تۇركيا قازاقتارى ءبىر مەكتەپكە زار بولىپ وتىر
تۇركيادا قازىر جالپى سانى 10-15 مىڭنان استام (كەي دەرەكتەردە 20 مىڭ دەلىنەدى) قازاق تۇراتىنىن ەسكەرىپ، ونداعى جاستاردىڭ قاسيەتتى وتانى - قازاقستانمەن رۋحاني بايلانىسىن نىعايتىپ، ءتىلىن، ءدىلىن ۇمىتپاۋى ءۇشىن قازاق مەكتەبىن اشساق، نۇر ۇستىنە نۇر بولار ەدى. مۇنىڭ قازاق مۇددەسى تۇرعىسىنان ماڭىزى زور ەكەنى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى. ويتكەنى تۇركياداعى قازاقتاردىڭ كەيىنگى جاستارى ءتىلىن ۇمىتىپ بارادى. ال ءتىلدى ۇمىتقان ۇرپاقتىڭ ءدىلى دە وزگەنىڭ كەيپىن ءسىڭىرىپ، وزگەرە بەرەتىنىنە تاريحتا مىسال جەتەرلىك.
سوندىقتان 20 ميلليوندىق مەجەگە جەتە الماي جاتقانىمىزدا، ءار قازاق، مەيلى ول قازاقستاندا، مەيلى شەتەلدە تۇرسىن، ءبىز ءۇشىن كوزدىڭ قاراشىعىنداي قورعايتىن جالعىزىمىزداي ەكەنىن ەسكەرۋ - مەملەكەتىمىزدىڭ ماڭىزدى مىندەتتەرىنىڭ ءبىرى. ءبىز باۋىرلاس تۇركياداعى قازاق دياسپوراسى ءۇشىن قازاق مەكتەبىن اشۋدىڭ مۇمكىندىكتەرى قاراستىرىلىپ جاتىر ما ەكەن دەگەن ساۋالىمىزدى قر ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنە جولداعان ەدىك. سونداعى ساۋالىمىزدىڭ ۇزىن-ىرعاسى مىناۋ:
1. تۇركياداعى قازاقتار ءۇشىن مەكتەپ اشۋ ماسەلەسى مينيسترلىكتىڭ جوسپارىندا بار ما؟ جوسپاردا بولسا، قاشان ىسكە اسۋى مۇمكىن؟
2. قازاقستانداعى قازاق-تۇرىك ليتسەيىنىڭ دەڭگەيىندەي بولماسا دا، ىستامبۇلدا نەمەسە ءتۇركيانىڭ قازاقتار كوپ شوعىرلانعان اۋدانىندا باستاۋىش نەمەسە (كەشكى مەكتەپ) ۇيىمداستىرۋعا قانداي كەدەرگىلەر بار؟ بۇل ماسەلە زەرتتەلگەن بە؟
تۇركيادا قازىر جالپى سانى 10-15 مىڭنان استام (كەي دەرەكتەردە 20 مىڭ دەلىنەدى) قازاق تۇراتىنىن ەسكەرىپ، ونداعى جاستاردىڭ قاسيەتتى وتانى - قازاقستانمەن رۋحاني بايلانىسىن نىعايتىپ، ءتىلىن، ءدىلىن ۇمىتپاۋى ءۇشىن قازاق مەكتەبىن اشساق، نۇر ۇستىنە نۇر بولار ەدى. مۇنىڭ قازاق مۇددەسى تۇرعىسىنان ماڭىزى زور ەكەنى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى. ويتكەنى تۇركياداعى قازاقتاردىڭ كەيىنگى جاستارى ءتىلىن ۇمىتىپ بارادى. ال ءتىلدى ۇمىتقان ۇرپاقتىڭ ءدىلى دە وزگەنىڭ كەيپىن ءسىڭىرىپ، وزگەرە بەرەتىنىنە تاريحتا مىسال جەتەرلىك.
