قىنجىلامىز با، قايتەمىز: قازاق ءتىلى «عارىشقا» جۇرمەيدى ەكەن. ۇكىمەت باسشىسىنىڭ ورىنباسارى قايرات كەلىمبەتوۆتىڭ قاتىسۋىمەن وتكەن قازاقستاننىڭ ۇلتتىق عارىش اگەنتتىگىنىڭ كەشەگى كەڭەيتىلگەن، قورىتىندى القا وتىرىسى تولىعىمەن، باستان-اياق تەك ورىس تىلىندە ءوتتى. سودان جيىن سوڭىنا دەيىن كىرپىنىڭ ۇستىنە وتىرعانداي قىلپىلداعان تەلەارنالاردىڭ قازاق بولىمدەرىنىڭ جۋرناليستەرى القا اياقتالا سالىسىمەن، بولعاندى مەملەكەتتىك تىلدە ساۋاتتى تۇردە كورەرمەندەرگە ءتۇسىندىرىپ بەرەتىن تۇلعانى ىزدەدى. «مۇندا قازاقشا ايتا الاتىن ادام بار ما؟» دەپ اڭىراعان تىلشىلەرگە «قازعارىش» باسشىسىنىڭ ورىنباسارى مەيىربەك مولدابەكوۆ كەلدى. مىنا جايتتىڭ ءمانىسىن دە سول كىسىدەن سۇرادىق: «روسكوسموس» قازاقستان مەن رەسەي اراسىنداعى «بايقوڭىر» تۋرالى كەلىسىمنىڭ جاڭا جوباسىن كەرى قايتارىپ تاستاپتى.

جالپى، تىلگە «تەرىس» قاراعان­دىعى بولماسا، «قازعارىش» ءوز سالاسىنداعى مەملەكەتتىك مۇددەنى قورعاۋعا جان سالىپ جۇرگەن ۇيىم. ونىڭ باسقا لاجى دا جوق: ەلباسى بۇل اگەنتتىككە قازاقستاندى عا­رىش ايلاعىن جاي «جالعا بەرۋ­شىدەن» «عارىش قىزمەتىنە تولىق­قاندى قاتىسۋشىعا» اينالدىرۋ مىندەتىن جۇكتەگەن. بىراق رەسەي ءارىپ­تەس ەمەس، وزىنە باسەكەلەس كو­رە مە، كىم ءبىلسىن، قازاقستانمەن جاڭا­­شا مامىلەلەسۋگە اسىعار ەمەس.

قىنجىلامىز با، قايتەمىز: قازاق ءتىلى «عارىشقا» جۇرمەيدى ەكەن. ۇكىمەت باسشىسىنىڭ ورىنباسارى قايرات كەلىمبەتوۆتىڭ قاتىسۋىمەن وتكەن قازاقستاننىڭ ۇلتتىق عارىش اگەنتتىگىنىڭ كەشەگى كەڭەيتىلگەن، قورىتىندى القا وتىرىسى تولىعىمەن، باستان-اياق تەك ورىس تىلىندە ءوتتى. سودان جيىن سوڭىنا دەيىن كىرپىنىڭ ۇستىنە وتىرعانداي قىلپىلداعان تەلەارنالاردىڭ قازاق بولىمدەرىنىڭ جۋرناليستەرى القا اياقتالا سالىسىمەن، بولعاندى مەملەكەتتىك تىلدە ساۋاتتى تۇردە كورەرمەندەرگە ءتۇسىندىرىپ بەرەتىن تۇلعانى ىزدەدى. «مۇندا قازاقشا ايتا الاتىن ادام بار ما؟» دەپ اڭىراعان تىلشىلەرگە «قازعارىش» باسشىسىنىڭ ورىنباسارى مەيىربەك مولدابەكوۆ كەلدى. مىنا جايتتىڭ ءمانىسىن دە سول كىسىدەن سۇرادىق: «روسكوسموس» قازاقستان مەن رەسەي اراسىنداعى «بايقوڭىر» تۋرالى كەلىسىمنىڭ جاڭا جوباسىن كەرى قايتارىپ تاستاپتى.

