جاس قازاقتىڭ «Turaluq تەورياسى» اتتى پىكىرسايىس كلۋبىنىڭ بۇل جولعى قوناقتارى  - جسدپ-نىڭ وكىلى پەتر سۆويك پەن ساياساتتانۋشى ايدوس سارىم. اڭگىمەگە نەوكولونياليزم ماسەلەسى ارقاۋ بولدى. مۇنىمەن قاتار الماتى شاھارىنىڭ اتىن «الما-اتا» دەپ قايتا وزگەرتۋدىڭ ءمانى، ءتىل، ايماقتىق ينتەگراتسيا، گەوساياسات جانە وزگە دە قوعامدىق-ساياسي ماسەلەلەر قىزۋ تالقىلاندى.

جاس قازاق: Ceيىتقازى ماتاەۆ الماتى قالاسىنىڭ اتاۋىن قايتادان «الما-اتا» دەپ وزگەرتۋدى ۇسىندى. ءسىزدىڭ پىكىرىڭىز قانداي؟

ايدوس سارىم: مۇنى ويدان شىعارىلعان، جاساندى ءارى بۇگىنگى كۇننىڭ وتكىر ماسەلەلەرىنەن قوعام نازارىن باسقاعا بۇرۋ ءۇشىن جاسالعان نارسە دەپ بىلەمىن. ەشكىم الماتىنى قايتادان «الما-اتا» دەپ وزگەرتۋگە بارا المايدى. ۋاقىت ءوتتى. كوپ نارسە تۇبەگەيلى وزگەردى. كەيبىرەۋلەر قازاق قوعامى بۇعان بەي-جاي قارايدى، ۇندەمەي قالادى دەپ ويلايتىن بولار. مۇنى بارىپ تۇرعان اقىماقتىق دەپ بىلەمىن.

پەتر سۆويك: الماتى دەگەن اتاۋ قۇلاققا ءسىڭدى. «الما-اتا» اتاۋى قازاقشا ەمەس، تۇسىنىكسىز دەگەندەردىڭ دە ءسوزىنىڭ جانى بار. ەكىنشى جاعىنان، ەسكى اتاۋدى قايتارۋ سيمۆوليكالىق قىرىنان زور مانگە يە. ايدوس نەگە ءۇزىلدى-كەسىلدى قارسى؟ ماسەلەن، مەن ورىسشا «الما-اتا» دەگەنگە قولداپ داۋسىمدى بەرەر ەدىم. ويتكەنى، ول قالىپتاسىپ ۇلگەرگەن. قازاقشا الماتى دەگەن دە دۇرىس. قىزىلكەڭىردەك بولىپ ايتىسۋدىڭ قاجەتى شامالى.

جاس قازاقتىڭ «Turaluq تەورياسى» اتتى پىكىرسايىس كلۋبىنىڭ بۇل جولعى قوناقتارى  - جسدپ-نىڭ وكىلى پەتر سۆويك پەن ساياساتتانۋشى ايدوس سارىم. اڭگىمەگە نەوكولونياليزم ماسەلەسى ارقاۋ بولدى. مۇنىمەن قاتار الماتى شاھارىنىڭ اتىن «الما-اتا» دەپ قايتا وزگەرتۋدىڭ ءمانى، ءتىل، ايماقتىق ينتەگراتسيا، گەوساياسات جانە وزگە دە قوعامدىق-ساياسي ماسەلەلەر قىزۋ تالقىلاندى.

جاس قازاق: Ceيىتقازى ماتاەۆ الماتى قالاسىنىڭ اتاۋىن قايتادان «الما-اتا» دەپ وزگەرتۋدى ۇسىندى. ءسىزدىڭ پىكىرىڭىز قانداي؟

ايدوس سارىم: مۇنى ويدان شىعارىلعان، جاساندى ءارى بۇگىنگى كۇننىڭ وتكىر ماسەلەلەرىنەن قوعام نازارىن باسقاعا بۇرۋ ءۇشىن جاسالعان نارسە دەپ بىلەمىن. ەشكىم الماتىنى قايتادان «الما-اتا» دەپ وزگەرتۋگە بارا المايدى. ۋاقىت ءوتتى. كوپ نارسە تۇبەگەيلى وزگەردى. كەيبىرەۋلەر قازاق قوعامى بۇعان بەي-جاي قارايدى، ۇندەمەي قالادى دەپ ويلايتىن بولار. مۇنى بارىپ تۇرعان اقىماقتىق دەپ بىلەمىن.

پەتر سۆويك: الماتى دەگەن اتاۋ قۇلاققا ءسىڭدى. «الما-اتا» اتاۋى قازاقشا ەمەس، تۇسىنىكسىز دەگەندەردىڭ دە ءسوزىنىڭ جانى بار. ەكىنشى جاعىنان، ەسكى اتاۋدى قايتارۋ سيمۆوليكالىق قىرىنان زور مانگە يە. ايدوس نەگە ءۇزىلدى-كەسىلدى قارسى؟ ماسەلەن، مەن ورىسشا «الما-اتا» دەگەنگە قولداپ داۋسىمدى بەرەر ەدىم. ويتكەنى، ول قالىپتاسىپ ۇلگەرگەن. قازاقشا الماتى دەگەن دە دۇرىس. قىزىلكەڭىردەك بولىپ ايتىسۋدىڭ قاجەتى شامالى.

