قۇرمەتتى وقىرمان! بىردەن كەلىسىپ الايىق، بۇل ماسەلە تۋراسىندا جازۋ بارىسىندا ءوزىمدى كورسەتەيىن نەمەسە بىلگىشسىنەيىن دەگەن ويىم جوق. تەك ءوزىمنىڭ ازاماتتىق پارىزىمدى ورىنداپ، ەلگە وي تاستاماقشىمىن. بۇعان تۇرتكى بولعان -  پارلامەنت ماجىلىسىندە ءبىر توپ دەپۋتاتتاردىڭ وسى ماسەلەنى قايتا كوتەرۋى. قايتالايمىن، قايتا كوتەرۋى! ويتكەنى، بۇل ماسەلە ەشقاشاندا قازاق جادىنان وشپەي، مازالاي بەرەتىنى انىق. سونىڭ شەشىلۋ جولى قالاي ىسكە اسپاقشى؟ مىنە، مەن سىزدەردى سول تۋرالى وي بولىسۋگە شاقىرامىن.

         ...كەنەسارى حاننىڭ باس سۇيەگىن قايتارۋ ماسەلەسىنە قاتىستى جاعدايعا ءۇڭىلىپ قاراساق، ءبىز تۇپ-تۋرا تاماق ەسىنە تۇسكەندە زار قاعىپ ماڭىرايتىن جەتىم قوزىدايمىز...

         قۇرمەتتى وقىرمان! بىردەن كەلىسىپ الايىق، بۇل ماسەلە تۋراسىندا جازۋ بارىسىندا ءوزىمدى كورسەتەيىن نەمەسە بىلگىشسىنەيىن دەگەن ويىم جوق. تەك ءوزىمنىڭ ازاماتتىق پارىزىمدى ورىنداپ، ەلگە وي تاستاماقشىمىن. بۇعان تۇرتكى بولعان -  پارلامەنت ماجىلىسىندە ءبىر توپ دەپۋتاتتاردىڭ وسى ماسەلەنى قايتا كوتەرۋى. قايتالايمىن، قايتا كوتەرۋى! ويتكەنى، بۇل ماسەلە ەشقاشاندا قازاق جادىنان وشپەي، مازالاي بەرەتىنى انىق. سونىڭ شەشىلۋ جولى قالاي ىسكە اسپاقشى؟ مىنە، مەن سىزدەردى سول تۋرالى وي بولىسۋگە شاقىرامىن.

         ...كەنەسارى حاننىڭ باس سۇيەگىن قايتارۋ ماسەلەسىنە قاتىستى جاعدايعا ءۇڭىلىپ قاراساق، ءبىز تۇپ-تۋرا تاماق ەسىنە تۇسكەندە زار قاعىپ ماڭىرايتىن جەتىم قوزىدايمىز...

         ...بۇل ماسەلەمەن  كەنەسارى ۇلى سىزدىق سۇلتان مەن جامبىل اتامىزدان باستاپ، الاش ارىستارى دا اينالىسقانىن، سوۆەت زامانىندا سول سۇيەكتى لەنينگرادتا كوردىم دەگەن تالاي كىسىلەردىڭ (مىسالى: اتاقتى شوپان، سوتسياليستىك ەڭبەك ەرى جازىلبەك قۋانىشباەۆ) سوزدەرىن، قازىرگى كەزەڭدە بىرنەشە ەكسپەديتسيا جابدىقتالىپ، ولاردىڭ بارلىق جۇمىستارى ساتسىزدىككە ۇشىراعانى تۋرالى بىرەۋ بىلسە، بىرەۋ بىلمەيدى. ونىڭ ۇستىنە وسى ىسپەن بىرنەشە قوردىڭ قاتار اينالىسىپ جۇرگەندىگى تاعى بار. گازەت، جۋرنال بەتتەرىندە كوپتەگەن ازاماتتار تالاي شارۋا بىتىرگەندەرى دە جازىلدى جانە حان جاتقان جەرلەر «تابىلىپ»، قازىر ءتورت جەرگە ەسكەرتكىش قويىلعاندىعى، ىزدەۋگە كورىپكەلدەردىڭ دە قاتىسقاندىعى تۋرالى حابارلارعا كوپتەگەن سىندار ايتىلىپ، ەل اراسىندا تىرنەكتەپ جاسالىنعان قيىن جۇمىستاردىڭ بەدەلىن تومەندەتىپ كەتكەندىگى دە وكىنىشتى...