جالپى، تىلگە «تەرىس» قاراعان­دىعى بولماسا، «قازعارىش» ءوز سالاسىنداعى مەملەكەتتىك مۇددەنى قورعاۋعا جان سالىپ جۇرگەن ۇيىم. ونىڭ باسقا لاجى دا جوق: ەلباسى بۇل اگەنتتىككە قازاقستاندى عا­رىش ايلاعىن جاي «جالعا بەرۋ­شىدەن» «عارىش قىزمەتىنە تولىق­قاندى قاتىسۋشىعا» اينالدىرۋ مىندەتىن جۇكتەگەن. بىراق رەسەي ءارىپ­تەس ەمەس، وزىنە باسەكەلەس كو­رە مە، كىم ءبىلسىن، قازاقستانمەن جاڭا­­شا مامىلەلەسۋگە اسىعار ەمەس.

- قازاقستان مەن رەسەي فەدە­راتسياسى اراسىنداعى «بايقوڭىر» كەشەنىن پايدالانۋ بويىنشا ارى قارايعى ىنتىماقتاستىق تۋرالى كەلىسىم جوباسىنىڭ ءبىرىنشى نۇس­قاسىن ازىرلەپ، رەسەيگە باعىت­تادىق، - دەدى «قازعارىش» باس­شى­سى، عارىشكەر تالعات مۇساباەۆ. - «روسكوسموس» ول كەلىسىم جوبا­سىن ءالى پىسىقتاۋدى ۇسىندى.

«ءبىز «روسكوسموسقا» قاراۋعا جىبەرگەنبىز، ولار ءوز ەسكەرتۋلەرىن، ۇسىنىستارىن قوسىپ، بىزگە قاي­تاردى، - دەپ حابارلادى بىزگە ۇلت­تىق عارىش اگەنتتىگى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى مەيىربەك مول­دا­بەكوۆ. - ولاردىڭ ايتۋىنشا، ءبىز ازىرلەگەن نۇسقادا بارلىق ماسە­لەلەر ەسكەرىلمەگەن. سولاردى ەس­كەرۋ تۋرالى ۇسىنىستارى كەلىپ وتىر. ءبىز جاڭا كەلىسىمدە قازاق­ستان ءۇشىن عارىشتىق قىزمەتكە تىكەلەي قاتىسۋعا مۇمكىنشىلىكتەر قاراستىردىق. قولدانىستاعى كەلىسىمدە ول قاراستىرىلماعان». «جالپى، رەسەي ءبىزدى سول ىسكە جىبەرۋگە كەلىسىپ وتىر ما؟» دەپ سۇرادىق. ونداي ۋاعدالاستىققا ەندىگى مەملەكەت باسشىلارى دەڭگەيىندە قول جەتكىزىلىپتى. «ەندى ەكى ەل پرەزيدەنتتەرىنىڭ شەشىم­دەرىن ءبىز ناقتى ءىس-شارالارمەن، قادام-قادام بويىنشا ىسكە اسى­­رۋى­مىز كەرەك قوي. وسى قادام­دار تالقىلانىپ جاتىر» دەدى م.مولدابەكوۆ.

وسىنىڭ الدىندا ت.مۇسا­باەۆ­تىڭ «بايقوڭىردان» ۇشى­رىلاتىن زىمىراندار سانىنىڭ جىل سايىن قىسقارا بەرەتىندىگى جونىندەگى مالىمدەمەسى رەسەي تاراپىنان اشىنىس تۋعىزعان. ارتىنشا سولتۇستىك كورشىمىز ەلى­مىزگە قارسىلىق نوتاسىن جولداپ، وندا «ەگەر زىمىراندار سانىن شەكتەسەڭدەر، ءبىز «بايتەرەك» سياق­­تى بىرلەسكەن جوبالاردان شىعامىز» دەگەن اۋاندا «تاڭداۋ» ۇسىنىپتى. جالپى، «زىمىران ۇشىرۋلار سانىن قىسقارتۋ» تۋرا­لى بۇرىننان ۋاعدالاستىق بار ەكەن، بىراق بۇل جەردە ۋلى گەپ­تيلمەن ۇشاتىن «پروتون» زىمى­راندارىنىڭ سانىن ەكولوگيالىق جاعىنان تازا، كەروسينمەن ۇشا­تىن «انگارامەن» الماستىرۋ ەسە­بىنەن قىسقارتۋ كوزدەلىپتى. بىراق قازىر «انگارا» زىمىرا­نىنىڭ «بايقوڭىردان» ۇشپايتىندىعى بەلگىلى بولۋدا. سوندىقتان «روس­كوسموس» «پروتونداردىڭ» ۇشۋ سانىن ساقتاپ قالۋعا جان سالۋدا دەسەدى. «ءبىز «انگارا» الماستىرماسا دا، «پروتوندار» سانىن قىس­قار­تامىز دەپ نىق ايتتىق ولارعا» دەيدى «قازعارىش» توراعاسىنىڭ ورىنباسارى. قازاقستان اقىرى وسىعان كورشىسىن كوندىرگەنگە ۇقسايدى!