ايدوس سارىم: ارقاشاندا ىمىراعا كەلۋگە بولادى. وندا پاۆلودار، ۋست-كامەنوگورسك قالالارىنىڭ اتىن وزگەرتىپ، قازاقشا تاريحي اتاۋلارىن قايتارۋ قاجەت بولادى. الماتى قالاسىندا سوڭعى جيىرما جىل ىشىندە كوشەلەردىڭ 40 پايىزىنىڭ عانا اتاۋى وزگەردى. قازاقستانعا ءۇش قايناسا سورپاسى قوسىلمايتىن «مولداۆانسكيە»، «تەرەۆسكيە»، «انگارسكيە» سەكىلدى تۇسىنىكسىز كوشە اتاۋلارى ءالى كۇنگە دەيىن تۇر. بۇل ۇسىنىستى وسى ماسەلەنى كوتەرۋ ءۇشىن پايدالانعان ءجون دەپ بىلەمىن.

جاس قازاق: بۇل قيسىنعا سالساق، ءبىز ەسكى اتاۋلاردىڭ ءبارىن قايتارۋىمىز كەرەك ەمەس پە؟ ماسەلەن، ەرتەڭ اتىراۋدى - گۋرەۆ، سەمەيدى - سەميپالاتينسك، تارازدى - دجامبۋل دەپ اتاۋدى قالايتىن شىعارمىز...

ايدوس سارىم: پەتر سۆويك مەنىمەن كەلىسپەيتىن شىعار، بىراق كەرى قايتپايتىن بولامىز.
جاس قازاق: سۆويك مىرزا، ءسىز: «قازاقستان وتار ەل بولعان، ءالى دە وتار ەل جانە وتار ەل بولىپ قالا بەرەدى»، - دەپ مالىمدەدىڭىز. قازاقستان قاي ەلدىڭ وتارى، سوندا؟ ناقتى اتاپ بەرىڭىزشى.

پەتر سۆويك: تاقىرىپتى قويعان مەن ەمەس، ونى جۋرناليستەر جالاۋلاتىپ قويعان. ال ءبىزدىڭ وتار بولعانىمىز، ءالى دە وتار كۇيىندە قالعانىمىز، بولاشاقتا دا وتار بولۋدان قۇتىلا المايتىنىمىز انىق.
گاپ مىنادا، ءبىز دامىعان ەلدەردىڭ ءبىر بولىگىمىز - دامىعان الەمدىك ەكونوميكامەن تولىقتاي ينتەگراتسياعا تۇسكەنبىز. ياعني ءبىزدىڭ دەربەس تاۋەلسىز ساياساتىمىز، ەگەمەندى يدەولوگيامىز جوق. ەكونوميكاعا كەلسەك، الەمدىك مونەتارلىق جۇيەگە، تەك شيكىزاتىمىزبەن الەمدىك ەكونوميكاعا بىزگە مۇلدە ءتيىمسىز قىرىنان ەنىپ، باتپاققا بەلشەمىزبەن باتتىق. دامىعان ەلدەرمەن ساياسي ينتەگراتسيانىڭ جوقتىعى نەوكولونيالدىق مارتەبەمىزدىڭ ءبىر نىشانى. ءبىز الەمدىك نەسيە جانە ينۆەستيتسيا پروتسەسىنىڭ ءبىر بولىگىمىز. دەربەس نەسيەمىز بەن ينۆەستيتسيامىز جوق. الەمدىك شيكىزات ءوندىرۋ جانە تاراتۋ پروتسەسىنىڭ ءبىر بولىگىمىز. ايتسە دە، ءبىزدىڭ ەشقانداي ساياسي ىقپالىمىز جوق، سوڭىنان اتقارۋعا ءتيىستى ەرەجەلەردى جاساۋعا قاتىسپايمىز. سوندىقتان مەن بۇل احۋالدى وتار نەمەسە نەوكولونياليزم دەپ اتار ەدىم.

جاس قازاق: سىزدىڭشە، ءبىز كىمنىڭ وتارى بولىپ وتىرمىز؟ باتىسقا ما، رەسەيگە مە؟..

پەتر سۆويك: قىتايعا دا...

