ءوز ۋاقىتىندا كەڭەستەر وداعىندا لەنين مەن ستاليننان كەيىنگى «ءۇشىنشى كوسەم» اتانعان گەورگي مالەنكوۆ تۋرالى ءبىزدىڭ قازاق وقىرماندارى اسا كوپ جانە تەرەڭ بىلمەيدى. ءتىپتى، بىلسە دە ماردىمسىز شەت جاعاسىن عانا ەستۋى مۇمكىن. 

كسرو مينيسترلەر كەڭەسىنىڭ توراعاسى (1953 – 1955 جىلدار), سوتسيوليستىك ەڭبەك ەرى، لەنين وردەنىنىڭ ءۇش مارتە يەگەرى، گەنيرال-لەيتەنانت، كەڭەستەر وداعىندا پارتيالىق بيلەت بويىنشا ءۇشىنشى (لەنين ءبىرىنشى، ستالين ەكىنشى) گەورگي ماكسيميليانوۆيچ مالەنكوۆ، سول كەزدەگى كەڭەستەر وداعى ورتالىق كوميتەتىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى نيكيتا حرۋششەۆپەن اراداعى تايتالاستان كەيىن، بارلىق لاۋازىمىنان ايىرىلىپ 1957 جىلى قازاقستانعا ايداۋعا  جىبەرىلەدى.

العاشىندا وسكەمەن جىلۋ بەرۋ ستانساسىندا قىزمەت ەتكەن ول ءبىر جىلدان كەيىن ەكىباستۇزداعى جىلۋ بەرۋ جۇيەسىنە كەنەتتەن اۋىستىرىلادى. دەگەنمەن، ءوز زامانىندا تالاي كورنەكتى دە تاعدىرلى ىستەردىڭ جەتەكشىسى اتانعان (قازاقستان مەن ورتالىق سىبىردەگى تىڭ يگەرۋ يدەياسىن ومىرگە اكەلگەن ازامات) اڭىز ادامنىڭ قايناعان ەڭبەك پەن كۇرەسكە تولى ءجۇرىپ وتكەن جولىن شامامىز كەلگەنشە قالىڭ وقىرمانعا تۇسىنىكتى ەتىپ، شىعارما رەتىندە ۇسىنۋدى ءجون كوردىك.

بۇل جازباداعى وقيعانى دا قازاقستاننىڭ كەڭەستەر وداعى تۇسىنداعى وتكەن تاريحىنىڭ ءبىر كورىنىسى دەپ ەسەپتەۋىمىز كەرەك.

سونىمەن، اتا-تەگى ورىس ەمەس، ماكەدوندىق بولىپ كەلەتىن گەورگي مالەنكوۆ تۋرالى ءسوزىمىزدى جالعاستىرايىق.

كومۋنيستىك پارتيانىڭ ورتالىق كوميتەتىندە ىستەيتىن ايەلىنىڭ كومەگىمەن وسىندا نۇسقاۋشى بولىپ ورنالاسقان ونىڭ (بۇل 1920 جىلدىڭ كوكتەمى بولاتىن) قىزمەتى مۇمكىندىگىنشە تەز ءوستى. ماسكەۋدىڭ جوعارى ەلەكتروتەحنيكالىق ۋچيليششەسىن بىتىرگەن ول، جاستىق كۇشپەن وزىنە بەرىلگەن جاۋاپكەرشىلىگى مول جۇمىسقا قۇلشىنا كىرىستى. جەتى جىلدان كەيىن پارتيالىق جۇمىسقا ابدەن شىنىققان ساۋاتتى دا بىلىكتى جانە ءبىلىمدى جىگىت ورتالىق كوميتەتتىڭ تەحنيكالىق حاتشىسى بولىپ  تاعايىندالادى. ەسەپ بەرۋ جانە باقىلاۋ، كادرلاردى ءبىلىمى مەن ىسكەرلىگىنە بايلانىستى قىزمەتكە ورنالاستىرۋ وسى گەورگي ماكسيميليانوۆيچتىڭ قولىندا بولدى. ونىڭ قول جەتكىزگەن مۇمكىندىگى سونشالىقتى، كەڭەستەر وداعىنداعى بۇكىل كادرلاردىڭ اتقارىپ وتىرعان قىزمەتتەرىنىڭ ناتيجەسى تۋرالى اقپارات قاي كەزدە بولماسىن مالەنكوۆتىڭ تارتپاسىنان تابىلاتىن. پارتيالىق جۇمىستا ونىڭ اتقارعان ىستەرى مەن ۇيىمداستىرعان شارالارى ۇنەمى جوعارى دارەجەدە وتەتىن. سوندىقتان ول، سول ءبىر ۋاقىتتاعى ورتالىق كوميتەتتەگى تاپتىرماس جانە بىرەگەي كەمەلدەنگەن مامان بولىپ سانالاتىن.