القا وتىرىسىندا ۆيتسە-پرە­­مەر قايرات كەلىمبەتوۆ ەل ۇكى­مەتىنىڭ «بايقوڭىرعا» قا­تىس­تى ۇستانىمىن مالىمدەدى: «2004 جىلى قازاقستان مەن رەسەي ليدەرلەرى قول قويعان «باي­قوڭ­ىر» عارىش ايلاعىن جالعا بەرۋ مەرزىمىن 2050 جىلعا دەيىن ۇزارتۋ تۋرالى كەلىسىمدى ءسوزسىز ۇستاناتىندىعىمىزدى رەسمي تۇردە راستايمىن! قازاقستان مەن رەسەي وداقتاس جانە باسقالارمەن قوسا، عارىش سالاسىندا دا ستراتەگيالىق ارىپتەس بولىپ تابىلادى. سون­دىق­تان بارلىق تۋىندايتىن ماسە­لە­لەر ۇكىمەتارالىق كوميسسيا ايا­سىن­دا، جۇمىس تارتىبىندە تال­قىلانادى. ول كوميسسيانى مەن، رف ۇكىمەتى توراعاسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى يگور شۋۆالوۆپەن بىرگە باسقاراتىن بولامىز. كەلىس­سوزدەر ەكى ەلدىڭ عارىشتىق مە­كە­مەلەر دەڭگەيىندە جۇرۋدە. داۋلى ماسەلەلەردى سىندارلى كەلىسسوزدەر جولىمەن شەشەمىز».

قايرات نەماتۇلى وسى تۇستا «جوعارى توكسيكالىق وتىندى پايدالاناتىن، قازاقستانداعى ەكولوگيالىق جاعدايعا كەرى اسەر ەتەتىن زىمىرانداردى ۇشىرۋ سانىن قىسقارتۋعا قاتىستى ماسەلەلەر» تۋىنداپ وتىرعاندىعىن جەتكىزدى. «كەلىسىمگە سايكەس، رەسەي تاراپى «پروتون» زىمىرانتاسىعىشتارىن كەزەڭ-كەزەڭمەن قىسقارتۋعا سەپ­تە­سۋگە مىندەتتەمە الدى» دەپ ءمالىم­دەدى ق.كەلىمبەتوۆ.

القانى قورىتقان ۇكىمەت باس­شىسىنىڭ ورىنباسارى عارىش سالاسىنا جاۋاپتى تۇلعالارعا: «ۇلتتىق مۇددەنى تاباندى قورعاۋ» «باستى مىندەت» دەپ بەلگىلەدى.

تاعى ءبىر دەرەك: «قازسات-2» عارىش سەرىگى بۇگىندە 56 پايىزعا عانا جۇكتەلىپتى. ونىڭ قىزمەتىنە ەلىمىزدىڭ 9 بايلانىس وپەراتورى جۇگىنەدى ەكەن. «وسىنىڭ ارقاسىندا 35 ميلليون دوللار ەلىمىزدە قالدى» دەدى «رەسپۋبليكالىق عارىشتىق بايلانىس ورتالىعىنىڭ» پرەزي­دەن­تى ۆ.لەفتەر. ۆيتسە-پرەمەر بيىلعى جىلى بۇل كورسەتكىشتى 70 پايزىعا جەتكىزۋ تۋرالى تاپسىرما بەردى.

ايحان ءشارىپ

"ايقىن" گازەتى