سوندىقتان 20 ميلليوندىق مەجەگە جەتە الماي جاتقانىمىزدا، ءار قازاق، مەيلى ول قازاقستاندا، مەيلى شەتەلدە تۇرسىن، ءبىز ءۇشىن كوزدىڭ قاراشىعىنداي قورعايتىن جالعىزىمىزداي ەكەنىن ەسكەرۋ - مەملەكەتىمىزدىڭ ماڭىزدى مىندەتتەرىنىڭ ءبىرى. ءبىز باۋىرلاس تۇركياداعى قازاق دياسپوراسى ءۇشىن قازاق مەكتەبىن اشۋدىڭ مۇمكىندىكتەرى قاراستىرىلىپ جاتىر ما ەكەن دەگەن ساۋالىمىزدى قر ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنە جولداعان ەدىك. سونداعى ساۋالىمىزدىڭ ۇزىن-ىرعاسى مىناۋ:
1. تۇركياداعى قازاقتار ءۇشىن مەكتەپ اشۋ ماسەلەسى مينيسترلىكتىڭ جوسپارىندا بار ما؟ جوسپاردا بولسا، قاشان ىسكە اسۋى مۇمكىن؟
2. قازاقستانداعى قازاق-تۇرىك ليتسەيىنىڭ دەڭگەيىندەي بولماسا دا، ىستامبۇلدا نەمەسە ءتۇركيانىڭ قازاقتار كوپ شوعىرلانعان اۋدانىندا باستاۋىش نەمەسە (كەشكى مەكتەپ) ۇيىمداستىرۋعا قانداي كەدەرگىلەر بار؟ بۇل ماسەلە زەرتتەلگەن بە؟
جاۋابىن دا كوپ ۇزاتپاي الدىق. بىردەن ايتايىق، ءا دەگەندە قاتتى قۋاندىق، بىراق ارتىنشا سۋ سەپكەندەي باسىلدىق. نەگە دەيسىز بە؟ سەبەبى ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ مەكتەپكە دەيىنگى جانە ورتا ءبىلىم دەپارتامەنتىنىڭ بىزگە بەرگەن 02-3/938 ءنومىرلى جاۋاپ حاتىندا: «...ىستامبۇلدا اباي اتىنداعى قازاق (قارايتىپ كورسەتكەن -اۆتور) مەكتەبى بار» - دەپتى. مىنە، كەرەمەت! ءبىر جاعىنان قۋانىپ، ەكىنشى جاعىنان تۇركيادا ءبۇتىن ءبىر قازاق مەكتەبى بارىن قالاي بىلمەگەنبىز دەپ ۇيالدىق، شىنىن ايتساق.
«تامىرى تەرەڭدە جاتقان ءتۇبى ءبىر تەكتەس تۇركيا ەلىندە تۇراتىن قازاقتار دوستىق پەن تاتۋلىقتا ءومىر ءسۇرىپ كەلەدى. قازىرگى تاڭدا وتانداستارىمىزدىڭ نەگىزگى بولىگى ءمارمار تەڭىزىنىڭ جاعاسىندا يزمير پروۆينتسياسىندا، انكارا قالاسىنا جانە ىستامبۇل قالاسىنىڭ «زەيتۇنبۋرنۋ» اۋدانىندا شوعىرلانعان.
ال قازاق تىلىندە ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتەر جايىندا ايتار بولساق، ىستامبۇل قالاسىندا اباي اتىنداعى قازاق مەكتەبى بار. 2003 جىلى ءساۋىر ايىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتى ن.ءا.نازارباەۆ ارنايى بارىپ اتالعان مەكتەپتىڭ تۇساۋىن كەسكەن بولاتىن. قازىرگى تاڭدا بۇل مەكتەپتە 1800 بالا ءبىلىم الۋدا»، - دەلىنگەن رەسمي جاۋاپتا. ءبىزدىڭ قۋانىشىمىز دا وسى تۇستى وقىعاندا باسىلدى. بۇل مەكتەپ ءتىپتى دە قازاق مەكتەبى ەمەس ەدى. راس، ۇلتىمىزدىڭ ۇلى كەمەڭگەرى ابايدىڭ ەسىمى بەرىلگەن. مەكتەپ جاڭادان سالىنىپ، اشىلعان كەزدە ەلباسىمىزدىڭ ارنايى بارىپ تۇساۋىن كەسكەنى دە راس. بىراق ول - تۇرىك ورتا مەكتەبى. ارنايى اشىلعان قازاق سىنىپتارى دا جوق. مۇنى بىزگە سول مەكتەپكە اباي ەسىمىن بەرۋگە مۇرىندىق بولعان پروفەسسور ابدىۋاقاپ قارا دا قۋاتتادى. ابدىۋاقاپ مىرزانىڭ ايتۋىنشا، ءبۇتىن قازاق مەكتەبىن اشۋعا بالا سانى جەتپەيدى. ول كىسىدەن وسى تۇركياداعى اباي اتىنداعى مەكتەپ جايلى سۇراعىمىزعا: «قازاق سىنىبى جوق. ال مەكتەپ اشۋ قيىن، ويتكەنى قازاقتىڭ سانى جەتپەي تۇر مەكتەپتى تولتىرۋعا. ونىڭ ۇستىنە، ءۇلكەن قالادا شاشىراڭقى ورنالاسقان»، - دەگەن جاۋاپ الدىق.
