كياكۋ اتام زاماننان اراكۋ تايپاسى مەكەن ەتكەن اعىستى، لاي وزەن­نىڭ جاعاسىندا، توبەسى بانان، پالما جاپىراقتارىمەن جا­بىل­عان قاراكولەڭكە لاشىقتىڭ ىشىندە قىزىل شاقا كۇيىندە دۇنيەگە كەلدى. ءۇي ىشىنە قوسىلعان ەكىنشى بالانىڭ قۋانىش تويى، ىرىم-سال­تى اسىرە-دابىراسىز، ادەتتەگىدەي بىركەلكى سالتاناتپەن ءوتتى. ودان كەيىن كياكۋ وزگە سابيلەر سەكىلدى ەمشەك ىزدەپ، جىلايتىن بول­دى، شىقىلىقتاپ كۇلەتىن بولدى. بارلىق سابيلەر سەكىلدى ول دا سۇيكىمدى بولدى. ونى كوبىنە ەستيار اعاسى ارقالاپ جۇرەتىن. ار­قا­لاپ ءجۇرىپ، ۇزاق جولدان ورالعان بالىقشىلاردىڭ الدىنان شى­عاتىن، ەگىستىكتە جەمىس تەرىپ جۇرگەن ايەلدەرگە باراتىن. شەشەسى كياكۋدىڭ ءوزىن تانىپ ۇمتىلعانىنا قۋانىپ، ءماز بولاتىن.

ەكى جاسىندا ونى كورشى ءۇيدىڭ وزىمەن جاستى بۇيرا باس قىزىمەن اتاستىرىپ، ايماقتاعى لاشىقتاردى شاقىرىپ، جورالعى جاسادى. ءوستىپ كياكۋ ەسىن ءبىلدى. ءۇش جاستان بىلايعى ءومىرى ونىڭ جادىندا ۇزىك-ۇزىك ەلەس كۇيىندە، ۇرەيلى ءيا قۋانىشتى، بولماسا تۇسىنىكسىز، كەلتە ءسات كۇيىندە، ودان كەيىن بىركەلكى، جۇيەلى تىرشىلىك، ۇزىن سونار وقيعا، قات-قابات قاقتىعىس، قارەكەت، ۋايىم، باق-داۋلەت كۇيىندە تۇتاس ساقتالىپتى.

كياكۋ اتام زاماننان اراكۋ تايپاسى مەكەن ەتكەن اعىستى، لاي وزەن­نىڭ جاعاسىندا، توبەسى بانان، پالما جاپىراقتارىمەن جا­بىل­عان قاراكولەڭكە لاشىقتىڭ ىشىندە قىزىل شاقا كۇيىندە دۇنيەگە كەلدى. ءۇي ىشىنە قوسىلعان ەكىنشى بالانىڭ قۋانىش تويى، ىرىم-سال­تى اسىرە-دابىراسىز، ادەتتەگىدەي بىركەلكى سالتاناتپەن ءوتتى. ودان كەيىن كياكۋ وزگە سابيلەر سەكىلدى ەمشەك ىزدەپ، جىلايتىن بول­دى، شىقىلىقتاپ كۇلەتىن بولدى. بارلىق سابيلەر سەكىلدى ول دا سۇيكىمدى بولدى. ونى كوبىنە ەستيار اعاسى ارقالاپ جۇرەتىن. ار­قا­لاپ ءجۇرىپ، ۇزاق جولدان ورالعان بالىقشىلاردىڭ الدىنان شى­عاتىن، ەگىستىكتە جەمىس تەرىپ جۇرگەن ايەلدەرگە باراتىن. شەشەسى كياكۋدىڭ ءوزىن تانىپ ۇمتىلعانىنا قۋانىپ، ءماز بولاتىن.

ەكى جاسىندا ونى كورشى ءۇيدىڭ وزىمەن جاستى بۇيرا باس قىزىمەن اتاستىرىپ، ايماقتاعى لاشىقتاردى شاقىرىپ، جورالعى جاسادى. ءوستىپ كياكۋ ەسىن ءبىلدى. ءۇش جاستان بىلايعى ءومىرى ونىڭ جادىندا ۇزىك-ۇزىك ەلەس كۇيىندە، ۇرەيلى ءيا قۋانىشتى، بولماسا تۇسىنىكسىز، كەلتە ءسات كۇيىندە، ودان كەيىن بىركەلكى، جۇيەلى تىرشىلىك، ۇزىن سونار وقيعا، قات-قابات قاقتىعىس، قارەكەت، ۋايىم، باق-داۋلەت كۇيىندە تۇتاس ساقتالىپتى.

كياكۋدىڭ تۋعان جەرى - اقپا وزەننەن قول سوزىم جەردەگى قالىڭ اعاش توبەسىنەن سۇمبىدەي شانشىلعان كۇن ساۋلەسىنىڭ اراسىمەن سۇرلەۋ قۋالاپ، اشىق الاڭعا شىققاندا ءبىر-اق كورىنەتىن لاشىقتار تىزبەگى-ءتىن. وزەننىڭ بۇل قاباتى قالىڭعا كەۋلەپ ەنگەن شىعاناق ءتارىزدى جايىلما تۇس. يىرىمگە ەرەسەك بالالار اۋ قۇرادى، تاسباقا اۋلايدى. اعىس ايداپ شىققان ۇساق بالىقتار، كەيدە جالپاق تۇمسىق تۋكۋنارەستەر، كۇلگىن پينتاداستار دا بالدىر اراسىنان جوندارى جىلتىراپ كورىنىپ تۇرادى. بىراق نەگە ەكەنى بەلگىسىز، ۇلكەن كىسىلەر بالىق اۋلاۋعا ەكى-ءۇش كۇندىك الىسقا كەتەتىن. كەيدە ودان دا كوپ، بىرنەشە كۇن جوعالادى. اقىرىندا اعىس باستاۋىنان كوڭىلدى  قيقۋ ەستىلىپ، بالالارمەن بىرگە جارىسا جۇگىرىپ، (نايزا، قوراپ اۋعا ورالعان بالىق ارقالاعان، ۇزىندىعى كىسى بويىنان استام قىزعىلت تاڭبالى زىلدەي پيراكۋرۋدى ءتورت-بەسەۋى ارەڭ كوتەرىپ كەلە جاتقان بالىقشىلاردى كورگەندە تاڭعاجايىپ ءبىر شات سەزىم بويعا تاراپ، باقىتتى قىلۋشى ەدى. بالالار مايمىلدارشا شۋ-شۋ ەتىپ، سەكىرىپ، ءبىر-بىرىمەن الىسىپ، لاشىقتارعا جەتكەنشە مەيرام كۇنگىدەي دۋمانداتىپ كەلەتىن.

بۇل كەزدە الاڭعا جۇرتتىڭ ءبارى جينالادى. شالدار دا، كەمپىرلەر دە، بالا كوتەرگەن ايەلدەر دە، نايزا لاقتىرىپ، كۇرەسىپ جاتقان جاستار دا، ءىڭىر تۇسپەي وتتى قورشاپ، تەمەكى ءتۇتىنىن بۇرقىراتىپ، كۇندىزگى جاقسىلىق رۋحىن شىعارىپ سالىپ تۇرعان باقسىلار دا شارۋالارىن تاستاپ، بالىقشىلاردى قارسى الادى.

ىمىرت مەڭدەپ، قاراڭعى تۇسەدى. جىن-پەرىلەر جايلاعان ءتۇن بالاسىندا لاشىقتان شىعىپ، قام ويلايتىن ءتىرى جان نەكەن-ساياق.

كياكۋ اسپالى توسەگىنىڭ ۇستىندە ەتپەتىنەن جاتىپ:

- اكەم قاشان كەلەدى؟ - دەيدى وتتىڭ تۇبىندە جەمىس تازالاپ وتىرعان شەشەسىنە. سودان كەيىن "ەرتەڭ" دەيتىن جاۋابىن كۇتىپ، ۇندەمەي قالادى.

- ەرتەڭ، - دەيدى شەشەسى.

كياكۋ ءبىر بۇيىرىنە اۋناپ ءتۇسىپ، "ەرتەڭ" دەيدى ىشىنەن. كوز الدىنا تەمەكى ءتۇتىنىن بۇرقىراتىپ، ءشوپ قايناتىپ وتىرعان اكەسىن ەلەستەتەدى.

اكەسى - باسىنا باق قونعان كورىپكەل، ءتاۋىپ ادام. قارشادايىنان الدە ءبىر سيقىرشىلار تايپاسىنىڭ اراسىندا ءوسىپ، باقسى-بالگەرلىكتىڭ سىرىن ۇعىپتى دەسەدى. سوندىقتان وعان بۇكىل ايماقتاعى جارالانعان اڭشىلار، دەرتكە شالدىققان، قارعىس دۇعاسى اتقان عارىپتەر، ءتىپتى كۇيەۋىن قىزعانعان ايەلدەرگە دەيىن كەلىپ، شيپا تىلەيدى. بىراق اكەسى ءتاڭىرى جولىنا بەرىلگەن تاقۋا ادام بولعاندىقتان، وت باسىندا وتىرۋى از. جاڭبىر تاسقىنى باسىلىسىمەن ارقاسىنا دورباسىن اسىپ، اعاش جاپىراعىنان جاسالعان قايىعىنا وتىرىپ، ۇزاق ساپار­عا اتتانادى. قالىڭ ورمان، تاۋ-تاستى ارالاپ، دۋالى ءدارى جاسايتىن ءشوپ، جاپىراق، تامىر ىزدەيدى. تەك تولىق اي مەيرامىنا ءبىر كۇن قالعاندا تويدى ەلمەن بىرگە وتكىزۋ ءۇشىن قايتىپ ورالاتىن. ودان تاعى كەتەدى.

- كياكۋ! - دەيدى شەشەسى مۇنىڭ ۇيىقتاماي جاتقانىن سەزىپ. كياكۋ ۇيىقتاپ جاتقان بوپ كورىنۋ ءۇشىن دىبىس بەرمەيدى. شەشەسى جانىنا كەلىپ، شاشىنان سيپايدى. كياكۋ باسىن كوتەرىپ، شەشەسىنىڭ تاڭعاجايىپ راقات سەزىمىنە بولەيتىن مەيىربان، مۇڭدى كوزدەرىن كورەدى.

- ۇيىقتا! - دەيدى شەشەسى شاشىنان ەركەلەتە جۇلقىپ. كياكۋ ەكىنشى بۇيىرىنە اۋناپ تۇسەدى. "قاشان كەلەدى؟" - دەيدى ىشىنەن. - "ەرتەڭ"... "ەرتەڭ، ەرتەڭ"...

* * *

تولىق اي مەيرامىنىڭ قارساڭى قاشان دا قاربالاس. كۇن كوتەرىلە تايپا كوسەمى ايرۋا باقسىلار مەن كارى شالداردى جيىپ الىپ، بورەنەلەر قويىلعان الاڭدا كەڭەس وتكىزدى. سا­يىس، جارىسقا دايىندالىپ جۇرگەن جاستاردان باسقا ەركەك اتاۋ­لى، ءتىپتى بالالارعا دەيىن، دەنەلەرىن بوياپ، ماسكا جاساپ، ايەلدەر نان ءپىسىرىپ، جەمىس شىرىنىنان سۋسىن دايىنداپ، توي جابدىعىنا كىرىسۋدە. اڭدا-ساندا لاشىقتار ىشىنەن سىبىزعى ءۇنى ەستىلەدى.

- كياكۋ! كياكۋ! ءساريدى شاقىر. تاماق ءىشسىن.

ءبىر توپ بالانىڭ ورتاسىندا ءۇيۋلى قۇممەن ويناپ وتىرعان كياكۋ ءۇن-ءتۇنسىز ورنىنان تۇرىپ، كىشكەنە قولدارىن باياۋ سەرمەپ، جالعىز اياق جولمەن جاعالاۋعا قاراي ءجۇردى. اعاسى ساري سوناۋ ايعاي-شۋ شىعىپ جاتقان تۇستا، ويىن-ساۋىقتىڭ ىشىندە ءجۇر. قازىر بۇلاردان بولەك، شەتكى، ۇلكەن لاشىقتا بويداق ەركەكتەرمەن بىرگە تۇرادى. وزىنە ايتتىرعان قىزدى مەنسىنبەي، باسقا قىزعا ۇيلەنەم دەپ، بۇرىن دا بىرنەشە رەت باعىن سىناعان. بىراق كورەر كوزگە ەلدەن ۇزدىك شىعار ەشتەڭەسى جوق، قاراپايىم، تالدىرماش جىگىت اڭعا، بالىققا بارعاندا ەشبىر ەرلىك كورسەتە الماعانسىن، تايپا كوسەمى ۇيلەنۋگە رۇقسات بەرمەي قويدى. ەندى ەرتەڭگى باسەكەگە ءتۇسىپ، تاعى ءبىر رەت باعىن سىناماقشى. كياكۋ قاز-قاتار تۇرىپ، كەزەكپەن نايزا لاقتىرىپ جاتقان جىگىتتەردىڭ قاسىنا كەلدى دە، كەلگەن شارۋاسىن ۇمىتىپ كەتىپ، ءبىراز تۇردى. "اق شاعالا" بەلگىسىمەن بويانعان ۇزىن بويلى جىگىت: "ساعان نە كەرەك؟" - دەگەندە بارىپ، ەسىنە ءتۇسىپ:

- اعامدى شاقىرشى، - دەدى.

- ساري-ي-ي! - دەپ ايعايلادى ۇزىن جىگىت. قاۋىرسىن قالپاق كيىپ، بەلدىگىن قىزىلمەن بوياعان ساري نايزاسىن كوتەرىپ، وڭتايلانعان كۇيى كياكۋگە بۇرىلدى.

- نە؟

- تاماق ءىش.

ساري جۇگىرە ءتۇسىپ، نايزاسىن جىبەرىپ قالدى دا، جەرگە قونعان قۇستاي قولىن جايىپ، جالعىز اياعىمەن سەكەكتەي، نايزا تۇسكەنشە قادالا قارادى. سودان كەيىن جالت بۇرىلىپ، لاشىق جاققا جۇگىرە جونەلدى. "شىركىن، ساري ۇيلەنۋگە رۇقسات السا" دەپ ويلادى جولاي كياكۋ. ۇيتكەنى ول ۇيلەنسە، اكەسىنىڭ دە، شەشەسىنىڭ دە قۋاناتىنىن، ولار قۋانسا، ءوزىنىڭ دە قۋاناتىنىن جاقسى بىلەتىن. كياكۋ لاشىققا كىرگەندە شەشەسى مەن ساري ەرتەڭگى تويدىڭ باسى قىلىپ، وتقا پىسىرگەن بالىقپەن، نانمەن ءتاتتى سۋسىن ءىشىپ وتىر ەكەن.

- بالام، - دەدى شەشەسى ساريگە قاراپ. - ءوزىڭدى ءوزىڭ قيناماي، وسى ازابىڭدى قويساڭ قايتەدى؟..

ساري ناننان ەكى-ءۇش رەت قاۋىپ اسادى دا، ءتۇيىلىپ قالماس ءۇشىن سۋسىننان قىلق ەتكىزىپ ءبىر جۇتتى.

- ساري تومۋەنى جاقسى كورەدى، - دەدى. سودان كەيىن سۋسىننان تاعى ءبىر جۇتتى.

- ساعان ءبارىبىر رۇقسات ەتپەيدى.

- ساري تومۋەنى جاقسى كورەدى... - سوسىن ۇمىتىپ قالمايىن دەگەندەي تاعى دا "ساري تومۋەنى جاقسى كورەدى" - دەدى شىعىپ بارا جاتىپ.

ءتۇس اۋا بەس كۇندىك ساپاردان ورالعان بالىقشىلاردى قابىلداۋ سالتاناتى بولدى. سىبىزعى ءۇنى كۇشەيىپ، تويدىڭ اسىنان ءدام تاتۋ ءۇشىن ەركەكتەر دالاعا شىققاندا، سالت بو­يىنشا ولاردى كورمەۋ ءۇشىن ايەل اتاۋلى ءبىرى قالماي لاشىقتارىنا ەندى. ەركەكتەر اسىقپاي تاماقتارىن ءىشىپ بولىپ، ماسكالارىن ءبىتىرىپ، ولاردى كادە لاشىعىنا اپارعاننان كەيىن عانا ايەلدەر سىرتقا شىقتى. وسى كەزدە تايپا كوسەمى ايرۋا باستاعان توپ - كوسەمنىڭ ايەلى، بالا-شاعاسى، جاقىن-جۇراعاتتارى سارناعان سىبىزعى ۇنىنە اندەتە قوسىلىپ، لاشىقتاردى اينالۋعا كىرىستى.

- ... قاسيەتتى پەرىشتەلەر رۋحى،

ءبارىمىزدى جەلەپ-جەبەي گور.

ءبارىمىزدى، ءبارىمىزدى، -

دەپ گۇرىلدەدى ەرلەر داۋىسى. "جەبەي گو-ءو-ر", - دەدى كوسەمنىڭ ۇل-قىزدارى جىڭىشكە داۋىسپەن تىم-تىراقاي قوسىلىپ.

- سىباعامىزعا بولگەن

اڭعا تولى نۋىڭ ءۇشىن،

بالىق تولى سۋىڭ ءۇشىن،

مىڭ دا ءبىر راحمەت، جاراتقان يەم!..

- مىڭ دا ءبىر راحمەت، جاراتقان يەم! - دەپ شۋلادى جۇرتتىڭ ءبارى.

ۋ-شۋ بوپ، قۋانعان بالالار جۇگىرىپ، كوسەم باستاعان توپقا قوسىلىپ كەتتى. كياكۋ قوسىلعان بەتتە بىرەۋىنىڭ قولىنان ۇستاي الىپ ەدى - كوسەمنىڭ كىشى قىزى كۋمبا ەكەن. جىميىپ كياكۋدىڭ ساۋساقتارىن اقىرىن قىسىپ قويدى.

- قاسيەتتى كۇننىڭ نۇرى،

جۇرتىمىزعا پانا بولعان،

سەنەن اسقان قۇدىرەتتى ەشكىم جوق...

- ەشكىم جوق! - دەپ اندەتتى كۋمبا كياكۋگە قاراپ. سودان كەيىن كۇلىپ جىبەردى دە، شەشەسى مەن كياكۋدىڭ قولىن ۇستاتا سالىپ، ءوزى توپ ىشىنە ەنىپ كەتتى.

- اڭعا تولى نۋىڭ ءۇشىن،

بالىق تولى سۋىڭ ءۇشىن...

مىڭ دا ءبىر راحمەت!..

كوسەمنىڭ ايەلى الدەن سوڭ قولىندا كەلە جاتقان قىزى ەمەس، كياكۋ ەكەنىن كورگەندە كەرەمەت تاڭقالدى.

- قىزىم قايدا، جاراتقان-اۋ؟!

- مىڭ دا ءبىر راحمەت! - دەپ اندەتتى كياكۋ جاۋاپ رەتىندە.

سىبىزعى ۇندەرى كوبەيىپ، كۇشەيىپ كەتتى. سوڭعى لاشىقتى اينالا بەرگەندە بىرەۋ كياكۋدىڭ قولىنان ۇستاي الدى. قولى ءوزىنىڭ قولىنداي كىشكەنتاي ەكەن. جالت قاراعاندا كۇلىپ تۇرعان كۋمبانى كوردى. ەكەۋى تۇك سەبەپسىز سىقىلىقتاي كۇلىپ، كادە لاشىعىنا جەتكەنشە قول ۇستاسىپ بىرگە كەلدى.

- كۋمبا، - دەدى كياكۋ.

- كياكۋ، - دەدى كۋمبا. سوسىن كياكۋدىڭ جالبىراعان شاشىنان اقىرىن عانا جۇلقىپ قالدى.

ۇزاماي ىمىرت جابىلىپ، ايەلدەر مەن بالالار لاشىقتارىنا كىردى. بىراق ءان مەن اۋەن توقتاعان جوق، سىبىزعى داۋسى ەرتەڭگى ناعىز ۇلى مەرەكەنىڭ تاياپ قالعانىن سەزدىرگەندەي تىنىمسىز بەزىلدەي ءتۇستى.

كياكۋ اسپالى توسەگىنىڭ ۇستىندە كوزىن جۇمىپ، ويلانىپ جاتىر. ۇيىقتاپ قالماس ءۇشىن اندا-ساندا كوزىن اشىپ، قوزعالىپ قويا­دى. بۇگىن اكەسى كەلۋگە ءتيىستى. ۇزاق جولدان قايتقاندا قالاي دا تو­لىق اي مەيرامىنا ىلىگۋشى ەدى. "نەگە جوق، نەگە؟... قايدا ءجۇر؟ ءا؟ الدە ءبىر جەردە... " كياكۋ قاباعىن قاتتى تىرجيتىپ، ءارى قاراي وي­لاماۋعا تىرىستى. بار بالە ويلاعاننان دەيتىن اكەسى. ويلاماساڭ تۇك تە بولمايدى. ەندەشە تەك جاقسىلىققا جورىپ ويلاۋ كەرەك.

جەردەگى تەرى توسەنىش ۇستىندە جاتقان شەشەسى باسىن كوتەرىپ، تاياقپەن قولامتانىڭ شوقتارىن اشىپ، لاشىق ىشىنە كۇڭگىرت جارىق ءتۇسىردى.

ءبىر سارىندى سىبىزعى اۋەنى باسىلار ەمەس. اندا-ساندا بىرنەشەۋى جاپپاي قوسىلىپ، ىرعاقتارىن جيىلەتىپ، قۇتىرتا وينايدى. "بيلەپ جاتىر" - دەيدى ىشىنەن كياكۋ. ءبىرازدان كەيىن قۇلاعى ۇيرەنىپ، سىبىزعى داۋسىن سەزبەي كەتتى. "قولى قالاي جۇمساق!... - دەدى ەسىنە كۋمبا ءتۇسىپ. - كوزى قانداي ادەمى!.. ءا! ءوزى نەگە كۇلە بەرەدى؟.. اتى نەگە كۋمبا؟... "

شەشەسى كوسەۋدى جارقىراعان قولامتا جيەگىنە جاتقىزىپ، جىلجىپ توسەگىنە باردى. قيسايعان جوق، باسىن تىزەسىنە قو­يىپ، مۇلگىپ وتىر.

"قولى جۇمساق... نەگە كۇلەدى؟.. كوزى... نەگە؟... "

كياكۋ ۇيىقتاپ كەتەتىنىن سەزگەن جوق. الدەقانداي جاعىمسىز ەستىلگەن سىبىردان وياندى.

لاشىق ءىشى قاپ-قاراڭعى. سىبىزعى ءۇنى ەستىلمەيدى.

-... نەگە جىلايسىڭ؟.. جاقسىلىق رۋحى مەنى تاستاعان جوق. امان قالدىم... رۋح قاشقان كۇنى ءبارىمىز دە ولەمىز...

كياكۋ اكەسىنىڭ داۋسىن تانىپ، جۇرەگى تۋلاپ قويا بەردى. قۋانعاننان قىسىلىپ، الاقاندارى تەرلەپ كەتتى. ءسۇيتىپ جاتىپ شەشەسىنىڭ جىلاعانىنا تاڭ قالدى. "ونىسى نەسى؟! نەگە جىلاپ جاتىر؟".

- مىڭ دا ءبىر راحمەت!... - دەدى شەشەسى تۇنشىعا سىبىرلاپ. - مىڭ دا ءبىر راحمەت!

- اقىرىن، بالانى وياتارسىڭ... ەگەر وسى جولدا ءولىپ قالسام، اكەمنىڭ ارۋاعى و دۇنيەدە جولىققاندا كەشىرمەس ەدى...

شەشەسى ۇندەگەن جوق. اكەسى دە ءتىل قاتپادى. ەندى نە ايتار ەكەن دەپ تىڭداپ جاتىپ، كياكۋدىڭ ءوزى دە ۇيىقتاپ كەتتى.

كياكۋ تاڭەرتەڭ بارابان مەن ىشقىنعان سىبىزعى ۇنىنەن وياندى. لاشىقتا وزىنەن باسقا ەشكىم قالماپتى. دالاعا جۇگىرە شىقتى دا، ەسىك الدىندا قۇرعاق جاپىراقتار تولتىرعان توقىما قاپشىق ۇستىندە وتىرعان اكەسىن كورىپ، سەلك ەتە ءتۇستى. دەنەسىندە ساۋ تامتىق جوق. جاراقات. ءبىر قولى سىنعان سەكىلدى، كەندىر جىپپەن موينىنا اسىپ العان. كەڭىردەگىن ءتىلىپ كەتكەن تىرناق ءىزى تالاۋراي قىزارىپ، قاندى وقيعانىڭ جاقىندا عانا بولعانىن ءبىلدىرىپ تۇر.

اكەسى ارەڭ بۇرىلىپ، كياكۋدى كوردى دە، تاقا دەپ يشارات ءبىلدىردى. بىراق ۇندەگەن جوق، قاسىنا كەلگەن كياكۋدىڭ ارقاسىنان قاعىپ، بارا عوي دەگەندەي ىم قاقتى.

بۇل كەزدە ناعىز توي باستالىپ تا كەتكەن ەدى. ەلىكتىڭ، قابىلاننىڭ، شوشقانىڭ، ءتۇرلى قۇستاردىڭ بەينەسىندە ماسكا كيىپ العان ەركەكتەر ساتىر-گۇتىر بيلەي جونەلدى. قىم-قيعاش، اي­عاي-شۋ، ءان، گۇمپىلدەگەن باراباندار، بەزىلدەگەن سىبىزعى ءۇنى... الاڭعا ايەلدەر مەن بالالار دا جينالدى. ەركەكتەر قىزىنىپ، "ياگۋار اۋلاۋ" بيىنە كىرىستى. قارا تەرگە ءتۇسىپ ەنتىگىپ، لاشىق تۇسىنا كەلگەندە ايەلدەردەن بالىق پەن سۋسىن سۇرايدى. ايەلدەر ءماز بولىپ كۇلىپ ءجۇرىپ، ەركەكتەرگە بالىق، سۋسىن جانە توي نانىن اكەپ بەرۋدە.

كادە لاشىعىنىڭ قاسىنا بارعاننان كەيىن جاپپاي بي باس­تالدى. قىزىلدى-جاسىلدى قاۋىرسىن قالپاقتارى كوزدىڭ جاۋىن العان كوسەم باستاعان شالدار توبى مەن كورشى تايپادان كەلگەن قوناقتار الاڭنىڭ ورتاسىندا مەرەكەلىك تاماقتاردى الدارىنا جايىپ سالىپ، اڭگىمە-دۇكەن قۇرۋدا. ەكى جاس جىگىت كياكۋدىڭ جارالى اكەسىن كوتەرىپ اكەلىپ، كوسەمنىڭ قاسىنا وتىرعىزدى. كياكۋدىڭ كوڭىلىن ماقتانىش سەزىمى بيلەدى. شىداي الماي، بالالاردىڭ بىرەۋىن ءتۇرتىپ قالىپ:

- كوردىڭ بە، مەنىڭ اكەم جارالى! - دەدى. ەكىنشىسىنە دە، ۇشىنشىسىنە دە سونى ايتتى.

- كوردىڭ بە، مەنىڭ اكەم جارالى! كوردىڭ بە؟

بالالار قىزىعىپ، بورەنە ۇستىندە وتىرعان توپقا قارادى. ء"شىر­كىن، قانداي باقىتتى" دەپ ويلادى ءبارى دە. جاراقات - ەرلىكتىڭ بەل­گى­سى. جاراقاتى كوپ جاۋىنگەردىڭ جانىنا ەشكىم باتىپ بارا الماي­دى. ۇيتكەنى ول - جۇرەكجۇتقان، ءارى تىسقاققى، ايلاكەر. ۇيتكەنى ول اجالدىڭ ءتۇر-ءتۇسىن بەتپە-بەت كەلىپ ءبىر رەت كورگەن، ەكىنشى كورۋدەن قورىقپايدى. دەنەسىنە جاراقات تۇسپەگەن ادام - بۇقپا، ءالسىز، قورقاق. ول شىن كۇرەستى كورمەگەن، كورگىسى دە كەلمەگەن.

ماقتانىش سەزىمى مەن توي قىزىعىنان ەسى شىعا قۋانعان كياكۋ بيلەپ ءجۇرىپ، كوسەم لاشىعىنىڭ الدىنا قالاي كەلىپ قالعانىن بىلمەي قالدى. كەنەت ەسىك الدىندا كۇلىپ تۇرعان كۋمبانى كوردى دە، ودان سايىن ەلىرىپ:

- بالىق بەر، سۋسىن بەر. بەر ماعان تويدىڭ نانىن، - دەدى ايعايلاپ.

ۇلكەندەرشە زىركىلدەپ، توي نانىن سۇراپ تۇرعان كىپ-كىشكەنتاي بالانى كورۋگە لاشىقتاعىلار سىرتقا شىقتى. ابدەن شارشاعان كياكۋ ءبىر مەزەتتە اياعى شالىنىپ، ەتپەتىنەن قۇلاعاندا جۇرتتىڭ ءبارى، ءتىپتى، بيلەپ جۇرگەن ەركەكتەر دە دۋ كۇلدى. كۋمبا ىشكە كىرىپ، ءبىر بالىق، جارتى شەلپەك، ۇلۋ قابىعىنا قۇيىلعان ءتاتتى سۋسىن اكەپ بەردى.

كۇن ەڭكەيىپ، اعاش باستارىنا، لاشىق توبەسىندەگى سابانعا قىزعىلت ساۋلەسىن ءتۇسىردى. باقسىلار الاڭعا وت جاعىپ، تەمەكى ءتۇتىنىن بۇرقىراتىپ، جىن-پەرىلەردى قۋالاپ، زىكىر سالدى. كۇن باتىسىمەن سىبىزعى ءۇنى كۇشەيىپ، جۇرت ۋلاپ-شۋلاپ، وتتىڭ قاسىنا جينالدى. كوكجيەكتەن كىسى بويى كوتەرىلگەن تولىق اي الىس ويپاتتاردان كورىنگەن ورمان توبەسىن، جازىق بەتكەيدى بوپ-بوز قىلىپ، الگىندە عانا قىمتاپ تۇرعان قويۋ قاراڭعىلىقتى ادەمى اق تۇنگە اينالدىرىپ جىبەردى.

- ۇيلەنۋ كادەسى، - دەپ حابارلادى باقسى. تاعى دا بي باستالدى. كوسەم باستاعان توپ شاتىرلاي جانعان وتتى قورشاي، قابىلان تەرىسىنەن جاسالعان توسەنىش-بوستەكتەرگە كەلىپ وتىردى. ەل كوبەيىپ، اينالاعا سىيماي كەتكەندىكتەن، بىرنەشە جەردەن وت جاعىلدى.

- كاناتو! - دەپ شاقىردى باقسى.

ورتا ياگۋار تاڭباسىمەن بويانعان، بۇلشىق ەتتەرى بىلەۋلەنگەن، سانىندا، ارقاسىندا تىرتىقتارى بار، قاۋىرسىن قالپاقتى، ۇزىن بويلى، جاس جىگىت شىقتى.

- كۇننەن جارالعان ادام بالاسىنا جۇپتاسىپ ءومىر كەشۋ - بۇيرىقتى ءىس، - دەدى باقسى ءمىناجات قىلعانداي اندەتە داۋىستاپ. - ايگىلى قىزىل قابىلاننىڭ بەل ۇرپاعى كاناتو، سەنىڭ قالاعان ادامىڭ كىم؟

كاناتو وتتىڭ قارسى بەتىندەگى موينىنا بىروڭكەي قىزىل ءتۇستى قاۋىرسىننان القا تاققان، كۇنگە توتىققان، قان-كۇرەڭ جۇمىر دەنەسى وت  ساۋلەسىمەن جىلتىراپ كورىنگەن ادەمى قىزدى كورسەتتى.

- ەندەشە كورسەت بىزگە جىگىت ەكەنىڭدى.

كاناتو جەردە جاتقان ءداۋ توقىما قولعاپتى قولىنا كيە باس­تاعاندا-اق كياكۋدىڭ ءىشى قالتىراپ قويا بەردى. ۇيتكەنى ول قولعاپ ىشىندەگى ۇلكەندىگى بارماقتاي ۋلى قۇمىرسقالاردىڭ قالاي شاعاتىنىن جاقسى بىلەتىن. ءبىر تىستەگەننىڭ وزىندە... "ىبى-بى-بى-ى!". كياكۋدىڭ تىستەرى ساقىلداپ، تىتىركەنىپ كەتتى.

باقسى قولعاپتى تۇبىنەن بىرنەشە اينالدىرا مىقتاپ بايلاعاننان كەيىن:

- وتقا تاقا، - دەدى جىگىتتى قولىنان تارتىپ.

كاناتو قولعاپ كيگەن قولىن وتقا تاقادى. سودان كەيىن سۇيگەن قىزىنا تۋرا قاراپ: - مەن... - دەي بەردى دە، كىلت توقتادى.

"شاقتى، شاقتى" - دەپ سىبىرلاستى وتىرعاندار. بىراق جىگىت سىر بەرگەن جوق. قىزعا قاراپ، اپپاق تىستەرىن كورسەتىپ، كۇلىپ قويدى.

- مەن، - دەدى ءسوزىن جالعاپ، - ون ءۇش جاسىمنان اڭعا شىقتىم. بەس ياگۋاردى ءولتىردىم. تيكاندارمەن سوعىستا ارقامنان وق ءتيدى. بىراق مەن قۇلاعام جوق، جاۋىرىنىمنان قادالعان ساداق وعىن جۇلىپ الىپ، اتقان ادامدى سايىسقا شاقىردىم. ول قورقىپ، شىعا المادى... - كاناتو جۇرتتىڭ ءبارىن تاڭ قالدىرىپ، تاعى دا جىميدى. - مەن جىلان تايپاسىنىڭ ەڭ اتاقتى باتىرى - سيكۋريدى جەڭىپ شىقتىم... ۇرىس كەزىندە ءبىر دە ءبىر رەت قورقاقتىق جاساپ كورگەن ەمەسپىن. مەن تامالي قىزدى جاقسى كورەمىن. سوندىقتان ۇيلەنۋگە رۇقسات ەتىڭىزدەر!

جۇرتتىڭ ءبارى جاس جىگىتتىڭ توزىمدىلىگىنە، ايتقان اڭگىمەسىنە قاتتى ريزا بولدى. باقسى قولعاپتى شەشىپ الدى دا، بالانىڭ باسىنداي بولىپ ءىسىپ كەتكەن كاناتونىڭ قولىن كورسەتتى.

- كاناتو! كاناتو! - دەپ شۋلادى حالىق ءبىر اۋىزدان.

باقسى تامالي مەن كاناتونى قاتار تۇرعىزىپ، ءبىر ىدىستان بالىق جەگىزدى. سودان كەيىن ۇيلەنۋ تويىن جاساۋعا رۇقسات بەردى.

ورتاعا ساري شىققاندا توي باستالعاننان-اق قورقىپ جۇرگەن كياكۋ جۇرەك توقتاتىپ، بويىن ەركىن بيلەگەن. جانە وسىنىسىن ءوزى جاقسىلىققا جورىدى. ساري قولعاپ كيىسىمەن باقسىنىڭ بۇيرىعىن كۇتپەستەن وتقا قولىن ءوزى تاقاپ ۇستادى.

- مەن نە ايتامىن سىزدەرگە... مەنىڭ ەلدەن اسقان ەرلىگىم جوق... - ءساريدىڭ بەتىنە قان قۇيىلىپ، كۇرە تامىرلارى ادىرايىپ كەتتى. مويىن ەتتەرى جىبىرلاپ، سامايىنان تەر ءبىلىندى.

- مەن نە ايتامىن سىزدەرگە، - دەدى ساري العاشقى ءسوزىن قايتالاپ. - مەن باتىر ەمەسپىن. مەن ياگۋار ولتىرگەن اتاقتى اڭشى دا ەمەسپىن. سايىستا دا جەڭبەدىم. مەن اشەيىن ەل قاتارلى بالىقشىمىن. بىراق تومۋەنى جانىمداي جاقسى كورەمىن... - ءساريدىڭ داۋسى قالتىراپ كەتتى. - ماعان... رۇقسات ەتىڭىزدەر... مەن تەك وسى قىزعا ۇيلەنەم... مەن تەك...

ءساريدىڭ داۋسى جالىنىشتى شىققانى سونشا، ىلكىدە جۇرت قالاي دەپ قابىلدارىن بىلمەي، اڭتارىلىپ قالدى. سودان كەيىن توپتىڭ ارت جاعىندا وتىرعان بىرەۋ مىرس ەتە ءتۇستى. ەكىنشىسى دە مىرس ەتتى. سودان كەيىن الدەكىم لەكىتە كۇلىپ جىبەردى دە، ىلە جۇرتتىڭ ءبارى ارانىڭ ۇياسىنداي گۋ ەتە قالدى.

باقسى دا سەلكىلدەي كۇلىپ، ءساريدىڭ قولعابىن شەشۋگە كىرىستى. ساري تاعى دا جالىنىشتى ۇنمەن بىردەڭە دەپ ەدى، باقسى ونان سايىن كۇلىپ، باسىن شايقادى.

تاعى دا بي باستالدى. بىراق كياكۋ بيلەگىسى كەلمەدى. باقسىنىڭ ساريگە رۇقسات بەرمەگەنى وعان كورىنەۋ كوزگە جاساعان زورلىق سەكىلدى. ول كۇلگەن ادامداردىڭ بارىنە رەنجىدى. ءتىپتى جىلاعىسى كەلدى. سوسىن ورنىنان اتىپ تۇرىپ، لاشىق جاققا جۇگىرە جونەلدى. ىشكە كىرگەن بويدا توسەگىنە قۇلاي كەتتى. كياكۋ كۇندىزگى بيدەن ابدەن شارشاعان بولاتىن. سوندىقتا باقسىعا دا، ءساريدى كەلەكە قىلىپ، كۇلگەن ادامدارعا دا وكپەلەپ جاتىپ، ۇيىقتاپ كەتتى.

تۇسىندە ۇيلەنۋ كادەسى قايتا باستالىپتى. جۇرت ۋلاپ-شۋلاپ، سا­ريگە تاعى دا قولعاپ كيگىزىپ جاتىر. كيگىزىپ جاتىپ باقسى: "كيسەڭ بولدى، ەشتەڭە دەمەسەڭ دە رۇقسات ەتەمىز", - دەپ سىبىرلاپ جات­قانعا ۇقسايدى. وسى كەزدە جۇرت وتتىڭ باسىنان تۇرا قاشادى. قول­عاپ ىشىندەگى قۇمىرسقالار ءساريدى شاعىپ ءولتىرىپتى. شەشەسى شا­شىن جايىپ، وتتىڭ باسىندا جىلاپ جاتىر. ەندى بىردە قاپتاعان قۇمىرس­قالار بۇكىل ەلدى قۋىپ ءجۇر ەكەن. كەنەت كۋمبانى تالاپ جات­قان قۇمىرسقالاردى كورەدى. جۇگىرىپ كەلىپ، قولىن ۇسىنادى. قۇمىرسقالار كۋمبانى تاستاي سالىپ، ونىڭ قولىنا جابىلادى. تالاپ جاتىر. قولى اۋىرمايتىن سەكىلدى. تەك دومبىعىپ، مۇز­داپ، ۇلكەيىپ بارادى. كۋمباعا قاراپ، كۇلىپ قويادى. "ەشتەڭە جوق، كۇلۋگە بولادى ەكەن عوي" دەپ ويلايدى ىشىنەن. "جوق، بولمايدى، ساعان بولمايدى" دەيدى باقسى بۇعان جۇگىرىپ كەلىپ. "نەگە بولمايدى؟" دەيدى كياكۋ كەمسەڭدەپ. كياكۋ كەمسەڭدەپ جاتىپ ويانىپ كەتتى. وت ساۋلەسى لاشىق ءىشىن جاپ-جارىق قىلىپ جىبەرگەن. اكەسى تەمەكى ءتۇتىنىن بۇرقىراتىپ ءشوپ قايناتىپ وتىر. شەشەسى ىدىستاعى دارىلەردى اۋىستىرىپ قۇيىپ جاتىر. كياكۋ اۋناپ ءتۇستى. قولى استىنا ءتۇسىپ، ۇيىپ قالىپتى. دىزىلداپ، قان جۇگىرە باستادى.

- ساري ءالجۋاز عوي، - دەيدى شەشەسى. - كىشكەنتايىنان اۋرۋ بولدى. تەگى ەشقاشان دا ۇيلەنە الماس.

- ءبىزدىڭ تۇقىمدا ۇيلەنبەي كەتكەن ەشكىم جوق، - دەيدى اكەسى قاتۋلانىپ. - ءبىزدىڭ تۇقىم اجالىنان ولمەيدى، كەك جولىندا جاۋدان ولەدى. جاۋ قولىنان ولمەگەن ەركەك ەركەك ەمەس!..

- ۋ-ۋ-ۋ! ۋ-ۋ-ۋ!!! - وزەننىڭ ارعى بەتىنەن شىققان داۋىستى كەشكى تىمىق اۋا قاقپاقىلداپ، مازاق قىلعانداي بىرنەشە رەت قايتالادى.

- ۋ-ۋ-ۋ!!! ۋ-ۋ-ۋ!!!

بورەنە ۇستىندە وتىرعان شالدار دا، كۇندەلىكتى  كۇش سىناسۋعا دايىندالىپ، بيلەپ جۇرگەن پالۋاندار دا اڭتارىلىپ تۇرىپ قالدى. ساداق اسىنعان ءۇش جىگىت جىلدام قايىققا وتىرىپ، ارعى بەتكە جۇزە جونەلدى. كوپ ۇزاماي ولار قايتىپ ورالدى.

- ۆاۋرا تايپاسىنىڭ ادامدارى قوناققا كەلەدى، - دەدى كوسەمگە كەلىپ. - جاندارىندا اق ادام بار.

كوسەم لاشىعىنا كىرىپ، قاۋىرسىن قالپاعىن كيىپ، اسىل تاس­تى مونشاقتارىن، قارۋ-جاراعىن اسىنىپ، قايتا شىقتى. سودان كەيىن جيىن وتەتىن الاڭداعى، كوسەمگە ارنالعان بيىك ورىنعا وتىردى.

كوپ ۇزاماي قوناقتار دا كەلدى.

بۇل كياكۋدىڭ اق ادامدى ومىرىندە ءبىرىنشى رەت كورۋى  ەدى. كۇننىڭ ىستىعىنا قاراماستان تۇلا بويىن وراپ قاپتاپ العان، كوزىنىڭ الدىنا تاڭعاجايىپ جىلتىر بىردەڭە كيگەن (كياكۋ ونىڭ كوزىلدىرىك ەكەنىن كەيىن ءبىلدى) اق ادام جايدارى جۇزبەن قارۋى جوق، قۇر قولىن جوعارى كوتەرىپ، دوستىق، بەيبىت نيەت ءبىلدىردى.

- اتىڭ كىم؟ - دەدى وعان كوسەم.

- پاۋلو، - دەدى اق ادام.

- تۇسىنەدى ەكەن عوي، - دەدى كوسەم ۆاۋرا تايپاسىنىڭ ادامدارىنا قاراپ. - بۇل اراكۋ ءتىلىن قايدان بىلەدى؟

- مەيىربان اق ادام كوپتەن بىزبەن بىرگە اڭ اۋلايدى. ناۋ­كۋا، ترۋماي، مايناكۋ تايپالارىندا دا بولعان.

- اكەڭ بار ما؟ - كوسەم اق ادامعا قايتا بۇرىلدى.

- جوق، - دەدى اق ادام ۆاۋرا تىلىندە.

- اتى كىم؟

- ريكاردو.

- شەشەڭ بار ما؟

- بار.

- قاي تايپادانسىڭ؟

اق ادام ءوزىنىڭ قاي تايپادان ەكەنىن ۇمىتىپ قالعانداي ساۋ­ساقتارىن جىبىرلاتىپ، ويلانىپ قالدى.

- قاي تايپادان دەيسىز بە؟ - دەپ قايتا سۇرادى. - مەن ەشقانداي تايپادان ەمەسپىن.

ونىڭ مۇنىسى وتە ەرسى جاۋاپ بولعاندىقتان، كوسەم تاڭىر­قاپ، ماڭايىنا اجىرايا قارادى. جۇرتتىڭ ءبارى دە ءبىر-بىرىنە اجىرايىسىپ، تاڭ-تاماشا كەيىپ ءبىلدىردى.

- مەن... مەن... - دەدى ابىرجىعان اق ادام. - عافۋ وتىنەم، دۇرىس ايتپادىم... مەن يسپان تايپاسىنانمىن.

- يسپان؟!..

- ءيا، ءيا، يسپانيا!

كوسەم ونداي دا تايپا بار ما ەدى دەگەندەي سۇراۋلى پىشىنمەن تاعى دا ماڭايىنا كوز تاستادى. ولاردىڭ جۇزدەرىنەن دە "ونداي تايپا بار ما ەدى؟" دەگەن كۇماندى كەيىپ ءبىلىندى.

- قاي جەردى مەكەندەيسىڭدەر؟ - دەدى كوسەم.

- يسپانيا ما؟ يسپانيا بۇل جەردەن قاشىق، - دەدى اق ادام قو­لىمەن كۇنشىعىس جاقتى سىلتەپ، - اتلانت مۇحيتىنىڭ ار جاعىن­دا.

- اتلانت؟! ول قانداي تەڭىز؟

كوسەم ۇزاق سۇرادى. بىراق ەشكىم ەشتەڭەگە تۇسىنگەن جوق. "يسپان" دەگەن نە قىلعان تايپا؟ ول قاي جاقتا؟ نەگە ەشكىم بىلمەيدى؟ قادالىپ سۇراعان سايىن جەر، سۋ اتتارى تىم بوگدە، جاتتانىپ، قوناقتىڭ ءبىر سوزىنەن ءبىر ءسوزى قيىنداي بەردى. اقىرى سۇراق توقتالىپ، وت باسىندا وتىرعاندار قوناقپەن سالەمدەسۋگە كەزەككە تۇردى. "پاۋلو" دەپ، ءبارى دە قوناقتىڭ اتىن اتادى. اق ادام قولىن كەۋدەسىنە اپارىپ، جىلى جۇزبەن ءيىلىپ، تاعزىم ەتتى.

كەلەسى كۇنى بىرنەشە جىگىت اعاش كەسىپ، جاپىراق جيناپ، اق ادامعا لاشىق تۇرعىزدى. سىرتتان ساداق اسىنعان بىرنەشە جاۋىنگەر كۇزەتكە قويىلدى. "اق ادامعا ەشقاشان دا سەنۋگە بولمايدى، - دەدى ەڭ كارى شال يانۋماكا. - اق ادامدا جىن-پەرىنىڭ رۋحى بار. سوندىقتان وعان ەشقاشان دا سەنۋگە بولمايدى".

بىراق اق ادام وتە مەيىربان، اقكوڭىل، جومارت جان بولىپ شىقتى. ەركەكتەرگە قاعازعا ورالعان تەمەكى، بالىق اۋلايتىن قارماق، ايەلدەرگە شىنى مونشاق، بوياۋلى جۇقا ماتا، بالالارعا ءتاتتى ۇلەستىردى. ال كوسەمگە مىلتىعىن سىيلادى.

پاۋلو از كۇننىڭ ىشىندە تايپا تىرشىلىگىنە ەتەنە ارالاسىپ، ءسىڭىسىپ كەتتى. جۇرتپەن بىردەي ەرتە تۇرىپ، وزەننەن سۋ اكەلەدى، كيىمدەرىن جۋادى، بالىقشىلار اكەلگەن ولجادان ۇلەس الىپ، تاماق پىسىرەدى. كەيىن بالىقشىلارمەن بىرگە بالىققا دا باردى. ءتىپتى كيىمدەرىن شەشىپ، اراكۋلارعا ۇساپ جالاڭاش جۇرەتىن بولدى.

پاۋلونى قانى سۇيمەگەن جالعىز ادام يانۋماكا شال. يانۋماكا پاۋلونىڭ سىيعا ۇسىنعان تەمەكىسىن دە المادى. ماڭىنا دا جولاتپادى. پاۋلونىڭ وپا بەرمەيتىنى تۋرالى ءتۇس كورىپتى.

- كەسىرى تيەدى، - دەپ كەيىدى ول لاشىعىندا وتىرىپ. - اق ادامنان پەرىشتە قاشادى... پەرىشتە قاشسا، باق تا قاشادى. ارۋاقتار دا جەلەپ-جەبەمەيدى.

يانۋماكانىڭ ايتۋىنشا، وتە ەرتەدە اراكۋ تايپاسى كۇنگەي بەتتەگى التىن وزەننىڭ قوجاسى بولىپتى-مىس. وزەننىڭ جاعالاۋى دا، سۋى دا ساپ-سارى التىن ەكەن. اۋا دا جىن-سايتاندار رۋحىنان ادا، ءولىم-ءجىتىمدى بىلمەيتىن، بەيبىت ەل بولىپتى. بىراق كۇندەردىڭ كۇنىندە بوي-باسىن قاپتاپ العان، ءجۇزى ادام شوشىعانداي سۇپ-سۇر، قاڭعىباس جاننىڭ كەسىرى تيەدى. سۇپ-سۇر بالە كۇنگەي بەتتىڭ ءبارىن كەزىپ، تىنىستايتىن اۋانى ارامداعان سوڭ، سايتاندار ەلىنەن وت شاشاتىن اسكەر جيناپ، قالىڭ ەلدى قىرىپ سالعان. سودان اراكۋ ەلى شەگىنە-شەگىنە وزەننىڭ بەرگى بەتىنە ءوتىپ، قالىڭ ورماندى پانالاپ قالىپتى. ەندى تاعى دا اق ادامنىڭ وسى ولكەدەن بالىق جەپ، سۋ ءىشۋى جاقسى ىرىم ەمەس...

- ۋ-ۋ-ۋ!!! ۋ-ۋ-ۋ-ۋ!!! - تاعى دا كەشكى اۋاعا جاڭعىرىعىپ قايتا­لانعان قيقۋ شىقتى. ارعى بەتتەن ءدال سونداي جاۋاپ قيقۋ ەستىلدى. كوپ ۇزاماي اعىستى وزەننىڭ ورىنەن ۆاۋرانىڭ قايىعى كورىندى دە، اق ادامدى ءبىرجولا شىعارىپ سالۋ ءۇشىن، ەكى جىگىت قايىققا وتىردى.

- قوش بولىڭدار، دوستارىم! - دەپ ايقايلادى پاۋلو اراكۋلارعا. سوسىن وتكەن جولعىداي جايراڭداي كۇلىپ، دوستىق نيەتپەن قولىن كوككە كوتەردى.

* * *

كياكۋ بۇدان كەيىن اق ادامدى ەكىنشى رەت كوردى. بەت-اۋزىن ءجۇن قاپتاپ كەتكەن، تاقىر باس، جۋان كىسى بىرنەشە سەرىكتەرىمەن كەلىپ، دوستاسۋ بەلگىسى رەتىندە كوپ ادامعا بالىققا قۇراتىن اۋ، كىپ-كىشكەنتاي، اشىپ، جابىلاتىن پىشاق ۇلەستىردى. كوسەمنىڭ ايەلىنە ءيىسسۋ سىيلادى. جيىن الاڭىندا وتىرىپ، تايپا باسشىلارىمەن اڭگىمەلەستى. قايتارىندا ۋاقىتشا جولباسشىلىق قىزمەتكە بالىقشى شال تۋكامونى وزدەرىمەن بىرگە الا كەتتى. كەيىن ولار ءجيى كەلەتىن بولدى. ۇن، تۇز، قانت، سابىن اكەلىپ، اڭنىڭ تەرىسىنە، مونشاق تاستارعا ايىرباستادى.

ولاردىڭ اكەلگەن زاتتارى شىنىندا دا كىسى تاڭقالعانداي، وتە ادەمى بولاتىن. سوندىقتان اق ادامداردىڭ قايىقتارى كورىنىسىمەن ەركەكتەر دە، ايەلدەر دە قولدا بار بۇيىمدارىن كوتەرىپ، ۋ-شۋ بولىپ، جاعالاۋعا جينالاتىن.

جاعالاۋعا بارمايتىن تەك يانۋماكا. يانۋماكا - وتە قورقاق شال. سوندىقتان اق ادامدار كەلە جاتىر دەگەن حاباردى ەستىسىمەن لاشىق سىرتىنداعى قالىڭ اعاشقا كىرىپ، تىعىلىپ قالادى نەمەسە لاشىعىنىڭ ەسىگىن بەكىتىپ، شىقپاي قويادى.

يانۋماكا جاس كۇنىندە وتە قايراتتى، ايلاكەر اڭشى بولعان دەسەدى. بۇل كۇندە ابدەن قارتايعان. كۇن سايىن كەشكىلىك ەرەسەك بالالاردى الاڭعا جيناپ الىپ، اراكۋ تاريحىنداعى ۇلى كوسەمدەر تۋرالى، تايپالار اراسىنداعى قىرعىن سوعىس­تار تۋرالى اڭىز-اڭگىمەلەر، ەرتەگىلەر ايتقاننان باسقا قولىنان كەلەرى جوق. ەرتەگى تىڭداۋعا كياكۋ قاتارلاس كىشكەنتاي بالالارعا دەيىن جينالادى. كياكۋ شالدىڭ اڭگىمەسىن جان-تانىمەن بەرىلىپ تىڭدايتىن. الدىندا وتىرعان كۋمبانىڭ يىعىنا يەگىن سۇيەپ قويىپ، كوزى جىپىلىقتاپ، ءار ءسوزىن قالت جىبەرمەۋگە تىرىسادى. كۋمبا الدەنەگە جالت بۇرىلعاندا ەكەۋى مۇرىندارىمەن ءسۇزىسىپ قالادى دا، بۇلارى وزدەرىنە ەڭ ءبىر قىزىق وقيعا بولىپ كورىنىپ، ءۇن شىعارماي، بۋلىعىپ، ۇزاق كۇلەدى. كوسەمنىڭ ەركە قىزى شىداي الماي، داۋىستاپ كۇلىپ جىبەرگەندە بۇكىل بالالار، ءتىپتى قۇلاعى شالا ەستيتىن يانۋماكانىڭ ءوزى بۇلارعا تاڭىرقاي قارايدى دا، سودان كەيىن عانا ەكەۋى تىنىشتالىپ، قايتادان ەرتەك تىڭداۋعا كوشەدى.

- ەرتەدە، - دەيدى يانۋماكا تاماق شايناعانداي يەگىن قيساڭداتىپ، - ەلىك پەن ادام دوس بولىپتى. ەلىك ادامداردىڭ ىزگى نيەتتى، مەيىربان ەكەنىن بىلگەن سوڭ، قاشپاي، ولاردىڭ ماڭايىندا جۇرگەن. ولار ەلىككە جەم بەرىپ، سۋ بەرىپ، اسىرايدى ەكەن. وسىلايشا الگى ەلىك وزگە ەلىكتەردەن وقشاۋ، باقىتتى تۇرمىس كەشىپتى. بىراق كۇندەردىڭ كۇنىندە قالىڭ ورمان ىشىندە اداسىپ، قارنى اشقان ءبىر ادام الگى ەلىكتى سويىپ جەمەك بولىپ، ساداقپەن اتادى. قاتتى جارالانعان ەلىك، ايتەۋىر، قولعا تۇسپەي، قاشىپ شىققان. "بۇل قالاي بولدى، - دەپ ويلاپتى ەلىك، - ادامدار ىزگى تىلەكتى، مەيىربان ەدى عوي. ولار ولتىرۋگە ءتيىستى ەمەس ەدى عوي. بۇل قالاي؟" سوندا پەرىشتەلەر ايان بەرىپ: "ەي، سورلى ەلىك، سەن اعاتتىق جاساپ، ادام بالاسىمەن دوس بولدىڭ. ولاردىڭ ىزگى تىلەكتى، مەيىربان ەكەنى راس، بىراق سەنىڭ جارىق دۇنيەمەن قوش ايتىسۋىڭ ءۇشىن ءجۇز مەيىربان ادامنىڭ ىشىنەن ءبىر زۇلىمى بولسا، سول جەتىپ جاتىر ەمەس پە؟!" - دەگەن ەكەن. ەلىك ءوز ۇيىرىنە جەتىپ بارىپ جان تاپسىرىپتى. ولەر الدىندا: "ادامداردى ماڭدارىڭا جولاتپاڭدار. ۇيتكەنى ولاردىڭ ىشىندە ءبىر قانىشەر ءجۇر", - دەپ وسيەت قالدىرىپتى.

يانۋماكا وزىمەن ءوزى بولىپ، ويلانىپ وتىرادى دا، ەرتەگىنى نەگە ايتقانىن ءتۇسىندىرۋ ءۇشىن قورىتىندى جاسايدى. - بىزدەر سول ەلىك سەكىلدى اق ادامدارمەن دوس بولدىق. ال ولاردىڭ ىشىندەگى ءبىر زۇلىم ءبىزدىڭ تۇبىمىزگە جەتۋى مۇمكىن.

كەيدە يانۋماكا بالالاردى توپىرلاتىپ، قالىڭ اعاش اراسىنداعى ۇشار باسىنا جالعىز بانان وسكەن، بيىك توبەگە اكەلەتىن. توبەدەن كوز جەتەر جەردىڭ ءبارى ايقىن كورىنەدى. تاياعىنا سۇيەنىپ، ارەڭ كوتەرىلگەن يانۋماكا قۇمعا قيسايىپ، دەمىن الادى.

- بۇل، - دەيدى ەنتىگىپ وتىرىپ، - بۇرىن قاراۋىل توبە بول­عان. اناۋ جاسىل تاۋدى كوردىڭدەر مە؟ سونىڭ ەتەگىندە قاسيەتتى كول بار. بەس كۇندىك جەر. سول كولدىڭ جاعاسىندا وتە ەرتەدە كۇن اتتى ادام تۇرىپتى. قازىر كۇن قۇدىرەتتى كۇشكە اينال­عان. بىراق ادام بولىپ تۇرعان كەزدەگى سول ورىندا اراكۋ ءۇشىن قاسيەتتى ءبىر زات بار. ول - اڭ مەن بالىقتىڭ جانى. سۋ تارتىلىپ، اۋعا بالىق  تۇسپەگەن كەزدەردە، ەلىك باسقا جاققا اۋىپ، جەر ەسكىرگەن كەزدە اراكۋ تايپاسى شاپاعات تىلەپ، سوندا بارادى...

بۇدان كەيىن يانۋماكا ورمانداعى رۋحتار، و دۇنيەدەگى ءومىر تۋرالى اڭگىمەگە كوشەدى. كەش ءتۇسىپ، ىمىرت جابىلادى. ورمان القابى قاراۋىتىپ، كەنەت جوعارعى جاقتاعى اق ادامداردىڭ مەكەن-تۇراعى تۇسىنان قاز-قاتار جىلتىراعان عاجايىپ وتتار كورىنەدى. ولار جانعان وتقا ۇقسامايتىن، جۇلدىزدار سەكىلدى جىمىڭ قاققان، ەرەكشە ءبىر ساۋلەلى، سيقىر وتتار ەدى.

- توزاق وتتارى!.. - دەيدى يانۋماكا كۇبىرلەپ، - توزاق وتتارى جىمىڭدايدى... كورىپ تۇرسىڭدار ما؟.. توزاقتىڭ وتى!!! ا-ا-ا!!!

يانۋماكا كوزدەرى باقىرايىپ، قىرىلداعان قورقىنىشتى ۇنمەن: "انە، انە، انە!!!" دەپ قولىن شوشايتىپ، سۇرىنە-مۇرىنە تۇرا قاشادى. زارەلەرى ۇشقان بالالار دا تىم-تىراقاي جۇگىرىپ، لاشىقتارىنا جەتكەندە ءبىر-اق توقتايدى.

يانۋماكا شال سول ۇرەيدەن اقىرى ارىلا المادى. "ازانىڭ اقىرى" مەيرامىنان كەيىن، كوپ ۇزاماي جىڭدانىپ ءولدى. جان تاپسىرار الدىندا: "توزاق وتتارى جىمىڭدايدى", - دەپ ساندىراقتاپتى.

(جالعاسى بار)

«Abai.kz»