بۇل وقيعا ەلىمىزدىڭ ازاتتىعىنا قول جەتكىزگەن 1991 جىلدىڭ 16 جەلتوقسانىنان تۋرا 69 كۇن وتكەندە بايقوڭىر عارىش ايلاعىندا ورىن العان ەدى. وسى وقيعانىڭ باسى-قاسىندا جۇرگەن جامبىلدىق جاۋىنگەر ساعادىلدا ۇسىباليەۆ 1970 جىلى ومىرگە كەلدى. وبلىسىمىزبەن اتتاس اۋداننىڭ «قىزىل وكتيابر» ۇجىمشارىنىڭ تۋماسى. ول 1986 جىلى مەكتەپ بىتىرە سالىسىمەن الماتى اۋىل شارۋاشىلىعى ينستيتۋتىنىڭ ەكونوميكا فاكۋلتەتىنە سىناق تاپسىرادى. الايدا الگەبرا پانىنەن ءسۇرىندى. قالايدا جوعارى وقۋ ورنىنا ءتۇسۋدى ارمانداعان بوزبالا ىلە-شالا قۇجاتتارىن الماتىداعى پوليتەحنيكالىق ينستيتۋتتىڭ دايىندىق كۋرسىنا تاپسىرادى.

ول كۋرستا وقىپ جۇرگەندە جەلتوقسان وقيعاسىنىڭ كۋاگەرى بولدى. اۋىلدان قالاعا كەلگەن جاسى ون التىدان جاڭا عانا اسقان ساعادىلدا بۇل كۇندەرى بالەندەي بەلسەندىلىك تانىتقان جوق. ءوزى ءومىر ءسۇرىپ جاتقان سوۆەت ەلىندە، ونىڭ ىشىندە موماقان قازاق اراسىندا مۇنداي دۇربەلەڭ تۋاتىنى ءۇش ۇيىقتاسا تۇسىنە كىرمەگەن. وقۋدان شىعىپ كەتەم بە دەپ قورىققانى راس. دەگەنمەن شيرەك عاسىر بويى ۇزدىكسىز ەل تىزگىنىن ۇستاپ كەلگەن، كىشكەنە كەزىنەن ءپىر تۇتاتىن دىنمۇحامەد قوناەۆتى تابان استىنان قىزمەتىنەن الىپ، ورنىنا اتى-ءجونى بەلگىسىز بىرەۋدى اكەلىپ وتىرعىزعانى جايلى توسىن وقيعا ەستىگەن ەلدىڭ اشۋ-ىزاسىن، نارازىلىعىن تۋعىزدى. ساعادىلدا سول توپتى قولداۋشىلاردىڭ قاتارىندا بولدى. وڭ مەن سولىن تولىق اجىراتپاعان جاس جۇلقىنىپ توپتىڭ الدىنا شىققان جوق. ساعادىلدا سوعان قاراماستان جەلتوقسان وقيعاسىنىڭ زاردابىن شەكتى. قالايشا دەيسىز؟! كەلەر جازدا دايىندىق كۋرسىن ءتامامداپ، سىناقتى وتە جوعارى باعامەن تاپسىرعان بوزبالاعا تاۋ-كەن فاكۋلتەتىنىڭ دەكانى، ءوزىمىزدىڭ قاراكوز قازاقتىڭ بالاسى بەت-اۋزى شىمىرىكپەستەن: – سەن كونكۋرستان وتپەيسىڭ. وڭتۇستىك وبلىستاردىڭ وكىلدەرىنە شەكتەۋ قويىلعان. تەز قۇجاتتارىڭدى ال دا، قاراتاۋداعى «پوليتەحتىڭ» فيليالىنا تاپسىر. اۋىلدان شىققان «قازاقبايلارعا» سول دا جەتەدى، – دەپ جۇزىندەگى كەكەسىندى جاسىرماي، كەسىمدى ءسوزىن ايتتى. ۇنجىرعاسى تۇسكەن ساعادىلدا امال جوق قاراتاۋداعى فيليالعا ورالىپ، تاۋ-كەن سالاسىن ەلەكترلەندىرۋ مەن اۆتوماتيكا فاكۋلتەتىنە قابىلداندى. ءۇش جىل سوندا وقىعاننان كەيىن جاس جىگىت 1990 جىلدىڭ 17 جەلتوقسانىندا ارميا قاتارىنا شاقىرىلدى. انكەتالىق مالىمەتتەرىنە كوز سالعان بولىمشە كومانديرلەرى، بەس مينۋتسىز جوعارى ءبىلىمدى، ماماندىعى ەلەكترمەن تىكەلەي ساباقتاس بولاشاق ينجەنەردى №20 الاڭقايداعى اسپالى كران ءماشينيسى ماماندىعىن مەڭگەرەتىن التى ايلىق كۋرسقا جىبەرەدى. سيرەك ماماندىق تىزگىندەگەن ساعادىلدا اسكەر قىزمەتىندە جۇرگەندە اسا قينالعان جوق. جەكە باسى اسكەري شەندىلەر تاراپىنان قىسىم دا كورمەدى. اتاقتى عارىش ايلاعىنا تاپ بولعان جاۋىنگەر جان-جاعىنا تامسانا، تاڭىرقاي قارايدى. انا تۇرعان №110 الاڭقاي «ەنەرگيا-بۋران» ۇشىراتىن ورىن. « № 113 الاڭقاي دا  ۇشىرعىش راكەتالار مەن قوندىرعىلاردى قۇراستىراتىن بيىكتىگى 12 قابات ءۇيدىڭ دەڭگەيىنە جەتەتىن جابىق انگار بار» – دەيدى بىلەتىندەر. ونىڭ قاسىندا ينجەنەر-كونسترۋكتورلار مەن تەحنيك-قىزمەتكەرلەرگە ارنالعان قالاشىق ورىن تەپكەن. عارىش ساپارىنا اتتانۋعا ءازىر كەزەكتى قوندىرعى سەگىز قاتار رەلستى جولمەن ۇشىرۋ الاڭىنا جەتكىزىلەدى. №9 الاڭقاي تاعى سولاي جالعاسىپ جاتىر... الماتىداعى ايگىلى جەلتوقسان وقيعاسىنان كەيىن بايقوڭىرداعى اسكەري ءبولىمنىڭ روتا، ۆزۆود كومانديرلەرىنەن باستاپ، كىشىگىرىم سەرجانتتارىنا دەيىن قازاقتارعا «ۇلتشىلسىڭدار» دەپ قوقاڭداي باستادى. 