شاكارىم رۋحاني جەتىلۋدىڭ شىڭىنا، ياعني اۋليەلىك دەڭگەيگە جەتكەن ادام. ءوزىنىڭ جۇرەگىن تولىق تازارتقان اۋليە كوپتەگەن كەرەمەت قاسيەتتەرگە يە بولادى. ول ءفاني الەمنىڭ ىقپالىنان تولىق شىققان. قاراپايىم ادامنىڭ بويىنان كەزدەسپەيتىن سونداي ەرەكشە قاسيەتتەر شاكارىمدە دە  بولعان. سولاردىڭ اراسىندا ونىڭ شەكسىز مەيىرىمدىلىگى مەن ەركىندىلىگىن اتاپ وتۋگە بولادى. ونىڭ بۇل جوعارى ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرى بۇگىنگى قوعام ءۇشىن ۇلگى بولاتىن رۋحاني قۇندىلىقتار عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە، شاكارىمنىڭ جەتكەن رۋحاني دەڭگەيىن دە كورسەتەدى. سوندىقتان، اۋليە بابامىزدىڭ سول قاسيەتتەرىنە قىسقاشا توقتالايىق.

شەكسىز مەيىرىمدىلىگى. شاكارىمنىڭ اۋليەلىك قاسيەتتەرىنىڭ ءبىرى – ونىڭ شەكسىز مەيىرىمدىلىگى. كۇندەلىكتى ومىردە سيرەك كەزدەسەتىن ەرەكشە مەيىرىمدىلىگى تۋرالى ونىڭ بالاسى احاتتىڭ جازعاندارىنان، سونىمەن بىرگە، ونىڭ ءوزىنىڭ ەڭبەكتەرىنەن دە بىلە الامىز. احاتتىڭ ءوز اكەسى تۋرالى جازعاندارىنان شاكارىمنىڭ وتە بيىك ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرىن كورە الامىز.

شاكارىم ءوزىنىڭ بالالارىن دۇرىس تاربيەلەۋگە ۇمتىلىپ، سونىمەن بىرگە، تۋىستارىنا، ماڭىنداعى رۋلاستارىنا ۇنەمى قامقور-مەيىرىمدىلىك كورسەتىپ، كومەگىن اياماعان. حالىق قامى ءۇشىن اتقامىنەر بولىپ، بولىس بولىپ تا سايلاندى. ءتىپتى، رەۆوليۋتسيانىڭ العاشقى جىلدارىندا الاش پارتياسىنا مۇشە بولىپ، ەل ءۇشىن كۇرەسىپ، بوستاندىققا ارناپ ولەڭ دە جازدى. سول جىلدارى ءبىر-بىرىنە عاشىق بولعان ەكى جاستى ەسكى عۇرىپتىڭ شىرماۋىنا بەرمەي، بۇكىل قاۋىمنىڭ ەركىنە قارسى تۇرىپ، ولاردى ادىلەت جولىمەن ءبىر-بىرىنە قوسىپ، ماحابباتتارىن امان الىپ قالعانىن دا بىلەمىز. ول ءوزى كوپ وقىپ، كوپ بىلگەنىمەن قويماي، ول بىلگەندەرىن باسقالارعا جەتكىزۋگە ۇمتىلىپ، ەلگە ۇلگى كورسەتىپ، اقىلشى بولىپ وتىرعان. ءتىپتى، سول كەزدەگى جەرگىلىكتى كوممۋنيست ۇكىمەت باسشىلارىنىڭ كەيبىرى ودان اقىل-كەڭەس سۇراپ وتىرعان ەكەن. ال شىعارماشىلىعىنا  كەلەتىن بولساق، ول كەلەشەك ۇرپاق قامىن ويلاپ، جازعاندارىن سولارعا ارنايدى. مىنە، بۇل شاكارىم مەيىرىمدىلىگىنىڭ كەيبىر كورىنىستەرى عانا.

