ءمۇسىرالى وتەباەۆ، قارجى مينيسترلىگى قارجىلىق مونيتورينگ كوميتەتىنىڭ توراعاسى:

ءمۇسىرالى وتەباەۆ، قارجى مينيسترلىگى قارجىلىق مونيتورينگ كوميتەتىنىڭ توراعاسى:

- ءمۇسىرالى سمايىلۇلى، بيىل «زاڭ­سىز جولمەن الىنعان كىرىستەردى زاڭ­داستىرۋعا جانە تەرروريزمدى قار­جى­لان­دىرۋعا قارسى ءىس-قيمىل تۋرالى» زاڭنىڭ كۇشىنە ەنگەنىنە ەكى جىلدان اسىپ بارادى. بۇل باعىتتا نەندەي جۇ­مىستار اتقارىلدى؟

- جاڭا تەحنولوگيالاردىڭ دامۋىنا بايلانىستى اقشانى جىلىستاتۋ ادىستەرى وزگە­رۋدە، سوندىقتان وسى سالاداعى زاڭ­نامانىڭ جەتىلىپ، وزگەرىپ وتىرۋى - زامان تالابى. قازىرگى كەزدە زاڭسىز جولمەن الىن­عان كىرىستەردى زاڭداستىرۋعا جانە تەر­رو­ريزمدى قارجىلاندىرۋعا قارسى ءىس-قيمىل سالاسىنداعى ۇلتتىق جۇيەنى جەتىلدىرۋ بويىن­شا بىرنەشە وزگەرىس ەنگىزىلۋدە. بۇل ورايدا، كوميتەت اتقارعان ماڭىزدى جۇمىس­تاردىڭ ءبىرى - قارجى مونيتورينگىنىڭ ءبىرىڭ­عاي اقپاراتتىق تالدامالى جۇيەسىن قۇرۋ. ءوز كەزەگىندە ول ىشكى جانە حالىقارالىق قارجى بارلاۋ جۇمىسىندا اقپاراتتى جي­ناۋ، وڭدەۋ، تالداۋ جانە الماسۋعا ارنالعان جەلى بولىپ تابىلادى.

ۇستىمىزدەگى جىلى زاڭسىز جولمەن الىن­عان كىرىستەردى زاڭداستىرۋعا جانە تەر­روريزم­دى قارجىلاندىرۋعا قارسى ءىس-قيمىل سالاسىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسى ەكونو­ميكالىق قىلمىسقا جانە سىبايلاس جەم­قور­لىققا قارسى كۇرەس اگەنتتىگىمەن، باس پروكۋراتۋرامەن، ىشكى ىستەر مينيسترلىگىمەن جانە ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتىمەن ءوزارا اقپارات الماسۋ جانە مالىمەتتەر بەرۋ ءجو­نىندە بىرلەسكەن بۇيرىققا قول قويىلدى.

ال وعان دەيىن، 2011 جىلى، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ قارجى مونيتورينگى جۇيەسى قىلمىستى كىرىستەردى زاڭداستىرۋ جانە تەرروريزمدى قارجىلاندىرۋعا قارسى ءىس-قيمىل باعىتىندا ەۋرازيالىق توپتىڭ زاڭسىز جولمەن الىنعان كىرىستەردى زاڭ­داستىرۋ جانە تەرروريزمدى قارجىلاندى­رۋعا قارسى ءىس-قيمىل بويىنشا حالىقارالىق ستاندارتتارعا سايكەستىگى بويىنشا باعا­لاۋىنان ءوتتى.

زاڭسىز جولمەن الىنعان كiرiستەردi زاڭداستىرۋعا (جىلىستاتۋعا) جانە تەر­روريزمدi قارجىلاندىرۋعا قارسى iس-قيمىل جونىندەگى ەۋرازيالىق توپپەن (ەات) مەم­لەكەتارالىق كەلىسىمگە 2012 جىلدىڭ 21 اقپانىندا قول قويىلدى.