ايدوس سارىم: پەتر ءۆلاديميروۆيچتىڭ كوپ جىلدىق تاجىريبەسى بار ساياساتكەر ەكەنى بەلگىلى. بۇل كىسى كەز كەلگەن تاقىرىپتا ساعاتتار بويى سويلەي الادى. دەماگوگياعا ءتان. سۆويك مىرزانى مىقتى ەكونوميست دەي المايمىن. ايتقانى كوڭىلىمنەن شىقپايدى. رەسەيلىك ساياساتتانۋشىلار مەن كونسپەرولوگتاردىڭ دەڭگەيىندەگى جاتتاندى اڭگىمەدەن اسپاي وتىر.
مەن ءۇش سۇراق قويىپ، سونىڭ اينالاسىندا سۇحباتتاسقىم كەلىپ وتىر. ءبىرىنشىسى، سۆويك مىرزا 1994 جىلى ءبىر گازەتتە: «قازاقستان ەشقاشان رەسەيدىڭ ىقپالىنسىز سۋبەكت بولا المايدى. ەرتە مە، كەش پە، رەسەيگە ءوزى ءتورت اياقتاپ، قايتا قوسىلادى...» دەگەن ءسوزىن ءادىل دەپ ساناي ما ەكەن؟ ەكىنشىسى، ءسىز ءالى دە رەسەيمەن اراداعى ينتەگراتسيانىڭ، ياعني ەۋرازيالىق كەدەندىك وداقتىڭ جاقتاسى بولىپ قالاسىز با؟ ءۇشىنشىسى، ءسىز قانشالىقتى قازاقستاننىڭ ادال ازاماتى بولىپ سانالاسىز؟ قازاقستاندا بولىپ جاتقان وزگەرىستەردى قابىلدايسىز با؟ ءوز بولاشاعىڭىزدى وسىنداي وزگەرىستەرى بار قازاقستانمەن ەلەستەتەسىز بە؟ جوق الدە، بۇگىنگى تۇسىنىگىڭىز بويىنشا، وزىڭىزگە قولايلىلىعىنا قاراي ءومىر سۇرەسىز بە؟ بۇل ءتىپتى ءتىل ماسەلەسىنە دە قاتىستى. تانىمال ساياساتكەر رەتىندە 20 جىلدان استام ۋاقىت ىشىندە جۋرناليستەرگە قازاق تىلىندە قاراپايىم ءبىر سۇحبات بەرە الماعانىڭىز دا كوپ جايدان حابار بەرەدى. بۇدان قازاق تىلىنە، قازاق حالقىنا دەگەن ءسىزدىڭ كوزقاراسىڭىز كورىنەدى. مىنە، وسى ءۇش سۇراقتىڭ توڭىرەگىندە سويلەسكەن الدەقايدا ماڭىزدىراق.

پەتر سۆويك: جاقسى، فورماتتان اۋىتقىمايىق. ايدوستىڭ سۇراقتارىن جاريالايمىز دەسەڭىزدەر، ەركىڭىز. ءسىز سۇراعىڭىزدى قويىڭىز.

جاس قازاق: سارىمنىڭ سۇراقتارىنا جاۋاپ بەرۋدەن باس تارتاسىز با؟ بۇل اشىق پىكىرسايىس كلۋبى. ءبىر-بىرىڭىزگە سۇراق قويۋعا رۇقسات. وعان ءسىزدىڭ دە  ساۋالىڭىز بار شىعار، قويىڭىز!

پەتر سۆويك: مەنىڭ ايدوسقا قويار سۇراعىم جوق. ونىڭ سۇراعى بولسا، وندا ءبىر فورمات بويىنشا كەلىسىم جاسايىق. سوسىن سۇراعىڭا جاۋاپ بەرەمىن. مەن «جاس قازاق» گازەتىنە كەلدىم. «جاس قازاقتىڭ» سۇراقتارىنا جاۋاپ بەرەمىن.

ايدوس سارىم: سۆويك مىرزانى مىسالعا الساق، ول ءوزىنىڭ سانالى ساياسي ءومىر جولىندا قانشاما رەت قازاقتاردىڭ نامىسىنا تيەتىن ءسوز ايتتى. ەندى سۇراقتارىما جاۋاپ بەرۋدەن دە باس تارتىپ وتىر.
مەنىڭ پىكىرىمشە، پەتر سۆويك - ماقالالارى ارقىلى نەوكولونياليزم باعىتىن بەلسەندى دارىپتەۋشى ساياساتكەردىڭ ءبىرى. ول رەسەيمەن بۇدان دا تىعىز جاقىنداسۋىمىزدى كوزدەيدى. قازىر شىن ويىن جاسىرىپ وتىرعان شىعار، بىراق ول ەسكى الما-اتانىڭ، ەسكى ءداۋىردىڭ جاقتاۋشىسى. پەتر سۆويك مىرزانىڭ كوزقاراسى كولونيالدىق ديسكۋرسقا، كەڭەس ءداۋىرىن اڭساۋشىلىققا نەگىزدەلگەن.

جاس قازاق: قازاقستان ءالى دە وتار ەل، وتار بولىپ قالا بەرەدى دەگەن سوزىمەن كەلىسەسىز بە؟

ايدوس سارىم: وتارشىلدىقتىڭ، قولدان جاسالعان گەنوتسيدتىڭ كەسىرىنەن قازاقستان حالقىنىڭ 50-60 پايىزى قىرعىنعا ۇشىرادى. سۆويك مىرزا اۋزىنىڭ سۋى قۇرىپ، ماداقتايتىن كەڭەس وداعى ۇستانعان ساياسات وسىنداي اپاتقا الىپ كەلدى.