         الايدا، قازاق حالقىنىڭ بابامىز كەنەسارى جانە دە سول كەزدەردە شەيىت بولعان كوپتەگەن سۇلتانداردىڭ، ەرلەردىڭ، باتىرلاردىڭ قازا تاپقاننان كەيىنگى جاعدايلارىنا بەي-جاي ەمەستىگىنە، جاناشىرلىقپەن قارايتىندىعىنا قۋانامىز. سوڭعى حانىمىزدىڭ ارۋاعى ۇمىتىلماي، ومىردە ەرەكشە ورىن الىپ وتىرعانى ءار قازاقتىڭ جۇرەگىندە، ويىندا تۇر.  

         سوڭعى رەت كەنەسارى جاعدايىنا مادەنيەت ءمينيسترى م. قۇل-مۇقاممەد جاۋاپ بەرىپ، بارلىق ەكسپەديتسيالاردىڭ ساتسىزدىككە ۇشىراعانىن، ال الداعى ۋاقىتتا ىزدەۋ جۇمىستارىنىڭ جالعاستىرىلىپ، ەگەر باسقاداي قيىندىقتار تۋىنداسا، ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ ءوزى تىكەلەي ارالاساتىندىعى تۋرالى مالىمەتتەردى وقىپ قۋانىپ قالعان بولاتىنبىز.

         جاقىن كۇندەردە ءبىر توپ ءماجىلىس دەپۋتاتتارى وسى ماسەلەنى قايتا كوتەرىپ، بۇرىنعى قاتەلىكتەردى قايتالاماي، ارى-بەرى قاپتاعان جازۋ، حات الماسۋمەن عانا شەكتەلمەي، تەز ارادا شالت، ناقتى قيمىلدايتىن توپ قۇرىپ، ونىڭ جەتەكشىلىگىنە وسى ىسكە شىن بەرىلگەن ادامدى تاعايىنداۋدى ۇسىنعاندارىن تولىعىمەن قۇپتاي وتىرىپ، سونداي ادامنىڭ بويىندا قانداي ساپا-بەلگىلەرى، قاسيەت-شارتتارى بولۋى كەرەكتىگىن ۇسىنباقشىمىز:

1) ارينە، توپ باسقاراتىن تۇلعانىڭ ارقالايتىن جۇگىنىڭ وراسان اۋىرلىعى انىق، سوندىقتان بۇل ىسكە تولىعىمەن بەرىلگەن ادام بولۋى قاجەت، ياعني كۇندەلىكتى كۇيبەڭمەن ءوز باسىنىڭ قامىن ويلاپ كەتپەي، باستاعان ءىستى اياعىنا جەتكىزىپ، بۇل ماسەلەنى تولىعىمەن شەشىپ، بار ەلدىڭ سەنىمىن اقتاۋ;

2) توپ رەسەيگە، قىرعىزستانعا بارعاندا ۇياتقا قالماس ءۇشىن بار جاعىنان ءبىلىمدى بولۋى كەرەك. ول ءۇشىن وسى ماسەلەگە قاتىستى بارلىق ماتەريالداردى تۇگەل ءبىر ورتالىققا جيناقتاپ، تولىق تانىسىپ ءبىلۋى قاجەت;

3) بەلگىلى حان ۇرپاقتارىنان دنك ساراپتامالارىن الىپ، عىلىمي نەگىزدەلگەن حاننىڭ ءوز دنك تالداماسىن شىعارىپ، انىقتاۋ كەرەك;

4) التاۋ الا بولسا، اۋىزداعى كەتەدى، تورتەۋ تۇگەل بولسا، توبەدەگى كەلەدى دەمەكشى، بارلىق قارجىنى ءبىر جەرگە توپتاستىرۋ كەرەكتىگى سەبەپتى سەنگەن ادامنىڭ بارىنشا اشىق-ادال بولۋى;

5) توپ باسشىسى قازاقشا وتە جاقسى ءبىلۋى كەرەك; (بارعان ادامىمىز، كەلىسىم جۇرگىزەتىن قارسى جاقتىڭ ادامدارىمەن قوسىلىپ، وزىمىزدىكىلەرمەن ءتىلماش ارقىلى سويلەسىپ تۇرسا، ونداي توپتىڭ قانداي بەدەلى بولماق؟)

6)  توپ باسشىسىنىڭ تۇلعاسىنان قازاقى كەلبەت تۇگەلدەي تابىلۋى كەرەك، ياعني ءبىزدىڭ قازاق ەلىنىڭ باسقا تۇركى حالىقتارىمەن سالىستىرعاندا ەشتەڭەنى ۇمىتپايتىن قاسيەتى دارا كورىنۋى كەرەك; (بىرەر العان حاتتاردان ءۇزىندى كەلتىرەيىن - مۋراد ادجي (جازۋشى): «...سەنىڭ ايتقانىڭا تولىقتاي قوسىلامىن، كەي كەزدەردە ەل اۋزىنان مۇيىزدەرى قاراعايداي اكادەميكتەر بىلمەيتىن مالىمەتتەردى الۋعا بولادى. بۇل جونىنەن قازاق حالقى وتە ەرەكشەلەنەدى»; ر. تۇرابحانوگلى (پارتيا جەتەكشىسى) «..قازاق حالقى ءبىزدىڭ ازەربايجاندارعا قاراعاندا بۇرىنعىنى، ەسكى سوزدەردى، اتا-باباسىنىڭ جاتقان جەرىن بىلۋىمەن تاڭ قالدىرادى»; ر. سانبوباەۆ (پروفەسسور) «...ءبىزدىڭ وزبەكتەردەن ارى تامان سۇراي باستاساڭ، تەك تۇرعان جەرلەرىن ايتۋمەن عانا شەكتەلەدى. ال قازاق باۋىرلارىمىز بۇرىنعى اتا رۋحتارىنا ەرەكشە سەنىممەن، ادالدىقپەن قارايدى») مىنە، ءبىزدىڭ توپ باسقارۋشىسىنىڭ قازاقي سانا رۋحىندا ءبىلىمدى بولۋى كەرەك دەگەنىمىزدىڭ ماعىناسى وسىندا. ەگەردە توپ باسشىسى (مۇشەسى) شوقان، نىسانباي، كوكپاي، جامبىل، سىزدىق، احمەت، مۇحتار، ءسابيت، ءىلياس، ەرمۇحان، ءاليحان، مۇحامەتجان، مۇقاش، سولتوناەۆ، الكەي، ءشادى، ءسۇيىنباي، باقتىباي، كەنەن سياقتى ت.ب. ت.ب. اتالارىمىزدىڭ ەڭبەكتەرىنەن ءنار العان، حابارى بولماسا، وندايلار ۋىزىنا جارىماعان تولدەي ورتا جولدا قالىپ قويارى انىق;        

7) توپ جەتەكشىسى حاننىڭ قازىرگى ۇرپاقتارىمەن تۇگەلدەي دەرلىك تانىس بولىپ، ۇدايى بايلانىستا بولعانى ءجون. جاسىراتىن نەسى بار، ءبىزدىڭ قازاقتىڭ تۇرعان جەرىنە، شىققان تەگىنە (رۋىنا) بايلانىستى دا ازداعان ەرەكشەلىكتەرى بار. كەنەسارى – تورە تۇقىمىنان، سوندىقتان بۇل رۋدىڭ دا ەرەكشەلىكتەرىن (تامعاسىن، ۇرانىن...) تۇبەگەيلى ءبىلۋ ماڭىزدى. ال حان ۇرپاقتارىن تولىقتاي ءبىلۋ قاجەت دەيتىنىمىز، الدا كىم بىلەدى، قانداي جەرلەرگە جۇگىنۋگە تۋرا كەلەرىن، سوندىقتان زاڭدىلىق-زاڭنامالىقتار نەگىزىندەگى كەيبىر ويلارىمىز بار; 

8) توپ جەتەكشىسىن (مۇشەلەرىن) سايلاعاندا ونىڭ جاسىنا، اتاعىنا، شەنىنە قاراماي، قولىنان ناقتى ءىس كەلەتىندىگىنە قاراعان ابزال.

9) وسى توپتىڭ ءوزىن قالىپتاستىرعاندا ۇلتتىق كوميسسيا قۇرىپ، كانديداتتاردى اشىق تۇردە (باق) تالقىلاۋ قاجەت;

         كەنەسارى حاننىڭ باس سۇيەگىن قايتارۋ - ەل پرەزيدەنتى ن. نازارباەۆتىڭ تاپسىرۋى بويىنشا قازىرگى تالقىلانىپ جاتقان قازاق حالقىنىڭ شىنايى تاريحىن قالىپتاستىرۋ كونتسەپتسياسىنا سايكەس ۇلكەن، اسا ماڭىزدى وقيعا بولماق. سوندىقتان وسى ۇسىنىستارىمدى كوپشىلىك تالقىسىنا جولداۋدى ءجون كوردىم.

 Abai.kz