كەڭەستەر وداعىنىڭ كوسەمى يوسيف ءستاليننىڭ باياندامالارىن جانە كوميتەتتىڭ بۇكىل حاتتامالارىن وسى ادام ءاردايىم  الدىن الا دايىنداپ وتىراتىن. جانە مالەنكوۆتىڭ دايىنداعان بۇل قۇجاتتارى وتە ساۋاتتى بولعاندىعى سونشالىقتى، ءستاليننىڭ ءوزى ەشۋاقىتتا وزگەرىس كىرگىزبەيتىن. بىربەتكەيلىگى مەن تاباندىلىعىنا، سونداي-اق ساۋاتتىلىعىنا جوعارى بيلىك قۇرمەت كورسەتىپ، ءاردايىم سەنىم ارتىپ وتىراتىن.

زاسيادكومەن اراداعى وقيعا

بىردە كومىر ءوندىرىسى ءمينيسترىنىڭ بوساعان ورنىنا بىرنەشە ادامنىڭ كانديداتۋراسى ۇسىنىلىپ، ونىڭ بىرەۋىن تاڭداۋ كەرەك بولدى. كرەملگە شاقىرىلعان كانديداتتاردىڭ ءومىربايانىن ءستاليننىڭ ءوزى قاراپ شىعادى. سونان كەيىن قاسىندا تۇرعان گەورگيدەن، - سەن ءوزىڭ وسى كانديداتتاردىڭ قايسىسى لايىق دەپ ويلايسىن، - دەپ سۇرادى ودان. ول بولسا، - يوسيف ۆيسساريونوۆيچ، زاسيادكونىڭ كانديداتۋراسى دۇرىس بولار دەپ ويلايمىن، بىراق...

- ايتا بەر دەدى، - كوسەم

- زاسيادكو، ازداپ ىشەتىن ادام. دەگەنمەن، وتە تاجىريبەلى جانە ءوز جۇمىسىنا ساۋاتتى جانە جاۋاپكەرشىلىگى مول  ادام.

- وندا ونى شاقىر جانە سەن، ءبىر-ەكى شولمەك اراق الىپ كەل،- دەدى ستالين. بىرنەشە مينۋتتان كەيىن كابينەتكە زاسيادكو كىرەدى. بيلىك ونى قاسىنا شاقىرىپ وتىرعىزىپ، ەكى بوكالعا تولتىرىپ گرۋزين ۆينوسىن قۋيادى. 200 گراممدىق بوكالعا تولتىرىلعان اراقتى كانديداتتىڭ الدىنا جىلجىتىپ،

- كانە زاسيادكو مىنانى ءىشىپ قويايىق، - دەيدى. زاسيادكو ەشقانداي قوبالجىماي، - ءسىز ءۇشىن يوسيف ۆيسساريونوۆيچ، - دەپ الدىنداعىنى قاعىپ سالدى. وتىرىپ ءبىراز اڭگەمەلەسكەن سوڭ، تاعىدا بوكالدارعا اراق تولتىرىلدى. زاسيادكو شەگىنبەي:

- ءسىز ءۇشىن يوسيف ۆيسساريونوۆيچ، - دەپ اۋزىنا اراقتى تاعىدا تونكەرە سالدى. بىراق، كانديدات ماسايمادى. بۇدان كەيىن دە ولار ءبىراز وتىرىپ انگىمەلەستى. زاسيادكو كوسەمنىڭ سۇراقتارىنا تياناقتى جاۋاپ بەرىپ، پايدالى  دا تارتىمدى جوبالاردى العا تارتىپ، ءوندىرىس ورىندارىنىڭ پروبلەمالارىن كوتەردى. ستالين ءۇشىنشى رەت ستاكانداردى تولتىرعان كەزدە، بۇل تارتىنباستان، - جولداس ستالين، زاسيادكو ءوز شاماسىن بىلەدى، ماعان ءارى ىشۋگە بولمايدى، - دەدى كەسىمدى تۇردە. ارتىنان ورتالىق كوميتەتتىڭ ساياسي بيۋروسىندا زاسيادكونى كەڭەستەر وداعىنىڭ كومىر ءوندىرىسىنىڭ ءمينيسترى ەتىپ تاعايىنداعاندا، ستالين اقىرىن عانا كۇلىپ; - زاسيادكو ءوز شاماسىن بىلەدى، - دەدى قالجىنداپ. سول زاسيادكو 1948 جانە 1955 جىلدار ارالىعىندا وسى قىزمەتىندە ۇلكەن تابىسپەن ىستەپ، سوتسياليستىك ەڭبەك ەرى اتاعىن الدى.

ءبىزدىڭ ءسوز ەتىپ وتىرعان گەورگي مالەنكوۆتىڭ سول كەزدەگى كەڭەس جۇيەسىنە سىڭىرگەن ەڭبەگى وراسان زور. ول كوپتەگەن دارىندى كادرلاردىڭ وسۋىنە جانە ولاردىڭ مەملەكەتتىڭ دامۋىنا ايتارلىقتاي ۇلەس قوسۋىنا سەتپىگىن تيگىزدى. مالەنكوۆتىڭ ويدا ۇستاۋ جادىسى  كەرەمەت ەدى. كەڭەستەر وداعىنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندە قىزمەت ەتىپ جاتقان نومەنكلاتۋرادا تۇرعان ادامداردى جانە ولاردىڭ قانداي دا ءبىر ىسكەرلىگىن جاقسى تانيتىن. سولاردى مۇمكىندىگىنشە ءوسىرىپ وتىرۋعا تىرىساتىن. كەلە-كەلە اۋماعى  زور، ەكى قۇرلىقتى الىپ جاتقان مەملەكەتتە ستاليننان كەيىنگى ەكىنشى تۇلعانىڭ ورنىنا كوتەرىلدى. بۇل ادامدى كەڭەس ۇكىمەتىندەگى تۇرعىنداردىڭ بارلىعى كەڭىنەن تانيتىن جانە مىنەزىنىڭ ۇستامدىلىعى مەن جۇمساقتىعىنا سونىمەن قاتار، ادامگەرشىلىگى مەن ازاماتتىعى ءۇشىن سىيلايتىن. سونداي-اق، مەملەكەتتەگى اۋىل  شارۋاشىلىعىن جانە ءوڭدىرىس ورىندارىن قالاي دامىتۋدى جاقسى بىلەتىن.