جاس قازاق: سىزدىڭشە، رەسەيمەن ءبىزدى جاقىنداستىراتىن كەدەن وداعى، ۇقشۇ جانە ەۋرازيالىق وداق سەكىلدى ينتەگراتسيالىق باستامالار نەوكولونياليزمنىڭ ءبىر ءتۇرى مە؟

ايدوس سارىم: بۇل - سىرتقى ورامى باسقاشا بولعانىمەن، نەوكولونيالدىق، يمپەرشىلدىك، كەڭەستىك جوبالار. ۇقشۇ، كەدەن وداعى جانە ەۋرازيالىق وداقتىڭ قالاي قۇرىلعانىنا، رەسەيلىك ساياساتكەرلەر مەن شەنەۋنىكتەردىڭ اشىق ايتىپ جاتقانىنا قاراعاندا، بۇل كەڭەس وداعىن، رەسەي يمپەرياسىن قايتا ءتىرىلتۋ ەكەنى انىق بايقالادى. بۇل ءۇشىن جالعان ديسكۋرستار مەن ەۋرازياشىلدىق سەكىلدى جاساندى تۇجىرىمدامالار جاسالۋدا. شىن مانىندە، ودان ەشتەڭە ونبەيدى.

پەتر سۆويك: قازاقستاندا مەملەكەتتىڭ ساياساتى مەن ەكونوميكاسىن تۇزەتىندەي ءبىرتۇتاس قوعامدىق، جالپىۇلتتىق پىكىر جوق. وتە الا-قۇلا. ايدوس سارىم  ۇلت-ءپاتريوتيزمى جەتەكشىلەرىنىڭ ءبىرى. مۇنىمەن كەلىسپەيتىن، قاتتى الاڭداۋشىلىق بىلدىرەتىن حالىقتىڭ باسقا ءبىر بولىگى دە بار. ايدوس سارىم قازاقستان حالقىنىڭ ۇلكەن ءبىر بولىگىنىڭ پىكىرىنەن حابار بەرەدى. مەن دە قاراسى كوپ قازاقستان ازاماتتارىنىڭ پىكىرىن جەتكىزۋشىمىن. وسىنى ەسكەرۋ كەرەك. اقيقات بىرەۋدى بىرەۋ جەڭۋدە ەمەس، ورتاق مامىلەدە ەكەنىن تۇسىنۋگە ءتيىسپىز. مەنىڭ ويىمشا، قازاقستانداعى بارلىق ساياس­ي الاڭقايدىڭ دا، ۇلتتىق ءپاتريوتيزمنىڭ دە باستى كەمشىلىگى - قارسى تاراپتىڭ رەاكتسياسى ارقىلى ءوزىن كورسەتەدى. بىراق نە ۇيىمى، نە باعدارلاماسى جوق. ايدوس سارىم ۇلت-پاتريوتتارىنىڭ ىشىندە ەڭ كورنەكتىلەرىنىڭ ءبىرى. ولاردىڭ ءبارى دە جالعىز. ءتىپتى تانىمال ءۇش ۇلت-پاتريوتىن قاتار وتىرعىزا المايسىڭ. باس باسىنا ءبىر-ءبىر ۇيىم قۇرادى. ورتاق يدەولوگيا جوق. ءوز باسىم ايدوس سارىمنىڭ ماقالا ەمەس، باعدارلاما رەتىندە ناقتى تەزيستەردى جاساعانىن قالار ەدىم.
ايدوستىڭ: «قازاق ءتىلىن بىلمەسەڭ، بۇل جەردە ەشقانداي بولاشاعىڭ جوق. قازاق ءتىلىن وقۋعا مىندەتتىسىڭ!» - دەپ ايتىپ جۇرگەن سوزىنە ءۇزىلدى-كەسىلدى قارسىمىن. بۇل دۇرىس ەمەس ءارى كونستيتۋتسياعا قايشى. كونستيتۋتسيا مۇنى مەڭزەمەيدى. ءارى-بەرىدەن سوڭ، بۇل مۇمكىن دە ەمەس. ەگەر مەن 10-20 جىلدان كەيىن قازاقستاندا قازاق ءتىلىنسىز ءومىر ءسۇرۋ مۇمكىن بولماسا، ونسىز بولاشاعىڭ بولماسا، بالالارىم مەن نەمەرەلەرىم مۇندا تۇرماس ەدى. ول ءۇشىن ەشكىمدى كىنالاماس ەدىم.

جاس قازاق: ءبىز ءتىل ماسەلەسىنە ءالى توقتالامىز. ءسىز مەنىڭ سۇراعىما جاۋاپ بەرمەدىڭىز.

