنتىماقتاستىق تۇرعىسىنان وتە وزەكتى. تمد كەڭىستىگىندە جانە ودان الدەقايدا كەڭىرەك حالىقارالىق اۋقىمدا ورىس ءتىلىن ناسيحاتتاۋ ءۇشىن قابىلدانىپ جاتقان شارالار ەلدەرىمىزدىڭ ۇلتتىق بىرەگەيلىگىن نىعايتۋ ۇردىسىنە كەرى اسەر ەتپەيدى. قازاقستان قازاق ءتىلىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىل مارتەبەسىن كۇشەيتۋ ساياساتىن جالعاستىرا بەرەدى»، – دەدى مەملەكەت باسشىسى.

پرەزيدەنت دوستاستىق ەلدەرىنىڭ ۆولونتەرلەر بىرلەستىكتەرىنىڭ كۇش-جىگەرىن جۇمىلدىرۋ ماڭىزدى ەكەنىنە نازار اۋداردى.

2024 جىل – تمد-دا «ەرىكتىلەر جىلى»

«2024 جىلدى تمد-دا ۆولونتەرلىك قوزعالىس جىلى دەپ جاريالاۋ باستاماسىن قۇپتايمىز. قازاقستان 2020 جىلدى ۆولونتەر جىلى رەتىندە اتاپ ءوتتى. ەرىكتىلەردىڭ ىزگى امالدارى قوعامىمىزدا تىلەۋلەستىك، مەيىرىمدىلىك جانە جاناشىرلىق قاسيەتتەرىنىڭ تەرەڭ تامىر جايۋىنا ەلەۋلى ۇلەس قوسادى. مۇنداي ادامگەرشىلىك تالپىنىستارعا جان-جاقتى قولداۋ كورسەتۋ ماڭىزدى»، – دەدى قاسىم-جومارت توقاەۆ.

سونىمەن قاتار، مەملەكەت باسشىسى دوستاستىق ەلدەرى ەرىكتىلەرىنىڭ جىل سايىنعى فورۋمىن وتكىزۋدى جانە وعان تمد-نىڭ تۇراقتى الاڭى مارتەبەسىن بەرۋدى ۇسىندى.

مەملەكەت باسشىسى ءسوزىنىڭ سوڭىندا 2024 جىلى رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ تمد-عا توراعالىق ەتۋى جانە كەزەكتى ءسامميتتى كەلەسى جىلى كۇزدە ماسكەۋدە وتكىزۋ تۋرالى شەشىمدى قولدادى. سونداي-اق وزبەكستان پرەزيدەنتى شاۆكات ميرزيوەۆتى تمد-نىڭ قۇرمەت بەلگىسىمەن ماراپاتتاۋ تۋرالى قىرعىزستاننىڭ باستاماسىن قۇپتادى.

جيىندا قىرعىزستان پرەزيدەنتى سادىر جاپاروۆ، ازەربايجان پرەزيدەنتى يلحام اليەۆ، بەلارۋس پرەزيدەنتى الەكساندر لۋكاشەنكو، رەسەي پرەزيدەنتى ۆلاديمير پۋتين، تاجىكستان پرەزيدەنتى ەمومالي راحمون، تۇرىكمەنستان پرەزيدەنتى سەردار بەردىمۇحامەدوۆ، وزبەكستان پرەزيدەنتى شاۆكات ميرزيوەۆ، تمد باس حاتشىسى سەرگەي لەبەدەۆ ءسوز سويلەدى.

قوسىمشا:

تمد كەڭىستىگىندەگى باق نازار اۋدارعان تاعى ءبىر ماسەلە، وسى جولى بىشكەككە قازاقستان پرەزيدەنتى توقاەۆ ءوزىنىڭ سۋىن الىپ بارعان. سامميتكە قاتىسۋشى مەملەكەت باسشىلارىنىڭ بارلىعىنىڭ ۇستەلىندە بىشكەك سۋى تۇرسا، قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ الدىندا قازاقستان سۋى بولعان. ساراپشىلار، پرەزيدەنت توقاەۆتىڭ بۇل ارەكەتىن «ديپلوماتيا ءتىلى» دەپ اتاعان.

وسى يشارادان سوڭ، قىرعىزستان كيورۆ سۋ قويماسىنان قازاقستاننىڭ جامبىل وبلىسىنا قايتادان سۋ بەرە باستاعانى بەلگىلى بولدى.

ايتا كەتەيىك، قىرعىزستان تارابى سوڭعى ەكى ايدا سۋ بەرۋدى توقتاتقان ەدى. قىرعىز تارابى مۇنىڭ سەبەبىن: «بيىل قىرعىزستاننىڭ كيروۆ سۋ قويماسىندا سۋ دەڭگەيى سوڭعى 30 جىلداعى ەڭ تومەنگى دەڭگەيگە تۇسكەن»، - دەپ تۇسىندىرگەن. ال قازاقستان سۋعارۋ سۋىنىڭ جەتىسپەۋىنە بايلانىستى 13 اۋداندا توتەنشە جاعداي جاريالاعان.

Abai.kz