1991 جىلعى 16 جەلتوقساندا قازاقستان الدىندا عانا ىرگەسى شايقالىپ، ءبىرجولاتا قۇلاعان كسرو-نىڭ قۇرامىنان شىققانى بايقوڭىردى ابدەن يەمدەنىپ العان اسكەري باسشىلىقتىڭ شامىنا ءتيدى. قازاق جىگىتتەرىنە قايتا-قايتا ءتيىسىپ، تىرناق استىنان كىر ىزدەۋگە كوشتى. ءسال-ءپال كەمشىلىك كورسە، جەردەن جەتى قويان تاپقانداي قۋانىپ، قامايدى، ۇرادى. قازاق حالقىنىڭ اتىنا: «سەندەر ءوز الدارىڭا ەل بولا المايسىڭدار» دەگەن سياقتى قياس سوزدەردى ايتىپ، نامىسقا تيەدى. ناعىز «وتىرسا – وپاق، تۇرسا – سوپاقتىڭ» كەرى. دۇربەلەڭ قارساڭىنداعى اسكەري گارنيزونداعى احۋال تۋرالى قاتارداعى جاۋىنگەر، سول كەزدە شتابتا حاتشىرەفەرەنت بولىپ قىزمەت ىستەگەن، اسكەر قاتارىنا 1991 جىلى شىمكەنتتەن شاقىرىلعان قانات سەرىكباەۆ اراعا ون-ون بەس جىل ۋاقىت سالىپ بىلاي دەيدى: – بايقوڭىر اسكەري گورنيزونىنداعى وفيتسەرلەردىڭ دەنى ماسكەۋدە سۇرىپتاۋدان ءوتىپ كەلگەندەر. كوپشىلىگى دورەكى، جۇمىس ۋاقتىسىندا ۇنەمى ىشكىلىك ءىشىپ، «قىزارا ءبورتىپ» جۇرەدى. مۇندا قازاقستاننان، ونىڭ ىشىندە اۋىلدىق جەرلەردەن كەلگەندەردىڭ اسكەري ءومىرى وزگەلەردەن گورى تىم اۋىر. بولار-بولماس اعاتتىق ءۇشىن تاياق جەيدى، كەزەكتەن تىس كەزەكشىلىككە قويادى، ءبىر اۋىز قارسى ءسوز ايتقان جاۋىنگەردى گاۋپۆاحتاعا جاۋىپ تاستايدى. تاسقاماققا تۇسكەندەردى اياۋسىز جازالاپ، ازاپتايدى. وندا تۇرعان كەزەكشىنىڭ ءبارى ءىرى دەنەلى، اسكەر قاتارىنا الىنعانعا دەيىن سپورتپەن شۇعىلدانعان، رەسەيدە تۋىپ-وسكەن جىگىتتەر. ولاردىڭ كوپشىلىگى بالالار ۇيىندە تاربيەلەنىپ، اتا-انا مەيىرىمىن كورمەي وسكەن ادامدى اياۋدى بىلمەيتىن قاتىگەزدەر. قولدارىندا – اۆتومات، بەلدەرىندە – رەزىڭكە شوقپار مەن كىسەن. بىردە گاۋپۆاحتاعا تۇسكەن الماتىلىق دوسىمنىڭ ايتقانى كۇنى بۇگىنگە دەيىن ەسىمنەن كەتپەيدى. «ايىپتىلاردى» قار ۇستىندە جالاڭاياق جۇگىرتەدى ەكەن. ءۇش-ءتورت كۇندە ءبىر مارتە عانا اۋىزدارىنا ىستىق تاماق تيەدى. اعاش توسەك تاڭعى ساعات 5-تە جينالىپ الىنادى دا بۇدان كەيىن جاۋىنگەر مۇزداي بەتون ەدەندە شينەلىن توسەپ وتىرادى.ولاردىڭ اۋزىنان: «باران»، «تۆار»، «گلۋپوە جيۆوتنوە ۆ دۆۋح نوگاح»، «ۇڭگىردە تۋىپ-وسكەندەر» دەگەن سياقتى ار-نامىستى تاپتايتىن بالاعات سوزدەر شىعادى. جوعارى لاۋازىمدى وفيتسەرلەردىڭ ەسىرگەنى سونشالىق سولداتتاردى جاقىن ماڭداعى «اقاي»، «تورەتام» سياقتى ستانسالاردا تۇراتىن تامىر-تانىستارىنا (بوتەلكەلەس دوستارىنا) باسىبايلى قۇل، تەگىن جۇمىس قولى رەتىندە «سىيعا» تارتاتىن. وسى سياقتى باسىنۋشىلىق كەلە-كەلە قازاقتار اراسىنداعى جاپپاي نارازىلىققا ۇلاستى. بۇل وقيعا 1992 جىلدىڭ 23- 25 اقپان كۇندەرى ورىن الدى. كەشكى تەكسەرىستەن كەيىنگى ساعات 20.00 مەن 21.00-ءدىڭ اراسى. كەنەت كازارمانىڭ كورشى وتسەكتەرىنەن ايقاي-شۋ شىقتى. العاش ساعادىلدا: «قازاقتار باسقا ۇلت وكىلدەرىمەن توبەلەسىپ جاتىر ما؟» – دەپ تە قالدى. نە بولعانىن ءبىلۋ ءۇشىن سول جاققا جۇگىردى. قىرعىن توبەلەستىڭ ۇستىنەن ءتۇستى. قازاق سولداتتارى وفيتسەرلەر مەن سەرجانتتاردى قۋىپ ءجۇرىپ ساباۋدا. اشۋلانعان جىگىتتەردى توقتاتايىن دەسە قانى قارايعان توبىردىڭ بوي بەرەتىن ءتۇرى جوق. ابدەن اشىنىپ، كوزدەرىنە قان تولعان. بۇلاردىڭ ءبارى دە بەيتانىس جىگىتتەر. نە ىستەرىن بىلمەي ساسقانىنان كاپيتان جانە اعا لەيتەنانت شەنىندەگى ەكى وفيتسەردى اراشالاۋ ءۇشىن ءوز روتاسىنىڭ جىگىتتەرىمەن قالقالاپ تۇرا قالدى. اشۋلى توبىر ازەر دەگەندە سوزگە كەلدى. ولاردىڭ ايتۋىنشا: «وفيتسەرلەر ابدەن تەپەرىش كورسەتكەن، تىرناق استىنان كىر ىزدەپ، ۇرىپسوعادى. ءسال قارسىلىق تانىتسا گاۋپۆاحتاعا جاتقىزىپ قينايدى. بىرەر جىگىتتى ازاپتاپ ولتىرگەن. بىرنەشەۋىن ساباپ مۇگەدەك ەتكەن...». ساعادىلدا ولاردى ساباسىنا ءتۇسىرۋ ءۇشىن: – جىگىتتەر، وفيتسەردى ۇرعاندارىڭ ءۇشىن جازالاناسىڭدار. جاعدايدى بەكەر ۋشىقتىرماڭدار، – دەپ باسۋ ايتتى. – جوق، بۇلاردىڭ ابدەن قورلىعى ءوتتى. الدىمىزدا ءبىر-اق جول تۇر. كەۋدەمىزدە جان باردا نامىسىمىزدى تاپتاتپايمىز. ادىلەتتىك جولىندا قىرشىن جانىمىزدى قيساق ارمان جوق. ولسەك تە جاعاسىنا جارماسىپ ولەيىك. تاۋەكەل، جاستىعىمىزدى الا كەتەمىز. ءبىز ءوزىمىزدىڭ تۋعان جەرىمىزدە، تاۋەلسىز قازاقستاندا جۇرگەندە نەگە قورلىق كورەمىز؟ ولاردىڭ 1986 جىلعى قازاق حالقىنا، بەيبىت شەرۋگە شىققان جاستارىنا جاساعان جاۋىزدىعىن ۇمىتپايمىز، – دەپ قاسارىسىپ تۇرىپ الدى. ەلىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىك العانىنا ارقالانعان جىگىتتەر رايىنان قايتار ەمەس. ساعادىلدا ورىن العان جاعدايدا قالايشا ارەكەت جاساۋ قاجەتتىگىن ىشتەي وي ەلەگىنەن وتكىزدى. جاۋىنگەرلەر كسرو كەزىندە ارميا قاتارىنا الىنىپ انت بەرگەندەر. قازىر بۇرىنعى وداق تاراعان، قازاقستان تاۋەلسىز ەل. سوندىقتان ءتارتىپ بۇزعانداردى اسكەري تريبۋنالمەن سوتتاي الماس. دەگەنمەن تاۋەلسىزدىك العان ەلىمىزدىڭ قارۋلى كۇشتەرى قۇرىلماعان. نە تۋىمىز، نە ءانۇرانىمىز جوق. باسقاسىن بىلاي قويعاندا مەملەكەتتىك شەكارا دا بەكەمدەلمەگەن. شىنتۋايتىنا كەلگەندە، قازاق ساربازدارى رەسەي اسكەرىنىڭ قۇرامىندا. اسكەري ءتارتىپ بويىنشا كىمنىڭ قول استىندا جۇرسەڭ، سونىڭ شوتىن سوعۋعا ءتيىسسىڭ. ءبىزدىڭ جىگىتتەر ءۇشىن قولايسىزدىق تۋعىزاتىن دا، قولبايلاۋ بولاتىن دا وسى جاعداي. – قازاقستاننىڭ ەگەمەندىككە قولى جەتكەنى كەشە عانا. ءبىزدىڭ قارۋلى كۇشتەرىمىز ءالى قۇرىلعان جوق. ەتەك-جەڭىمىزدى جيناپ، قاز تۇرىپ كەتكەنشە ءبىراز ۋاقىت كەرەك. جاڭا ۇكىمەتتىڭ ءبىزدى قورعاۋعا شاماسى جەتە مە، جەتپەي مە؟ – ول جاعى بەلگىسىز. ولاردىڭ مەملەكەتتىڭ ىرگەسىن قالاۋ ءۇشىن اتقارار باسقا دا شارۋالارى جەتىپ جاتىر. ورىستارمەن تەكەتىرەسەتىندەي قولدا قارۋ جوق. قارۋسىز ادام – قاۋھارسىز. اتا-بابامىز جەتپىس جىلدان بەرى شىداپ كەلدى. ءبىز دە شامالى شىدايىق، سودان كەيىن جاعداي تۇزەلەر. قازىر مۇزداي قارۋلانعان اسكەرگە قارسى شىقساق ءاپ-ساتتە قىرىپ سالماي ما؟ اۋىلدا تىلەۋلەرىڭدى تىلەپ، ەكى كوزدەرى ءتورت بولعان اتا-انالارىڭ سارعايا كۇتىپ وتىر. بولاشاقتارىڭ الدارىڭدا. اشۋ ۇستىندە ارانداپ، جاس جاندارىڭدى بوسقا قياسىڭدار ما؟ – دەگەن ۋاجعا قىزۋ قاندى جىگىتتەردىڭ ءبىرازى جىبىگەندەي بولدى. – ايتقانىڭنىڭ ءجونى بار. جان-جاقتان حابارىڭ بار، جوعارى وقۋ ورنىندا وقىپ كەلگەن كوزى اشىق، كوڭىلى وياۋ جىگىت ەكەنسىڭ. جارايدى ءسوزىڭدى تىڭدايىق. ءوزىڭ باسشى بول. بىراق العان بەتىمىزدەن قايتپايمىز. اۋەلى تاسقاماقتا ەكى كوزى ءتورت بولىپ جاتقان دوستارىمىزدى شىعارىپ الايىق – دەدى. وسىنداي بەرىك بايلامعا كەلگەن قالىڭ دۇرمەك گاۋپۆاحتاداعى جىگىتتەردى قۇتقارىپ الۋ ءۇشىن كوسمودرومداعى بارلىق قۇرىلىس جۇمىستارىنا يەلىك ەتەتىن №118 الاڭقايداعى قۇرىلىس باسقارماسىنا بەت الدى. گاۋپۆاحتا سونىڭ ىشىندە. ونى كۇندىز-ءتۇنى قارۋلى كۇزەت قورعايدى. وسى ەكى ورتادا مىڭداعان قازاق جاۋىنگەرى اياعىنان تىك تۇردى. قارا جۇمىسقا جەگىلگەن سولداتتاردى ەرتەلى-كەش قۇرىلىس نىساندارىنا اپارىپاكەلەتىن «زيل-131» ماركالى ءۇستى برەزەنتپەن جابىلعان قوراپتى جۇك ماشينالارىنا مىنگەن دۇرمەك كومەنداتۋرانى بەتكە الدى. ەڭ الدىڭعى كولىكتە ساعادىلدا وتىر، قاسىنداعى جۇرگىزۋشى سەمەي وڭىرىنەن كەلگەن جىگىت، تانىستىعى جوق، تەك جاناما ەسىمى – «كيتاەتس» ەكەنى ەستە قالىپتى. بەيبىت بىتىمگە باراتىنىن ءبىلدىرۋ ءۇشىن كۇرەكتىڭ سابىنا اپپاق جاستىق قاپتى ءىلىپ الدى. كومەنداتۋراعا كىرەتىن قاقپانىڭ اۋزىنا جاقىنداعاندا ماشينالار توقتادى دا ، ىشتەگىلەرگە بەلگى بەردى. سول-اق ەكەن، جوعارىداعى «قاراۋىل مۇناراسىنان» الدىمەن ەكى دۇركىن اسپانعا وق اتىلدى دا ارتىنشا اۆتومات كەزەگى اسفالت جولدى ءارلى-بەرلى شالعىلاپ ءوتتى. ودان كەيىن مىلتىقتىڭ وقپانىنان شىققان وق داربازا الدىن دا ءتىزىلىپ تۇرعان اۆتوماشينالارعا قاراي قارشا بورادى. ساعادىلدا وتىرعان اۆتوماشينانىڭ كابيناسىنا بۇرشاقشا ساتىر-سۇتىر ءتيىپ جاتىر. رۋلدەگى سارباز جەڭىل جاراقات الدى. ساعادىلدا ونى كابينادان شىعارىپ، جاقىن ماڭداعى توپىراق تۇسىرىلگەن ۇيمەكتىڭ تاساسىنا جاسىردى. ارتىنا قاراسا قاپتاعان قالىڭ توپتىڭ قاراسى كورىنبەيدى، جەرگە جابىسىپ جوق بولعان. قىبىر ەتكەن جان جوق. جاتا بەرسە وققا ۇشاتىنىن سەزگەن ساعادىلدا ورنىنان جايلاپ كوتەرىلدى دە، ەكى قولىن كوتەرگەن كۇيى گارنيزون داربازاسىنا قاراي قادام باستى. قولىندا تاياققا بايلانعان اق جالاۋ. تۋرا قارسى الدان تۇسكەن پروجەكتوردىڭ شاقىرايعان جارىعىنان تۇك كورەر ەمەس. ايتەۋىر، كوزسىز كوبەلەكتەي العا ءجۇرىپ كەلەدى. ءبىر مەزگىلدە ماڭدايىنا جانە ەكى شەكەسىنە سۇپ-سۋىق كالاشنيكوۆ اۆتوماتىنىڭ ءۇش ۇڭعىسى بىردەي تىرەلگەنىن بايقادى. «بىتكەن جەرىم وسى شىعار» – دەگەن جامان وي كەلدى. وسى ساتتە ارتتاعى جاتقان ونداعان مىڭ قارۋسىز جاۋىنگەر وتان سوعىسى جايلى كينولاردا كورسەتەتىن جاۋ وكوبىنا ۇمتىلعان ساربازدارداي ءبىر مەزگىلدە اتوي سالىپ العا ۇمتىلدى. مىناداي جانكەشتى كورىنىستىڭ كۋاسى بولعان سولداتتار قاپەلىمدە ەستەرىن جيعانشا قالىڭ توپ ولاردى قاعا-ماعا اشىق تۇرعان داربازاعا لاپ قويدى. ساعادىلدا ارتىنان كەلگەن دوستارىن توقتاتىپ، گارنيزون وفيتسەرلەرىنە گاۋپۆاحتادا جاتقان ونشاقتى جازىقسىز جىگىتتى شىعارىپ بەرۋىن تالاپ ەتتى. «كوپ قورقىتادى،تەرەڭ باتىرادى» دەمەكشى قارۋسىز قازاقتاردىڭ مىناداي كوزسىز باتىرلىعىنان سەسكەنگەن كومانديرلەر ارتىق سوزگە كەلمەي تالاپتارىن تابان استىندا ورىندادى. بۇلار تۇرعان لەنينسك (قازىرگى بايقوڭىر) قالاسى رەسەيدىڭ مەنشىگى. مۇندا وزگە مەملەكەتتىڭ زاڭى جۇرەدى. ەندىگى ماقسات قايتسە دە وزدەرىن قاۋىپسىز سانايتىن تاۋەلسىز قازاقستانعا قاراستى تورەتامعا جەتۋ. مەملەكەتتىك ورگاندار قازاقستان يەلىگىندە، ءارى وندا تۇراتىنداردىڭ كوبى قازاق. جىگىتتەردىڭ قارىندارى اش. بىرەۋلەر ۋمس-تى بۇزىپ ىشىنەن بىرنەشە بولكە نان، بۇقتىرىلعان ەت سياقتى كونسەرۆىلەر الىپ شىقتى. كەيبىر پىسىق ساربازدار ۇستىندەگى كونەتوز كيىمدەرىن جاپجاڭا فورماعا اۋىستىرىپ الدى، «زيل-131» اۆتوماشينالارىنا مىنگەن ونداعان مىڭ ادام №9 الاڭقايعا جينالدى. اراسىندا تايساقتاپ، كەيىن شەگىنگەندەر دە كەزىكتى. الگىندە وزدەرىمەن بىرگە شىققان ەكى اۆتوماشيناداعى ساربازدار جەمە-جەمگە كەلگەندە بويتاسالاپ، قاشىپ كەتكەن. سوعان قاراماستان ساربازدار لەگى ارتا ءتۇستى. تىزىلگەن اۆتوكەرۋەن تاڭ اتا تورەتامعا كەلىپ جەتتى. توپتىڭ باسشىسى ساعادىلدا وسىنداعى گارنيزون ىشىنە كىرىپ، ونداعى تۇراققا اۆتوماشينالاردى زاڭدى تۇردە تاپسىردى.وسى جەردەگى جاۋىنگەرلەر اسكەري پلاتستا ادەتتەگىدەي ەرتەڭگى ساپقا تۇرىپ جاتىر ەكەن. بايقوڭىردان شارشاپ كەلگەن ساربازدار سولاردىڭ جانىمەن قاتار-قاتار ساپتا تۇرعان كۇيى تەمىر جول ۆوكزالىنا قاراي اياڭدادى. ۆوكزالعا جەتە بەرگەندە ولاردىڭ الدىنان پوليتسيا توسقاۋىلى كەزىكتى. قاراسى كوپ ەمەس. ءار اۆتوماشينا تاساسىندا ەكى ميليتسيونەردەن تۇر. قولدارىنداعى تابەلدىك قارۋلارىن كەزەنىپ العان. جاۋىنگەرلەردىڭ قارۋسىز ەكەنىن كورگەن توسقاۋىل باسشىسى، كوزىلدىرىك كيگەن ىشكى ىستەر پولكوۆنيگى تاسادان شىعىپ، بوي كورسەتتى. قولىنداعى اۆتوماتى كەزەۋلى. – اعاي، ءبىزدى تۇندە ورىستار اتقىلاپ ەدى، ەندى سىزدەر مىلتىق كەزەيسىزدەر مە؟ – دەدى ساسقالاقتاعان ساعادىلدا. – قازاقسىڭدار ما؟ – ءيا، قازاقپىز، ارامىزدا بوتەن ەشكىم جوق. بۇل قادامعا ابدەن قورلىق كورىپ، جاپا شەككەندىكتەن باردىق. – بىزگە كاۆكازدىقتاردان قۇرالعان ءبىر توپ بۇزاقى ءتارتىپ بۇزىپ قاشتى، – دەپ ەدى. الداعان ەكەن، – دەپ جونگە كەلدى. بۇلاردان اڭگىمەگە تولىق قانىققان سوڭ: – ساسپاڭدار، ەندى سەندەردى ءبىز قورعايمىز، – دەپ جۇباتتى. قاسىندا پودپولكوۆنيك سەرىگى بار. ولاردىڭ ارتىنان جەرگىلىكتى «ازات» پارتياسىنىڭ وكىلى شىعىپ،بولعان جايعا تولىق قانىقتى. بۇدان بولەك قاراپايىم كيىنگەن مەملەكەتتىك قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ ءبىر قىزمەتكەرى ءجۇردى. قولىندا قىسقارتىلعان شولاق «اكا-71» اۆتوماتى بار. اشىلىپ سويلەمەسە دە ساربازدارعا ءىش تارتاتىن سىڭايلى.