ادامگەرشىلىك قاسيەتتەر جۇرەكتەن شىعادى. جۇرەكتىڭ تازارۋ بارىسىندا ادامگەرشىلىك قاسيەتتەر ءتۇرلى دەڭگەيلەردەن وتەدى. سوندىقتان مەيىرىمدىلىكتىڭ دە ءتۇرلى  دەڭگەيلەرى بار. ءبىرىنشى دەڭگەيگە – سانا-سەزىمنىڭ ءتان دەڭگەيىندەگى ادامنىڭ تىرشىلىگىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن جاسالاتىن مەيىرىمدىلىك. بۇعان تاماق، كيىم، جاتار ورىن ءتارىزدى ادامنىڭ ءتانىن ساقتاۋ ءۇشىن قاجەتتىلىكتەرىن قامتاماسىز ەتۋ جاتسا، ال ودان جوعارى ەكىنشى دەڭگەيگە – ءبىلىم بەرىپ، وي-ءورىسىن ءوسىرۋ، ونەر-ءبىلىم ۇيرەنۋگە كومەكتەسۋ ءتارىزدى ونىڭ ينتەللەكتۋالدىق قابىلەتتەرىن ءوسىرۋ جاتادى. بىراق ەڭ جوعارى مەيىرىمدىلىك بار. بۇل مەيىرىمدىلىك – جان يەسىنە بۇل ءفاني الەمنىڭ زاردابىنان تولىق قۇتىلۋعا  كومەكتەسۋ. مىنە، بۇل – ەڭ جوعارعى، قاراپايىم ادامداردىڭ قولىنان كەلمەيتىن، سيرەك مەيىرىمدىلىك. اۋليەلەردىڭ مەيىرىمدىلىگى، مىنە، وسى دەڭگەيدە. ولار ءبىر ادامنىڭ، ءبىر توپتىڭ، نە بولماسا ءبىر حالىقتىڭ عانا قامىن ويلاماي، بۇكىل ادامزاتتىڭ قامىن ويلاپ، سولار ءۇشىن ەڭبەك ەتەدى. سوندىقتان، ولار بۇكىل ادامزات ۇستازدارى. شاكارىمنىڭ رۋحاني دەڭگەيىن، مىنە، وسى دەڭگەيدەن كورە الامىز. بۇعان كوزىمىزدى جەتكىزۋ ءۇشىن مىسال رەتىندە ونىڭ جۇرەگىنەن شىققان تومەنگى ولەڭىنە توقتالايىق.

نەگە جاندىڭ، سۇم جۇرەگىم،
وزگەلەردىڭ دەرتى ءۇشىن.
جاردى ءسۇي دەپ، بار تىلەگىڭ،
مەن سياقتى باسقالار.

وزگە اسىقتار قىزعانادى،
باسقالاردان ءوز جارىن.
قىزعانىشتان كىم تانادى،
بۇل سوزىڭە كىم نانار؟

مەن جومارتپىن جار نۇرىنا،
السا ەكەن دەپ بارشا جان.
جەتسە كوزىڭ بۇل سىرىما،
وي ءورىسىن قىلما تار.

(«سورلى بۇلبۇل جارعا اسىق بوپ»)

شاكارىم ءوزىنىڭ جان قۇمارىن «جاردى ءسۇي دەپ، بار تىلەگىڭ، مەن سياقتى باسقالار» دەپ، ياعني باسقالار دا جاردى (اللانى) مەن سياقتى سۇيسە ەكەن دەپ تىلەيدى. سەبەبى، ءفاني الەمدە كوپشىلىك قاۋىم رۋحاني ءبىلىمسىز، تىرشىلىكتىڭ شىرعالاڭىنان شىعا الماي زارداپ شەگۋدە. ولاردىڭ بۇل ايانىشتى ءحالىن كورىپ وتىرعان اقىن جانى اشىپ، كۇيىنەدى. «نەگە جاندىڭ، سۇم جۇرەگىم، وزگەلەردىڭ دەرتى ءۇشىن» دەپ جۇرەگىنىڭ وت بوپ جانعان كەزىن ءبىلدىرىپ، زار جىلايدى. نە سەبەپتەن ول وسىنشا قاتتى كۇيىنەدى؟ ونىڭ سەبەبى – باسقالاردىڭ ونىڭ ءوزى سۇيگەندەي جاردى قاتتى سۇيە الماۋى ەكەن! مىنە مۇنداي مەيىرىمدىلىك تەك قانا تازا جاننان شىعاتىن وتە سيرەك سەزىم. وزگە اسىقتار دىنگە ءبولىنىپ، باسقالاردان ءوز جارىن قىزعانىپ جۇرگەندە شاكارىم «مەن جومارتپىن جار نۇرىنا، السا ەكەن دەپ بارشا جان» دەپ ءوزىنىڭ رۋحاني بايلىعىن بۇكىل ادامزاتقا شاشقىسى كەلىپ، ءوزىنىڭ شىن اۋليەلىك قاسيەتىن پاش ەتەدى. بۇل رۋحاني بولمىستىڭ شىڭىندا تۇرعان ادامنىڭ تۇسىنىگى. ول ەندى جاردىڭ كوپ ەمەس، ءبىر ەكەنىن ءبىلىپ قانا قويماي، ونى انىق سەزىنىپ، ونىڭ بارشاعا ورتاق ەكەنىن تولىق تۇسىنگەن. ول جۇرتتىڭ كوپشىلىگى قابىلدايتىن ءدىننىڭ سىرتقى بەينەسىنەن، ەندى ءدىننىڭ ىشكى مانىنە ۇڭىلەدى. وسىلاي، قۇدايدىڭ بارشاعا ورتاق جاراتۋشى ەكەنىن ءتۇسىنىپ، قالتقىسىز قابىلداعان تازا رۋحاني دەڭگەيگە كوتەرىلەدى. ەگەر وسىنى تۇسىنسەڭ سوڭىما ەر دەگەندەي «جەتسە كوزىڭ بۇل سىرىما، وي ءورىسىن قىلما تار» دەپ نۇسقاپ، اللانى تانۋدىڭ جولىن بەرەدى. بۇل وي ءورىسىن كەڭىتىپ، شەكسىز باقىت بەرەتىن جول.

وسىنداي رۋحاني نۇرعا تولى تاعى ءبىر شىعارماسى «شىن اسىقتىڭ ءاربىرى» اتتى ولەڭىنە كوز جىبەرىپ كورەلىك.

بۇل سالەمدى ەسىڭە ال،
ەگەر جەتسەڭ تىلەككە.
جار قانجارى ماعان بال،
سۇقسىن سورلى جۇرەككە.

تالاي اسىق جارالسىن،
جار اعىزعان قانىمنان،
جەر جۇزىنە تارالسىن،
جۇرەگى تازا ەستى جان.

سايتان قاشىپ اسىقتان،
اسىل وزىپ جاسىقتان،
بەيىس بولسىن بۇل جالعان،
كەۋدەدەن  كەتىپ ساسىق قان.

(«شىن اسىقتىڭ ءاربىرى»)

شاكارىم رۋحاني جولدا وعان ەشنارسە كەدەرگى بولا المايتىنىن بىلدىرە كەلىپ، «تالاي اسىق جارالسىن، جار اعىزعان قانىمنان» دەپ باسقالار ءۇشىن ءوزىن رۋحاني قۇربان ەتكەندەي بولادى. اسىقتار جارعا وزدەرىنىڭ عاشىقتىق سەزىمدەرىن پاش ەتىپ، اللا تاعالادان ءوزىنىڭ نۇرىن بەرۋدى سۇراپ، تىلەك ايتىپ وتىرادى. جاردىڭ بەرگەن رۋحاني ازابىن قانجار دەپ اتاپ، «جار قانجارى ماعان بال» دەيدى. سەبەبى، رۋحاني دەڭگەيدەگى ازاپ پەن ءفاني الەمنىڭ ازابى ەكەۋى ەكى باسقا. ءفاني ادەمدە ازاپ پەن ءلاززاتتىڭ اراسىنداعى ايىرماشىلىق ۇلكەن، ال باقي (رۋحاني) الەمدە بۇل ايىرماشىلىق جويىلادى. رۋحاني الەمدە ازاپ جوق، بارلىعى دا ءلاززاتتى. سوندىقتان شاكارىم «جار قانجارى ماعان بال» دەيدى. ال ول قانجاردان اعاتىن قان دەگەنىمىز – اللا تاعالاعا دەگەن ماحاببات سەزىمى. بۇل سەزىمدى اسىقتار ءبايىت رەتىندە ايتىپ، ولەڭ رەتىندە قاعازعا تۇسىرەدى. مىنە سولاردى وقىپ «تالاي اسىق جارالسىن»، ياعني ۇلگى الىپ، تاعى اسىقتار پايدا بولىپ، پايداسى ءتيسىن دەيدى. وسىلاي «جەر جۇزىنە تارالسىن، جۇرەگى تازا ەستى جان» دەپ شاكارىم بۇكىل ادامزاتتىڭ قامىن ويلاپ، ءوزىنىڭ جارعا دەگەن ماحابباتى جەر جۇزىنە تارالىپ، پايداسى ءتيسىن دەپ تىلەيدى. بۇكىل بولمىستى وزگەرتكىسى كەلگەندەي «بەيىس بولسىن بۇ جالعان، كەۋدەدەن كەتىپ ساسىق قان» دەپ ءوزىنىڭ رۋحاني كۇشى ءفاني الەمدەگى بارلىق جان يەلەرىن رۋحاني ناۋقاستان ساۋىقتىرسىن دەپ تىلەيدى. وسى قىسقاشا شولۋدىڭ ءوزى شاكارىمنىڭ مەيىرىمدىلىك بيىگىن، ول بيىكتىڭ بۇكىل ادامزات قوعامىن قامتيتىنىن كورسەتكەندەي بولادى.

شاكارىمنىڭ ەركىندىگى. ەركىندىك جان قاسيەتى. سوندىقتان شاكارىم اۋليەلىك دەڭگەيگە جەتكەننەن كەيىن بۇل الەمنىڭ ىقپالىنا بەرىلمەيتىن ەركىندىكتى سەزىنگەن. بۇعان ونىڭ ومىرىنەن مىسالدار كوپ. سونىڭ ءبىرى – ونى الماتىعا ۇكىمەت قىزمەتىنە شاقىرۋ ءساتى. الماتىعا بارىپ، ۇكىمەت قىزمەتىنە ورنالاساتىن بولسا، الداعى بولاتىن اشتىقتان، قۋدالانۋدان قۇتىلاتىنىن جانە ونىڭ بارلىق تۋىستارىنا دا جاقسى اسەرى بولاتىنىن شاكارىم، ارينە، جاقسى بىلگەن. سولاي بولا تۇرسا دا، ول ءوزىنىڭ ومىرلىك ءپرينتسيپىن بەرىك ۇستانىپ، بۇل پايدالى ۇسىنىستان باس تارتادى.

اۋليەلىكتىڭ ءبىر سيپاتى وسىلاي كورىنەدى. جوعارى رۋحاني دارەجەدە جان كۇشەيىپ، ونىڭ ىقپالى ءوسىپ، ەندى ءتاندى جان بيلەي باستايدى. بۇل دەڭگەيدە ءفاني الەمنىڭ ىقپالى ازايىپ، ادام ءوزىنىڭ قۇدىرەتتىلىگىن سەزىنىپ، ەركىندىگى وسە بەرەدى. ەركىندىك تازا جۇرەكتەن شىعاتىندىقتان، ونداي ادام تىرشىلىك شىرعالاڭىنا بوي بەرمەيتىن قاسيەت الادى. ونىڭ رۋحاني ءبىلىمى تىرشىلىك قۇبىلىستارىن دۇرىس ءتۇسىنىپ، ال جاننىڭ قۋاتتىلىعى دۇنيەنىڭ سەرگەلدەڭىن ەلەمەۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. وسىلاي جان يەسى اللا تاعالا جولىندا بارلىق قايعى-قاسىرەتتەن ارىلىپ، وزىنە بوگەت بولاتىن تىرشىلىك بايلانىستارىنان قول ءۇزىپ، تولىق بوستاندىقتا ەركىندىك الادى.

ونداي جوعارى جەتىلگەن ادام بۇكىل بولمىس كورىنىستەرىن جاقسى مەن جامانعا بولمەيتىن تۇراقتى جانە سابىرلى. بارلىق جان يەلەرىنە بىردەي قارايدى. وزىمەن قاتارلاسپەن دوس بولىپ، جوعارى تۇرعانعا ىزەتپەن، ال تومەن تۇرعاندارعا كومەكتەسۋگە ۇمتىلادى. وسىلاي اۋليە ناعىز ەركىندىككە جەتەدى.

ول دوس پەن دۇشپاندى بولمەيدى. بۇل تۋرالى ول بىلاي دەپ بىلدىرەدى:

دۇسپانىم اتسا ماعان تاس –
جار جىبەرگەن كوز بەن قاس.
ۇستاپ ءسۇيىپ بولام ماس،
بال عوي مەنى سوككەن ءتىل.

(«جۇرەكتەن اققان قانىمنان»)

وسىلاي اۋليە ادامنىڭ تىرشىلىكتىڭ شىرعالاڭىنا بەرىلمەيتىن ەركىن قاسيەتىن كورە الامىز. ول  – تولىق ەركىن ادام. ونداي ادام بارلىق تىرشىلىك يەلەرى ماڭگىلىكتى جان ەكەنىن، ال ولاردىڭ دەنەلەرى كيگەن ۋاقىتشا كيىمدەر ءتارىزدى ەكەنىن جاقسى بىلەدى. بۇل ءبىلىم ولاردىڭ رۋحاني بولمىسىن كورىپ، بارلىعىنا بىردەي جان رەتىندە قاراۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. سوندىقتان ولارعا پاتشا مەن قۇل، ايەل مەن ەركەك، ءتۇرلى دىندەگى ادامداردىڭ بارلىعى بىردەي جان.

شاكارىمنىڭ وسىنداي ءحالىن بىلدىرەتىن تاعى ءبىر ولەڭىن كەلتىرە كەتەيىك.

تۋرا جولدا قايعى تۇرماس،
شات بولايىن، بەر اراق!
قايعى، راحات ءبارى ءبىر ءباس،
ەشبىرىندە جوق تۇراق.

كەلسە بەينەت – كەلدى، كەتتى،
بولسا ۋايىم – بولدى نە؟
اق جولىڭنان بۇرما بەتتى،
باس نىعىزداپ مىقتىراق.

مەن مەشىتكە كەلمەدى-اۋ دەپ،
سوكپە سوپى، مولدالار.
ەركىن اياق كەتتى بيلەپ،
شىن حاقيقات جول ۇناپ.

(«تۋرا جولدا قايعى تۇرماس»)

بۇل ولەڭىندە شاكارىم ءفاني الەمنىڭ تۇراقسىز ەكەنىن، ال رۋحاني الەمنىڭ ماڭگىلىكتى ەكەنىن سەزگەن كەزىن جازىپ وتىر. ءفاني الەم وتكىنشى، ۋايىم-بەينەتكە تولى، ال ودان قۇتىلۋ ءۇشىن «اق جولىڭنان بۇرما بەتتى» دەپ قۇداي جولىنان شىقپاۋدى ەسكەرتەدى. ول ەركىندىككە جەتكەن ادام، سوندىقتان «مەن مەشىتكە كەلمەدى-اۋ دەپ سوكپە سوپى، مولدالار» دەپ ەسكەرتىپ، سەبەبى, «ەركىن اياق كەتتى بيلەپ، شىن حاقيقات جول ۇناپ» دەيدى. وسىلاي شاكارىمنىڭ تازا رۋحاني جولعا تۇسكەنىن بىلەمىز.

وسى قىسقاشا جولۋدان شاكارىمنىڭ رۋحاني جەتىلۋ بارىسىندا حاقيقاتقا جەتىپ، قانداي بيىك دەڭگەيگە، شەكسىز مەيىرىمدىلىك پەن ەركىندىككە جەتكەنىن كورەمىز.

دوسىم وماروۆ،

شاكارىمتانۋشى عالىم، فيلوسوف

Abai.kz