يوسيف ءستاليننىڭ 1953 جىلى قاتتى اۋىرۋىنا بايلانىستى، اينالاسىنداعى كادرلار قاتتى ءابىرجىيدى. سول 1953 جىلعى بەسىنشى ناۋرىزدا بولىپ وتكەن ورتالىق كوميتەت پەن كسرو مينيستىرلەر كەڭەسىنىڭ جانە كسرو جوعارعى كەڭەسى پرەزيديۋمىنىڭ بىرىككەن جينالىسىندا، گەورگي ماكسيميليانوۆيچ مالەنكوۆ لاۆرەنتي بەريانىڭ ۇسىنىسىمەن كسرو مينيستىرلەر كەڭەسىنىڭ توراعاسى بولىپ تاعايىندالادى. ونىڭ   ورىنباسارلارى  قىزمەتىنە بەريا، مولوتوۆ، بۋلگانين جانە كاگانوۆيچ ۇسىنىلادى. مالەنكوۆتىڭ قولىندا از ۋاقىت بولسا دا  سول كەزدەگى كەڭەس وداعىنىڭ  تۇتاس بيلىگى جينالعان ەدى. ول ورتالىق كوميتەتتىڭ پرەزيديۋمى مەن مينيستىرلەر كەڭەسىنىڭ توراعاسى بولا وتىرىپ، بارلىق ءىستى شاماسى كەلگەنشە دەموكراتيالىق تۇردە باسقارۋعا تىرىستى. سول ءبىر كەزەڭدە گەورگي مالەنكوۆتىڭ بەدەلى مەن ابىرويى بۇنىڭ قاسىندا كولەڭكەدەي ەرىپ جۇرگەن، بەرگەن انتىندا تۇرمايتىن، ەكى مىنەزدى سايقال نيكيتا حرۋششەۆقا قاراعاندا الدەقايدا جوعارى ەدى. ەگەر قورعانىس ءمينيستىرى گەورگي جۋكوۆ حرۋششەۆتىڭ وتىرىگىنە سەنىپ وعان  كومەكتەسپەگەندە سول كەزدەگى بيلىكتە جۇرگەندەر  بىرىنشىلىككە قالايدا مالەنكوۆتى وتىرعىزار ەدى. مينيستىرلەر كەڭەسىنىڭ توراعاسى بولىپ تۇرعاندا مالەنكوۆ اۋىل شارۋاشىلىعىندا كوپتەگەن رەفورمالار جۇرگىزدى. بۇل وزگەرىستەر شارۋاشىلىقتىڭ دۇرىس جولعا ءتۇسىپ، ۇلكەن تابىسقا جەتۋىنە قول جەتكىزدى. سول كەزدەگى تۇرعىنداردىڭ «پريشەل مالەنكوۆ – پوەلي بلينكوۆ» دەيتىنى وسىدان. سونىمەن قاتار، مەملەكەتتە سالالىق جۇمىستاردىڭ   ۋاقىتتارى  بەلگىلەنىپ، ادامدار ءوز ەركىنەن تىس ەڭبەكتەنبەيتىن بولدى. مالەنكوۆ تىڭ كوتەرۋدىڭ اۆتورى جانە وعان وراسان زور كۇشىن سالعان ادام. 1954-1955 جىلدارى قازاقستاندا 18 ميلليون گەكتار جەر يەگەرىلىپ، ودان تۇسكەن ءونىم بۇرىن- سوڭدى بولماعان كورسەتكىشكە جەتتى. سونىمەن قاتار، كوممۋنالدىق جۇيەنىڭ جۇمىسىدا جاقساردى. تۇرعىن ءۇي سالۋ سالاسى العاش رەت كەڭەس وداعىندا جاپپاي قولعا الىندى. اۋىل شارۋاشىلىعى كوپتەگەن ءساتتى رەفورمالاردان كەيىن وڭعا باسىپ، جىلدىق تابىسى ارتا باستادى. بىراق، ەكونوميكانىڭ دۇرىس جولعا قويىلىپ، ءبىر ارناعا تۇسە باستاۋىنا قاراماستان 1955 جىلدىڭ اقپاننىڭ توعىزىندا كەڭەستىك سوتسياليستىك رەسپۋبليكالار وداعىنىڭ جوعارعى كەڭەسى گەورگي مالەنكوۆتى توراعالىق مىندەتىنەن بوساتتى. وسى ارادا ءبىزدىڭ قوياتىن ءبىراز سۇراقتارىمىز بار: ستالين قاتتى اۋىرىپ،  ەس-ءتۇسىن بىلمەي جاتقاندا وتىز ساعات بويى وعان ەشقانداي مەديتسينالىق كومەكتى جىبەرتكىزبەي  قويعاندار كىمدەر؟ اياقاستىنان بەسىنشى ناۋرىز كۇنى ورتالىق كوميتەتكە بەسىنشى حاتشى بولىپ ن.حرۋششەۆتىڭ تاعايىندالۋى قالاي؟ سول 1953 جىلدىڭ ماۋسىم ايىندا ماسكەۋگە تانك كىرگىزگەندەر كىم؟ وسى شۇعىل جاعدايلاردىڭ ءمان-ءجايى ءمۋحيننىڭ «ۋبيستۆو ستالينا ي بەريا» كىتابىندا ناقتى دەرەكتەرمەن جازىلعان. بيلىككە تالاستىڭ نە ەكەنىن وتە جاقسى بىلەتىن مالەنكوۆتىڭ سول ءبىر ساتتە يمپەريالىق مەملەكەتتىڭ توقسان پايىزدان استام بيلىگى ءوز قولىندا تۇرعاندا جانە اينالاسىنداعى ءوز جاقتاستارىنىڭ كوپ ەكەندىگىنە قاراماستان، بيلىكتى سايقال حرۋششەۆقا نەگە بەرىپ قويعاندىعىن تۇسىنبەيسىڭ؟ ول بولسا قاتارداعى حاتشىلىققا جاڭا عانا كەلگەن ادام بولاتىن. گەورگي ماكسيميليانوۆيچتى قوس- قولداپ قولداعان قاسىندا مولوتوۆ، بۋلگانين، بەريا جانە كاگانوۆيچ تۇرعاندا كوشباسشىلىقتان نەگە ايىرىلىپ قالعاندىعىن بەيمالىم؟

