قاراشا ايىنىڭ 15-ءشى جۇلدىزىندا ەلىمىزدىڭ باس قالاسى استانا شاھارىنداعى ىرگەلى  وقۋ ورىنى ل.ن.گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىندە ءدىنتانۋشىلاردىڭ ءداستۇرلى قۇرىلتايى - قازاقستان ءدىنتانۋشىلارىنىڭ ەكىنشى فورۋمى بولىپ ءوتتى.

2011 جىلى اتالعان ۋنيۆەرسيتەتتە وتكىزىلگەن ءبىرىنشى فورۋم العاش رەت ءدىنتانۋشىلاردىڭ باسىن قوسىپ، ءدىن سالاسىنداعى ماسەلەلەردى زەرتتەيتىن وتاندىق ءدىنتانۋشىلاردىڭ عىلىمي قاۋىمداستىعىن بىرىكتىرۋدى، ءدىن مەن قوعامنىڭ ءوزارا ارەكەتتەسۋىن تەرەڭ زەرتتەۋگە باعىتتالعان پىكىر الماسۋ الاڭىن قالىپتاستىرۋدى جانە مەملەكەتتىك-كونفەسسياارالىق قارىم-قاتىناستاردىڭ زاڭنامالىق رەتتەۋ جولدارىن انىقتاۋدى ماقسات ەتكەن بولاتىن.

اراعا ءبىر جىل سالىپ وتكىزىلىپ وتىرعان فورۋم ولشەمىمەن ءدىن جانە ءدىني ماسەلەلەرگە قاتىستى ءىس-شارالارعا قىسقاشا شولۋ جاسار بولساق، قازاقستان ءدىنتانۋشىلارىنىڭ ءبىرىنشى فورۋمىندا تۇساۋى كەسىلگەن قازاقستاننىڭ ءدىنتانۋشىلار كونگرەسى جۇمىس ىستەي باستاعانىن ايتۋ قاجەت. قازاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنت سەناتىنىڭ دەپۋتاتى عاريفوللا ەسىم جەتەكشىلىك ەتەتىن كونگرەسكە قوعامنىڭ ءدىني مۇددەلەرىن قورعاۋ مەن ەلدەگى ءدىني احۋالعا تالداۋ جاساۋ مىندەتتەرى جۇكتەلدى.

قاراشا ايىنىڭ 15-ءشى جۇلدىزىندا ەلىمىزدىڭ باس قالاسى استانا شاھارىنداعى ىرگەلى  وقۋ ورىنى ل.ن.گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىندە ءدىنتانۋشىلاردىڭ ءداستۇرلى قۇرىلتايى - قازاقستان ءدىنتانۋشىلارىنىڭ ەكىنشى فورۋمى بولىپ ءوتتى.

2011 جىلى اتالعان ۋنيۆەرسيتەتتە وتكىزىلگەن ءبىرىنشى فورۋم العاش رەت ءدىنتانۋشىلاردىڭ باسىن قوسىپ، ءدىن سالاسىنداعى ماسەلەلەردى زەرتتەيتىن وتاندىق ءدىنتانۋشىلاردىڭ عىلىمي قاۋىمداستىعىن بىرىكتىرۋدى، ءدىن مەن قوعامنىڭ ءوزارا ارەكەتتەسۋىن تەرەڭ زەرتتەۋگە باعىتتالعان پىكىر الماسۋ الاڭىن قالىپتاستىرۋدى جانە مەملەكەتتىك-كونفەسسياارالىق قارىم-قاتىناستاردىڭ زاڭنامالىق رەتتەۋ جولدارىن انىقتاۋدى ماقسات ەتكەن بولاتىن.

اراعا ءبىر جىل سالىپ وتكىزىلىپ وتىرعان فورۋم ولشەمىمەن ءدىن جانە ءدىني ماسەلەلەرگە قاتىستى ءىس-شارالارعا قىسقاشا شولۋ جاسار بولساق، قازاقستان ءدىنتانۋشىلارىنىڭ ءبىرىنشى فورۋمىندا تۇساۋى كەسىلگەن قازاقستاننىڭ ءدىنتانۋشىلار كونگرەسى جۇمىس ىستەي باستاعانىن ايتۋ قاجەت. قازاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنت سەناتىنىڭ دەپۋتاتى عاريفوللا ەسىم جەتەكشىلىك ەتەتىن كونگرەسكە قوعامنىڭ ءدىني مۇددەلەرىن قورعاۋ مەن ەلدەگى ءدىني احۋالعا تالداۋ جاساۋ مىندەتتەرى جۇكتەلدى.

ەلىمىزدە 2011 جىلدىڭ 11-ءشى قازانىندا بەكىگەن «ءدىني قىزمەت جانە ءدىني بىرلەستىكتەر تۋرالى» زاڭنىڭ قابىلدانىپ جۇمىس ىستەي باستاعانىنا ءبىر جىلدان استى. قابىلدانعان جاڭا زاڭ باقىلاۋسىز ميسسيونەرلىك قىزمەت پەن پسەۆدودىني ۇيىمداردىڭ زاڭعا قايشى ارەكەتتەرىنىڭ الدىن الۋ سياقتى ءوز ماقساتتارى مەن مىندەتتەرىنە ساي قىزمەت ەتىپ، قوعام تۇراقتىلىعىن قامتاماسىز ەتۋدە. اتالعان زاڭ بويىنشا، ءدىني بىرلەستىكتەردى تىركەۋ جانە قايتا تىركەۋ جۇمىستارى قولعا الىنىپ، بيىل 25-ءشى قازاندا ءوز مارەسىنە جەتتى. 2011 جىلدىڭ 1-ءشى قاڭتارىنداعى مالىمەت بويىنشا  قازاقستان اۋماعىندا قىزمەت ەتكەن 4551 ءدىني بىرلەستىك، تىركەۋ ناتيجەسىندە 3088-گە قىسقاردى. سونىمەن قاتار، كوپتەگەن ءدىني قاۋىمداستىقتاردىڭ كونفەسسيالىق سيپاتى انىقتالىپ، قازاقستان بويىنشا تىركەۋگە دەيىن 47 سانالاتىن كونفەسسيا سانى 17 بولىپ ناقتىلاندى.

جالپىلاي العاندا، جىل باسىنان بەرىدە تالاي يگى ىستەر اتقارىلدى دەسەك ارتىق ەمەس. ايتالىق، 2012 جىلدىڭ 30-31 مامىرى ارالىعىندا «بەيبىتشىلىك پەن كەلىسىم ادامزات تاڭداۋى» تاقىرىبىندا الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر ليدەرلەرىنىڭ IV سەزىنىڭ وتكەنى بەلگىلى. سەز جۇمىسى قۇرامىنا الەمنىڭ جەتەكشى كونفەسسيالارىنىڭ وكىلدەرى ەنگەن ءدىن جەتەكشىلەرى كەڭەسىنىڭ العاشقى وتىرىسىمەن باستالدى. سەزدە قازاقستان پرەزيدەنتى الەمدىك ءوزارا قاتىناستاردىڭ جاڭا فورماتى - «G-GLOBAL» جوباسىن ۇسىندى.

ءبىر جىل ارالىعىندا ءۇش ءزاۋلىم عيباداتحانا بوي كوتەردى. اعىمداعى جىلى 6-شى شىلدەدە استانادا قازاقستان پرەزيدەنتى ن.ءا. نازارباەۆتىڭ قاتىسۋىمەن «ازىرەت سۇلتان» مەشىتىنىڭ اشىلۋ سالتاناتى ءوتتى. 22-ءشى تامىزدا  وسكەمەن قالاسىندا قازاقستان بويىنشا ۇلكەندىگى جاعىنان ءۇشىنشى ورىندى يەمدەنەتىن مەشىت اشىلىپ، مۇسىلماندار يگىلىگىنە ۇسىنىلدى. قاراعاندى قالاسىندا 9-شى قىركۇيەكتەن ورتالىق ازيا كولەمىندە ەڭ ۇلكەن سانالاتىن كاتوليك سوبورى  جۇمىس ىستەي باستادى.

بيىل قاراشا ايىندا قازاقستاننىڭ يسلام ىنتىماقتاستىعى ۇيىمى سىرتقى ىستەر مينيسترلەرىنىڭ 38-ءشى كەڭەسىندەگى توراعالىعى اياقتالاتىن بولادى.

ءبىر جىلدىق مەرزىم قازاقستاننىڭ ءدىني احۋالىنداعى تۇراقتىعىن ساقتاپ، نىعايتۋ جانە مەملەكەت مارتەبەسىن الەمدىك دەڭگەيدە اسقاقتاتاتىن ءىس-شارالارمەن قاتار، ەلدەگى بولىپ وتكەن كەلەڭسىز ۋاقيعالار مەن وزگەرىستەرگە دە تولى بولدى. XXI عاسىردا كوپتەگەن ەلدەر بەتپە-بەت كەلگەن لاڭكەستىك پەن ءدىني ەكسترەميزم سىندى بىرقاتار جاڭا قاۋىپ-قاتەرلەر وكىنىشكە قاراي،  قازاقستاندا دا ورىن الدى. وتكەن جىلى ەلىمىزدە بىرنەشە لاڭكەستىك ارەكەتتەردىڭ بولىپ وتكەنى بارشامىزعا ايان. قۇزىرەتتى ورگانداردىڭ مالىمەتتەرى بويىنشا، بىرقاتار لاڭكەستىك ارەكەتتەردىڭ ارتىندا يسلامدىق راديكالدىق توپتار تۇرعانىندىعى انىقتالدى. قوعامدا ءدىني ەكسترەميزم ماسەلەسىنىڭ وزەكتىلىگى ارتۋدا. ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنشە، قازاقستانداعى ءدىني احۋال 2011 جىلدىڭ سوڭىمەن سالىستىرعاندا جاقسارعان، الايدا داعدارىس الدىندا دەپ باعالانىپ وتىر.

جاھاندىق دەڭگەيدەگى ءدىني احۋال دا تۇراقتىلىعىمەن ەرەكشەلەنبەدى،  كۋۆەيت، يوردانيا، ومان، الجير، كاتار سەكىلدى اراب ەلدەرىنىڭ جەتەكشىلەرى بىرىنەن سوڭ ءبىرى جەكە رەفورمالارىن جۇرگىزگەن بولسا، مىسىر، ليۆيا، تۋنيستە بيلىك باسىنداعى ۇكىمەت قۇلاپ، راديكالدىق يسلاميستەردىڭ ۇستانىمدارى كۇشەيگەندىگى بايقالدى.

وسى سەبەپتەرگە بايلانىستى ۇستىمىزدەگى جىلدىڭ 15-ءشى قاراشاسىندا وتكزىلگەن ءدىنتانۋشىلاردىڭ ەكىنشى قۇرىلتايى  ۋاقىت تالابىنا ساي ءدىني ەكسترەميزمنىڭ الدىن-الۋ تاقىرىپناماسىنا ارنالدى.

ەكىنشى فورۋمنىڭ نەگىزگى ماقساتى - ءدىنتانۋشىلار مەن تەولوگتاردىڭ وتاندىق عىلىمي قاۋىمداستىعىن ەكسترەميزم مەن لاڭكەستىككە قارسى ءتيىمدى الدىن الۋ شارالارىن بىرلەسە وتىرىپ دايىنداۋعا جۇمىلدىرۋ، ەكسترەميزم مەن لاڭكەستىكتىڭ الدىن الۋ جۇمىستارىنىڭ نەگىزگى فاكتورى رەتىندە تەولوگيالىق جانە دىنتانۋلىق ءبىلىم بەرۋدىڭ ساپاسىن كوتەرۋدىڭ جاڭاشىل جولدارىن ايقىنداۋ، لاڭكەستىك پەن ەكسترەميستىك يدەولوگيا مەن ۇندەۋلەرگە قارسى قاعيداتتار مەن وزگە دە تۇجىرىمدامالىق نەگىزدەردى دايىنداۋدا عىلىمي تاسىلدەردى قالىپتاستىرۋ، ءدىني ەكسترەميزمنىڭ الدىن الۋداعى ازاماتتىق قوعامداعى الەۋمەتتىك ينستيتۋتتاردىڭ ورنىن جانە اتقاراتىن قىزمەتىن انىقتاۋ، سونىمەن بىرگە راديكاليزم، ءدىني ەكسترەميزم يدەيالارىنان ساقتاندىرۋدا ءداستۇرلى يسلامنىڭ تاريحي ماڭىزىن، ءرولى مەن ورنىن ايقىنداۋ سانالدى.

قازاقستان ءدىنتانۋشىلارىنىڭ ەكىنشى فورۋمىنا بەلگىلى قازاقستاندىق ءدىنتانۋشى-عالىمدار، تەولوگتارمەن قاتار مەملەكەتتىك ورگان وكىلدەرى، قازاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنتى دەپۋتاتتارى، ورتا ءبىلىم بەرۋ مەكەمەلەرىنىڭ «ءدىنتانۋ نەگىزدەرى» ءپانىنىڭ ۇستازدارى، «ءدىنتانۋ» ماماندىعىنىڭ ستۋدەنتتەرى مەن ماگيسترانتتارى، ءدىني بىرلەستىكتەر مەن قوعامدىق ۇيىمدار باسشىلارى، بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ وكىلدەرىنەن تۇراتىن جالپى سانى 400-دەن اسا ادام قاتىناستى.

فورۋم شەڭبەرىندە ءدىني بىرلەستىكتەر وكىلدەرىنەن قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسىنىڭ اپپارات باسشىسى ب.مىرزاەۆ، قازاقستانداعى پراۆوسلاۆيەلىك شىركەۋىنىڭ سينود ىستەرىن باسقارۋشى قاسكەلەڭدىك ەپيسكوپ گەننادي، استانا قالاسىنىڭ باس ءراۆۆينى شمۋەل كارناۋح، قازاقستانداعى ەۆانگەليا-ليۋتەراندىق شىركەۋىنىڭ باسشىسى يۋ.نوۆگورودوۆ، قازاقستانداعى ارمياندىق اپوستولدىك «سۋرب حاچ» شىركەۋىنىڭ باسشىسى نەرسە سارگسيان، الماتى قالاسىنداعى ۆون-بۋدديستەر ءدىني بىرلەستىگىنىڭ باسشىسى ل.پالاگينالار قاتىسقان ءباسپاسوز كونفەرەنتسياسى ۇيىمداستىرىلدى.

قازاقستان ءدىنتانۋشىلارىنىڭ ەكىنشى فورۋمى تاقىرىپتىق باعىتتاعى 4 سەكتسياعا ءبولىنىپ جۇمىس ىستەدى. «ءدىني ساۋاتتىلىق - قوعام قاۋىپسىزدىگىنىڭ كەپىلى» 1-ءشى سەكتسيا جۇمىسىندا تەولوگيالىق جانە دىنتانۋلىق ءبىلىم بەرۋدىڭ ساپاسىن كوتەرۋ، ونىڭ اياسىن كەڭىتۋ، جاستاردىڭ قۇقىقتىق ءدىني سالاداعى  ساۋاتتىلىعىن ارتتىرۋ ماسەلەلەرى باعىتىندا وربىسە، «ءدىني ەكترەميزمنىڭ الدىن الۋداعى قوعامدىق ينستيتۋتتاردىڭ ءرولى» اتتى 2-ءشى سەكتسيا وتىرىسىندا ءدىني ەكسترەميزمنىڭ الدىن الۋداعى قوعامدىق ينستيتۋتتار مەن جاستار ۇيىمدارىنىڭ ورنى مەن ماڭىزدىلىعى ماسەلەلەرى تالقىلاندى.

«قازاقستانداعى ءدىني ەكسترەميزمنىڭ الدىن الۋداعى ءداستۇرلى يسلامنىڭ ءرولى» 3-ءشى سەكتسياسىنا قاتىسۋشىلار ءوز باياندامالارىندا  قازاقستان ءۇشىن ءداستۇرلى سۇننيتتىك يسلامنىڭ حانافي مازحابىنىڭ ۇستانىمدارىن ناسيحاتتاۋدا يسلامنىڭ حالىقتىڭ تاريحي وتكەن كەزەڭى مەن ۇلتتىق سالت-داستۇرلەرىمەن ساباقتاستىق، وتانسۇيگىشتىك پەن ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك قاعيدالارىنا قۇرمەت يدەيالارىن ۇيلەستىرە ناسيحاتتاۋ ماڭىزدىلىعىنا توقتالدى.

«كەڭەس بەرۋ جانە ساۋىقتىرۋ ورتالىقتارىنىڭ ءدىني دەسترۋكتيۆتى اعىمداردىڭ قوعامداعى ىقپالدارىنىڭ الدىن الۋداعى ءرولى»  4-ءشى سەكتسياسىنداعى بايانداماشىلار سوڭعى ۋاقىتتا ءداستۇرلى ەمەس يسلامدىق باعىتتاعى ءدىني بىرلەستىكتەر مەن ساەنتولوگتاردىڭ ميسسيونەرلىك جۇمىستارىنىڭ بەلسەندىلىگىنىڭ ارتىپ وتىرعاندىعىن اتاپ ءوتتى.

سونىمەن قاتار، فورۋمعا قاتىسۋشىلار وزدەرىنىڭ باياندامالارىندا قازاقستاننىڭ كونفەسسياارالىق ۇنقاتىسۋ سالاسىنداعى جەتىستىكتەرىنە توقتالدى، ەلدەگى بىرىگۋ مەن تۇراقتىلىققا ىقپالداساتىن قازاقستاندىق قوعامنىڭ ءوزارا ارەكەتتەستىگىنە جەتۋدىڭ جاڭا ءتيىمدى جولدارى مەن شارتتارىن قاراستىرۋ جونىندە ءوز ۇسىنىستارىن ورتاعا سالدى.

فورۋمنىڭ قورىتىندى پلەنارلىق وتىرىسىندا قازاقستان ءدىنتانۋشىلارى ەكىنشى فورۋمىنىڭ قارارى قابىلداندى. فورۋمعا قاتىسۋشىلاردىڭ تولىق قولداۋىمەن ساەنتولوگيانى ءدىني بىرلەستىك رەتىندە تانىلماۋى جونىندەگى ۇسىنىستى ەكىنشى فورۋم قارارىنا ەنگىزۋ كەرەك دەپ شەشىلدى. سونداي-اق تەرىس پيعىلدى اعىمداردان زارداپ شەككەن ورتالىقتار مەن ءدىني بىرلەستىك جەتەكشىلەرى جانە ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدار دەسترۋكتيۆتى اعىمدارعا قارسى بىرىگىپ جۇمىس جاساۋدى ۇيعاردى.

فورۋم جۇمىسىن قورىتىندىلاي وتىرىپ، ءدىن ىستەرى اگەنتتىگىنىڭ توراعاسى ق.لاما شاريف فورۋمعا قاتىسۋشىلارعا العىسىن بىلدىرە وتىرىپ، ەلىمىزگە تۇراقتىلىق، حالقىمىزعا اماندىق تىلەگىن ءبىلدىردى.

داستۇرگە اينالعان ءدىنتانۋشىلاردىڭ كەلەسى قۇرىلتايلارىندا باس قوسقانشا ءازىز ەلىمىز امان، قادىرلى جۇرتىمىز تىنىش بولسىن دەگىمىز كەلەدى!

م.م. ابىشەۆا

مادەنيەتتەر مەن دىندەردىڭ حالىقارالىق ورتالىعى،

حالىقارالىق ىنتىماقتاستىق ءبولىمىنىڭ باستىعى

«Abai.kz»