پەتر سۆويك: قازىرگى الەمدە جارتى ميلليارد حالقى بار ساياسي، ەكونوميكالىق كەڭىستىكتە عانا ناعىز ەگەمەن بولا الاسىڭ. سوندىقتان ءبىز دە ينتەگراتسياعا تۇستىك. الدىمەن پاتشالىق رەسەيمەن، سوسىن كەڭەس وداعىمەن ينتەگراتسيا جاسادىق. ەندى الەمدىك دوللار جۇيەسىمەن ينتەگراتسياعا تۇستىك. بۇگىنگى كەدەن وداعى جوباسى - وليگارحيالىق، جەمقور توپتاردىڭ جوباسى. وسى قىرىنان العاندا، ونشا پايداسى جوق. بىراق باعىتى دۇرىس. ەگەر ەۋرازياشىلدىق بولماسا، وسى كەڭىستىكتەگى ەلدەردىڭ ءبارى وتارعا اينالادى.

ايدوس سارىم: سۆويك مىرزا بىردە-ءبىر ءماندى ءسوز ايتقان جوق. ەۋرازياشىلدىق تۇجىرىمداماسى ءارى كەتكەندە 100 جىل بۇرىن جاسالعان. ونى ويلاپ تاپقان بولشەۆيكتەر، ونىڭ ارتىندا كەڭەس وداعىنىڭ جانە بۇگىنگى رەسەيدىڭ كەۋدەمسوقتىعى تۇر. بۇگىندە ونى دوللاردىڭ قۇلدىراۋى، شىڭعىس حان مۇراسى جانە باسقا دا دالباسا دۇنيەلەرمەن، جالعان تۇجىرىمدامالارمەن ارلەندىرۋگە ۇمتىلۋدا. ەۋرازيالىق وداقتىڭ جانازاسى شىعىپ جاتقاندا، دوللارعا ءجۇز مارتە «سۋىق» ءتيۋى مۇمكىن. دوللار ءالى كۇشىندە قالا بەرەدى. وعان بالاما ءالى جاسالعان ەمەس.
بۇرىن ايتىپ جۇرگەنىمدەي، سۆويك مىرزا - ەلىمىزدە رەسەيدىڭ جىرتىسىن جىرتىپ جۇرگەن رەسەيشىل ساياساتكەر. سۆويك مىرزا قازاق باسىلىمدارىن وقىمايدى، وقۋدى كەرەك دەپ تە ەسەپتەمەيدى.
ءبىزدى بىرىگە المايدى دەگەنى دە وتىرىك. پرينتسيپتىك ماسەلەلەر بويىنشا قازاقتار ارقاشان بىرگە. كەدەن وداعىنا، مەملەكەتتىڭ ەگەمەندىگىنە، قازاق ءتىلىنىڭ ماسەلەسىنە قاتىستى پىكىرىمىز ءبىر. پىكىر الاۋىزدىعى جوق. ماسەلە بار بولسا، ول قانداي پلاتفورمادا، قانداي بازادا جۇمىس ىستەۋ كەرەك دەگەن اڭگىمەگە كەلىپ تىرەلەدى.
سۆويك مىرزا ءبارىن وزىنە قابىلداپ الىپ جاتىر. شىن مانىندە، قازاق ءتىلىن بىلمەسەڭ، بولاشاقتا مەملەكەتتىك قىزمەتتە ىستەي المايتىن بولاسىڭ. بۇل دۇرىس نارسە. ول سۆويك مىرزانىڭ قۇقىعىن تاپتاۋشىلىق ەمەس. قازاق ءتىلىن بىلمەسەڭ، ءىرى بيزنەسپەن اينالىسا المايسىڭ. ويتكەنى، ول كەزدە مەملەكەتپەن قارىم-قاتىناس جاساپ، تەندەرگە، مەملەكەتتىك ساتىپ الىمدارعا جانە تاعى باسقا نارسەلەرگە قاتىسىپ، سالىق تولەۋىڭ كەرەك. قازاق ءتىلىن بىلمەي دارىگەر، پوليتسيا قىزمەتكەرى بولۋ قيىن. ساعان ارنايى ءتىلماش ەشكىم بەرمەيدى.

جاس قازاق: جاقىندا ساياساتتانۋشى دوسىم ساتباەۆ: «كەدەن وداعى ءوزىن-ءوزى اقتاعان جوق»، - دەپ مالىمدەدى. وزگە ساراپشىلار دا تمد سەكىلدى قاعاز جۇزىندە قالاتىن ۇيىم بولادى دەپ ايتا باستادى. مۇنىمەن كەلىسەسىز بە؟

ايدوس سارىم: مەن العاشقى كۇندەرى-اق بۇل ۇيىمداردىڭ بولاشاعى جوق دەپ ايتقانمىن. ۋاقىت وتكەن سايىن ازىپ-توزىپ بارادى. ويتكەنى، ۇلكەن ساياسي تۇجىرىمداماسى جوق. بىرىنشىدەن، سىيلاستىق جوق، ءبىرى ءوزىن اعا سانايدى، قالعاندارى ماعان قىزمەت كورسەتسىن دەيدى. مۇنىڭ ءوزى نەوكولونياليزمنىڭ كورىنىسى. رەسەيدىڭ نەگە ينتەگراتسياعا دايىن ەمەس ەكەنى تۋرالى سۆويك جاق اشقان جوق. تانىمال رەسەيلىك ساياساتكەرلەر، ساياساتتانۋشىلار مەن فيلوسوفتاردىڭ وزدەرى: «رەسەي وزگەرمەسە، ەشكىمگە تارتىمدى كورىنبەيدى»، - دەگەن پىكىردى ايتىپ ءجۇر. ورىس ءتىلى دە، ورىس ادەبيەتى دە تارتىمدى بولۋدان قالادى. سىيلاستىق، جاقسى قارىم-قاتىناس، بايىپتى ساياسي بىرلىك بولماي، ياعني رەسەي گەنوتسيد ءۇشىن، تاريحي قىلمىستارى ءۇشىن كەشىرىم سۇراماي، ەشقانداي ينتەگراتسيا بولمايدى. ونىڭ ەشقانداي بولاشاعى جوق ەكەنىن ءومىردىڭ ءوزى دالەلدەپ بەرىپ وتىر.

پەتر سۆويك: كەدەن وداعى ەكونوميكالىق ەمەس، ساياسي جوبا. «كەدەن وداعى ءۇمىتتى اقتامادى، باعا ءوستى، تاۋار اينالىمى قازاقستاننىڭ پايداسىنا شەشىلگەن جوق» دەگەن پىكىر دۇرىس. بىراق تەرەڭ ءماندى باعا ەمەس. بۇل ومىرلىك جار ەتىپ، بالا ءسۇيۋدى قالايتىن جۇبايىڭدى بەلدەمشەسىنىڭ ەتەگىنىڭ ۇزىندىعىنا قاراپ باعالاۋمەن بىردەي نارسە. كەلىسەتىن نارسەم، سەنىم مەن قۇرمەتتىڭ جايى. بىراق ولار ماسكەۋدەن ەمەس، وزىمىزدە بولۋى كەرەك. جوعارى ساياسي ساپاسى بار ەل بولۋىمىز كەرەك.
مەن ايدوستىڭ سوزىنە ءمان بەرمەۋگە تىرىسىپ وتىرمىن. جەكە باسقا ءتيىسۋ، ايىپتاۋ - ۇلت-پاتريوتتارىنىڭ ادەتى. راديكالدىق رۋسوفوبيا - تابيعي ەمەس، جاساندى نارسە. مىڭجىلدىق دوللار يمپەرياسىنىڭ ليبەراليزمىن ماداقتاۋى، ورىس ءتىلى كۇيرەيدى دەپ كۇتۋى، ايدوستىڭ تابيعي پاتريوتتىعى ەمەس، ول موينىنا العان، اتقارۋعا ءتيىستى مىندەتى. رەسەيمەن جاقىنداسۋعا قالايدا كەدەرگى جاساۋى كەرەك.

ايدوس سارى­م: سىزدىڭشە، باتىستىڭ تاپسىرىسىن ورىنداپ ءجۇرمىن بە؟

پەتر سۆويك: سايتان ءبىلسىن، سەن تىكەلەي تاپسىرما ورىنداپ جۇرگەن جوق شىعارسىڭ، بىراق سەنىڭ ويىڭشا...

ايدوس سارىم: اشىعىن ايتساڭىزشى، بۇل تاعى قانداي ساندىراق! ءسىز سوعان مەڭزەپ وتىرسىز. ەندى رۋسوفوبيا تۋرالى ءسوز قوزعادىڭىز. مەن ورىس تىلىنە، ورىس ادەبيەتىنە جاقسى قارايمىن...

پەتر سۆويك: دوعار، سەن ناعىز رۋسوفوبسىڭ. رۋسوفوبيانى بەلسەندى تۇردە دارىپتەپ ءجۇرسىڭ.  سەن سەكىلدى ۇلت-پاتريوتتارى وزگەلەرگە دەگەن وكپەسىمەن، ايىپتاۋمەن ءومىر سۇرەدى. سۆويكقا كيلىكپەي جۇرە المايسىڭ. سەنىڭ باسقا ۇستانىمىڭ دا جوق.

ايدوس سارىم: ءوزىڭىزدى تىم جوعارى باعالايدى ەكەنسىز. پەتر ۆلاديميروۆيچ ءبىر ءسوزىنىڭ ەكىنشى سوزىنە قايشا كەلىپ جاتقانىن ءوزى دە بايقامايدى. ول «ءبىز ەۋرازيالىق كونفيگۋراتسيانى قۇرۋىمىز كەرەك. سوندا شيكىزات ەلى بولمايمىز»، - دەيدى دە، كەدەن وداعىنا قاتىستى «قورقاتىن تۇگى جوق، تاۋار اينالىمى جوق پا؟ وندا بولماي-اق تا قويسىن. كەرەگى دە جوق»، - دەيدى. رەسەيگە قاتىستى سويلەگەن سوزدەرىڭىزگە مۇلدە سىني كوزبەن قارامايسىز-اۋ دەيمىن.

پەتر سۆويك: ەگەر سەن ۇلت-پاتريوتتارىنىڭ كوشباسشىسى بولساڭ، ءوز باعدارلاماڭدى جاسا، ەشكىمگە ۇرىنىپ-سوعىنبا. مەن حالىقتىڭ وتە ۇلكەن بولىگى بىلەتىن جانە سولاي ويلايتىن نارسەلەردى ايتىپ وتىرمىن. پايىزدارمەن ولشەمەي-اق قويالىقشى. سەنى جەڭىلىپ قالاما دەپ قورقامىن. 1994 جىلدان بەرى مۇقيات اڭدىپ، مەنىڭ سوزدەرىمدى بۇرمالاپ، بىردەڭەلەردى ويلاپ تاۋىپ، قوسىپ قويدىڭ!

ايدوس سارىم: مەن نە ويلاپ تاۋىپپىن؟

پەتر سۆويك: سول ءسوزىمدى كورسەتشى، قانە.

ايدوس سارىم: جارايدى، ەرتەڭ كورسەتەيىن. مەن ءسىزدىڭ نامىسىڭىزعا ءتيىپ كەتتىم بە؟

پەتر سۆويك: ازداپ.

ايدوس سارىم: ءسىز «الما-اتا» اتاۋىن قولداۋ ارقىلى جانە باسقا دا سوزدەرىڭىزبەن قازاقتىڭ نامىسىنا تيمەيمىن دەپ ويلايسىز با؟ قازاق ءتىلىنىڭ بولاشاعى جوق دەگەن ءسوزىڭىزدى ۇمىتتىڭىز با؟

پەتر سۆويك: پاۆلوداردىڭ اتىن وزگەرتۋ - بارىپ تۇرعان ارانداتۋشىلىق. مۇنى سانالى تۇردە ايتىپ تۇرسىڭ. سەن اقىماق ەمەسسىڭ عوي.

ايدوس سارىم: بۇل - مەنىڭ كوزقاراسىم. اتىن وزگەرتۋ كەرەك! بۇگىنگە دەيىن كوپ نارسە - بەيبىتشىلىك، ازاماتتىق كەلىسىم ءبارى دە قازاقتاردىڭ ەسەبىنەن جاسالىپ كەلدى. ولاردىڭ ۇزاق ۋاقىتتان بەرى توزىمدىلىك كورسەتۋىنىڭ ارقاسى.

پەتر سۆويك: قويساڭشى، باسىندا قازاق تۇرعان قازاق مەملەكەتىن قۇردىڭدار. باستى اكىمشىلىك ورىندارىندا قازاقتار. باستى بيزنەس قازاقتاردا. قازاق ءتىلىن ءبىل دەگەن ۇران دا - قازاق اكىمشىلىگى مەن قازاق بيزنەسىن بەكىتۋدىڭ ءتاسىلى. ادەيى قازاق تىلىنە جارماسىپ، بىلمەسەڭ، قىزمەتكە يە بولا المايسىڭ دەۋىڭ  - قولدان جاسالعان، قۋلىق ەلەمەنتتەرىنىڭ ءبىرى. ورىس ءتىلىن ۋاقىتشا رەاليا دەۋ - نە ساۋاتسىزدىق، نە ارانداتۋشىلىق!

ايدوس سارىم: سىزگە ۇنامايتىن نارسەلەردىڭ ءبارى ارانداتۋشىلىق ەمەس.

جاس قازاق: ءسىز ورىس تىلىنە ەكىنشى مەملەكەتتىك ءتىل مارتەبەسىن بەرۋدى قولدايسىز با؟

پەتر سۆويك: قازىرگى كونستيتۋتسيادا، ەكىۇشتى بولسا دا، دۇرىس نارسە جازىلعان. قازاق ءتىلى مەملەكەتتىك ءتىل، ورىس ءتىلى رەسمي ءتىل رەتىندە تەڭ قولدانىسقا يە ەكەنى كورسەتىلگەن. مەن وسىنىڭ ساقتالعانىن قالايمىن. سولاي بولۋى كەرەك تە. سارىم مەن سۆويكتىڭ نە دەگەنىنە قاراماستان، ورىس ءتىلىنىڭ بولاشاعىنا كەپىلدىك بار. ورىس ءتىلى قازاق مەملەكەتىنىڭ ەگەمەندىگىنىڭ كەپىلى بولىپ وتىر.

ايدوس سارىم: قالايشا؟

پەتر سۆويك: ۇلتتىق تۇرعىدان دا، ازاماتتىق تۇرعىدان دا. قازىرگى الەمدە مەملەكەتتىلىك قىزمەتى الەمدىك تىلدەردىڭ بىرىندە جۇرگىزىلۋگە ءتيىس. الەمدىك تىلدەر تاڭدالىپ قويىلعان. الەم ۋنيۆەرسيتەتتەرى ورىس ءتىلىن وقىتادى. قازاقشا وقىتپايدى. سوندىقتان قازاقستاندا تەك قانا قازاق ءتىلى قالادى دەگەن اڭگىمەلەر جۇزەگە اسپايدى.

ايدوس سارىم: اعىلشىن ءتىلى، تۇرىك ءتىلى بار ەمەس پە؟

پەتر سۆويك: تۇرىك ءتىلى مۇندا بولمايدى. قىتاي ءتىلى بولادى.

ايدوس سارىم: ءسىز پايعامبار ەمەسسىز بە، وسى؟

پەتر سۆويك: مەن پايعامبار ەمەسپىن. قازاقستاندا قوس تىلدىلىكتى دامىتۋ كەرەك. ورىس ءتىلىنىڭ جاعدايى جاقسى، قازاقشا ۇيرەتۋ كەرەك.

ايدوس سارىم: سۆويك مىرزا ءبىر نارسەنى ايتادى، مۇلدە باسقا نارسەنى مەڭزەيدى، بىراق مۇلدە باسقا نارسەمەن اينالىسادى. ءسىز ساياساتكەرسىز، جاقسى ۇلگى بولا الاسىز. قازاق ءتىلىن وقىتاتىن تەگىن كۋرسقا جازدىرايىن. سۆويكتىڭ وعان بارمايتىنىنا كامىل سەنىمدىمىن. ويتكەنى، ول قازاق ءتىلىن وقۋعا ارلانادى. قازاق ءتىلىن ۇيرەنۋ ونىڭ ابىرويىنا نۇقسان كەلتىرەدى. ول «قازاقستان رەسەيسىز كۇن كورە المايدى» دەپ ەسەپتەيدى. بۇدان وزگە باسقا دامۋ ۇلگىلەرىن تەرىسكە شىعارادى. قازاقستاننىڭ رەسەيدىڭ كولەڭكەسىندە جۇرگەنىن، تىلدىك جانە باسقا دا قويىرتپاقتىڭ جالعاسقانىن قالايدى. مەن بۇل جاعدايدىڭ ۇزاققا سوزىلمايتىنىنا سەندىرگىم كەلەدى.

جاس قازاق: «قازاقتار تۇرعىلىقتى ۇلت، ونىڭ ءوز ەگەمەندىگى مەن مادەنيەتىن قورعاۋ قۇقىعى بار» دەگەن تەزيسپەن كەلىسەسىزدەر مە؟

پەتر سۆويك: بۇگىندە ۇلتتىق مەملەكەتتى ەتنيكالىق ەمەس، ازاماتتىق نەگىزدە عانا قۇرۋعا بولادى. دەموگرافيالىق، مادەنيەتتانۋشىلىق دەفينيتسيانى ساياساتقا اكەلۋ اقىماقتىق، ارانداتۋشىلىق ءارى كونستيتۋتسياعا قايشى. 

ايدوس سارىم: سۆويك مىرزا بۇل سوزىمەن ساياساتتانۋ كۋرسىن دا وقىماعانىن كورسەتىپ وتىر. چەحيانى ەشكىم ەتنوكراتيالىق مەملەكەت دەپ اتامايدى. بۇل ەلدە دامىعان ازاماتتىق قوعام بار. بىزدەگى بار گاپ، سۆويك مىرزا مەن ونىڭ ارىپتەستەرى، قانات نۇروۆ جانە قايداعى جوقتى ايتاتىن باسقا دا ازاماتتار ادەيى قوعامعا شوق تاستاپ، «قازاقتار ەتنوكراتيالىق مەملەكەت قۇرماق» دەپ بايبالام سالۋدا. بۇل - ۇلكەن قاتەلىك.

پەتر سۆويك: قازاقستاندا قازاق جانە ورىس مەكتەپتەرى دەگەن بولماۋى كەرەك. بارلىق مەكتەپتەر ستاندارتتى تۇردە ەكى ءتىلدى وقىتۋ ءلازىم. بىراق بار بالانى ءبىر تىلگە توعىتپاي، بالاباقشادان باستاپ ەكى ءتىلدى دە وقىتۋ قاجەت.

ايدوس سارىم: نەگە ولاي دەيسىز؟ جيىرما جىلدان كەيىن ورىستار سانى جاعىنان قازاقستانداعى ءتورتىنشى ۇلتقا اينالادى ەمەس پە؟

پەتر سۆويك: ءتىپتى ونىنشى ورىندا بولسىن. بىردە-ءبىر ورىس بولماسا دا، قازاقتار ءورىستىلدى بولعان، ءورىستىلدى بولىپ قالا بەرەدى. سەنى قوسا العاندا، سەنىڭ بالالارىڭ دا، نەمەرەلەرىڭ دە ءورىستىلدى بولادى!

ايدوس سارىم: ماعان سەنىڭىز، ولاي بولمايدى! جاقىن بولاشاقتا سانى جاعىنان وزبەكتەر ەكىنشى ورىنعا، ۇيعىرلار ءۇشىنشى ورىنعا شىعادى. قازاقستان تۇركى-مۇسىلمان مەملەكەتىنە اينالادى.

شاديار وستەمىرۇلى

«جاس قازاق» گازەتى