دۇيسەنبى, 20 مامىر 2024
جاڭالىقتار 5738 0 پىكىر 19 ماۋسىم, 2012 ساعات 13:08

كازاحسكي گولودومور ۆ سوۆەتسكوي سيبيري

ۆ وسمىسلەني يستوري مى دولجنى بىت وچەن مۋدرىمي ي نە دوپۋسكات پوليتيزاتسي ەتوي تەمى. پريچينوي گولودا، دەپورتاتسي، ماسسوۆوي گيبەلي ليۋدەي ستالا جەستوكايا پوليتيكا سوۆەتسكوگو رەجيما. گلاۆنىي ۆينوۆنيك رەپرەسسي - ەتو ​​بەسچەلوۆەچنايا توتاليتارنايا سيستەما.

نۋرسۋلتان نازارباەۆ

ك يستوري ۆوپروسا

ۆ وسمىسلەني يستوري مى دولجنى بىت وچەن مۋدرىمي ي نە دوپۋسكات پوليتيزاتسي ەتوي تەمى. پريچينوي گولودا، دەپورتاتسي، ماسسوۆوي گيبەلي ليۋدەي ستالا جەستوكايا پوليتيكا سوۆەتسكوگو رەجيما. گلاۆنىي ۆينوۆنيك رەپرەسسي - ەتو ​​بەسچەلوۆەچنايا توتاليتارنايا سيستەما.

نۋرسۋلتان نازارباەۆ

ك يستوري ۆوپروسا

سۋديا پو «اتلاسۋ ازياتسكوي روسسي» ي اننوتاتسيام ك كارتام، يزداننىم نەزادولگو دو وكتيابريا 1917 گودا، ك ۆوستوكۋ وت ۋرالسكيح گور دو گرانيتسى س كيتاەم پروتيانۋليس «ستەپنىە وبلاستي» س ناسەلەنيەم 4,5 ميلليونامي «كيرگيز». پويمەنوۆانيە ازياتسكوگو ناسەلەنيا توگدا ياۆليالوس ۋسلوۆنىم، تاك كاك پود وپرەدەلەنيە «كيرگيزى» («كىرگىزى») پودپادال رياد سينونيموۆ ي سحودنىح سلوۆ: «كازاحي»[1] ي «كازاكي»، «كوچەۆنيكي» ي «وتكوچەۆنيكي»، «ناتسمەنى» ي «كازاك-ناتسمەنى»، «ينورودتسى» ي ت.د.، چتو ۆنوسيلو پۋتانيتسۋ ۆ دوكۋمەنتووبوروت ي پريۆوديلو ك پوسلەدستۆيام ۆ سوتسيالنو-بىتوۆوي سفەرە رەگيونا. ك زەملەدەليۋ وني پەرەحوديلي مەدلەننو، زانيماياس پريميتيۆنىم سكوتوۆودستۆوم. پوەتومۋ ۆ 1920 گودۋ لەنين زاياۆيل، چتو نا پروسترانستۆاح سيبيري، «نا كوتورىح ۋمەستيليس بى دەسياتكي كۋلتۋرنىح گوسۋدارستۆ، تساريت پاتريارحالششينا، پولۋديكوست ي سامايا ناستوياششايا ديكوست». جيزن كازاحوۆ بىلا ۋستروەنا س توچكي زرەنيا حوزيايستۆەننوگو اۋلا، كوتورىي ۆكليۋچال دو 20 رودستۆەننىح سەمەي. كاك كوچەۆنيكي، وني پاسلي سكوت كرۋگلىي گود - لوشادەي ي وۆەتس. پەرەدۆيگاليس تابۋنى ۆ پرەدگورنىح رايوناح ۆ پرەدەلاح دو400 كيلومەتروۆ، ستەپنىح - دو 700, ەششە بولشە - ۆ پولۋپۋستىنياح ي پۋستىنياح. ۆ سلۋچاياح ستيحينىح بەدستۆي، لەتنەي زاسۋحي يلي زيمنەگو گولولەدا (دجۋتا), ۆسلەدستۆيە بەسكورميتسى زناچيتەلنايا چاست سكوتا پوگيبالا، چتو وبرەكالو كازاحوۆ نا ۆىميرانيە (چتو ي سلۋچيلوس ۆ 1931-33 گوداح). و تياجەلوم پولوجەني كازاحسكوي بەدنوتى، سوستاۆلياۆشەي بولشۋيۋ چاست اۋلا، سۆيدەتەلستۆۋيۋت سلەدۋيۋششيە يلليۋستراتسي، وتمەچەننىە سوۆرەمەننيكامي ۆ ناچالە 20 ۆەكا: «ودەتى وني ۆو ۆسەۆوزموجنوە رۆانە. نەرەدكو حوديات پولۋناگيە. يم بروسايۋت، كاك پسام، وبگلوداننىە كوستي، ي ەتي نەسچاستنىە، دەيستۆيتەلنو، كاك سوباكي، ۆاليايۋتسيا نا زەملە ۆ ۋگلۋ يۋرتى ي لوۆيات بروساەمىە يم وبەدكي».

كوللەكتيۆيزاتسيا پوۆلەكلا ۆىميرانيە

ۆ ناچالە 30-ح گودوۆ يسپىتىۆالي «پرودوۆولستۆەننىە زاترۋدنەنيا» ۆسە رايونى پو پەريمەترۋ گرانيتسى زاپسيبكرايا س كازاكسكوي (تاك!) اسسر ي ۆگلۋب كرايا، كۋدا ۆ سەلسكۋيۋ مەستنوست ۋسترەميليس بەگۋششيە وت گولودا نا رودينە «وتكوچەۆنيكي». تاك ۆەد ي دليا سيبيرسكوگو، «راسكۋلاچەننوگو ي كوللەكتيۆيزيروۆاننوگو» سەلا كارتينا بىلا تيپيچنايا - «ەدوكوۆ 200, حلەب داۆنو سەدەن». وسنوۆنىم پرودۋكتوم پيتانيا سيبيرياكوۆ ستالا لەبەدا. دوكۋمەنت، رازىسكاننىي يستوريكوم ۆ.س.پوزنانسكيم، سۆيدەتەلستۆۋەت: «بەدنياكي ۆ سەلسوۆەتە ەديات لەبەدۋ، پلاتيات زا نەە پو 12 رۋبلەي زا پۋد. دليا رازمولا ەە زاۆەلي رۋچنىە مەلنيتسى. وت دليتەلنوگو ۋپوترەبلەنيا لەبەدى يمەيۋت مەستو سلۋچاي جەلۋدوچنىح زابولەۆاني. كرومە توگو، ەديات شەلۋحۋ - وت پروسا، وت لنيانوگو سەمەني، سۋشەنىي بوروۆوي سوك، جمىح ي درۋگيە سۋرروگاتى».

ۆ تو ۆرەميا موسكوۆسكايا ۆلاست پۋبليچنو راپورتوۆالا و دوستيجەنياح ۆ سنابجەني نارودا، چتو نا پراكتيكە كورەننىم وبرازوم وپروۆەرگالوس. تاك، بىۆشي پارتيزان ۋستين دروباتەنكو دال وتپوۆەد براۆۋرنىم وتچەتام ستوليچنىح كوممۋنيستوۆ، پوپۋتنو وبريسوۆاۆ گيبەلنوە پولوجەنيە كازاحوۆ: «17 يۋليا 1932گ. وبراششايۋس ك پرەدسەداتەليۋ پكك ركي يا. رۋدزۋتاك. يا، گراجدانين سەلا چەرنوۋسوۆكي، پاۆلوگرادسكوگو رايونا زاپ.سيب.كرايا، دروباتەنكو، پروچيتاۆشي ۆاشۋ ستاتيۋ ۆ گازەتە «سوتسياليستيچەسكوە زەملەدەليە» زا 10-ە يۋليا1932 گ. «پود وسوبوە نابليۋدەنيە زاۆوز توۆاروۆ نا سەلە»، نو مى، كرەستيانە، تولكو پولزۋەمسيا تەم، چتو پروچيتالي ۆ گازەتە، نو نا دەلە مى نە ۆيدەلي نيچەگو; كوگو سچيتات ۆينوۆنىم، نە زناەم. مى نە پولۋچالي توۆاروۆ، تولكو كرومە سپيچەك ي ۆينا. [...] نو ريادوم ۋ ناس،10 كيلومەتروۆ، كازاحستان، تام ەششە لۋچشە وبستويت. پو دوروگام تولكو-تولكو ودني كوستي س چەلوۆەكا، ي دەتيشكي وستاۆلەنى ۆ يۋرتاح. جيۆىمي يح چەرۆ راستوچۋەت. مى پروەحالي 120 ۆەرست، ي جيۆىح تولكو ۆسترەتيلي تري چەلوۆەكا. ۆسە كوستي پەرەۆاريلي، ي بروشەنو ۆسە يمۋششەستۆو، ي رازوشليس كتو كۋدا». نە تولكو ۆ كازاحستانە، نو ي ۆ سيبيرسكيح انكلاۆاح سمەرتنوست «كازاكوۆ» ۋسيليۆالاس. چلەن پەتروگرادسكوگو سەلسوۆەتا كارگاتسكوگو رايونا ت.لەمەششەنكو راپورتوۆال ۆ نوۆوسيبيرسك: «چتو ۆوزمەش سەيچاس س گراجدان، كوگدا وني چۋت س گولودا نە پوميرايۋت، پويدەم سكورو پو ميرۋ، كاك ي كيرگيزى».

دليا كازاحستانا، گدە 9/10 ناسەلەنيا سوستاۆليالي جيتەلي اۋلوۆ، پروتسەنت گيبەلي ليۋدەي وكازالسيا سامىم ۆىسوكيم. يز 6,2 ميلليونوۆ ۆ 1931-1932 گوداح پوگيبلو وت گولودا 2,1 ميلليونوۆ چەلوۆەك، ۆ توم چيسلە 1,7 ميلليونوۆ كازاحوۆ. ۆ گودى گولودا وتكوچەۆالي زا گرانيتسى كاسسر بولەە 1 ميلليونا چەلوۆەك، يز كوتورىح 424 تىسياچ ۆەرنۋليس وبراتنو. وكولو 200 تىسياچ وتكوچەۆالي ۆ كيتاي، مونگوليۋ، افگانيستان، يران ي تۋرتسيۋ. وستالنىە ناپراۆيليس ۆ سيبير. ەتي تسيفرى بىلي سەكرەتنىمي، يح وبنارودوۆانيە نەمينۋەمو رازوبلاچيلو بى انتينارودنۋيۋ سۋششنوست سوۆەتسكوي ۆلاستي. ەتو پونيمالي رۋكوۆوديتەلي-موسكۆيچي، دو كوتورىح ۆەستي س مەست دوحوديلي وكازيەي ي چاستو س پوسلەدستۆيامي دليا ادرەسانتوۆ.