- ال ەندى وسى زاڭعا تاعى دا ءوز­گەرىستەر ەنگىزۋ جوسپارلانىپ وتىر. بۇل وزگەرىستەر ناقتى قانداي ماسە­لەلەردى قامتيتىنىنا توقتالا كەتسەڭىز...

- ءيا، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونس­­تيتۋتسيالىق كەڭەسىنىڭ 2009 جىلعى 20 تامىزداعى №5 نورماتيۆتىك قاۋلىسىنىڭ قۇقىقتىق باعىتتارىنا زاڭسىز جولمەن الىنعان كىرىستەردى زاڭداستىرۋعا (جىلىس­تاتۋعا) جانە تەرروريزمدى قارجىلاندىرۋعا قارسى ءىس-قيمىل تۋرالى زاڭناماسىن ءساي­كەستەندىرۋ ماقساتىندا قر پارلامەنتىنىڭ ماجىلىسىنە «زاڭسىز جولمەن الىنعان كى­رىستەردى زاڭداستىرۋعا (جىلىستاتۋعا) جانە تەرروريزمدى قارجىلاندىرۋعا قارسى ءىس-قيمىل ماسەلەلەرى بويىنشا كەيبىر زاڭ­نامالىق اكتىلەرگە وزگەرىستەر مەن تولىق­تىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» زاڭ جوباسى ۇسى­نىلدى. ەنگىزىلەتىن وزگەرىستەر ءبىرشاما بول­­ماق، مىسالى، قارجى مونيتورينگى سۋبەكتىلەرىنىڭ ءتىزىمىن ۇلعايتۋ، بەلگىلى ءبىر وپەراتسيالار بويىنشا شەكتى سومالاردى ۇلعايتۋ، كەدەندىك وداق ششەڭبەرىندە راتيفيكاتسيالانعان شارتقا بايلانىستى جەكە تۇلعالاردىڭ قولما-قول اقشانى كەدەندىك وداقتىڭ شەكاراسىنان اۋىسۋ ءتارتىبىن سايكەستەندىرۋ.

سونىمەن قاتار ۇكىمەتتىڭ 2012 جىلعى 13 قاڭتارداعى №25 قاۋلىسىنا سايكەس «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كەيبiر زاڭنامالىق اكتiلەرiنە زاڭسىز جولمەن الىنعان كiرiستەردi زاڭداستىرۋعا (جىلىس­تاتۋعا) جانە تەرروريزمدi قارجىلاندىرۋعا قارسى iس-قيمىل جانە قولما-قول اقشاعا اينالدىرۋ ماسەلەلەرi بويىنشا وزگەرiستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگiزۋ تۋرالى» زاڭ جوباسى پارلامەنتتەن قايتارىپ الىنىپ، ونىڭ نورمالارى قاراستىرىلىپ جاتقان زاڭ جوباسىندا قامتىلدى. تولىعىراق ايت­قاندا، قارجىلىق مونيتورينگىگە ءتيىستى وپە­­را­تسيالارعا قولما-قول اقشاعا اينال­دىرۋ وپەراتسياسى ەنگىزىلدى. قازىرگى كەزدە قولما-قول اقشا اينالىمى اقشانى جى­لىس­تاتۋعا جانە سىبايلاس جەمقورلىققا قولايلى بولىپ تۇر. سوندىقتان تولەمدەردى تولەم كارتوچكالارى ارقىلى قابىلداۋدى مىندەتتەگەن ءجون. سوندا عانا اقشامەن جاسالعان ءاربىر وپەراتسيانىڭ بۇكپەسىز بولۋى قامتاماسىز ەتىلەدى. زاڭدى تۇلعا­لاردى قولما-قول اقشاسىز ەسەپ جۇرگىزۋگە ىنتالاندىرۋ كەرەك جانە كارتوچكا ارقىلى تولەمدى جۇزەگە اسىرۋعا ارنالعان جاب­دىقتىڭ (POS-تەرمينال) بولماعانى ءۇشىن ساۋدا نەمەسە قىزمەت كورسەتۋ ۇيىم­دارىن اكىمشىلىك جاۋاپكەرشىلىككە تارتۋ قاجەت. زاڭ جوباسىندا وسى سەكىلدى جايتتار مەن تاعى دا باسقا كوپتەگەن وزەكتى ماسەلە قاراس­تىرىلىپ، تالقىلانۋدا.

- سىزدەردىڭ مىندەتتەرىڭىز - قار­جىلىق وپەراتسيالاردى جيناۋ، وندەۋ جانە تالداۋ. وسىعان وراي 2011 جىلى اقشانى جىلىستاتۋعا، تەر­روريزمدى قارجىلاندىرۋعا بايلا­نىستى دەپ جورامالداۋعا نەگىز بار دەگەن قانشا ماتەريال قر قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى­نا بەرىلدى؟

- ايتقانىڭىز دۇرىس، بىراق ءبىز قارجى مونيتورينگى سۋبەكتىلەرىنەن تۇسكەن ءما­لىمەتتى جيناعان بويدا ولاردى قۇزىرلى ورگاندارعا جىبەرە سالمايمىز. اقپاراتتار تۇسكەننەن باستاپ بىرنەشە تالداۋ كەزەڭ­دەرىنەن وتەدى، بۇل - وتە كۇردەلى جۇمىس. قارجى مونيتورينگى سۋبەكتىلەرىنەن حابار­لامالار ەكى بەلگى بويىنشا كەلىپ تۇسەدى، ءبىرىنشى - زاڭدا كورسەتىلگەن بەلگىلى ءبىر وپە­راتسيالار بويىنشا بەكىتىلگەن شەكتى سومادان اسقان كەزدە، ەكىنشىسى - ەكونو­مي­كالىق ءمانى جوق مامىلەلەر جاساۋ، قارجى مونيتورينگىنەن جالتارۋعا باعىتتالعان ءىس-قيمىلدار، سونىمەن قاتار تەرروريزمدى قارجىلاندىرۋعا قاتىسى بار دەگەن جو­رامال بويىنشا وپەراتسيالار كۇدىكتى وپە­راتسيالارعا جاتادى.

وسى اقپاراتتار الدىمەن ءبىرىنشى ءبو­لىمشەگە ءتۇسىپ، جيناقتالىپ، مالىمەتتەر بازاسىنا ەنگىزىلەدى. بىرىڭعاي اقپاراتتىق تالداما جۇيەسى بويىنشا مالىمەتتەر وڭدەلىپ، ەكىنشى بولىمشەگە تۇسەدى. ءوزىڭىز بىلەسىز، قارجىلىق وپەراتسيالار تەك قانا مەملەكەت ىشىمەن شەكتەلمەيدى. سوندىقتان ەگەردە ءبىر وپەراتسيا شەتەل ازاماتىنىڭ نەمەسە شەتەل زاڭدى تۇلعاسىنىڭ قاتىسۋى­مەن بولعان جاعدايدا كوميتەت سول شەتەلدىڭ قۇزىرلى ورگاندارىنا جاسالعان وپەراتسيا بويىنشا سۇرانىس جاسايدى، شەتەلدىڭ قارجى بارلاۋ بولىمشەلەرىمەن تىعىز جۇ­مىس اتقارىلادى. مىنە، سودان كەيىن ءوڭ­دەلگەن مالىمەتتەر تالدانىپ، كۇ­دىكتى دەپ تابىلعان جاعدايدا عانا قۇ­قىق قورعاۋ ورگاندارىنا ارى قاراي ءىس جۇرگىزۋ شەشىمىن قابىلداۋ ءۇشىن جىبە­رىلەدى.

ال ەندى ىستەلگەن جۇمىستاردىڭ ناتيجە­لەرى جايىندا ايتار بولساق، كوميتەتتىڭ مالىمەتتەر بازاسىنا ءبىر كۇن ىشىندە قارجى مونيتورينگى سۋبەكتىلەرىنەن كۇدىكتى دەگەن بولجاممەن ەكى جارىم مىڭعا جۋىق حابار­لاما مەن اقپارات تۇسەدى. تۇسكەن اقپاراتتار بويىنشا جان-جاقتى تالداۋلار جاسالىپ، تەك 2011 جىل ىشىندە 120-عا جۋىق ماتەريال قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنا ارى قاراي جۇمىس جۇرگىزىلۋ ءۇشىن بەرىلدى.

- جوعارىدا اتاپ وتكەن زاڭ قا­بىلدانعاندا ءسىز «شەتەلدىك ءارىپ­تەس­تەرىمىزبەن دە تىعىز بايلانىس ورنا­تامىز» دەگەن بولاتىنسىز. بۇگىنگى كۇنى قانشا ەل سىزدەرمەن ارىپتەس بولىپ وتىر؟

- بۇل ورايدا، ەڭ ءبىرىنشى ايتارىم: زاڭ­سىز جولمەن الىنعان كىرىستەردى زاڭ­داستىرۋعا جانە تەرروريزمدى قارجى­لان­دىرۋعا قارسى ءىس-قيمىلدىڭ حالىقارا­لىق جۇيەسىنىڭ تولىق قاتىسۋشىسى بولۋعا ۇمتىلۋ بارىسىندا قازاقستان وسى سالادا نەگىزگى حالىقارالىق قۇجاتتاردى قابىلداپ جانە راتيفيكاتسيالادى.

زاڭسىز جولمەن الىنعان كىرىستەردى زاڭداستىرۋعا جانە تەرروريزمدى، ەكس­ترەميزمدى قارجىلاندىرۋعا قارسى كۇرەس شەڭبەرىندە حالىقارالىق ىنتىماق­تاستىقتىڭ ءرولى زور. اقشانى جىلىستاتۋ ءبىر مەملەكەت اياسىندا جۇزەگە اسىرىلاتىن قىلمىس ەمەس، قازىرگى تاڭدا بۇل ترانسۇلتتىق قىلمىسقا اينالۋدا. سوندىقتان شەكارا اقشانى جىلىستاتۋعا كەدەرگى ەمەس، ءتىپتى دەسەڭىز، سەبەپشى بولۋدا. وسىعان توسقاۋىل قويۋ ماقساتىندا 1989 جىلى پاريجدە وتكەن ۇلكەن جەتىلىك ءسامميتىنىڭ شەشى­مىمەن قارجىنى جىلىستاتۋمەن كۇرەستىڭ ءىس-شارالارىن ازىرلەيتىن حالىقارالىق قارجى توبى (فاتف) قۇرىلدى. باستاپقىدا بۇل توپ ەسىرتكى بيزنەسىنىڭ ناتيجەسىندە تۇسكەن كىرىستەردى جىلىستاتۋعا قارسى ءىس-ارەكەت ەتكەن ەدى، بىراق 2001 جىلدىڭ 11 قىر­كۇيەگىندە اقش-تا بولعان تەرروريستىك اكتىلەردەن كەيىن فاتف توبىنىڭ نازارى تەرروريزممەن كۇرەسكە دە باعىتتالدى. فاتف-ءتىڭ اۋماقتىق 9 توبى بار، سونىڭ بىرەۋى - زاڭسىز جولمەن الىنعان كiرiستەردi زاڭداستىرۋعا جانە تەرروريزمدi قارجى­لاندىرۋعا قارسى iس-قيمىل جونىندەگى ەۋرازيالىق توپ (ەات). قازاقستان 2004 جىلى وسى توپتىڭ مۇشەسى بولدى. وسى توپ اياسىندا ءبىز رەسەي، بەلارۋس، ءۇندىستان، قىتاي، قىرعىزستان، تاجىكستان، وزبەكستان جانە تۇرىكمەنستان ەلدەرىمەن اقشانى جىلىستاتۋعا قارسى كۇرەس اياسىندا اق­پاراتتار مەن مالىمەتتەر الماسا الامىز.

سونىمەن قاتار كوميتەت قۇرىلعان كۇن­نەن باستاپ «ەگمونت» قارجىلىق بارلاۋ بولىمشەلەرىنىڭ توبىنا كىرۋ باستى ماق­سات­تارىمىزدىڭ ءبىرى بولدى. 2011 جىلى وسى توپتىڭ 19 پلەنارلىق وتىرىسىندا قازاق­ستان «ەگمونت» توبىنىڭ تەڭقۇقىلى ءمۇ­شەسىنە اينالدى. قازىرگى تاڭدا «ەگمونت» توبى 127 مەملەكەتتىڭ قارجىلىق بارلاۋ بولىمشەلەرىن بىرىكتىرىپ وتىر.

وسى توپتىڭ مۇشەسى بولۋ - ءبىزدىڭ ۇلتتىق قارجىلىق بارلاۋ جۇيەسىنىڭ حالىقارالىق دەڭگەيدە تانىلعانى. سونىمەن قاتار زاڭ­سىز جولمەن الىنعان كiرiستەردi زاڭ­داس­تىرۋعا جانە تەرروريزمدi قار­جىلاندىرۋعا قارسى iس-قيمىل سالاسىندا شەتەل مەم­لەكەتتەرىمەن ىنتىماقتاستىعىنا، كومي­تەتتىڭ جۇمىس شاپشاڭدىلىعىن ارتتىرۋىنا جانە شەتەلدىك سەرىكتەستەرىمەن (Egmont Secure Web) قورعالعان جەلى ارقىلى اق­پارات الماسۋعا مۇمكىندىك تۋدى.

ەكىجاقتى ىنتىماقتاستىقتى جەتىلدىرۋ ماقساتىندا مولدوۆا جانە ۋكراينا مەم­لەكەتتەرىنىڭ قارجىلىق بارلاۋ ءبولىم­شەلەرىمەن ءوزارا قارىم-قاتىناس تۋرالى مەموراندۋمدارعا قول قويىلدى. اعىمداعى جىلدىڭ ماۋسىم ايىندا وتەتىن «ەگمونت» توبىنىڭ پلەنارلىق وتىرىسىندا رەسەي جانە بىرىككەن اراب امىرلىكتەرىمەن مەمو­راندۋمعا قول قويىلادى. سونىمەن قاتار تۇركيا، كانادا ەلدەرىنىڭ قارجىلىق بارلاۋ بولىمشەلەرىمەن مەموراندۋم جوباسى كەلىسىمدەلىپ جاتىر.

- جاقىندا فاتف ۇسىنىمدارىنىڭ جاڭا رەداكتسياسى قابىلداندى. جاڭا رەداكتسيانى قابىلداۋعا نە تۇرتكى بول­دى جانە ونىڭ ءبىزدىڭ ۇلتتىق زاڭناما­مىزعا اسەرى قانداي بولماق؟

- فاتف ۇسىنىمدارىندا تۇبەگەيلى وزگەرىستەر بولدى دەپ ايتۋعا كەلمەيدى. وسى توپ قۇرىلعاننان كەيىن، 1990 جىلى فاتف اقشانى جىلىستاتۋعا قارسى باعىتتالعان 40 ۇسىنىمىن بەكىتتى. 2003 جىلى ونىڭ قاتارى تەرروريزمگە بايلانىستى توعىز ۇسىنىممەن تولىقتى. ال بيىلعى جىلدىڭ اقپان ايىندا پاريج قالاسىندا قارجىنى جىلىستاتۋمەن كۇرەستىڭ ءىس-شارالارىن ازىرلەيتىن حالىقارالىق قارجى توبىنىڭ (فاتف) پلەنارلىق وتىرىسىندا فاتف-تىڭ جاڭا ۇسىنىمدارى قابىلداندى. ەسىڭىزگە سالا كەتەيىن، بۇل ۇسىنىمدار قارجىلىق وپەراتسيالاردى تالداۋدا پاي­دا­لانىلاتىن حالىقارالىق ستاندارتتار دەپ تابىلادى.

سۇراعىڭىزعا بايلانىستى ايتار بولساق، فاتف-تىڭ باستاپقىدا جوسپارلانعان مىندەتتەرى جۇزەگە استى، قارجىلىق بارلاۋ بولىمشەلەرى جۇمىس اتقاراتىن ينفراقۇرى­لىم جاسالدى، سوندىقتان دا حالىقارالىق ستاندارتتار جاڭا دەڭگەيگە كوتەرىلدى.

ال ەندى وزگەرىستەر بويىنشا ءسوز ەتسەك، حالىقارالىق ستاندارتقا قاۋىپ-قاتەردى باعالاۋ بويىنشا تولىقتىرۋ ەنگىزىلدى. ءار مەملەكەت اقشانى جىلىستاتۋ جانە تەرروريزمدى قارجىلاندىرۋعا بايلانىستى قاۋىپ-قاتەردى انىقتاۋى قاجەت جانە سوعان قاراپ وسى سالاداعى ۇلتتىق زاڭناماسىن سايكەستەندىرۋى كەرەك. سول سەبەپتەن قاۋىپ-قاتەردى انىقتاۋ جانە سونىڭ نەگىزىندە باعالاۋدىڭ ىلكىمدى تاسىلدەرىن پايدالانۋ ۇسىنىمىمەن تولىقتىرىلدى. وسى ۇسىنىم بويىنشا، قاۋپى جوعارى باعالانعان سالادا الدىن الۋ شارالارىن ۇلعايتۋ جانە قاۋپى تومەن باعالانعان سالادا جەڭىلدەتىلگەن شارالار قولدانۋ قاراستىرىلعان. باعالاۋ نەگىزىندە ىلكىمدى تاسىلدەردى پايدالانۋ اقشانى جىلىستاتۋعا جانە تەرروريزمدى قارجىلاندىرۋعا قارسى ءىس-قيمىل جۇيەسىن ناتيجەلى ەتەدى جانە شىعىندى ازايتادى.

جاڭا ەنگىزىلگەن ۇسىنىستىڭ ءبىرى - جاپپاي قىرىپ-جويۋ قارۋلارىن تاراتۋدى قارجىلاندىرۋعا قارسى ءىس-قيمىل. ارينە، قازىرگى كەزدە جاپپاي قىرىپ-جويۋ قارۋلارى بويىنشا بۇۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ قارارلارى، ءبىرتالاي حالىقارالىق كەلىسىم بار، ال فاتف جۇمىسى نەنى قامتيدى دەگەن سۇراق تۋى مۇمكىن. سوڭعى كەزدەرى جاپپاي قىرىپ-جويۋ قارۋلارىن تاراتۋعا قارسى ءىس-قيمىلدىڭ ءتيىمدى تەتىگى ونى قارجىلان­دىرۋدىڭ الدىن الۋ شارالارى ەكەنى اي­قىندالىپ قالدى. سوندىقتان فاتف-تىڭ جاڭا ۇسىنىسى وسى باعىتتا قارجىلىق سانكتسيالاردى بۇۇ تالابىمەن قامتاماسىز ەتۋدى كوزدەيدى. ءبىر ايتا كەتەرلىك جايت - ءبىز وسى سالاداعى باسقا قۇزىرلى ورگانداردىڭ جