جاڭالىقتار
4605
25 قاراشا, 2012 ساعات 13:47
«قازاق» دەگەن ءسوزدىڭ «ازات» دەگەن سوزبەن توركىندەس ەكەنى راس. ارىعا - سوناۋ بۇكىل جەر شارىن الاپات ارىنىمەن تىتىركەنتكەن عۇن بابالارىمىز داۋىرىنە، ونان بەرگى قوي ۇستىنە بوزتورعاي ۇيا سالعان تۇرىك قاعاناتى كەزەڭدەرىنە بارماي-اق قويالىق، قازاقتىڭ ەل بولىپ، ەتەك-جەڭىن جيناعان حV عاسىردىڭ ەكىنشى جارتىسىنان بەرگى ۋاقىت كەسەگىن ەلەپ كورەلىكشى.وزدىگىنەن جاۋعا شاپپاعان، ناقاقتان جەبە اتپاعان، ءورىس تولى مال وسىرگەن، قوس تىككەن جەرىنە تال وسىرگەن، «مالىم - جانىمنىڭ، جانىم - ارىمنىڭ ساداعاسى» دەپ ىزگىلىكتى، يماندىلىقتى جالاۋ ەتىپ كوتەرگەن، التىن مەن كۇمىستى باسقا تەپپەسە دە، ولاردى ەكى دۇنيەدە ابىروي مەن باققا بالاپ كورمەگەن ەستى دە تەكتى جۇرت ەكەن قازاق. ارمانى دا جالقى بولىپتى. جاتسا دا، تۇرسا دا كوكسەگەنى، تۇسىندە ءتاۋ ەتكەنى دە تاۋەلسىزدىك كورىنەدى. ول كوپ كۇتتىردى. جانارىمىز تالدى. ءۇمىت قولامتاسى وشۋگە تاقادى. ءۇش عاسىردان استامعا سوزىلعان بوداندىق ۇلتتىق تۇيسىگىمىزدەن ايىرا جازدادى. جۇبان اعامىز ايتپاقشى، «مىڭ ءولىپ، مىڭ ءتىرىلىپپىز». دانىشپان حالقىمىز: «بوداننان قۇل تۋادى، قۇلدان جەتەسىز ۇل تۋادى» دەگەندى سىڭىرگەن سانامىزعا. دەگەنمەن بوداندىققا شىلبىرىمىزدى بەرسەك تە، ىندىنىمىزدى بەرمەپپىز. ۇلى جۇرت ەكەندىگىمىزدى، كوش باستايتىن كەمەڭگەرى بار كوشەلى ەل ەكەندىگىمىزدى الەم الدىندا تاعى ءبىر رەت جارقىراتا دالەلدەدىك. بوداندىق قامىتى قاقىراپ تۇسە جاڭالىقتار مەن جاقسىلىقتار جيدەلىبايسىنىنا ەڭىرەي ۇمتىلدىق. اينالدىرعان 20 جىل توڭىرەگىندە ابىلاي اسپاس اسۋلاردى باعىندىردىق، كەيبىر كوربالا مەملەكەتتەرگە عاسىرلىق جۇك بولارلىق ءوسۋ باسپالداقتارىن ارتقا تاستادىق. الەمنىڭ الدىڭعى قاتارلى دامىعان ەلدەرىمەن ساليقالى قارىم-قاتىناسقا تۇستىك. اتىمىزدى شاۋجايلاپ جەر تانىدىق، اسىمىزدى ۇسىنىپ ەل تانىدىق. وسىلاردىڭ ءبار-بارىنە مۇرىندىق بولعان دا، ءبار-بارىندە كوشىمىزدى باستاعان دا كەمەل ويلى كەمەڭگەر، الەمدىك دەڭگەيدەگى سۇڭعىلا ساياساتكەر نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆ ەكەندىگىن الاش ۇراندى قازاقتى قويىپ، مونداناقتاي جەر بەتىندەگى كوزى اشىق، كوكىرەگى وياۋ مۇقىم ادامزات بالاسى مويىنداپ وتىر. ەندەشە... سونداي دارا تۋعان ەلباسىسى بار قازاقتى اللامىزدىڭ باقىت شومىشىنەن قاقپاعانى شىندىق.