وبياۆلەننايا «ۆراگوم نارودا» زا پويسكي سپراۆەدليۆوستي، جيتەلنيتسا سيبيري مەلانيا دۆورنيكوۆا ۆ پيسمە ك پارتفۋنكتسيونەرۋ م.ي.كالينينۋ زاياۆليالا وب يتوگاح كوللەكتيۆيزاتسي: «حلەبنايا زاگوتوۆكا وچەن ترۋدنو پروشلا. ۆ كازاچەم [كازاحسكوم] مۋسۋلمانسكوم كولحوزە «تاراز» حلەب ۆزيات ۆەس دو زەرنا. ۆسە پوسەۆى وبوبششەستۆلەنى ي ناكلادىۆايۋت ەششە نا كاجدوگو كازاحا پو 10 ي دو 20 پۋدوۆ نالوگا. گدە جە ون ۆزيات موجەت، سام رابوتايا ۆسە لەتو ۆ كولحوزە؟ ي ۆ ناستوياششەە ۆرەميا ەتا ۆسيا گولودنايا ماسسا دۆيجەتسيا پەشكوم پو دوروگام س دەتيشكامي، سەبە يششا پروپيتانيە، پو دوروگە پادايا كاك مۋحي». يز درۋگوگو پيسما كالينينۋ، ناپيساننومۋ نۋرگالي دۋيسەنبينوۆىم، وبەسكۋراجەننىم پرويسحودياششيم، سلەدۋەت، چتو اۆتور پوسلانيا ترەبۋەت سۋروۆوگو ناكازانيا «رابوتنيكوۆ رايوننىح ورگانيزاتسي» ۆپلوت دو چلەنوۆ اۋلسەلسوۆەتوۆ «كاك ۆراگوۆ پرولەتارسكوي رەۆوليۋتسي ۆسەگو ميرا». كازاح سووبششاەت و گولودنوي سمەرتي «نارودا تسەلىمي اۋلامي، ناپريمەر، اۋلسوۆەتوۆ №№ 9, 10 ي 11». نەرەدكو موجنو بىلو ۆسترەتيت سەمەيستۆو كازاحوۆ، نەيزۆەستنو كۋدا برەدۋششەە ي تيانۋششەە سالازكي س ۆەششامي، پوۆەرح كوتورىح لەجيت ترۋپ پوگيبشەگو ۆ پۋتي رەبەنكا. وتكوچەۆنيكي پريزناۆاليس، چتو بولەە ۆسەگو جەلالي بى جيت ۆ رودنىح اۋلاح، پوكينۋۆ سۆوي كرايا، نە ۋتراتيلي ك نيم سۆويۋ ليۋبوۆ. نو ۆىسىلكي يز سيبيري بوياتسيا، تاك كاك وستانۋتسيا وپيات بەز رابوتى، بەز حلەبا.

و پوپولنەني مەستنوگو گولودايۋششەگو ناسەلەنيا نوۆوپريبىۆشيم كونتينگەنتوم سووبششالوس ۆ دوكلادنىح زاپيسكاح زاپسيبكرايسپولكومۋ يز پوگرانيچنىح س كازاحستانوم رايونوۆ كرايا. تاك، 7 دەكابريا 1931 گ. پرەدسەداتەل الەيسكوگو رايسپولكوما ناپراۆيل سووبششەنيە و پريشەلتساح: «زا پوسلەدنيە دۆا مەسياتسا (وكتيابر، نويابر) ۆ سۆيازي س پرەكراششەنيەم سەزوننىح رابوت ۆ الەيسكي رايون پريەزجاەت زناچيتەلنوە چيسلو ناتسمەنوۆ-كازاكوۆ يز رازليچنىح رايونوۆ، رابوتاۆشيح ۆ لەتني پەريود ۆ سوۆحوزاح، دورستروياح ي ت.پ.، ۆ توم چيسلە پريبىۆايۋت نەپوسرەدستۆەننو يز كازاكستانا. پريچەم ەتي ناتسمەنى-كازاكي نيكاكوي وسەدلوستي نە يمەيۋت، گاستروليرۋيۋت يز سەلا ۆ سەلو، نە پوددايۋتسيا نيكاكومۋ توچنومۋ ۋچەتۋ. ماتەريالنىە ۋسلوۆيا يحسامىە ۋجاسنىە: حلەبا نەت، كورموۆ دليا لوشادەي نەت، سپلوش ي ريادوم گولودايۋت ي زانيمايۋتسيا ۆوروۆستۆوم. نا پوچۆە ەتوگو زا پوسلەدنەە ۆرەميا وتكرىلسيا رياد ينفەكتسيوننىح زابولەۆاني (بريۋشنوي تيف ي سىپنوي، ناتۋرالنايا وسپا). وپرەدەليت يح نا كاكۋيۋ-ليبو رابوتۋ ۆ پرەدەلاح الەيسكوگو رايونا نە پرەدستاۆلياەتسيا ۆوزموجنىم، تاك كاك ابسوليۋتنوە بولشينستۆو رابوچيح رۋك - چەرنورابوچيە. دليا ۋرەگۋليروۆانيا داننوگو ۆوپروسا سو ستورونى ريكا پرينياتى نەكوتورىە مەرى، ا يمەننو: ا) پريستۋپلەنو ك توچنومۋ ۋچەتۋ چيسلا سەمەيستۆ ەتيح كازاكوۆ; ب) ۋچەتۋ يح تياگلوۆوي سيلى; ۆ) چاست راسكۆارتيروۆالي پو سەلسوۆەتام; گ) وتكرىلي دۆە ناتسيونالنىە شكولى; د) نەزناچيتەلنايا چاست يز نيح ناپراۆلەنا نا رابوتى.

نو ۆسە ەتي مەروپرياتيا وتنيۋد نە وبەسپەچيۆايۋت حوتيا بى سنوسنىح ماتەريالنىح ۋسلوۆي كازاحوۆ، چەم ستاۆيات يح نا دالنەيشيە ماتەريالنىە بەدستۆيا، تاك كاك ۆوپروس سنابجەنيا حلە­بوم ۆ رايونە رازرەشەن بىت نە موجەت زا وتسۋتستۆيەم كاكيح-ليبو فوندوۆ. سووبششايا و ۆىشەيزلوجەننوم رايسپولكوم پروسيت ۆاشيح سروچنىح ۋكازاني».

گيبلي دەتي ي ۆزروسلىە

پوزجە پريتوك كازاحوۆ پرەۆراتيتسيا ۆ تياجكوە بەدستۆيە دليا تەح رايونوۆ، گدە وني پوسەليليس. ۋ پريبىۆايۋششيح نە بىلو ني لوشادەي، نيكاكوگو درۋگوگو سكوتا. ديستروفيكي، زاچاستۋيۋ زابو­لەۆشيە ۆ پرودولجيتەلنوم ترۋدنوم پۋتي، وني نۋجداليس ۆ مەديتسينسكوي پوموششي، ۆ جيلە، كۋسكە حلەبا. وسوبەننو سترادالي دەتي. پرەدسەداتەل سوۆناركوما رسفسر د.ە. سۋليموۆ، وچەۆيدنو، ۆ وكرۋگلەننىح تسيفراح، حاراكتەريزۋيۋششيح كازاحسكۋيۋ «دەتسكۋيۋ» پروبلەمۋ، پولۋچيل سووبششەنيە يز سيبيري، ۆ كوتوروم گوۆوريتسيا، چتو ۆ1932 گ. دەتدوما زاپادنو-سيبيرسكوگو كرايا پرينيالي 1500 دەتەي يز كازاحستانا، 2500 دەتەي سپەتسپەرەسەلەنتسەۆ ي 1000 دەتەي «يز نەدورودنىح»، ت.ە. نايبولەە پوراجەننىح گولودوم رايونوۆ. پلانوۆىە تسيفرى كومپلەكتوۆانيا دەتدوموۆ ۆ1932 گ. وكازاليس پەرەكرىتىمي نا 43 %. پريشلوس كونتينگەنت ۆوسپيتاننيكوۆ نا1933 گ. پرەدۋسماتريۆات ۆ زناچيتەلنو بولشيح رازمەراح. نامەتيلي، ا زاپسيبكرايسپولكوم ۋتۆەرديل كونتينگەنت دەتدوموۆتسەۆ نا1933 گ. - 11 500 چەل.، يز نيح پو نارىمسكومۋ وكرۋگۋ - 2000 چەل. بولەە چەم ۆ 2 رازا ۋۆەليچيليس اسسيگنوۆانيا نا دەتدوموۆتسەۆ - س 3239 تىسياچ دو 6650 تىسياچ رۋبلەي.

ۆ رەالنوستي سرازۋ جە نارۋشيليس منوگيە راسچەتى. س ناچالا1933 گ. رەزكو ۋسيليلسيا «ناپلىۆ كازاكوۆ» يز كاسسر. تولكو ۆ فەۆرالە پريشلوس پرينيات ۆ دەتدوما پودوبراننىح نا ۆوك­زالاح، سنياتىح س پوەزدوۆ 1312 كازاحسكيح دەتەي ي پودروستكوۆ. سرەدي نيح وكازالوس منوگو بولنىح. دليا كازاحسكيح دەتەي وتكرىۆاليس 5 سپەتسيالنىح دەتدوموۆ نا 480 مەست ۆ نوۆو-ومسكە، سلاۆگورودە، بيسكە، الەيسكە ي پروكوپەۆسكە. راسشيريلي يح كونتينگەنت ۆ سۋششەستۆۋيۋششيح 8 «ناتسمەنوۆسكيح» - ۆ بارناۋلە، ومسكە، كليۋچاح، تيۋمەنتسەۆە، ۆولچيحە، نوۆوسيبيرسكە. ۆ ومسكە، نوۆوسيبيرسكە، ا پوزجە ي ۆ ستالينسكە سوچلي ۆوزموجنىم سودەرجات پو دۆا كازاحسكيح دەتدوما - دليا شكولنيكوۆ ي وتدەلنو دليا دەتەي دوشكولنوگو ۆوزراستا.

كراەۆايا پروكۋراتۋرا 9 مارتا 1932 گ. پرەدستاۆيلا ر.ي. ەيحە دوكلادنۋيۋ زاپيسكۋ «و ستيحينوم پەرەسەلەني ۆ پرەدەلى زاپادنو-سيبيرسكوگو كرايا كازاكوۆ يز كاسسر ي و پولوجەني پەرەسەليۆشيحسيا ۆ كراي». ۆ دوكۋمەنتە سووبششالوس، چتو پريحود ەتوي گرۋپپى گولودايۋششيح، ناچاۆشيسيا س وسەني 1931 گ.، ۆسە ۆوزراستال، دوستيگ سۆوەگو اپوگەيا ۆ يانۆارە ي فەۆرالە. ۆناچالە كازاحي وستاناۆليۆاليس ۆ رايوناح، نەپوسرەدستۆەننو پريلەگايۋششيح ك كا­زاحسكوي اسسر، نو تەپەر وني راسپروسترانيليس ي ۆ تسەنترالنىە رايونى زاپسيبكرايا. پريبليزيتەلنىي، وچەۆيدنو زانيجەننىي، پو منەنيۋ كراەۆوگو پروكۋرورا گ.يا.مەرەنا ي ەگو پوموششنيكا دميتريون-زدوروۆا، ۋچەت «كازاكوۆ-وتكوچەۆنيكوۆ» پوكازىۆاەت، چتو يح ۆ سلاۆگورودسكوم رايونە - دو 10 تىس. چەل.، ۆ باەۆسكوم رايونە - دو 1,5 تىس.، ۆ رەبريحينسكوم - 2,5 تىس.، ۆ الەيسكوم - بولەە 3 تىس. زناچيتەلنوە كوليچەستۆو يح ۆ پوسپەليحينسكوم، شيپۋنوۆسكوم، ۋگلوۆسكوم، رودينسكوم ي درۋگيح رايوناح التايا، ۆكليۋچايا ويروتيۋ. يز گورودوۆ يح بولشە ۆسەگو ۆ سلاۆگورودە. بارناۋلە ي بيسكە، دوستيگلي سەيچاس وني ي نوۆوسيبيرسكا. و توم، كاكوي ەتو بيچ دليا گورودوۆ، وسوبەننو ۆيدنو نا پريمەرە سلاۆگورودا: ۆ نەم س ناسەلەنيەم مەنەە 20 تىسياچ چەلوۆەك وكازالوس دوپولنيتەلنو ەششە 6 تىسياچ گولودايۋششيح كازاحوۆ.

و توم، كاك ۋسترايۆايۋتسيا نەسچاستنىە ليۋدي - بەجەنتسى وت گولودا - ۆ دوكۋمەنتە سكازانو: «كازاكي راسسەليايۋتسيا ۆ اۋلاح زاپادنو-سيبيرسكوگو كازاحسكوگو ناسەلەنيا، ۆ دەرەۆنياح، زانيمايا ۆسە سۆوبودنىە پومەششەنيا، ي نا وكرايناح گورودوۆ. ي تاك كاك ۆسەح ەتيح پومەششەني ۆسە جە نە حۆاتاەت، نەسموتريا نا بولشۋيۋ يح سكۋچەننوست، تو وچەن منوگو كازاكوۆ وستايۋتسيا بەز كروۆا نا ۋليتساح، نا جەلەزنودوروجنىح ۆوكزالاح. موجنو پرەدستاۆيت، چتو وزناچالو جيت بەز كروۆا ۆ حولودنۋيۋ سيبيرسكۋيۋ زيمۋ. ۆ وتليچيە وت سوۆرەمەننىح بومجەي، كوتورىە زابيرايۋتسيا ۆ پودۆالى، پا چەرداكي وتاپليۆاەمىح زداني، كازاحي نە يمەلي تاكوي ۆوزموجنوستي.

و ماتەريالنوي ستورونە يح بىتا - سۆيدەتەلستۆا نە مەنەە ۋجاسنىە: «نە يمەيا نيكاكوي رابوتى، زاچاستۋيۋ نيكاكوگو يمۋششەستۆا، نيكاكيح پرودوۆولستۆەننىح زاپاسوۆ، - وني گولودايۋت. بلاگوداريا سكۋچەننوستي ي گولودا، سرەدي كازاحسكيح پەرەسەلەنتسەۆ شيروكو راسپروسترانيليس ينفەكتسيوننىە زابولەۆانيا، راستەت سمەرتنوست. گولودنىە كازاكي ۋپوترەبليايۋت ۆ پيشۋ چتو پوپالو. ۆ سلاۆگورودسكوم رايونە وتمەچەنى سلۋچاي پوەدانيا پاۆشيح جيۆوتنىح، داجە سلۋچاي ۆىكاپىۆانيا يز سكوتسكيح موگيل ۋجە زاكوپاننىح ترۋپوۆ. گرۋپپى كازاكوۆ پرەدستاۆليايۋت سوبويۋ ۋجاسايۋششي ۆيد... پو دوروگام زاچاستۋيۋ پودبيرايۋت وبموروجەننىح كازاكوۆ ي داجە ۋمەرشيح. ەست ۋجە رياد سلۋچاەۆ سمەرتي وت يستوششەنيا. كازاكي بروسايۋت دەتەي، ي كوليچەستۆو كازاكسكيح بروشەننىحرەبيات وچەن ۆەليكو. تولكو نەزناچيتەلنايا چاست يح مەستنىمي ورگانامي ۋسترايۆاەتسيا ۆ دەتدوما، كوتورىە، سامو سوبوي رازۋمەەتسيا، وحۆاتيت ۆسەي ەتوي ماسسى نە موگۋت. ناريادۋ سو سلۋچايامي سمەرتي وت بولەزنەي ي زامەرزانيا كونستاتيرۋەتسيا رياد سلۋچاەۆ سمەرتي وت گولودا». كاك دليا ۋحودياششيح يز رودنىح مەست ۆ گورودا كرەستيان، تاك ي دليا پوپاۆشيح ۆ سيبير كازاحوۆ ۆەليكيم سچاستەم بىلو ۋسترويتسيا نا سترويكي ي نا پرويزۆودستۆو، چتوبى پولۋچيت ميزەرنىي پولۋگولودنىي پاەك ي مەستو ۆ وبششەجيتي (1,5-2 كۆ. م نا چەلوۆەكا، پريتوم بەز ۆسياكيح ەلەمەنتارنىح ۋدوبستۆ).

پولزۋياس سلۋحامي، چتو ۆ سيبيري پولەگچە، گولودنىە «وتكوچەۆنيكي» پرودۆيگاليس ۆگلۋب سيبيري نا سۆوي ستراح ي ريسك، ي نا سوۆەست «پرينيمايۋششەي ستورونى». يح وفيتسيالنوە چيسلو سوستاۆيلو 100 تىسياچ چەلوۆەك، ا نا دەلە وتكوچەۆىۆالو گورازدو بولشە. چاست ليۋدەي پو ورگنابورۋ جەلالا پوپاست ۆ گورودا، گدە شلي كرۋپنىە نوۆوسترويكي، گدە جيزن وبەسپەچيۆالاس پرودپايكامي يلي، ۆ كراينەم سلۋچاە، پوياۆليالاس ۆوزموجنوست سوبيرات پودايانيە. بىۆشيە سترويتەلي تۋركسيبا ۋپوۆالي نا پودوبنۋيۋ رابوتۋ ۆ زاپادنوي سيبيري ۆ سۆيازي س پروكلادكوي ۆتورىح پۋتەي نا ترانسسيبە. ترەبوۆاليس منوگيە رابوچيە نا ۋچاستكي-پەرەگونى مەجدۋ ستانتسيامي. ەتو بىلي ليۋدي، پريگلاشەننىە گوسۋدارستۆوم نا نوۆوسترويكي پەرۆوي پياتيلەتكي، نا رابوتۋ ۆ پرومىشلەننوستي. دليا كازاحوۆ يندۋستريالنىي ترۋد ياۆليالسيا سوۆەرشەننو نوۆىم، ا جيزن ۆ گورودسكيح ۋسلوۆياح ابسوليۋتنو نەوبىچنوي ي سلوجنوي دليا ستەپنىح كوچەۆنيكوۆ. ەتي سترويكي، ۆ وسنوۆنوم رۋچنوگو ترۋدا، ترەبوۆالي دەسياتكي تىسياچ چەرنورابوچيح. نو ترۋدوۆوە ۋسترويستۆو كازاحوۆ نا نوۆوسترويكاح ۆ پرومىشلەننوستي وسلوجنيالوس منوگوچيسلەننوستيۋ ي ناليچيەم نەترۋدوسپوسوبنىح چلەنوۆ سەمەي ميگرانتوۆ، ا تاكجە پلوحيم زنانيەم رۋسسكوگو يازىكا ي وتسۋتستۆيەم ناۆىكوۆ رابوتى نا پرويزۆودستۆە. پروسموتر يزداننوي ۆ 1993 گودۋ كنيگي-حرونيكي «نوۆوسيبيرسك. 100 لەت. سوبىتيا. ليۋدي» ۋبەجداەت، چتو كازاحي دو 30-ح گودوۆ ۆ نەم نە جيلي. سناچالا پوياۆيليس پلوتنيكي-چۋۆاشي، زاتەم ستالي رابوتات تاتارى. ناپلىۆ «كازاكوۆ» پرويزوشەل س ناچالوم كۋزنەتسكسترويا ي بولشيح نوۆوسيبيرسكيح ستروەك. يز كازاحوۆ نامەرەۆاليس سوزدات «ناتسيونالنىي وترياد سوۆەتسكوگو رابوچەگو كلاسسا»، پرەۆراتيۆ «وتستالىح ستەپنىح كوچەۆنيكوۆ» ۆ دەيستۆيتەلنو پرومىشلەننىە كادرى. ودناكو وسنوۆنايا ماسسا بەجەنتسەۆ نادەيالاس نايتي پروپيتانيە ۆ سەلسكوي مەستنوستي پۋتەم زانياتيا نەحيترىم ترۋدوم سكوتوۆودا، پاحاريا، كوستسا. نە تۋت-تو بىلو!

ۆىكۋريت «كازاكوۆ» ۆ 24 چاسا!

منوگيە كازاحي نادەياليس وسەست ۆ سەلسكوي مەستنوستي س پوستوياننىم پروجيۆانيەم كازاحسكوي دياسپورى. يح نە جدالو ني رۋسسكوە ناسەلەنيە، ني اسسيميليروۆاۆشەەسيا كازاحسكوە. ۆ سۆيازي س ناپلىۆوم كازاحوۆ ۆ دوكلادنوي زاپيسكە پرەدسەداتەليا الەيسكوگو رايسپولكوما كوتەلنيكوۆا ۆ زاپسيبكرايسپولكوم گوۆوريتسيا: «ەتي ناتسمەنى-كازاكي نيكاكوي وسەدلوستي نە يمەيۋت، گاستروليرۋيۋت يز سەلا ۆ سەلو، نە پوددايۋتسيا نيكاكومۋ توچنومۋ ۋچەتۋ. ماتەريالنىە ۋسلوۆيا سامىە ۋجاسنىە: حلەبا نەت، كورموۆ دليا لوشادەي نەت، سپلوش ي ريادوم گولودايۋت ي زانيمايۋتسيا ۆوروۆستۆوم». راسپورياجەنيا يز زاپسيبكرايسپولكوما گنات پريشەلتسەۆ پو ليۋبىم موتيۆام رازۆيازىۆالو رۋكي پرەدسەداتەليام نا مەستاح. «رايسپولكوم پرەدلاگاەت ۆ ترەحدنەۆنىي سروك ۆىياۆيت ۆسەح كۋلاتسكو-زاجيتوچنىح، پودكۋلاچنيكوۆ ي درۋگيح حوزيايستۆ، كاك نە بولەە دۆا گودا پريەحاۆشيح يز كازكرايا، ي ۆىسلات يح چەرەز سەلسوۆەت نا ستاروە مەستوجيتەلستۆو. رابوتۋ پروۆوديتە ۆ ۋدارنوم پوريادكە». پرەدستاۆيتەلي كرايميليتسي پولۋچيلي ۋكازانيە ۆ تەچەنيە 24 چاسوۆ وچيستيت زاپسيبكراي وت برودياچيح كازاكوۆ. چتوبى «ۆىكۋريت» كازاحوۆ يز جيليشش، ميليتسيونەرام «پريشلوس رازبيۆات وكنا، لومات دۆەري زەمليانوك». ۆ ۋرجۋمسكوم سەلسوۆەتە شيپۋنوۆسكوگو رايونا ۆىسەلياەمىح كازاحوۆ، «نە دوجيداياس كولحوزنىح پودۆود، زاستاۆليالي نانيمات تەلەگي زا سۆوي سچەت. داجە ۆرەمەننو ۋستروەننىم نا رابوتۋ سچاستليۆتسام - گرۋزچيكام ي رازنورابوچيم الەيسكوگو ساحارنوگو زاۆودا «نە دالي ۆوزموجنوست پولۋچيت راسچەت».

پەرۆىي سەكرەتار زاپسيبكرايسپولكوما ر.ي.ەيحە ستاۆيل سۆويح پودچينەننىح ۆ يزۆەستنوست: «ۆوپروس و پەرەسەليۆشيحسيا كازاكاح وسەن سلوجنىي». نو ەست دوگوۆورەننوست س ت.گولوششەكينىم (توگداشني گلاۆا كاسسر) وب وتپراۆكە كازاكوۆ وبراتنو. ۆسكورە نا مەستاح سەلسكي اكتيۆ ۆ گولودنىح ليۋدياح ۋۆيدەل ۋجە «كونتررەۆوليۋتسيوننىي ەلەمەنت»، كوتورىي نە جەلاەت ترۋديتسيا ي سوستويت ۆ وسنوۆنوم يز باەۆ. ورگانى پروكۋرورسكوگو نادزورا پريشلي ك ۆىۆودۋ، چتو سرەدي ميگريرۋيۋششەگو كازاحسكوگو ناسەلەنيا زناچيتەلنۋيۋ پروسلويكۋ سوستاۆليايۋت باي ي زاجيتوچنىە «كازاكي»، ۋ كوتورىح نا رۋكاح «دوۆولنو كرۋپنىە دەنگي». وني زانيمايۋتسيا سپەكۋلياتسيەي نا رىنكاح. پو سلوۆام ناچالنيكا زاپادنوسيبيرسكوگو كراەۆوگو ۋپراۆلەنيا ميليتسي پۋپكوۆا، «بەگلوە بايستۆو يز كاسسر، وبيتايۋششەە ۆو ۆسەح رايوناح، گرانيچاششيح س كازاكستانوم، نە يمەيا مەستا رابوتى ي جيتەلستۆا، پرينيالوس زا سكوتوكرادستۆو، چتو پريۆەلو ك زناچيتەلنومۋ ەگو روستۋ». داجە سپەكۋلياتسيا راسسماتريۆالاس سيبيرسكيمي پراۆووحرانيتەليامي كاك رازنوۆيدنوست نيششەنستۆا. زاريسوۆكا ۆ مارتە 1932 گودا. «پەرۆوە سيلنوە ۆپەچاتلەنيە ۆ الەيسكە پرويزۆوديات جەنششينى-كازاچكي، تورگۋيۋششيە نا بازارە مولوكوم ي سۆويمي دوماشنيمي ۆەششامي. چەتۆەرت (3 ليترا) مولوكا كازاشكا پوكۋپاەت ۋ مەستنوگو جيتەليا زا 2,5 رۋبليا، پروداەت پو 3 رۋبليا. ونا س ۋترا دو ۆەچەرا، چتوبى زارابوتات 50 كوپەەك، ستويت، ا رەبەنوك ۆيسيت زا سپينوي».

گولود پروتيۆ تراديتسي

نا تەرريتوري زاپسيبكرايا «وتكوچەۆنيكي» ستولكنۋليس نە تولكو س سوتسيالنىمي، نو ي س تراديتسيوننو-كۋلتۋرنىمي كاتاكليزمامي. ناپريمەر، س نارۋشەنيەم وبىچايا «كۋناكاسى». سوگلاسنو ەمۋ، كاجدايا كازاحسكايا سەميا وبيازانا بىلا ناكورميت ياۆيۆشەگوسيا ك نيم ۆ اۋل پۋتنيكا. زا يسكليۋچەنيەم ستارووبريادتسەۆ پوچتي ۆسە رۋسسكيە پوسەلەنتسى وكازىۆالي كازاحام گوستەپريمستۆو. تەپەر جە پولۋچيت يم ۆ سيبيري نە پيتانيە، ا رازوۆوە نيششەنسكوە پودايانيە بىلو رەدكوستنىم سچاستەم نە تولكو ۆ سيبيرسكوم سەلە، ا داجە ۋ وسەدلىح سوپلەمەننيكوۆ. ۋشلي ۆ نەبىتيە پونياتيا و تراديتسيوننىح پرودۋكتاح پيتانيا - مياسو-مولوچنوي پيششە كوچەۆوگو نارودا. نا چۋجبينە كازاحي زابىلي و كوپچەنوستياح يز كونينى ي بارانينى، و كۋمىسە ي شۋرباتە (ناپيتوك يز ۆەربليۋجەگو مولوكا), وب ايرانە (پروستوكۆاشە), كاتىكە (زاكۆاشەننوە مولوكو), و پريگوتوۆلياەمىح يز مولوكا تاكيح پرودۋكتاح، كاك كۋرت (كيسلىي سىر), يريمچيك (تۆوروگ), كايماك (سبيتىە سليۆكي), ماي (ماسلو), و لاكومستۆاح تيپا كوسپا (حالۆا), باۋرساك (كۋسوچكي وبجارەننوگو ۆ ماسلە تەستا), سومسا (لەپەشكي س مياسوم ي لۋكوم), وب وبىچنىح گورياچيح بليۋداح - كازاحشا-ەت (ۆارەنوە ۆ كوتلە مياسو), بەسبارماك (تو جە س مۋچنىم دوباۆلەنيەم), سورپا (مياسنوي بۋلون), كوجە (كاشا يز پروسا), دجاسمىك (كاشا يز چەچەۆيتسى), و پوستوياننوم ناپيتكە - چاە. وب ەتيح پرودۋكتاح پريشلوس زابىت. ۆ سيبيري كازاحي ستالي دوبىۆات پيششۋ يز سكوتوموگيلنيكوۆ.

ۆ سيبيري «كازاكي» نيششەنستۆوۆالي گرۋپپامي. پري ەتوم پرينيالي شيروكيە رازمەرى كراجي، گرابەجي، وتبيرانيە حلەبا ۋ گراجدان نە تولكو نا ۋليتساح، نو ي ۆ كۆارتيراح، كۋدا وني زاحوديات پو 5-8 چەلوۆەك، ترەبۋيا سنابديت يح حلەبوم. ستولوۆىە سلاۆگورودا پەرەپولنەنى نيششەنستۆۋيۋششيمي «كازاكامي»، كوتورىە پودبيرايۋت حلەبنىە كروشكي، ۆىليزىۆايۋت تارەلكي، ا ينوگدا پريامو وتبيرايۋت پيششۋ ۋ ستولۋيۋششيحسيا. مەستا سكوپلەنيا «كازاكوۆ» - ستولوۆىە، ۆىگرەبنىە يامى، وتكۋدا پودبيراەتسيا ۆسە پودرياد ۆپلوت دو گنيلي، چتوبى تۋت جە وتپراۆيت ۆ روت. زاپرەدەلنوي گرانيۋ نيششەتى ي بەدى ياۆليالوس وبستوياتەلستۆو، كوگدا گولودنىە، سوۆەرشەننو وبەسسيلەۆشيە كازاحي-ميگرانتى پروسيلي مەستنىح جيتەلەي، چتوبى تە ۆىكوپالي موگيلى دليا زاحورونەنيا سۆويح ۋمەرشيح سوروديچەي، نە ۆىنەسشيح يسپىتانيا نا چۋجبينە، گدە يح ترۋد وكازالسيا نيكومۋ نە نۋجەن، ا جالوست ك نيم داۆنو ۋلەتۋچيلاس.

تەم نە مەنەە، نوۆوسيبيرسكيە يستوريكي وتمەچايۋت، چتو كازاحي، ۆ توم چيسلە جەنششينى، ليۋدي ترۋدوليۋبيۆىە، پريۆىكشيە ك پوچتي كرۋگلوسۋتوچنوي، پوستوياننوي ي تياجەلوي رابوتە ۆ سۋروۆوي ستەپي. كازاحسكيە دەتي سىزمالستۆا ستاراليس پرينوسيت پولزۋ (توپليۆو سوبيرالي، پوموگالي پاستي سكوت، زا مولودنياكوم ۋحاجيۆالي ي گوتوۆيلي پيششۋ). وبراز جيزني نە پوزۆوليال ستاريكام-اكساكالام زاكانچيۆات جيزن، نيچەگو نە دەلايا. كازاحي نيكوگدا نە سچيتالي نيششەنستۆو سۆويم وبرازوم جيزني ي شلي نا ەتو پود گنەتوم وبستوياتەلستۆ، كوگدا سوۆسەم نە وستاۆالوس ۆوزموجنوستي دوبىت پيششۋ، چتوبى نە ۋمەرەت.

تسەنيليس ۆ نوۆوسيبيرسكە  كازاحسكيە سيلاچي، گوتوۆىە پوكازات سۆويۋ ۋدال ۆ رابوتە ي ۆىپولنيات سامىە تياجەلىە ترۋدوۆىە نورمى. شلا سلاۆا و كازاحە كاراباە، ي كوگدا پوترەبوۆالوس پودتۆەرديت ەگو پرولەتارسكوە پرويسحوجدەنيە، تو منوگيە رابوتاۆشيە س نيم پوسپەشيلي پوددەرجات سيلاچا. سوحرانيلوس تاكوە سۆيدەتەلستۆو: «يا، كيسەلەۆ پەتر فەدوروۆيچ، رابوتايۋ پري بانە زاۆودا گورنوگو وبورۋدوۆانيا س 17 وكتيابريا 1931 گودا، دايۋ حاراكتەريستيكۋ و ناتسمەنە توۆاريششە كوروباە. يا س كوروباەم رابوتال نا لوموۆوي لوشادي. ي كوروباي ك رابوتە وتنوسيلسيا وچەن حوروشو ي داجە ۆ ناچالە پري رابوتە نا لوموۆوي مى پودنيمالي ەمۋ نا سپينۋ نەسگوراەمۋيۋ كاسسۋ ۆەسوم 25 پۋدوۆ».

كازاحي نانيماليس نا تاكيە رابوتى، نا كوتورىح يز-زا تياجەلىح، ۆرەدنىح دليا زدوروۆيا ۋسلوۆي ترۋدا، زاچاستۋيۋ نيزكووپلاچيۆاەموگو، ۆسەگدا بىل دەفيتسيت رابوچيح رۋك ي تەكۋچەست كادروۆ. يم پرەدلاگالي زانيماتسيا دوبىچەي وزەرنوي سولي، كوسبوي كامىشا، ۆىۆوزوم نەچيستوت. نا ميحايلوۆسكوم سودوۆوم زاۆودە رابوتا پرەكراششالاس س ناستۋپلەنيەم زيمى. ۆ كولحوزاح ۆووبششە پرينيمالي تولكو نا سەزوننۋيۋ رابوتۋ - سەنوكوس، پوسەۆنۋيۋ، ۋبوروچنۋيۋ سترادۋ.

حيتروست پروتيۆ الچنوستي

دليا سترويتەلستۆا ۆ نوۆوسيبيرسكە ريادا پرومىشلەننىح ي گراجدانسكيح وبەكتوۆ زاپادنوسيبيرسكوە سترويوبەدينەنيە ۆ 1932 گودۋ پروۆوديلو ۆەربوۆكۋ كازاحوۆ. ۆمەستە س سەميامي وني بىلي پەرەۆەزەنى ي ۋستروەنى ۆ وبششەجيتيا. ۆ سۆيازي س ليكۆيداتسيەي ەتوي ورگانيزاتسي كازاحسكيە رابوچيە اۆتوماتيچەسكي پەرەشلي ۆ ۆەدەنيە نوۆوسيبيرسكوگو گورسترويترەستا. ا ۆ يانۆارە 1933 ۆىياسنيلوس، چتو دوگوۆور، زاكليۋچەننىي س زاپادنوسيبيرسكيم سترويوبەدينەنيەم س رابوچيمي، نوۆومۋ رابوتوداتەليۋ نە پەرەدان (ۋتەريان), ي پوەتومۋ ني و كاكيح وبيازاتەلستۆاح پەرەد كازاحامي نيكومۋ نيچەگو نەيزۆەستنو. ۆ وتنوشەني نيچەينىح رابوتنيكوۆ پوسلەدوۆالي «سانكتسي» - زادەرجكي ۆ ۆىداچە زارپلاتى، پوتەريا ۆ سترويۋچاستكاح تابەلەي نا ۆىپولنەننىە رابوتى، وفورملەنيە دوكۋمەنتوۆ نا ۆىداچۋ زارپلاتى چلەنام سترويبريگاد پو پرينتسيپۋ «ۋ رابوچەگو كازاحا پرويزۆوديتەلنوست ۆسەگدا نيجە»، نەدوۆىداچا پرودكارتوچەك. ۆ يتوگە پرويزوشەل وتتوك كازاحوۆ يز گورسترويترەستا نا درۋگيە سترويكي. ۆولنوە وتنوشەنيە رابوتوداتەلەي ك رابوچەي سيلە ياۆستۆۋەت يز تاكوگو ەپيزودا. يز بارىشەۆسكوگو كارەرا ۆ نوۆوسيبيرسكە ۆ ناچالە 1933 گودا ۆ سۆيازي س سوكراششەنيەم رابوت 53 كازاحا، كوتورىە نا 115-120 پروتسەنتوۆ پەرەۆىپولنيالي پلان، رۋكوۆودستۆو دولجنو بىلو پەرەۆەستي نا درۋگوە مەستو رابوتى. ۆمەستو پەرەۆودا پەرەدوۆيكوۆ پرويزۆودستۆا راسسچيتالي ي ۋۆوليلي.

يزباۆيتسيا وت كازاحوۆ پري پەرۆوي ۆوزموجنوستي سترەميليس نا منوگيح نوۆوسيبيرسكيح سترويكاح ي پرومپرەدپرياتياح. پريچينى نازىۆاليس دۆە: پرەدۋبەجدەنيە ادمينيستراتسي وتنوسيتەلنو يح نەسپوسوبنوستي ترۋديتسيا ناراۆنە س رۋسسكيمي رابوچيمي ي ترۋدنوست ۆ ورگانيزاتسي ساموي رابوتى كازاحوۆ. كوگدا جە رابوتا ساموورگانيزوۆىۆالاس ي كازاحي ۆىحوديلي ۆ ۋدارنيكي، تو ەتي گورە-رۋكوۆوديتەلي ستاراليس نە زامەچات يح ترۋدوۆىە ۋسپەحي، پرودولجايا شەلموۆات «ناتسمەنوۆ». پريچينوي دليا ۋدارنوگو ترۋدا كازاحوۆ بىلو سترەملەنيە زارابوتات نا پروكورملەنيە سەبيا ي بليزكيح رودستۆەننيكوۆ. منوگيە پروستو سترەميليس پەرەجيت چەرنۋيۋ گودينۋ ي ۆەرنۋتسيا ۆ ستەپي ك كوچەۆومۋ وبرازۋ جيزني، ك تراديتسيوننوي ي ۆدوۆول پيششە، ك پريۆىچنومۋ بىتۋ.

نا نوۆوسيبيرسكوم زاۆودە گورنوگو وبورۋدوۆانيا دودۋماليس دو تاكوي سحەمى، ۋششەمليايۋششەي پراۆا رابوچيح-كازاحوۆ: يح چاستو پەرەبراسىۆالي س مەستا نا مەستو، ي پوەتومۋ وني نە موگلي ۆىپولنيت نورمۋ. ۆ رەزۋلتاتە پولۋچالي ۆ مەسياتس پو 20-30 رۋبلەي، ۆمەستو 120 رۋبلەي.

كريمينال پروتيۆ «ليۋدوەدوۆ»

تياجەلىە بىتوۆىە ۋسلوۆيا ۆ پولۋگولودنىح گوروداح، گدە پولنايا زاۆيسيموست جيتەلەي وت پايكا پو كارتوچكام ي پرودوۆولستۆەننوگو رىنكا، حيرەيۋششەگو ي دوروجايۋششەگو، پوروجدالي نەناۆيست. وفيتسيالنايا پروپاگاندا ترۋبيلا و «ناپلىۆە ناتسمەن-كازاكوۆ». ۆ بىتۋ ەتو سلوۆو پودمەنيالوس نا پرەزريتەلنو-براننوە - «وردا». ت.ە. ميگراتسيا گولودنىح كازاحوۆ وپرەدەليالوس كاك ۆرەدنوە ناشەستۆيە. اتموسفەرا نەناۆيستي ك پريشەلتسام فورميروۆالا كريمينالنوە وتنوشەنيە ك نيم. مەستوم وگرابلەنيا كازاحوۆ ستالي رىنكي، گدە يح وبيرالي ليتسا، ۋپولنوموچەننىە نا بوربۋ سو سپەكۋلياتسيەي. ۆ پروكۋرورسكوي بۋماگە وتمەچەنو، چتو اگەنت فينوتدەلا پودگوربۋنسكي «وتوبرال ۋ ينۆاليدا-كازاحا مياسو ي دەنگي ي چتوبى وتۆيازاتسيا وت نەگو، زاپەر ەگو ۆ ۋبورنۋيۋ. پري زادەرجاني كازاكوۆ، زاپودوزرەننىح ۆ پروداجە مياسا، اگەنتى ۋمانسكي، بالىكوۆ ي كولەسوۆ دوپۋسكالي تاكوي پريەم - تيانۋلي كازاكا زا نوس، ۆ تسەلياح ۆىپىتات، گدە ۋ نيح مياسو، تو جە پرودەلىۆال پودگوربۋنسكي». «ستويلو كاكومۋ-ليبو اگەنتۋ گورفو (گورودسكوگو فينوتدەلا) زامەتيت، چتو كازاك سپراشيۆاەت تسەنۋ لوشادي، كاك ەتو ۋجە بىلو دوستاتوچنو ك ەگو زادەرجانيۋ زا سپەكۋلياتسيۋ، وبىسكۋ ي وتوبرانيۋ دەنەگ. پريچەم پري وبىسكە كازاكي رازدەۆاليس دو نيجنەگو بەليا، ا زاتەم يح ۆىگونيالي يز بازاركوما. كوگدا كازاكي سپراشيۆالي، گدە موجنو حوداتايستۆوۆات و ۆوزۆراششەني وتوبراننىح دەنەگ، تو اگەنتى گورفو پوكازىۆالي نا بولشۋيۋ زاۆودسكۋيۋ ترۋبۋ». «اگەنتى فەدورچەنكو ي بالىكوۆ نا پروسبى كازاكوۆ و ۆوزۆراششەني دەنەگ ينوگدا داۆالي يم مەلكيە سۋممى، سوپروۆوجدايا يح سلوۆامي «نا تەبە نا پوليتان». ك يزدەۆاتەلستۆام وتنوسيلوس ي رازدەۆانيە دوگولا جەنششين-كازاشەك ۆو ۆرەميا ساموچيننىح وبىسكوۆ، سوپروۆوجداۆشيحسيا يزبيەنيەم وبىسكيۆاەمىح.

نەگاتيۆنوە وتنوشەنيە ك كازاحام نا بىتوۆوم ۋروۆنە پودپيتىۆالوس راسپروسترانياەمىمي سلۋحامي و توم، چتو «كازاحي ۋپوترەبليايۋت رۋسسكيح دەتەي ۆ پيششۋ». ەتو پروۆوتسيروۆالو فاكتى ساموسۋدا ناد كازاحامي، چتو پوپادالو ۆ پولە زرەنيا پروكۋراتۋرى. تاك، ۆ ودنوم يز وبزوروۆ وتمەچەنو، چتو «پوبيراۆشيسيا كازاك چاگيروۆ زاشەل ۆ باراك № 121 ۆ كۆارتيرۋ رابوچەگو پوپروسيت كۋسوك حلەبا. ۆ كۆارتيرە ۆ ەتو ۆرەميا ناحوديلاس تولكو 11-لەتنيايا دەۆوچكا، كوتورايا نيانچيلا رەبەنكا 5-تي مەسياتسەۆ. ۋۆيدەۆ كازاكا، دەۆوچكا زاكريچالا. پريبەجاۆشايا نا كريك سوسەدكا ۆووبرازيلا، چتو كازاك حوچەت ۋتاششيت مالەنكوگو رەبەنكا ي ۋداريلا كازاكا پو گولوۆە، وتچەگو توت ۋپال. پوسلە ەتوگو ۆ باراكە پودنيالسيا شۋم، كازاكا سحۆاتيلي ي پوۆەلي ۆ ميليتسيۋ. پو دوروگە شەستۆيە وكرۋجيلا بولشايا تولپا. پود ۆليانيەم ورۋدوۆاۆشەگو ۆ تولپە كلاسسوۆوگو ۆراگا ناچاليس ۆىكريكي و توم، چتو «كيرگيز ۋكرال دەۆوچكۋ ي زادۋشيل، چتو نادو يح راسسترەليۆات، ا نە سۋديت». پرينياتىمي مەرامي ناستروەنيە تولپى ۋدالوس پوگاسيت، ي ونا راسسەيالاس بەز ۆسياكيح وسلوجنەني». ۆ درۋگوم سلۋچاە ۆ دەرەۆنە نيكولاەۆكە يسيلكۋلسكوگو رايونا جەنششينا يزگونيالا نيششەنستۆۋيۋششەگو كازاكا، پۋستيلا ۆ حود پالكۋ، ۆىكريكيۆايا و زاششيتە سۆوەگو رەبەنكا وت ليۋدوەدا. «نا كريك سوبرالاس بولشايا تولپا كرەستيان، كوتورايا يزبيلا كازاكا ي وتپراۆيلا ەگو ك ميليتسيونەرۋ، كوتورىي ەگو وسۆوبوديل. كازاك، وتويديا 2-3 ۆەرستى وت دەرەۆني، ۆسلەدستۆيە پوبوەۆ ۋمەر». ۆ وياشينسكوم سەلسوۆەتە بولوتنينسكوگو رايونا 4-لەتني رەبەنوك پەرەپۋگالسيا وت توگو، چتو ۆو دۆور زاشلي دۆا نيششەنستۆۋيۋششيح كازاحا، ي راسپلاكالسيا. مات، پريبەجاۆشايا نا شۋم، پودنيالا كريك. نا پوموشش پودبەجالي سوسەدي، پودوسپەلا مەستنايا ۆلاست. «پرەدسەداتەل سەلسوۆەتا ەپيشەۆ، ەگو زامەستيتەل ي ەششە ودين مۋجچينا، ۆمەستو توگو، چتوبى ساموسۋد پرەكراتيت، سامي ستالي بيت. بيلي تاك، چتوبى نە وستاۆليات سلەدوۆ. پودنيمالي ليۋدەي ۆىسوكو ۆۆەرح، ا زاتەم ۋداريالي و زەمليۋ زادنەي چاستيۋ تەلا. ودين كازاك ۋمەر، ا درۋگوي بىل دوستاۆلەن ۆ كامەرۋ ۋچاستكوۆوگو ميليتسيونەرا».

نا مەستاح پروتيۆ «ۆوروۆسكوي ناتسي» ستالي ۋسترايۆات پروۆوكاتسي، يمەنۋەمىە نا ميليتسەيسكوم سلەنگە «وپەراتيۆنىمي ەكسپەريمەنتامي». ۋپولنوموچەنى بىلي پروۆوديت تاكيە مەروپرياتيا ميليتسيونەرى، اگەنتى ۋگرو، نو ي ناسەلەنيە يز چيسلا سمىشلەنىح مۋجيچكوۆ نە چۋرالوس پوگرابيت «ۆوروۆ-كازاحوۆ» پود ۆيدوم يح وتۋچيۆانيا ۆوروۆات. دراماتيچنايا يستوريا پرويزوشلا ۆ بوريسوۆسكوم رايونە ۆ نوچ نا 18 مايا 1932 گودا. ناكانۋنە «زاۆەدۋيۋششي وتدەلەنيەم «بولشايا روششا» نەكي رىچكوۆ پرەدلوجيل كازاكۋ كونۋرۋ ەسوۆۋ كۋپيت ۋ نەگو 2 مەشكا پشەنيتسى زا 100 رۋبلەي ي ۆ پريداچۋ پۋد مياسا. پروداۆەتس وبۋسلوۆيل رەاليزاتسيۋ توۆارا ۆ تەمنوە ۆرەميا سۋتوك ۆ بەرەزوۆوم كولكە، كۋدا ون پريۆەزەت پرودۋكتى. سام جە پودبيل دۆۋح سۆويح پودچينەننىح زايتسەۆا ي رۋتتس پروۋچيت كازاكوۆ ۆوروۆات - وتۋچيت يح سكۋپات سەمەننوي ماتەريال، سحۆاتيت يح نا مەستە پرەستۋپلەنيا، دەنگي وتنيات ي پودەليت. پوسوبنيكي ۋسترويلي زاسادۋ، ۆوورۋجيۆشيس رۋجيامي. تروە كازاكوۆ س لوشاديۋ ياۆيليس ۆ وبۋسلوۆلەننوە مەستو، پەرەدالي دەنگي ي ستالي سسىپات پشەنيتسۋ ۆ مەشوك. رىچكوۆ، وتويديا ۆ ستورونۋ، دال ۋسلوۆنىي سيگنال. زايتسەۆ ي رۋتتس ۆىسكوچيلي يز زاسادى، پرويزۆەلي دۆا ۆىسترەلا ۆ ۆوزدۋح. ودين كازاك بروسيلسيا بەجات. ا ەسوۆ سحۆاتيل رۋجە زا ستۆول، پوتيانۋل ك سەبە. پرويزوشەل ۆىسترەل. زارياد دروبي پوپال ەسوۆۋ ۆ جيۆوت، ي پو دوروگە نا تسەنترالنۋيۋ ۋسادبۋ رانەنىي ۋمەر». پراۆووحرانيتەلنىە ورگانى نا ەتو پرەستۋپلەنيە ۆوۆرەميا نە سرەاگيروۆالي، ي ۆوودۋشەۆلەننىە «وپەراتسيەي» پودەلنيكي پرودالي درۋگيم وتكوچەۆنيكام سەمەننۋيۋ پشەنيتسۋ، تاكجە ۋسترويلي سترەلبۋ، رانيۆ كازاحا دروبيۋ.

ۆ تسەلياح ۋستراشەنيا كازاحوۆ سەلسكيە اكتيۆيستى پۋسكاليس ۆو ۆسە تياجكيە. پودۆيزاۆشيسيا ۆ گرۋپپە كرەستيان، ساموچيننو پروۆوديۆشيح وبىسكي، ارەستى ي يزبيەنيا كازاحوۆ، چلەن كولحوزا «پرولەتارسكايا يسكرا» ۆ سليۋديانسكوم سەلسوۆەتە ۋچ-پريستانسكوگو رايونا نيكولاي سافونوۆ ۆ سوستوياني سيلنوگو الكوگولنوگو وپيانەنيا باحۆاليلسيا: «چەگو نام نە پيت؟ - دەنەگ ۆىكولوتيم يز كيرگيزوۆ». ودين يز سپوسوبوۆ ۆىكولاچيۆانيا - سوپروۆوجدات ۆەرحوم زادەرجاننىح كازاحوۆ دو مەستا يح نەزاكوننوگو زاكليۋچەنيا، نانوسيا وتستايۋششيم ۋدارى پريكلادامي رۋجەي. دەلو دوحوديلو دو ابسۋردا. يز ماتەريالوۆ پروكۋرورسكوي پروۆەركي سلەدوۆالو: «ۆ كاتالاجنوي كامەرە ميحايلوۆسكوگو سەلسوۆەتا سيدەلو 40 چەلوۆەك ارەستوۆاننىح كازاكوۆ، ۆ توم چيسلە بىلي ي 7 يزبيتىح كازاكوۆ ۆ سەلە بوستان». بوستانسكايا يستوريا تاكوۆا. ۆ سەلە پروپالا كوروۆا. ميگوم سورگانيزوۆاليس ۆ پويسكوۆۋيۋ گرۋپپۋ 16 كرەستيان، كوتورىە سرازۋ ناپراۆيليس «نا مەستو ستويانكي كازاكوۆ». كرەستيانە وتكرىلي سترەلبۋ يز رۋجەي، ۋچينيلي پوگروم ي پوبويششە كوليامي. زابرالي 2 لوشادي ي 2 پوۆوزكي. يزبيتىح كازاحوۆ سۆيازالي، پولوجيلي ۆ پوۆوزكي، پوۆەزلي ۆ سەلسوۆەت. پو پريەزدۋ ۋچينيلي نوۆوە يزبيەنيە ليۋدەي، پوساديلي يح ۆ پۋستوە پومەششەنيە. ەششە بولەە ستراشنىي مەتود - لينچەۆانيە پودوزرەۆاەموگو ۆ سكوتوكرادستۆە كازاحا پريمەنيلي ۆ ميحايلوۆسكوم سەلسوۆەتە ۆ ماە 1932 گودا. ساموسۋد ۆوزگلاۆيل زامەستيتەل پرەدسەداتەليا سەلسوۆەتا. «سناچالا بيلي كازاكا پالكامي، پوتوم پودۆەشيۆالي ەگو زا شەيۋ نا دەرەۆو». كوگدا لينچۋەمىي ستال كونچاتسيا، ەكزەكۋتسيۋ پريوستانوۆيلي. كازاح سدەلال ۆىنۋجدەننوە پريزنانيە ۆ كراجە سكوتا. پوسلە ەتوگو ەكزەكۋتورى پرودولجيلي يزبيەنيە ۋجە س تسەليۋ «پروۋچيت» ۆورا، سوزناۆشەگوسيا ۆ كراجە.

نەناۆيست ك پريشەلتسام راسپروسترانيالاس ي نا سەلسكۋيۋ ينتەلليگەنتسيۋ. ۆ سەنتيابرە 1932 گودا ۋچيتەل شكولى كولحوزنوي مولودەجي ۆ سەلە ميحايلوۆكا ۆولچيحينسكوگو رايونا گراجدانين تيحانوۆسكي وبنارۋجيل، چتو ۋ نەگو نا وگورودە پودكوپانى كۋستى كارتوفەليا. پودوزرەنيە ۋچيتەليا پالو نا كازاشەك، وبوسنوۆاۆشيحسيا پو-سوسەدستۆۋ ۆ زابروشەننوم دومە. س تسەليۋ پويسكا ۋليك - كارتوفەليا يلي ەگو وچيستوك ون رەشيل پرويزۆەستي وبىسك، ۆورۆالسيا ۆ جيليششە ي نە نا شۋتكۋ راسپاليلسيا. «پەرەرىل ۆسە يمۋششەستۆو، چاست ەگو ۆىبروسيل، ۆىبروسيل پريامو يز ليۋلكي پولۋتورامەسياچنوگو رەبەنكا، كوتورىي بىل ۋشيبلەن ي نا درۋگوي دەن ۋمەر. رازبيل گولوۆۋ جەنششينە، ۆىبيل وكنا، ۆىگنال كازاشەك، زاكولوتيل دۆەري ي نا پوروگە نابيل گۆوزدەي، چتوبى بوسيكوم حوديت بىلو نەلزيا». پوسكولكۋ ۋچيتەل وكازالسيا كوممۋنيستوم ي چلەنوم پروفسويۋزا، وت ناكازانيا ەمۋ ۋدالوس وتۆەرتەتسيا.

نا نەناۆيستي ك «ناتسمەنام» «زاتسيكليليس» تاكجە نەكوتورىە رۋكوۆوديتەلي نە تولكو سەلسوۆەتسكوگو، نو ي رايوننوگو ۋروۆنيا. وتسيۋدا يح «كرەدو» - «گنات كازاكوۆ» سو «سۆوەي» تەرريتوري. سەكرەتار ۆولچيحينسكوگو رايكوما ۆكپ(ب) ن.ا.ۆلاسوۆ حاراكتەريزوۆال كازاحوۆ: «وني ۆەچنىە لودىري، نە حوتيات رابوتات، پوەتومۋ ي ۋميرايۋت س گولودا». ەگو كوللەگا گ.ن.كوتوروۆ وپرەدەليل، چتو «ۆسە كازاكي - ۆورى ي يح نادو گنات زا پرەدەلى كۋپينسكوگو رايونا». سەكرەتار يسيلكۋلستكوگو رايكوما ۆكپ(ب) گرابانوۆسكي داۆال ۋستانوۆكۋ ناچالنيكۋ رايوننوي ميليتسي س.ي.جيلينۋ: «كازاكام تەررور، وني ناس كراجامي ودولەلي». پوتومۋ سلەدوۆاتەل ستەپانوۆ سكرىۆال فاكتى راسپراۆ ناد كازاحامي ۆ رايونە، زاياۆليايا ۆسلۋح: «كيرگيزى - ەتو تاكايا سۆولوچ، چتو پوچتي ۆسە وني پرەستۋپنيكي ي سپوسوبنى تولكو نا پرەستۋپلەنيا».

و ماسسوۆىح سلۋچاياح يزبيەني نەۆينوۆنىح ي بەززاششيتنىح كوچەۆنيكوۆ، كوتورىە نە موگلي سنوسنو يزياسنياتسيا س مۋچيتەليامي، سووبششالوس ۆ ماتەريالاح پروۆەركي پروكۋرورا ودنوي ستروكوي. «ۆ سوۆحوزە «كۋلتۋرا» دۆۋح رابوچيح كازاكوۆ يزبيلي، وبۆينيۆ يح ۆ كونوكرادستۆە (لوشادي ناشليس); ۆ شەندورفسكوم سەلسوۆەتە يز رۋجەي پودسترەليلي دۆۋح كازاكوۆ، وبۆينيۆ ۆ كراجە لەسا ي حلەبا (فاكتى پودتۆەرجدەنيا نە ناشلي); ۆ سوۆحوزە № 41 يزبيلي كازاكا (وبۆينيۆ ۆ لوجنوم ۆوروۆستۆە كارتوشكي)».  تۋت توجە پروشەل «وپەراتيۆنىي ەكسپەريمەنت»، سۆيازاننىي س پودلوستيۋ ي پروۆوكاتسيەي. پروۆەركوي ۋستانوۆلەنو، چتو ستوروج كووپەراتيۆا پرودال كازاحۋ مەشوك كارتوشكي. كوگدا كازاح پونەس پوكۋپكۋ نا سەبە، ستوروج زاكريچال و كراجە. س پريبەجاۆشيم نا كريك زاۆەدۋيۋششيم سوۆحوزنوي فەرموي ي پروداۆتسوم كووپەراتيۆا ۆتروەم وبمانۋتوگو كازاحا يزبيلي، زا چتو سۋد پريسۋديل يم 4 ي 6 لەت ليشەنيا سۆوبودى. ي بىلو زا چتو: وني «پرويزۆوديلي يزبيەنيە سامىم زۆەرسكيم سپوسوبوم - رۋكي ي نوگي راستياگيۆالي، نا سپينە توپتاليس، ا پوتوم كينۋلي ەگو ۆ امبار، گدە كازاك، يستەكايا كروۆيۋ، لەجال 16 چاسوۆ».

زافيكسيروۆانى فاكتى ماسسوۆىح دراك رۋسسكيح س كازاحامي. يح يستوچنيك يمەل پرويسحوجدەنيە نا بىتوۆوي پوچۆە. تاك، ۆ سوۆحوزە «ۋدارنيك» كەمەروۆسكوگو رايونا سۋديلي ترەح ليتس، وبۆينەننىح ۆ ۆوزبۋجدەني ناتسيونالنوي روزني. سۋت ۋگولوۆنوگو دەلا تاكوۆا: 18 اۆگۋستا 1933 گودا ۆ وچەرەدي زا پريۆوزنوي ۆودوي دوياركا مالىگينا زاتەيالا سسورۋ س كازاشكوي زەكمەتوي رەكمەشەۆوي. ۆ يتوگە دوياركا پروبيلا ۆەدروم گولوۆۋ كازاشكە. نا شۋم سبەجاليس ۆسە كازاحي چيسلوم 24 چەلوۆەكا ي بولەە 100 مەستنىح رۋسسكيح جيتەلەي. تۋت ملادشي دەسياتنيك برۋسوۆ، ۋ كوتوروگو رابوتالي كازاحي، پريزۆال رۋسسكيح ك يزبيەنيۋ كازاحوۆ. ۆو ۆرەميا يزبيەنيا نەكتو زولوتارەۆ ۋداريل و زەمليۋ 7-لەتنيۋيۋ دەۆوچكۋ-كازاشكۋ، ي ۋ توي پوشلا نوسوم كروۆ. سۋد پريگوۆوريل برۋسوۆا ك 2 گودام ليشەنيا سۆوبودى، ا مالىگينۋ ي زولوتارەۆا ك 8 مەسياتسام يسپراۆيتەلنىح رابوت س ۋدەرجانيەم 25 پروتسەنتوۆ يز زارابوتكا.

بەززاششيتنوستيۋ «وتكوچەۆنيكوۆ» پولزوۆاليس چيستو ۋگولوۆنىە ەلەمەنتى. 30 يۋليا 1932 گودا جيتەل سەلا ميحايلوۆكا حاباروۆسكوگو رايونا نەمەتس پو يمەني گانتس پروۆەدال، چتو ۋ پريەحاۆشيح نا بازار سەلا نوۆو-سۋەتسكوە براتەۆ كيرەەۆىح، ۋركمبايا ي المارزى، يمەەتسيا بولەە 600 رۋبلەي. گانتس پريگلاسيل براتەۆ نا نوچەۆكۋ، ۋبيل يح ي دەنگي زابرال. س تەمي جە نامەرەنيامي ۆ اۆگۋستە 1932 گودا گرۋپپا پودونكوۆ ۋبيلا سەميۋ كازاحوۆ (9 چەلوۆەك), كوتورىە وستانوۆيليس ۆ8 كيلومەتراحوت سەلا بۋگريموۆا كۋپينسكوگو رايونا. سوورۋديۆ بالاگان ۆ روششە، كازاحي جيلي ۆرەمەننوي رابوتوي ۆ سوۆحوزە «وۆتسەۆود»، سوبيرالي كولوسكي. ۋبيتسى پوجيۆيليس نەمۋدرەنىم سكاربوم كوچەۆنيكوۆ ي نايدەنى نە بىلي.

موچيششەنسكيە يستوري

سترادانيا كازاحوۆ، پوسلە گولودا ۆ ۆوستوچنوم كازاحستانە ي وجيدانيا سچاستيا وكازاتسيا زاۆەربوۆاننىمي نا سترويكي سيبيري، س ۋسترويستۆوم نا رابوتۋ، كاك پراۆيلو، نە زاكانچيۆاليس. ۆ نوۆوسيبيرسكيح ارحيۆاح سوحرانيلاس دەلوۆايا پەرەپيسكا مەجدۋ ادمينيستراتسيامي ريادا پرەدپرياتي، پەرەكيدىۆاۆشيح درۋگ درۋگۋ رابوچۋيۋ سيلۋ، كاك مياچ ۆ فۋتبولە، ۋسيلەننو رابوتايا پو ەتيم مياچام-ليۋديام نوگامي.

ۆوت زاۆەربوۆالي ۆ كاسسر بولشۋيۋ گرۋپپۋ كازاحوۆ. وكولو مەسياتسا دليلاس يح دوروگا دو نوۆوسيبيرسكا. ەحاۆشيح ۆ ەشەلونە نە كورميلي، پوەتومۋ ەدۋ وني ۆىپراشيۆالي نا ستانتسياح، گدە ستويالي پو نەسكولكۋ سۋتوك. پو پريبىتي نا مەستو وسنوۆنۋيۋ ماسسۋ ناپراۆليالي نا كامەننو-دروبيلنىي زاۆود ۆ موچيششەنسكوم كارەرە. يز نەسكولكيح سوت ليۋدەي موگلي ستات رابوچيمي وكولو ستا مۋجچين. وتۆراتيتەلنايا ورگانيزاتسيا نابورا بۋدۋششيح رابوتنيكوۆ يزناچالنو ۋپيرالاس س سابوتاج رابوتوداتەلەي، نە نۋجداۆشيحسيا ۆ پودوبنىح كادراح. يز ۆسەگو ەشەلونا پرەدستاۆيتەل كامەنولومني وتوبرال ۆسەگو 24 چەلوۆەكا، پليۋس 6 يجديۆەنتسەۆ، ا وستالنىە وستاليس نوچەۆات نا ۆوكزالە. كوگدا گورودسكيە ۆلاستي پوترەبوۆالي زابرات نا زاۆود ۆسەح كازاحوۆ، كوتورىە ۋجە رازبرەليس پو گورودۋ، تو پرەدستاۆيتەل زاۆودا نەكي كۋزنەتسوۆ وتۆەتستۆوۆال پو تەلەفونۋ: «يا دليا سەبيا ەتو دەلو وبدەلال حوروشو، تاك كاك يا يزباۆيلسيا وت دارموەدوۆ ي تەپەر موجەتە مەنيا حوت پوساديت، چتو ۋگودنو دەلات، نو رابوچيح كازاك يا وبراتنو نە ۆوزمۋ». پود ناجيموم سۆەرحۋ ۆ كارەر دوستاۆيلي 50 «رابوچيح»، ا پوسلەدۋيۋششي مەدوسموتر ۆىياۆيل تاكۋيۋ كارتينۋ. گودنىمي ك رابوتە پريزنانى ۆسەگو 18 چەلوۆەك، ا وستالنىە 32 - پولنوستيۋ نەگودنىمي ۆ سيلۋ ستارچەسكوي درياحلوستي، وتسۋتستۆيا نوگ ي پو درۋگيم بولەزنيام. ۆوزمۋششەننىي تەم، چتو ەمۋ پودسۋنۋلي تاكيح رابوتنيكوۆ (32 ستاريكا ي ينۆاليدا، س يجديۆەنتسامي ۆسەگو 79 چەلوۆەك), ديرەكتور زاۆودا زاياۆيل، چتو «بۋدەت كورميت كازاكوۆ تولكو پو 15 دەكابريا، ا پوتوم ۆىنوسيت يح زا ۆوروتا، تاك كاك زاۆود نە بوگادەلنيا». ۆ رەزۋلتاتە كرۋتوي «زابوتى» زاۆودسكوگو رۋكوۆودستۆا 10 چەلوۆەك ۋمەرلي. دەلو وسلوجنيلوس تەم، چتو ۆو ۆرەميا دەزينفەكتسي ۋ كازاحوۆ سوجگلي شۋبى ي مەحوۆىە بريۋكي، ليۋدي وستاليس رازدەتىمي نا موروزە. سوحرانيلوس ي تاكوە ۋپومينانيە و «زابوتليۆوم» وتنوشەني ك رابوچيم: كوگدا يح ودەجدۋ سجيگالي ۆ ۆوشەبويكاح، ساميح كازاحوۆ مىلي ۆ بانە. ي پوسلە ۆودنوي پروتسەدۋرى وني ۆ يسپودنەم بەلە ۆەرنۋليس ۆ سۆوي حولودنىە باراكي، پروبەجاۆ پو موروزۋ2 كيلومەترا.

ەششە پريتەسنەنيا، يز رازريادا ناسمەشەك. ەسلي رابوتايۋششيم ۆىپلاچيۆاليس اۆانسى پو 3-5 رۋبلەي، تو نەرابوتايۋششيم پو كارتوچكام ۆىداۆالسيا ۆ باراكاح پاەك، سوستاۆلياۆشي ۆسەگو250 گرامموۆحلەبا. ۆو يزبەجانيە سلۋچاەۆ پوۆتورنوگو پولۋچەنيا كارتوچەك ۋپوميناۆشيسيا ۋپراۆلەنەتس كۋزنەتسوۆ پرەدلوجيل پەرەۆودچيكۋ ۆالچينۋ پريكلادىۆات يمەيۋششۋيۋسيا پەچات نا لوب، ششەكي ي جيۆوت ۆسەم بەز يسكليۋچەنيا كازاحام، ناچينايا س پرەستارەلىح ي زاكانچيۆايا ناحودياششيميسيا ۆ ليۋلكاح ملادەنتسام. ۆ رەزۋلتاتە ۆسە ليۋدي بىلي كلەيمەنى، زاودنو ۆىياۆيلاس سۋششەستۆەننايا ەكونوميا، پوسكولكۋ ليشنيح «بارانچۋكوۆ» وتمەلي. ۆسكورە ينسترۋكتور وتدەلا ناتسمەنشينستۆ زاپسيبكرايسپولكوما ن.ا.الەشين كونستاتيروۆال: «يز 79 چەلوۆەك 13 ۋمەرلو. ناكانۋنە سمەرتي لەجات ەششە 10 چەلوۆەك، ۆمەستە س دەتمي، بەزو ۆسياكوي ماتەريالنوي ي سانيتارنوي پوموششي. وستالنىە ەلە دەرجاتسيا نا نوگاح».

درۋگۋيۋ بولشۋيۋ پارتيۋ زاۆەربوۆاننىح، «وكولو 200 چەلوۆەك كازاحسكيح رابوچيح پەرەدالي الەكسەەۆسكومۋ لەسپرومحوزۋ» - تاك ادمينيستراتسيا كامەنولومني پىتالاس يزباۆيتسيا وت نەۋگودنىح كادروۆ، پودلوجيۆ سۆينيۋ سمەجنوي ورگانيزاتسي. چەرەز 10 دنەي رابوچۋيۋ سيلۋ ۆوزۆراتيلي، تاك كاك نيكتو يز كازاحوۆ لەسنۋيۋ نورمۋ نە ۆىپولنيال. ۆ دوكۋمەنتە وتراجەن ديكي ۆوزۆرات ليۋدەي ۆ موچيششەنسكي كارەر: «پولۋرازدەتىح كازاكوۆ سوۆمەستنو س چلەنامي يح سەمەي پولوجيلي ۆ ساني ي وتپراۆيلي نا50 كيلومەتروۆ. دەن بىل ۆەترەنىي ي موروزنىي، 35-40 گرادۋسوۆ. پو دوروگە كازاحي زامەرزلي، وتسيۋدا منوگيە بولەزني، ي ۆ رەزۋلتاتە يمەەتسيا نەسكولكو سمەرتنىح سلۋچاەۆ». ك سكازاننومۋ سلەدۋەت دوباۆيت ۆاجنوە ۋتوچنەنيە، چتو «كازاكوۆ، نالوجەننىح ۆ ساني»، چتوبى وني نە ۆىپالي پو ۋحابيستوي دوروگە، پريۆيازالي ۆەرەۆكامي، ي چتو وبموروزيليس ۆ پۋتي بولەە درۋگيح دەتي.

ۆمەستو پوسلەسلوۆيا

وكولو 20 لەت نازاد ۆ زداني گوسارحيۆا نوۆوسيبيرسكوي وبلاستي، گدە پروۆوديلاس پرەسس-كونفەرەنتسيا، پوسۆياششەننايا وتكرىتيۋ دليا يسسلەدوۆاتەلەي رانەە سەكرەتنىح فوندوۆ، سلوۆو ۆزيال يستوريك ۆلاديمير سەمەنوۆيچ پوزانسكي، س نادەجدويۋ سكازاۆشي و نوۆىح ۆرەمەناح. تاكيە گريفى كاك «سەكرەتنو»، «سوۆسەكرەتنو» ي «وسوبايا پاپكا» سنيماليس، دەلا راسسەكرەچيۆاليس، يستوريكي ليكوۆالي. ەيفوريا بىلا نەدولگوي. ۆسكورە وپلوشاۆشيە ارحيۆيستى وبلوجيلي دوستۋپ ك راسسەكرەچەننىم دوكۋمەنتام كيپوي ۆسەۆوزموجنىح ترەبوۆاني ي رازرەشەني وت ورگانيزاتسي، سداۆشيح فوندى نا گوسحرانەنيە. نو توت نەدولگي پەريود، گود-دۆا «ۆسەدوزۆولەننوستي»، بىل راەم دليا يسسلەدوۆاتەلەي، جۋرناليستوۆ ي چاستنىح ليتس، ينتەرەسوۆاۆشيحسيا تاينامي يستوري.

ا نا توي ۆسترەچە ۆ گوسارحيۆە ۆىستۋپلەنيە يستوريكا ۆلاديميرا پوزانسكوگو پرويزۆەلو ۆپەچاتلەنيە يمەننو سەنساتسيوننوستيۋ رانەە سەكرەتنىح سووبششەني و توم، كاك «بەلىە» ي «كراسنىە» وبەدينەننىمي ۋسيليامي بوروليس س تيفوم ۆ گراجدانسكۋيۋ ۆوينۋ، كاك مەستنىە پارتفۋنكتسيونەرى وبمانىۆالي لەنينا ي گنوبيلي كرەستيان. كاك پرينيمالي ۆ سيبيري كازاحوۆ، بەجاۆشيح وت جۋتكوگو گولودا 30-ح گودوۆ ي نە مەنەە ۋجاسنىح پلودوۆ ۋدارنوي كوللەكتيۆيزاتسي، ي س كاكيمي «راسپروستەرتىمي وبياتيامي» يح ۆسترەچالي. گوستەپريمستۆو نا بىتوۆوم ي گوسۋدارستۆەننوم ۋروۆنە وبوراچيۆالوس تەم، چتو ميگرانتام پريحوديلوس رازرىۆات سكوتوموگيلنيكي، چتوبى پيتاتسيا پاداليۋ س ريسكوم راسپروسترانەنيا ۆ وكرۋگە شتامما سيبيرسكوي يازۆى. گولودنىە ليۋدي پولۋچالي وت ابوريگەنوۆ نە حلەب-سول، ا رەپرەسسي ي پوبوي يز-زا وپاسنوستي ەپيدەميچەسكوي زارازى. ۆمەستو توگو، چتوبى ناكورميت ي وبوگرەت ۋميرايۋششيح، (ا ۋميرايۋششيە گوتوۆى بىلي رابوتات) نوۆوسيبيرسكيە ۆلاستي ورگانيزوۆالي دوپولنيتەلنىە سانكتسي پو گونەنيام كازاحوۆ، پرەدپوچيتايا ۆىدۆوريات يح زا پرەدەلى زاپسيبكرايا ۆ 24 چاسا. ەتي-تو دوكۋمەنتى، سۆيدەتەلستۆۋيۋششيە و بەسچەلوۆەچنوم وتنوشەني ك پروستىم ليۋديام، پرەەمنيكي يز چيسلا سلۋگ نارودا زاسەكرەتيلي نا دەسياتيلەتيا. پود كاكيم مولوتوم تسەنزۋرى ي ۆسەۆوزموجنىح زاپرەتوۆ پريحوديلوس ترۋديتسيا نە انگاجيروۆاننىم ۆلاستيۋ (ت.ە. گوۆورياششيم پراۆدۋ) ليۋديام، كوگدا ريادوم ستويالا راسپورياديتەلنيتسا فوندوۆ، كوتورايا رۋكامي زاكرىۆالا تە ليستى، كوتورىە «چيتات نە پولوجەنو». نو ارحيۆى يزۋچاليس، كنيگي ي يسسلەدوۆانيا ۆىحوديلي ۆ پەچات، زاۆوەۆىۆالي ۋ چيتاتەلەي پوپۋليارنوست ماتەريالى، پۋبليكۋەمىە ۆ  يستوريچەسكيح رۋبريكاح پەريوديكي. ي ۆ ەتوم وسوبۋيۋ رول ي وتەچەسكۋيۋ زابوتۋ ەنتۋزياستام وكازىۆال يستوريك پوزنانسكي.

ۆلاديمير سەمەنوۆيچ يزدال دەسياتكي كنيگ ي سبورنيكوۆ، پوسۆياششەننىح سيبيرسكوي تەماتيكە. ا پوسلەدنەي ەگو رابوتوي ستالا پوسمەرتنو يزداننايا ۆ 2007 گودۋ مونوگرافيا و سوتسيالنىح كاتاكليزماح ۆ سيبيري، ۆ كوتوروي ون پودنيمال، اناليزيروۆال ي پۋبليكوۆال يستوريچەسكيە دوكۋمەنتى، پوسۆياششەننىە كاك تياجەلوي جيزني ي مۋچيتەلنوي سمەرتي ليۋدسكيح سوتسيۋموۆ، تاك ي جەستوكومۋ وتنوشەنيۋ سوۆەتسكيح چينوۆنيكوۆ ك سوتسيالنىم «نيزام»، پاريام وبششەستۆا ي پروچيم چۋجاكام، كوتورىە حوديلي پو زەملە ي دىشالي ودنيم س نامي ۆوزدۋحوم، نو لۋچشەي ۋچاستي پوچەمۋ-تو نە زاسلۋجيلي. پروفەسسور پوزنانسكي بىل ودنيم يز تەح نەمنوگيح، كتو پوسرەدي زاستوينوگو بولوتا ي پارتينوگو مراكوبەسيا شەل ۆپەرەدي، وسۆەششايا پۋت ك يستينە سۆويم وتزىۆچيۆىم سەردتسەم.

الەكساندر اگالاكوۆ
چلەن سويۋزا جۋرناليستوۆ روسسيسكوي فەدەراتسي،
پودپولكوۆنيك مۆد رف
ۆ وتستاۆكە گ.نوۆوسيبيرسك


[1] ك سلوۆۋ، ەتا پۋتانيتسا ستويلا كازاحام منوگيح جيزنەي. پوسكولكۋ سيبيرسكيە كازاكي، پوپولنيۆشيە ريادى دوبروۆولچەسكوي ارمي كولچاكا، اتامانا اننەنكوۆا، «گولۋبىح ۋلان»، «چەرنىح گۋسار» ي درۋگيە بوروۆشيەسيا س كراسنىمي وتريادى، اكتيۆنو ۆىستۋپيلي پروتيۆ سوۆەتسكوي ۆلاستي، تو يح ۋنيچتوجالي ۆ پەرۆۋيۋ وچەرەد. ا ۆمەستە س نيمي پود گورياچۋيۋ رۋكۋ پوپالي پروجيۆاۆشيە ۆ سيبيري ەتنيچەسكيە كازاحي، نايمەنوۆانيە كوتورىح سحودنو پو زۆۋچانيۋ س «پروشترافيۆشيميسيا» كازاكامي. «تەمنىە» كراسنوارمەيتسى، پروسۆەششەننىە ليش ۆ نەناۆيستي ك ۆراگام رەۆوليۋتسي، راسسترەليۆالي ي تەح ي درۋگيح، تاك كاك پارونومازيا سلوۆ (سحودنىح پو زۆۋچانيۋ ي رازليچنىح پو زناچەنيۋ) پروۆوتسيروۆالا كاك ساموسۋدى، تاك ي ۆىنەسەنيە سمەرتنىح پريگوۆوروۆ كازاكام. چيتاي - كازاحام! ۆپروچەم، سپۋستيا دەسياتيلەتيە پوسلە گراجدانسكوي ۆوينى وفيتسيالنىە سوۆەتسكيە ليتسا پرودولجالي نازىۆات كازاحوۆ «كازاكامي».

infozakon.com

0 پىكىر

ۇزدىك ماتەريالدار

قۇيىلسىن كوشىڭ

باس گازەت ورالماندارعا نەگە شۇيلىكتى؟

ءالىمجان ءاشىمۇلى 2176
ادەبيەت

«سولاي ەمەس پە؟»

عابباس قابىشۇلى 2577
قوعام

دوس كوپ پە، دۇشپان كوپ پە؟

ءابدىراشيت باكىرۇلى 2481
ەل ءىشى...

ۇلتتىق بىرەگەيلەنۋ: قانداستاردىڭ ءرولى قانداي؟

ءومارالى ادىلبەكۇلى 1675