اتالعان مەكتەپتىڭ وزىنە تىكە حابارلاسا الماساق تا، وندا قازاق سىنىبى جوق ەكەنىن باسقا دا بەيرەسمي دەرەك كوزدەرى راستاپ وتىر. سوندا ەلىمىزدىڭ ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ مەكتەپكە دەيىنگى جانە ورتا ءبىلىم دەپارتامەنتى ماسەلەنىڭ انىق-قانىعىن بىلمەستەن، اباي اتىنداعى قازاق مەكتەبى دەپ جاڭىلىپ جازىپ وتىرعانى ما؟ الدە اباي اتىندا بولعاسىن، قازاق مەكتەبى بولار دەپ توپشىلاي سالعانى ما؟
بۇدان ءارى مينيسترلىكتىڭ جاۋابىندا تۇركيانىڭ جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ تۇركىتىلدەس فيلولوگيا فاكۋلتەتتەرىندە قازاق ءتىلى كۋرستارى، تۇركياداعى «قازاقستان قورى» ورتالىعى قازاق ءتىلى كۋرستارىن ۇيىمداستىراتىنى، مەكتەپتەردە سۇرانىس نەگىزىندە قازاق ءتىلى كۋرستارى جۇرگىزىلەتىنى ايتىلىپتى. بۇل ەندى باسقا اڭگىمە. ءبىزدىڭ بىلمەك بولعانىمىز، ەكى ەلدىڭ ءبىلىم مينيسترلىكتەرى اراسىنداعى ىنتىماقتاستىق نەگىزىندە اشىلاتىن تولىققاندى مەكتەپ جايى ەدى. بىزدىڭشە، بۇل ماسەلەگە العىشارتتار دا جوق ەمەس. قازاقستان تاۋەلسىزدىگىن العاننان بەرگى ۋاقىتتا تۇركيا مەملەكەتىمەن ءوزارا ءتيىمدى قارىم-قاتىناس ءارتۇرلى سالادا قارقىندى دامىپ كەلەدى. اسىرەسە ءبىلىم سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىعىمىزدى ەرەكشە اتاۋعا بولادى. بۇعان مىسال رەتىندە ەلىمىزدە كوپتەپ اشىلعان قازاق-تۇرىك ليتسەيلەرىن ايتساق تا جەتكىلىكتى. ال ەل تاۋەلسىزدىگىنىڭ 20 جىلى ىشىندە قازاقستاننىڭ دا ءبىلىم بەرۋ ءىسى ايتارلىقتاي دامىپ، جاقسى جەتىستىكتەرگە جەتە باستاعانى بەلگىلى. قارجىلىق مۇمكىندىكتەرىمىز دە ءوستى. مەكتەپ اشۋ مۇمكىن بولماسا دا، قازاق سىنىپتارىن اشۋعا ءالىمىز كەلمەي مە؟ بۇعان باۋىرلاس تۇركيا تاراپى ءۇزىلدى-كەسىلدى قارسى بولا قويماس. اسىرەسە تۇركى كەڭەسى مەملەكەتارالىق ىنتىماقتاستىق ۇيىمىن قۇرىپ، ءتۇبى ءبىر تۇركىلىككە ۇمتىلىپ جاتقانىمىزدا ءبىلىم بەرۋدەن باستالاتىن مۇنداي يگىلىكتى ىستەردى جۇزەگە اسىرۋعا بولاتىن سەكىلدى. تەك كەلىسىپ، كەتىگىن تابا بىلۋدە. ول ءۇشىن ءبىرىنشى كەزەكتە نيەت كەرەك، سوسىن قايرات قىلۋ قاجەت. مەملەكەتتىك دەڭگەيدە.
ر.S.
ىستامبۇلدا ءبىر مەكتەپكە اباي ەسىمىنىڭ بەرىلۋى ءۇلكەن ءىلتيپات، ارينە. ەندى سول مەكتەپتىڭ ىشىنەن قازاق سىنىپتارى اشىلسا، قازاق ءۇشىن زور قۇرمەت سول بولار ەدى.
«الاش ايناسى» گازەتى