مەنىڭ اعالارىم مەن زامانداستارىمنىڭ باسقا ۇرپاقتاردان باستى ارتىقشىلىعى - ءبىز بەسىك ءانىن سىڭسىتقان اجەلەرىمىزدىڭ ءالديىن، ەلدىك پەن ەرلىك جىرىن شەرتكەن، ادامزات بالاسىن قاندى قىرعىنعا دۋشار ەتەر سۇم سوعىسقا لاعنەت ايتىپ، جەر باسىپ جۇرگەن پەندەلەردىڭ تۇمسا تىنىشتىعىن جاتسا دا، تۇرسا دا تاڭىرىنەن ءۇش قايتارا سۇراپ وتىرار اتالارىمىزدىڭ عاقىلدارىن، سولاردىڭ اۋزىنان ءتۇرلى ۇلتتار مەن ۇلىستاردىڭ ەرتەگىلەرىن تىڭداپ وستىك. قىزىق، سول ەرتەگىلەردىڭ باسىم بولىگىنىڭ باس كەيىپكەرى ەل قامىن، جەر بۇتىندىگىن مۇرات ەتكەن ىزگى نيەتتى باتىر ازامات بولىپ كەلۋشى ەدى. ۇققانىم جالقى : جەر بەتىندەگى بارشا ادامزات بالاسىنىڭ ەڭ اسىل مۇراتى - شاپاعىن توككەن نۇرلى كۇن، اشىق اسپان، بەيبىت تە مامىراجاي ءومىر ەكەن.
مىنە، نۇرسۇلتان نازارباەۆ سىندى عاسىردا ءبىرتۋار قازاق ۇلتىنىڭ اردا پەرزەنتى ەڭ الدىمەن سول ادامزاتتىڭ ماڭگىلىك ارمانىن جۇزەگە اسىرۋدى مۇرات ەتىپتى. تاعى دا... جەر شارىنداعى بارشا جۇرتتىڭ باعى بازارلى، بۇگىنى مەن ەرتەڭى اجارلى بولسىندى تەمىرقازىق ەتكەن نۇرسۇلتان ءابىشۇلىنىڭ ەڭ الدىمەن جۇزەگە اسىرعان اسا ۇلكەن قايراتكەرلىگى - سەمەي يادرولىق پوليگونىن ماڭگىلىككە جابۋى. سونان كەيىن بارىپ الەمدەگى اتوم زاريادتارىنىڭ تۇيمەسىن الاقانىمەن باسىپ وتىرعان كوكجال مەملەكەت باسشىلارى ن.نازارباەۆ سوقپاعىمەن جۇرۋگە ءماجبۇر بولدى. سول كەزەڭدەگى اقش پرەزيدەنتى دجوردج بۋش: «ءسىزدىڭ باسشىلىعىڭىزبەن قازاقستان جاپپاي قىرىپ-جوياتىن قارۋدى تاراتپاۋ ىسىندە الەمنىڭ جەتەكشى ەلدەرىنىڭ بىرىنە اينالدى» دەپتى. مىنە، باۋىرىن ەكونوميكالىق سىزدان ءالى كوتەرە الماي، جاڭا-جاڭا ءتاي-ءتاي باسا باستاعان قازاقستان اتتى جاس مەملەكەتتى ەلباسىمىز الەمگە تۇڭعىش رەت بەيبىتشىلىك سۇيگىشتىك نيەتىمەن تانىستىرعان.
«قازىر بوي جارىستىراتىن زامان ەمەس، وي جارىستىراتىن زامان». ەلباسىمىزدىڭ كەڭەستىك كەزەڭ باتپاعىنان جۋىنىپ-شايىنىپ جاتقان ءاز جۇرتىنا ۇسىنعان العاشقى ءارى ماڭگىلىك قاعيداسى بۇل. كەشەگىڭە ۇڭىلەتىن، بۇگىنگىنىڭ جاقسىسىنا عاشىق بولىپ، جامانىنان تۇڭىلەتىن ۇرپاقتى اڭساعانى. «ەلىڭنىڭ ۇلى بولساڭ، ەلىڭە جانىڭ اشىسا، ازاماتتىق نامىسىڭ بولسا، قازاقتىڭ ۇلتتىق جالعىز مەملەكەتىنىڭ نىعايىپ، كوركەيۋى جولىندا جان تەرىڭدى سىعىپ ءجۇرىپ ەڭبەك ەت. جەردىڭ دە، ەلدىڭ دە يەسى ەكەندىگىڭدى ۇمىتپا»! وسىنى ايتقان ونىڭ كەڭەستىك جۇيەدەن تۇلدىرسىز شىققان جۇتاعان جۇرتىن نەمەن جەبەيمىن، اش-جالاڭاشتى بايعا قالاي تەڭەيمىن دەپ تاڭىن تاڭعا ۇرعانى دا، الەمنىڭ دامىعان، الايدا قازاقستاننىڭ استى-ءۇستى بايلىعىنا تاۋەلدى ءارى قۇشتار مەملەكەتتەرىنەن ارىپتەس ينۆەستورلار ىزدەپ اڭىرعانى دا كەشە عانا ەمەس پە ەدى؟! كەيىننەن «ازيالىق» اتانعان انەۋ ءبىر وتكەن عاسىردىڭ توقسانىنشى جىلدارىنىڭ ەكىنشى جارتىسىنداعى ەكونوميكالىق داعدارىسقا تونىمىزدى بەرسەك تە ءوڭىمىزدى بەرمەي وتە شىققانىمىزدا ەلباسىمىزدىڭ الاپات ەڭبەگى، تاڭدى-تاڭعا ۇرعان ۇيقىسىز تۇندەرى مەن الاشاپقىن كۇندەرىنىڭ ءىزى جاتىر.