ءمۋحيننىڭ كىتابىن اقتارىپ وتىرىپ، ارميا باسشىلىعىنداعى جۋكوۆتىڭ سول ءبىر كەزدە نەلىكتەن حرۋششەۆتى قولداپ ماسكەۋگە اسكەر مەن تانكتى كىرگىزگەندىگى بىزگە ەندى تۇسىنىكتى. ايلاكەر حرۋششەۆ جۋكوۆقا وداندا جوعارى لاۋازىمدى (مينيستىرلەر كەڭەسىنىڭ توراعاسى) بەرمەككە الدىن-الا كەلىسىپ العان. بيلىكتى كۇشتەپ تارتىپ الۋ دەگەن وسى! قالاي دەسەكتە، سول كەزدەگى مەملەكەت تۇرعىندارى، قاتارداعى قالىڭ ادامدار اياقاستىنان حرۋششەۆتىڭ ورتالىق كوميتەتتىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى بولىپ قالاي تاعايىندالعانىن تۇسىنبەدى! مالەنكوۆ نيكيتا حرۋششەۆتىڭ كوپتەگەن قانىپەزەر قىلىقتارىن كورىپ-ءبىلىپ ءجۇرىپ، ونى القالى جينالىستاردا نەگە اشكەرەلەمەگەنىن ۇقپادىق. مۇمكىن بۇعان بەلگىلى ءبىر سەبەپتەر كەدەرگى بولعان شىعار؟

1957 جىلدىڭ  ماۋسىمىندا ورتالىق كوميتەتتىڭ پرەزيديۋم جينالىسىندا مالەنكوۆ، مولوتوۆ جانە كاگانوۆيچ حرۋششەۆتى ورنىنان الۋعا تاباندى تۇردە ۇسىنىس بىلدىرەدى. ولاردى وسى جينالىستا بۇرىننان كەلە جاتقان ەسكى بولشەۆيك كادرلاردىڭ تۇگەلى  قولدايدى. بىراق، قورعانىس ءمينيسترى گ.جۋكوۆ پەن مەملەكەتتىك قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ توراعاسى ي.سەروۆتىڭ قولداۋىمەن جانە قورعاۋىمەن ن.حرۋششەۆ ورىنىندا قالادى. مالەنكوۆ باستاعان ونىڭ جاقتاستارى تۇگەلىمەن لاۋازىمدارىنان ايىرىلدى. سول 1957 جىلدىڭ تامىز ايىندا گەورگي مالەنكوۆ قازاقستانعا ايداۋعا جىبەرىلىپ، ناقتىراق ايتقاندا وسكەمەن جىلۋ بەرۋ ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى بولىپ تاعايىندالادى.

وسى ارادا ازداپ شەگىنىس جاسايىق، بۇعان دەيىن مالەنكوۆ ستاليننىڭ اۋىر جاعدايدا جاتقان كەزىندە، حرۋششەۆتىڭ جانە وعان جاقتاس يگناتەۆتىڭ سىبىرلاۋىمەن يوسيف ۆيسساريونوۆيچكە دەر كەزىندە مەديتسينالىق كومەك كورسەتۋدەن انالاردان سەسكەنگەن بولاتىن. ارتىنان  حرۋششەۆ باستاعان توپ تاعىدا لاۆرەنتي بەرياعا جابىلعان كەزدە دە شەت قالماعان ەدى. كەيىننەن وزىنە قىسىم جاسالعاندا، وسىنىڭ ءبارىن، ياعني ايتقاندا، حرۋششەۆتىڭ ۇيىمداستىرعان قۇپيا  قاندى قىلمىستارىن بۇكىل ەل الدىندا جايىپ سالماق بولادى. وسىدان بارىپ سايقال نيكيتا سەرگەەۆيچتىڭ بۇعان قارسى ارەكەتتەرى باستالىپ، اقىرى بۇل جەتەكشىلىك ەتكەن توپتىڭ بارلىعى لاۋازىمدارىنان ايىرىلىپ، بيلىكتەن لاقتىرىلىپ تاستالىندى.  قالاي دەسەكتە، سول كەزدەگى كرەملدەگى حرۋششەۆتان باستاپ ونىڭ اينالاسىنداعى كادرلاردىڭ بارلىعى دەرلىك ورتا ءبىلىمدى، تاجيريبەسى مۇلدە از، شارۋاشىلىقتان حابارى جوق جانە پەندەشىلىگى كوپ ادامدار  بولاتىن. ارالارىندا ءوز زامانىنىڭ جان-جاقتى جەتىلگەن سايىپقىراندارى مۇلدە جوق دەسەكتە بولادى. سوندىقتان دا، سول ءبىر تۇستا ەكونوميكانىڭ قارىشتاپ دامىماي، كوپتەگەن قيىنشىلىقتارعا كەزدەسۋى دە وسىعان بايلانىستى. گەورگي مالەنكوۆ بولسا، سول باسقارۋ ورتالىعىنداعى ساۋساقپەن سانارلىق جوعارى ءبىلىمدى، وتە ساۋاتتى، بىرەگەي ادام ەدى. جانە حالىق شارۋاشىلىعىن دەموكراتيالىق تۇردە العا دامىتۋدىڭ تەتىگىن جاقسى بىلەتىن.

وسكەمەن جانە ەكىباستۇزداعى جىلدارى

وسكەمەننىڭ جىلۋ بەرۋ ورتالىعىنا كەلگەندە، بۇكىل قالا تۇرعىندارى بۇل كىسىنىڭ سۋرەتىن جانە تۋ كوتەرىپ قوناقجايلىقپەن قارسى العان بولاتىن. وسىدان سەسكەنگەن جوعارعى بيلىك ونى بۇل ارادا كوپ تۇراقتاتپاي، ءبىر جىلدان كەيىن ەكىباستۇز قالاسىنىڭ جىلۋ بەرۋ ستانساسىنا اۋىستىرادى. گەورگي مالەنكوۆتىڭ قىزى ۆالەنتينا مالەنكوۆا وسى ءبىر ۋاقىتتى ءوزىنىڭ مەمۋارىندا وتە جاقسى سۋرەتتەپ جازعان ەكەن. ەكىباستۇز جىلۋ بەرۋ ورتالىعى 1952 جىلدان باستاپ سالىنا باستادى. العاشىندا وسى وداقتىق قۇرىلىسقا «ستەپلاگ» لاگەرىندەگى سوتتالعاندار تارتىلدى. سونىمەن قاتار  «يرتىشۋگلەستروي» قۇرىلىس بريگادالارى  قوسىلدى. بۇل اتى-شۋلى قۇرىلىستى ۋاقىت وتكىزبەي تەز ارادا قوسۋ كەرەك بولدى. سوندىقتان كۇندىز سوتتالعاندار تەر توكسە، تۇندە قۇرىلىس بريگاداسىنىڭ  ادامدارى ايانباي قىزمەت ەتتى. سوتتالاردان ءبىراز جىلدار بۇرىن، اتاقتى الەكساندر يساەۆيچ سولجەنيتسىندا وسى قۇرىلىسقا قاتىسىپ، بۇل وداققا ءمالىم قۇرىلىستى ءوزىنىڭ «ودين دەن يۆانا دەنيسوۆيچا» اتتى پوۆەسىندە جازىپ، كوپتەگەن شىندىقتى اشىق كورسەتكەن. 1956 جىلدىڭ ءتورتىنشى جەلتوقسانى كۇنى ءبىرىنشى تۋربوگەنەراتور ىسكە قوسىلىپ، ايماقتاعى بۇكىل  ءوندىرىس ورىندارىنا العاشقى قۋاتىن بەرە باستادى. بۇل ۇلكەن جەڭىس ەدى. كەزىندە ءستاليننىڭ ايتقان اتاقتى «كادرى رەشايۋت ۆسيو» ءسوزى ءدال وسى مالەنكوۆتىڭ ەكىباستۇزعا كەلگەندەگى ىسكەرلىك جانە ۇيىمداستىرۋ دارىنىنا ايتىلعانداي. سول ءبىر جىلداردا وداقتىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن ينجەنەرلەر مەن وسى سالانىڭ ماماندارى  ەكىباستۇزعا كەلىپ، بۇل ارانىڭ جۇمىسىمەن تانىسىپ، تاجىريبە جينادى. ءۇش ارىپتەردىڭ كۇندەلىكتى اڭدۋىندا جۇرسەدە، گەورگي ماكسيميليانوۆيچ بارىن سالىپ بۇل ءىستى تەز ارادا جانداندىردى دەسەك ارتىق ايتپاعاندىق. ۇيىمداستىرۋ قاسيەتى ەرەكشە عاجايىپ، مىقتى ازامات، ۇلتتىق ايماقتاعى كىشىگىرىم ەكىباستۇز قالاسىنىڭ  بارىنشا دامۋىنا جانە ساۋلەتتى، ءسان-سالتاناتتى بولىپ قالىپتاسۋىنا كوپ ۇلەسىن قوستى. بۇل قالاداعى قالىڭ  كوكجەلەكتىڭ دە نەگىزىن سالعان دا العاشقى وسى ازامات. ول تەك قانا وسىنداعى ءوندىرىس ورىندارىنىڭ  دامۋىنا عانا كۇش سالعان جوق، قالانىڭ جانە ايماقتىڭ ءبىلىم جۇيەسىنىڭ، سونداي-اق، مادەنيەتىنىڭ دە ءوسىپ-وركەندەۋىنە ايتارلىقتاي اسەر ەتتى. وسىندا تەحنيكالىق ينستيتۋتتىڭ اشىلۋىنا نەگىز سالىپ، ونىڭ ساباق بەرەتىن كادرلارىن ومسكىدەن، ماسكەۋدەن جانە ەلىمىزدىڭ  باسقا دا قالالارىنان شاقىرتتى. ەكىباستۇز قالاسىندا ون جىلداي قىزمەت ەتكەن ۋاقىتىندا، ونىڭ وسىنداعى دوس، جولداس بولىپ كەتكەن جەرگىلىكتى كادرلار مەن ونىڭ  تۇرعىندارى، بۇل كىسىنىڭ ىستەگەن كوپتەگەن جاقسىلىقتارىن، سىڭىرگەن قىزىمەتىن ەشۋاقىتتا ۇمىتپاق ەمەس. كەيىن نيكيتا حرۋششەۆ بيلىكتەن كەتكەننەن كەيىن، بىرنەشە جىلدان سوڭ، 1968 جىلى ماسكەۋگە جاسىرىن بارىپ كەلگەن ول، قايتىپ كەلىپ، جۇمىستان بوسانىپ، تۋرا 67 جاسىندا ءوزىنىڭ تۋىپ- وسكەن، ءبىلىم العان جانە قىزمەت ەتكەن قالاسىنا قايتىپ ورالادى. ماسكەۋگە كەلگەن سوڭ، ءوزىنىڭ بۇرىنعى پاتەرىن جانە ساياجايىن قايتارىپ الادى. ەكى ۇلى بۇكىل ەلگە بەلگىلى عىلىم دوكتورلارى جانە ءوز سالاسىنىڭ بىلىكتى عالىمدارى. مالەنكوۆ برەجنەۆ زامانىندا ەشكىمگە الاڭداماي، ورىنىقتى ءومىر ءسۇردى. كەيىن، گورباچەۆتىڭ قايتا قۇرۋى باستالعان كەزدە، ونىڭ ۇلدارى «بۇل قايتا قۇرۋدى وسىدان تالاي جىلدار بۇرىن ىستەگەندە دۇرىس  بولار ەدى»، - دەپ ايتقانى جەتكىزەدى. گەورگي مالەنكوۆ بيلىكتەن ستالين كەتىسىمەن-اق، كەڭەستىك قوعامدى دەموكراتيالىق جولعا ءتۇسىرۋدىڭ تەزيستەرىن ۇسىنعان بولاتىن. دەگەنمەن، سول كەزدەگى سولشىل كۇش ول يدەيانى ىسكە اسىرمادى.

گەورگي ماكسيميليانوۆيچ سەكسەن التى جاسقا كەلىپ، ايەلى ۆاليريا گولۋبتسوۆادان كەيىن ەكى جىلدان سوڭ ومىردەن قايتادى. ىسكەرلىگى مەن ازاماتتىعى جاعىنان كەمەل جانە ەۆرازيا قۇرلىعىنىڭ ايتارلىقتاي دامۋىنا، سونداي-اق وركەنيەتتى زاماننىڭ العاشقى باسپالداعىنا شىعۋىنا كوپ كۇش جۇمساعان ايتۋلى ازاماتتىڭ ونەگەلى دە ۇلگىلى ءومىر جولى كىمدى بولسا دا قىزىقتىرارلىقتاي. قازىر ەكىباستۇز قالاسىنداعى مۇراجايدا، كەزىندە كرەملدەگى ستاليننان كەيىنگى ەكىنشى تۇلعا بولعان جانە كەڭەستەر وداعى مينيستىرلەر كەڭەسى توراعاسىنىڭ قىزىمەتىن تابىستى اتقارعان ازاماتتىڭ  كوپتەگەن ەستەلىك جادىگەرلەرى ساقتالعان.

بەيسەنعازى ۇلىقبەك،

قازاقستان جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسى

Abai.kz