سول كەزدە «ازات» پارتياسىن بەلسەندىلەرىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن جەرگىلىكتى تۇرعىندار قاراسى كوبەيدى. ءبارى قانداستارىنا قول ۇشىن بەرۋگە ءازىر. جەرگىلىكتى تۇرعىندار بەينە ءبىر جورىقتان جەڭىسپەن ورالعان قوسىندى قارسى العانداي ەرەكشە قۇرمەت-قوشەمەت تانىتتى. ۆوكزال الدىنا قۇرىلعان اشىق ساحنادا كوركەمونەرپازدار ءوز ونەرلەرىن ۇزبەي كورسەتىپ جاتتى. اسپانعا ءشامشىنىڭ «مەنىڭ قازاقستانىم» سياقتى پاتريوتتىق اندەر اۋەلەدى. ورتالىق جانە جەرگىلىكتى تەلەۆيزيا وكىلدەرىمەن كەزدەسۋ تاپ سول جەردە ءوتتى. گارنيزون باستىعى، گەنەرالمايور چۋحارەۆ قات ارداعى جاۋىنگەر س.ۇسىباليەۆپەن جەكە سويلەستى. قاسىندا جۇرگەن وفيتسەرلەر ساربازدى كىنالى ەتىپ شىعارعىسى كەلدى. ساعادىلدا گەنەرالدان قايمىققان جوق: – جولداس گەنەرال. جانجالدى ۇيىمداستىرۋعا مەنىڭ ەش قاتىسىم جوق. شاتاق كورشىلەس وتسەكتەردە ورىن الدى. بۇل بۇرىن ويلاستىرىلماعان تابان استىندا ستيحيالى تۇردە تۋعان قارسىلىق. جاۋىنگەرلەر كورگەن زورلىق-زومبىلىقتان ابدەن اشىنعان. ولاردى شامامنىڭ كەلگەنىنشە توقتاتۋعا تىرىستىم. ەكى وفيتسەردى كەۋدەمىزبەن توسىپ اراشالاپ قالدىق، سەنبەسەڭىز وزدەرىنەن سۇراڭىز. شيەلەنىستىڭ سوڭى قاندى قىرعىنعا ۇلاسپاس ءۇشىن اشۋلى جاۋىنگەرلەردى توقتاتۋعا تىرىستىم. سول ءۇشىن توپتىڭ تىزگىنىن ۋاقىتشا قولىما العانىم راس. كوپشىلىك مەنىڭ سوزىمە توقتاۋعا كەلىستى. ونىڭ بۇل ءسوزىن باتالون كومانديرى دە قۋاتتادى. قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ بەيتانىس جاۋاپتى وفيتسەرى ساعادىلدانىڭ قاسىنان ءبىر ەلى قالماي بىرگە ءجۇردى. كەرەك كەزىندە ونىڭ ارەكەتىن قولداپ، قورعادى. جۇزدەرى تۇتىككەن جوعارى اسكەري شەندىلەر ءتۇتىپ جەيىن دەسە بويلارىنا سىڭگەن ەسكى ادەت بويىنشا «ءۇش ءارىپ» وكىلىنەن كادىمگىدەي قايمىعاتىن ءتارىزدى. توپقا كەزدەيسوق باسشىلىق جاساعان قازاق جىگىتىن ءتۇتىپ جەيىن دەسە كۇش كورسەتە الماي دىڭكەلەرى قۇرىدى.

كادردا سارباز س.ۇسىباليەۆتىڭ بەينەكامەرا وبەكتيۆى الدىندا داۋسى ەفيرگە شىقپاي تۇرسا دا،تايسالماي، جاسقانباي سويلەپ تۇرعان بەينەسى «ۆرەميا» جۋرناليستەرى تۇسىندىرمەسىنىڭ فونىندا انىق كورىنىپ تۇردى. ەرتەسىنە اسكەري بولىمشەنىڭ جوعارى شەندى وفيتسەرلەرى مەن گەنەرالدارى ساربازداردىڭ ستيحيالىق باسشىسى – ساعادىلدانى تورەتامداعى شتابقا تاعى شاقىردى. توردە كىلەڭ گەنەرالدار مەن جوعارى شەندى وفيتسەرلەر وتىر. بالكىم، بۇل كەزدە قازاقستان مەن رەسەيدىڭ باسشىلىعى اراسىندا تەلەفون جانە ديپلوماتيالىق كانالدار ارقىلى كەلىسسوزدەر ءجۇرىپ جاتقان بولار. ايتەۋىر، عارىش ايلاعىنداعى رەسەي قارۋلى كۇشتەرىنىڭ باسشىلىعى قۇرىلىسشى باتالوندارىنىڭ جاۋىنگەرلەرىنە قىسقا مەرزىمدى دەمالىس بەرىپ، ۇيلەرىنە قايتارۋ جونىندە شەشىمگە كەلدى. سونىڭ ىشىندە شىمكەنتتىك قانات سەرىكباەۆ تا بار ەدى. وسى جۇمىستاردى ۇيىمداستىرۋدىڭ بەل ورتاسىندا ساعادىلدا ءجۇردى. ول بولىمشە كومانديرلەرىنسىز قالعان قاسىنداعى جولداستارىن تىنىقتىرىپ، تاماقتاندىرۋ شارالارىنا ارالاستى. سول قاربالاس شاقتا ءۇش كۇن بويى كوز شىرىمىن العان جوق. كەلىسىمگە سايكەس اسكەرلەردى ءار وبلىس ورتالىعىنا اپاراتىن باعىتتاعى ەشالوندارعا ارنايى جولاۋشى ۆاگوندارى تىركەلدى. وسىلايشا بايقوڭىر عارىش ايلاعىنا قاراستى گارنيزونداعى اسكەرلەر اقپاننىڭ 26- نا دەيىن ۇيلەرىنە تۇگەل قايتارىلدى. شتابتاعىلار تاعى جينالىپ، بولعان وقيعانىڭ جاي-جاپسارىنا تولىق قانىعۋ ءۇشىن «ساربازدار توپباسشىسىن» بايقوڭىرعا اپارىپ سويلەسكىسى كەلەتىندەرىن ءبىلدىردى. تابان استىندا تىكۇشاققا مىنگىزىپ اكەتپەك.اۋەلى ساعادىلدا بۇل قۋلىقتىڭ استارىن اڭداماي شىن سەنىپ، ەرىپ كەتۋگە كەلىسىم بەرمەك ەدى. ەكى-ءۇش كۇننەن بەرى ونى پەرىشتەدەي قورعاپ جۇرگەن كگب قىزمەتكەرى قۇلاق تۇسىنا اۋزىن تاقاپ: «ەشقانداي كەلىسىم بەرمە!» دەپ سىبىر ەتتى.

– مەن ەشتەڭە بىلمەيمىن، تەك قانتوگىس بولماس ءۇشىن توپتى باستادىم، – دەگەن ساعادىلدانىڭ ءسوزىن قاسىندا وتىرعان قازاق وفيتسەرى ءىلىپ اكەتتى:

– جاۋىنگەرلەردىڭ بارىنە قىسقا مەرزىمدى دەمالىس بەرىپ، ۇيىنە قايتارۋ جونىندە شەشىم قابىلدانعاندا قاتارداعى جالعىز سولداتتى بايقوڭىرعا اپارۋدىڭ رەتى بار ما؟ ەشقانداي اسكەري شەنى، قىزمەتتىك دارەجەسى بولماسا دا اشۋلى توپتىڭ بەتىن قايتارىپ، شاما-شارقىنشا جاعدايدىڭ ۋشىعىپ كەتپەۋى ءۇشىن ارەكەت جاساعانى ءۇشىن جازىقتى ما؟! ال بولىمشەدەگى مورالدىق احۋالعا تىكەلەي جاۋاپ بەرەتىن وفيتسەرلەر قايدا جۇرگەن؟ دەپ وزدەرىنە دۇرسە قويا بەرىپ، سوزدەن ءسۇرىندىردى. گەنەرالدار بۇعان ءۋاج ايتا الماي، كىبىرتىكتەپ قالدى. «جاۋىنگەرلەردىڭ توپباسشىسىن بايقوڭىرعا اپارىپ سۇراقتىڭ استىنا الادى ەكەن؟» دەگەن حابار لەزدە سىرتتا جينالعان حالىقتىڭ قۇلاعىنا جەتكەندە جەرگىلىكتى تۇرعىندار ءدۇر سىلكىندى. ولار تىكۇشاق ماڭىنا جينالىپ، ونى قورشاپ الدى. حالىقتىڭ قاھارىنان سەسكەنگەن جوعارى شەندى وفيتسەرلەر تابان استىندا: «تىكۇشاق بۇزىلىپ قالدى، ەشقايدا ۇشپايدى» دەپ الگىندەگى سوزدەرىنەن اينىپ شىعا كەلدى. توپتان جىرىلىپ، بىلاي شىعا بەرە قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ قىزمەتكەرى: – مىنالاردىڭ سەنى ءتىرى جىبەرگىسى جوق. «ءبورى اشۋىن تىرنادان الادى» دەمەكشى، وزدەرىنىڭ ماسقارا بولعانىنا بار كىنانى ساعان ارتپاق. جاڭا تىكۇشاققا وتىرعانىڭدا ءتىرى قالمايتىن ەدىڭ. بۇلار ۇشىپ بارا جاتقاندا سىرتقا لاقتىرىپ جىبەرىپ «اۋە كولىگى اپاتقا ۇشىرادى» دەپ قاراپ وتىرۋدان تايىنبايدى. ەشقاشان ولاردىڭ وتىرعىزعان كولىگىنە مىنبە. اۋىستىرىپ كيەتىن كيىمىڭ بار ما؟ دەپ ۇستىندەگى سولداتتىڭ بۋشلاگىن، باس كيىمى مەن اياعىنداعى كەرزى ەتىگىن ءبىر شولىپ ءوتتى. – بار. – ەندەشە، ونى ەشكىمنىڭ كوزىنە تۇسپەيتىن جەرگە بارىپ قايتا كيىن دە، پويىزعا باسقا ستانتسيادان ءمىن، – دەپ ەڭ سوڭعى اقىلكەڭەسىن ايتتى قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ وفيتسەرى. عارىش ايلاعىنداعى ساربازداردىڭ ءدۇمپۋى تۋرالى سول تۇستا قازاق كسر قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ توراعاسى بولىپ ىستەگەن گەنەرال بولات باەكەنوۆ، ونىڭ قىزىلوردا وبلىسىنداعى وكىلى ميحايل داۋەنوۆ سياقتى جوعارى دارەجەدەگى لاۋازىمدى كىسىلەر ەستىپ بىلگەنى انىق. بالكىم، بۇل ماسەلە مەملەكەتارالىق دەڭگەيدە، ديپلوماتيالىق كانالدار ارقىلى شەشىلگەن بولار؟! وداقتىق تەلەۆيدەنيەنىڭ ەڭ باستى باعدارلاماسى ارقىلى بەلسەندى «بۇلىكشىلەردىڭ» الدىڭعى ساپىندا جۇرگەن ساعادىلدانىڭ بەينەسىن انىق كورگەن جامبىل اۋدانىنداعى «قىزىل وكتيابر» كولحوزىندا تۇراتىن اتا-اناسىندا، جاقىن تۋىستارىندا ۇرەي قالمادى. وسىدان بەس جىل بۇرىنعى «جەلتوقسان وقيعاسىنىڭ» وكىنىشتى زارداپتارى قالىڭ قازاقتىڭ ەسىنەن شىعا قويماعان. ساربازدىڭ اكەسى مەن شەشەسى، جاقىن تۋىستارى ىشتەگى مۇڭىن ەشكىمگە ايتا الماي، جوعارىعا بارىپ شاعىمدانا الماي ىشتەرىنەن تىندى. تەك قايتا-قايتا كۇرسىنىپ، ارۋاققۇدايعا سىيىنىپ ءالىپتىڭ ارتىن باعۋمەن بولعان. اكەسى – ءبايدىلدا، اناسى – ءنازيرا ۇلدارىنىڭ ءتورت-بەس كۇننەن كەيىن امان-ەسەن كەلگەنىن كورگەندە قۋانىشتان جۇرەكتەرى جارىلا جازدادى. بالالارىمەن «بۇدان كەيىن جۇزدەسپەيتىن شىعارمىز»، – دەپ جۇرگەن جاستارى ەلۋگە ەندى يەك ارتقان قوس مۇڭلىقتىڭ سول كەزدەگى كوڭىل-كۇيىن جەتكىزۋ مۇمكىن ەمەس؟! ءيا، اكە-شەشەسىنىڭ ۋايىمدايتىن ءجونى بار. ەگەر قازاقستان تاۋەلسىزدىك الماعاندا بايقوڭىر عارىش ايلاعىنداعى 70 مىڭنان استام قازاق جاۋىنگەرلەرىنىڭ بەتكە شىعار بەلسەندىلەرى اسكەري تريبۋنالمەن سوتتالىپ كەتەتىن ەدى. زورلىق-زومبىلىققا كونبەگەن كىلەڭ كوگەن كوزدەردىڭ جازادان امان قالۋى تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ ارقاسى.

كەيىپكەرىمىزدىڭ ودان ارعى ءومىرى جايلى قىسقاشا دەرەكناما: ويدا-جوقتا قازاقتىڭ تۇڭعىش تەاتر رەجيسسەرى اسقار توقپانوۆقا جولىعىپ، كوزىنە تۇسكەن ساعادىلدانىڭ ارعى ءومىرى «180 گرادۋسقا» وزگەردى. ول كونسەرۆاتورياعا وقۋعا ءتۇسىپ، سول كىسىنىڭ كلاسىندا ءدارىس الدى. ۇلى ۇستازدان ءتالىم العان كەزدە ساحنا ونەرىنىڭ ىشكى يىرىمدەرىن تەرەڭ مەڭگەرۋمەن بىرگە ول كىسىنىڭ ەشكىمگە ۇقسامايتىن دارا، كەسەك مىنەزىنىڭ كۋاسى بولدى. قازاقتىڭ تۇڭعىش كاسىبي رەجيسسەرىنەن ءدارىس العان ساعادىلدا ۇسىباليەۆ سوناۋ شاكىرت كەزىنەن ەل كوزىنە ىلىكتى. رەسپۋبليكالىق «جىگىت سۇلتانى» بايقاۋىندا توپ جاردى.ۇستىنەن ءبىرجارىم توننالىق جەڭىل اۆتوماشينا وتكىزدى. بارماقتاي ارماتۋرانى موينىنا سالىپ شىبىقشا ءيدى.قازاقتىڭ ات ۇستىندە ورىندالاتىن ءابجىل قيمىلدى ۇلتتىق ونەرى اۋدارىسپاق پەن تەڭگە ىلۋدەن الدىنا جان سالمادى. كورەرمەندى انمەن الديلەدى. ءسويتىپ، جارىستىڭ باس جۇلدەسى ء–بىرجارىم بولمەلىك پاتەردىڭ كىلتىن جەڭىپ الدى. شىمشىما تىلگە ۇيىرسەك ونەرلى جىگىتتى وقۋ ورنىندا جۇرگەندە «تاماشانىڭ» باس رەجيسسەرى لۇقپان ەسەنوۆ باعدارلاماسىنا شاقىرىپ، ۇلكەن ساحناعا شىعاردى. ول كەزدە «تاماشا» تورىنەن كورىنۋ ونەرگە تالاسى بار جاستاردىڭ ورىندالا بەرمەيتىن اسقاق ارمانى. سونىڭ اسەرى بولدى ما ساعادىلدانىڭ ءوزى دە سىن-سىقاق جانرىنا قالام سىلتەپ، باعىن سىناپ كوردى. ونىڭ جازعان كۇلدىرگى قويىلىمدارى ءازىل-سىقاق تەاترلارى رەپەرتۋارلارىنان ورىن الا باستادى. ونەر ينستيتۋتىن تامامداعان جىگىت ءبىراز جىل تەاتردا جۇمىس ىستەدى.وسى سالادا جۇرگەندە بولاشاق جارى تولقىنمەن تانىسىپ، تاعدىرلارى توعىستى. ەكەۋىن تابىستىرعان تەاتر. ول بۇگىندە ءوز ماماندىعىن ءبىراز وزگەرتىپ قازاق راديوسىندا ءتىلشى بولىپ ءجۇر.قازىر ساعادىلدا مەن تولقىن ءبىر ۇل، 3 قىز تاربيەلەپ وتىر. نۇر-سۇلتان قالاسىندا تۇرادى.

«جىگىتكە جەتى ونەر دە از» دەمەكشى، ساعادىلدا سوڭعى كەزدە ستسەناري جازۋمەن دە اينالىسۋدا. وسىدان بىرەر جىل بۇرىن ەلىمىزدىڭ كينوتەاتر ەكرانىنا شىققان «قازاق ەلى» انيماتسيالىق سەريالىن جازعان ستسەناريستەر توبىن باسقاردى. بۇل سەريال قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىعىنا ارنالعان. جاڭا تۋىندى ەل تاريحىنىڭ جارقىن بەتتەرىن وسكەلەڭ ۇرپاققا جەتكىزەتىن ىرگەلى تۋىندى بولىپ سانالادى.وسىدان بىرەر جىل بۇرىن ساعادىلدا اتاقتى بالۋان، ءانشى-كومپوزيتور،ات قۇلاعىندا ويناعان شەبەر بالۋان شولاقتىڭ ومىرىنە ارنالعان كينوفيلمدە كەيىپكەردىڭ اكەسى بايمىرزانىڭ ءرولىن سومدادى. ارا-تۇرا باسقا دا تەلەفيلمدەردە كورىنىپ ءجۇر. ازاتتىقتىڭ ەلەڭ-الاڭىندا تاۋەلسىزدىكتىڭ تاڭى جاڭادان اتقاندا بايقوڭىرداعى عارىش ايلاعىنداعى شوۆينيستەردىڭ زورلىق-زومبىلىعىنا شىداي الماي قولدارىندا ەش جاراعى بولماسا دا مۇزداي قارۋلانعان رەسەي اسكەرىنە قارسى تۇرىپ، ولاردى ءوز ايتقاندارىنا يلىكتىرگەن قازاق ساربازدارىنىڭ قاس باتىرلىعىن 1986 جىلعى جەلتوقسان وقيعاسىمەن ءبىر قاتارعا قويۋعا بولادى. كەيىنگى تەكەتىرەسكە قاتىسقان 70 مىڭنان استام جاۋىنگەردىڭ اراسىندا جۇرگەن جامبىلدىق ساعادىلدا ۇسىباليەۆ پەن وڭتۇستىك قازاقستاندىق قانات سەرىكباەۆ باۋىرلارىمىزدىڭ ەرلىگىن بارشا جۇرتقا جاريا ەتۋدى ءجون كوردىك. وسى ماقالانى جازۋ بارىسىندا الماتىداعى ۇلتتىق كىتاپحانادا ساقتالعان رەسپۋبليكالىق («ەگەمەن قازاقستان»، «قازاق ادەبيەتى»، «انا ءتىلى»، «جاس الاش»، «جاس قازاق»، «ازات» ت.ب.) گازەتتەردىڭ 1992 جىلعى اقپان ايىنىڭ سوڭعى ونكۇندىگىندە جارىق كورگەن تىگىندىلەرىن تۇگەل پاراقتاپ، اقتارىپ-توڭكەرگەندە الگى وقيعا جايلى بىردە-ءبىر اقپارات كەزىكپەدى. ەكى عاسىر ورىس پاتشاسىنىڭ ەزگىسىندە، ودان كەيىن جەتپىس جىلدان استام «قىزىل يمپەريانىڭ» تەپكىسىندە بولعان جاس مەملەكەتىمىزدىڭ ءباسپاسوز قۇرالدارى كەزىندە ول وقيعا جايلى بارىپ ايتا الماعان ءتارىزدى. وسىدان ءۇش-ءتورت جىل بۇرىن جەكە ارحيۆىمدەگى قاجەت بولار دەپ ساقتاعان گازەت قيىندىلارىنىڭ اراسىنان 1992 جىلدىڭ اقپان ايىندا وسى وقيعاعا قاتىستى شىققان ماتەريالدى كوزىم شالعان ەدى. ماقالا اۋداندىق گازەت فورماتىنداعى باسىلىمنىڭ ءبىرىنشى بەتىنىڭ تەڭ جارىمىنان باستالىپ، سوڭى ەكىنشى بەتتە جالعاسقانى ەستە. وندا بايقوڭىرداعى وقيعانىڭ شەت جاعاسى باياندالعان ەدى. ەڭ باستىسى تورەتام حالقىنىڭ جاۋىنگەرلەردى قارسى الۋى، جۇرەكجاردى قاۋانىش سەزىمى، جۇرتتىڭ كوڭىل-كۇيى بۇگەشىگەسىنە دەيىن باياندالعان. «بۇل ماتەريال ەندى قاجەتى بولا قويماس» دەگەن ويمەن ءبىر شەتكە ىسىرىپ تاستاعانمىن. كوپ ۇزاماي وقيعاعا ءوزىمنىڭ بىرگە وقىعان دوسىم ءبايدىلدانىڭ ۇلى ساعادىلدانىڭ تىكەلەي قاتىسى بار ەكەنىن ەستىگەن ساتتە سانىمدى سوعىپ قالدىم. وكىنىشتى-اق. دەگەنمەن، ءالى دە بولسا سول وقيعانىڭ كۋاسى بولعان ازاماتتار، كوزى قاراقتى جاندار كەزىگەر، تورەت امداعى بۇرىنعى ميليتسيا قىزمەتكەرلەرى «ازات» قوزعالىسىنىڭ بەلسەندىلەرى تابىلىپ، جوعىمىزدىڭ ۇستىنەن شىعارار دەگەن ءۇمىت بار. جاقىندا، قازاق مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىندە بىرگە وقىعان، وسى وقيعا ورىن العاندا جاقىندا قىزىلورداداعى «قازاق ءتىلى» قوعامىن باسقارعان ءسابيت يمانعاليەۆپەن تەلەفون ارقىلى تىلدەسكەندە وسى ماسەلەنى قوزعادىم. «سول كەزدەگى اۋداندىق «قازاق ءتىلى» قوعامى مەن «ازات» قوزعالىسى بەلسەندىلەرىنەن كىمدى بىلەسىڭ؟» دەگەن ساۋالىما، ءسابيت دوسىم تۇششىمدى جاۋاپ بەرە المادى. «ول ادامداردان ەشكىم قالمادى-عوي» – دەپ كوڭىلىمدى ءتۇسىرىپ تاستادى. ەگەر وسى ماقالا جارىق كورسە سول ءدۇبىرلى جيىندا كونتسەرت قويعان ونەرلى جاستاردىڭ ءبىرىنىڭ بولماسا ءبىرىنىڭ جادىنا تۇسەر. سول كەزدەگى ۋىزداي قىز بەن جىگىتتەردىڭ ەڭ جاسى قازىر ەلۋدىڭ ۇستىندە. ولاردى ىزدەستىرىپ تابۋ، قيىن شارۋا ەمەس قوي دەپ ويلايمىن. ماتەريالدى جازۋ بارىسىندا كەزىندە رەسپۋبليكالىق گازەتتىڭ بىرىندە جاريالانعان شىمكەنتتىك جۋرناليست سابىربەك ولجابايدىڭ «بايقوڭىرداعى بۇلىك» اتتى سۇحباتىن پايدالاندىم. ول ماتەريال كەزىندە رەسپۋبليكالىق گازەتتىڭ بىرىندە جاريالانعان ەدى. وكىنىشكە قاراي، قيىندىدا ماقالانىڭ قاي باسىلىمدا، قاي جىلى شىققانى ساقتالماپتى. جاڭىلىسپاسام، 2008 جىلعى «جاس قازاق» گازەتى بولار. اتالمىش سۇحبات كەيىپكەرى قانات سەرىكباەۆتىڭ سوزدەرى دۇربەلەڭنىڭ تۋىنا سەبەپ بولعان جاي تۋرالى مەنىڭ تۇسىنىگىمنىڭ اياسىن كەڭەيتىپ، وقيعانىڭ كەيبىر بەيمالىم بەتتەرىن اشۋعا جاردەمدەستى. قورىتا كەلگەندە وسى دۇنيەنى جارىققا شىعارۋعا تۇرتكى بولعان باستى ماقسات – ازاتتىقتىڭ الاڭ-ەلەڭىندە بۇرىنعى كسرو قارۋلى كۇشتەرىنىڭ تەپكىسىنە قارسى قارۋسىز كوتەرىلگەن قازاق ساربازدارىنىڭ قاس باتىرلىعىمەن كوزسىز ەرلىكتەرى جايلى ايتىپ قانا قويماي، 1992 جىلدىڭ اقپانىندا جاس جانىن شۇبەرەككە تۇيسە دە تاۋەكەلگە بەل بۋىپ وقتاۋلى مىلتىققا كەۋدەسىن توسەگەن ساربازدار سودان التى جىل بۇرىن الماتىداعى داڭقتى جەلتوقسان كوتەرىلىسىندە شىڭىلتىر اياز بەن كوك مۇزىندا رەسپۋبليكا الاڭىنا شىعىپ ۇلتتىڭ نامىسىن جوقتاعان اعالارى مەن اپكەلەرىنىڭ جاسامپازدىق ەرلىگىن قايتالاۋشىلار ەكەنىن جالپاق جاھانعا جار سالىپ جاريالاۋ. قازاق حالقىنىڭ جاۋىنگەرلىك رۋحى قاشاندا جوعارى. قاھارعا مىنسە كەز كەلگەن داۋىلعا قارسى تۇرا الادى. كوپشىلىك بىلە بەرمەيتىن، وسى كۇنگە دەيىن قۇپيا ساقتالىپ كەلگەن تاريحتىڭ تاعى ءبىر اقتاڭداق بەتىن اشاتىن مەزگىل جەتتى. بۇدان بىلاي جاسىرىپجابۋدىڭ، بۇقپانتايلاۋدىڭ قاجەتى جوق. قىسقاسى، تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ قازىرگى تاريحىن زەردەلەپ جۇرگەن وتاندىق عالىمدارعا دايىن تاقىرىپ ۇسىنىپ وتىرمىز. ونى ءارى قاراي جالعاستىرۋ، شاڭ باسقان جابىق ارحيۆتەرگە كىرىپ،ول جايلى تەرەڭ زەرتتەۋ حالىق يگىلىگىنە اينالدىرۋ تاريحشىلارىمىزدىڭ موينىنا ارتىلعان امانات. ويتكەنى، تاريحتا اشىلماعان اقتاڭداق قالماۋى ءتيىس.

قامبار-بەك قويشىبايۇلى,

جۋرناليست.

اقجول گازەتى. 6-ءنومىر. تاراز قالاسى. 14 قىركۇيەك، 2021 جىل

Abai.kz