«الدىمەن ەكونوميكا، سونان كەيىن ساياسات» دەيتىنى دە وسى كەز. مەملەكەتتە تىرلىك ەتىپ جاتقان سانداعان ۇلتتار مەن ۇلىستاردىڭ بىرلىگى تەك ۇلى مۇراتتارى توعىسقاندا عانا نىعايا تۇسەتىنىن، ەرتەڭگى ەرتەگى كۇندەرگە دەگەن تالپىنىستارى ارتقاندا، سەنىمدەرىندە سىزات بولماعاندا عانا ءىرى-ءىرى ماقساتتاردىڭ جۇزەگە اساتىنىن سارالاعان ەلباسى «قازاقستان - 2030» ستراتەگيالىق باعدارلاماسىن دۇنيەگە اكەلدى. جاسامپاز قۇجاتتىڭ دۇنيەگە كەلگەنىنە دە 15 جىل بولدى. ول وتانىمىزدىڭ ۇزاق مەرزىمدى دامۋ جولىن بەلگىلەپ قانا قويعان جوق، ەلىمىزدەگى بار سالانىڭ مۇمكىندىكتەرىن سارالاۋعا جول اشتى. جەتى باسىمدىقتى جۇزەگە اسىرۋدى مۇرات تۇتقان بۇل قۇجاتتىڭ باستى ەرەكشەلىگى سوندا، ول - ەل دامۋىنىڭ ۇزاق جانە ورتا مەرزىمدى كەزەڭدەرىن ەكشەپ كورسەتۋىندە. ءبىرىنشى كەزەڭ 2010 جىلعا دەيىنگى مەرزىمدى قامتىعان بولسا، ەكىنشى كەزەڭى 2020 جىلدارعا دەيىنگى ۋاقىتتى قامتىماق. جاڭاعى ۇلى مۇراتتار قۇجاتىنداعى ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك، ىشكى ساياسي تۇراقتىلىق پەن قوعامنىڭ توپتاسۋى، اشىق نارىقتىق ەكونوميكاعا نەگىزدەلگەن ەكونوميكالىق ءوسۋ، قازاقستان ازاماتتارىنىڭ دەنساۋلىعى، ءبىلىمى مەن ءال-اۋقاتى، ەنەرگەتيكا رەسۋرستارى، ينفراقۇرىلىم، كاسىبي مەملەكەت سىندى باسىمدىقتاردىڭ بۇگىنگى تاڭدا جارتىلاي ورىندالىپ قويعانىنا تاڭعالماسقا لاجىڭىز جوق. بۇگىندە ەلىمىزدە قولعا الىنىپ جاتقان بارشا باعدارلامالاردىڭ كوگەنتۇبىندە جاڭاعى ۇلى قۇجات تۇرعانى شىندىق. مەن ەلباسى قولعا العان وسىناۋ ۇلى ىسكە شاما-شارقىمشا ۇلەسىمدى قوسىپ جۇرگەنىممەن مارقايامىن.
كەڭەستىك كەزەڭدەگى قازاقستان وداق قامباسىنا تەك شيكىزات قۇيۋمەن شەكتەلەتىن. ەۋروپانى قويىپ، وداقتاس رەسپۋبليكالاردىڭ ءبىرى تانىسا دا، ەكىنشىسى تانىمايتىن مالما تىماقتى قازاقتىڭ كارى قۇرىلىق تورىنە شىعىپ، بيلىك ايتىپ جاتقانىن كورگەندە، ءتىل-كوزدەن قورىققانىمىز دا راس. ەۋروپانىڭ قاۋىپسىزدىك جانە ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنا توراعالىق ەتتىك. الەمنىڭ اقش، رەسەي، قىتاي، ۇلىبريتانيا، ءتۇركيا سىندى كوكجال مەملەكەتتەرىنىڭ باسشىلارى ءبىزدىڭ پرەزيدەنتىمىز نۇرسۇلتان نازارباەۆ ايتقان اتالى سوزگە توقتاپ، باس شۇلعىپ جاتقانىن كورگەن ساتتە تاقىمىمىزدى قىساتىنىمىز، جانارىمىزعا قۋانىش جاسى كەپتەلەتىنى دە شىندىق.
الەمدىك قارجى داعدارىسى... قازاقستاندى اينالىپ ءوتۋى مۇمكىن ەمەس بولاتىن. الايدا ونىڭ كەلتە كۇرزىسى ەرتە مە، كەش پە كەز كەلگەن مەملەكەتتىڭ شۇيدەسىنەن وڭدىرتپاي سوعارىن كەمەڭگەرلىكپەن بولجاي بىلگەن ەلباسىمىز ءاز جۇرتىنىڭ سىرىن دا، سىنىن دا جوعالتپاي، الگى زوبالاڭنان الىپ شىقتى. الەم قارجى داعدارىسىمەن بەلدەسىپ جاتقاندا، قازاقستان سياقتى جاس مەملەكەت استانا سىندى جاڭا قالا تۇرعىزىپ جاتتى. اينالدىرعان ون جىلعا جەتەر-جەتپەس ۋاقىت ارالىعىندا، ارقا توسىندە كورۋگە كوز كەرەك اسەم ءارى ەرتەگى قالا بوي كوتەردى. ەلباسى ەرلىگى وسىلاي دۇنيەگە كەلگەن.
«قازاق تاريحىندا قازاق ۇيالاتىن ەشتەڭە جوق...». تاعى دا نۇر-اعاڭنىڭ ءوز ءسوزى. ولگەنىمىز ءتىرىلىپ، وشكەنىمىز جانىپ، وتكەنىمىز ارايلانىپ جاتسا، ول دا پرەزيدەنتىمىزدىڭ كەمەڭگەرلىگىنىڭ جەمىسى. ماقتانارىڭ بار بولسا، ماقتانعانعا نە جەتسىن! الايدا شەت جۇرتتىڭ اۋىز لامىنە دە قۇلاق تۇرگەن ارتىق بولماس.
«زامانىمىزدىڭ اسا كورنەكتى باسشىلارىنىڭ ءبىرى». بۇل لەبىز - 2003 جىلعى ەۋروپا قاۋىپسىزدىك جانە ىنتىماقتاستىق ۇيىمى پارلامەنتتىك اسسامبلەياسىنىڭ پرەزيدەنتى بريۋس دجوردجدىكى.
«تسزيان تسزەمين مەن نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ بىرلەسكەن قامقورلىعىنىڭ ارقاسىندا قحر مەن قازاقستاننىڭ اراسىنداعى ەكىجاقتى قاتىناستاردا دامۋدىڭ قولايلى ءۇردىسى ساقتالىپ وتىر. ەكى ەل اراسىنداعى ءوزارا سەنىم بۇرىن-سوڭدى بولىپ كورمەگەن جاڭا دەڭگەيگە كوتەرىلدى» دەپتى 2002 جىلعى قحر توراعاسىنىڭ ورىنباسارى حۋ تسزينتاو. «قازاقستان - ءوڭىردىڭ وزەگى سانالاتىن ەل» دەپتى 2003 جىلى گفر-دىڭ كانتسلەرى گەرحارد شرەدەر. مۇنداي جوعارعى دەڭگەيلى پىكىرلەردى جۇزدەپ كەلتىرۋگە بولادى.
مۇسىلماننىڭ باس كىتابى قۇراننىڭ تين اتتى سۇرەسىندە: «راسىندا، ادامدى كوركەم بەينەدە جاراتتىق. سوسىن ونى تومەندەردىڭ تومەنىنە قايتاردىق. بىراق يمان كەلتىرىپ، ىزگى ءىس ىستەگەندەر باسقا. ولارعا تاۋسىلماس سىيلىق بار» دەلىنگەن ەكەن. وسى ءبىر ءۇزىندى ەسىمە تۇسكەن سايىن كوز الدىما ەلباسىمىزدىڭ كەلەتىنى بار. سول سىيعا مىناۋ پەندەلەر جايلاعان جەر جاھاننان ءبىر لايىق جان تابىلسا، ول سول كەمەڭگەرىمىز شىعار دەيمىن ىشتەي. جالپى، جاڭاعى ايتىپ وتىرعان كەمەڭگەرلىگىمىز نەمەن ولشەنەدى ەكەن؟ مەنىڭشە، ونىڭ ولشەمى وسى ءبىزدىڭ ەلباسىمىز نۇرسۇلتان نازارباەۆ سىندى بۇكىل الەم مويىنداعان قايراتكەرلەر شىعار.
ءتۇسىپحان تۇسىپبەكوۆ،
«نۇر وتان» حدپ شىعىس قازاقستان وبلىستىق
فيليالى توراعاسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى
"ايقىن" گازەتى
|
|
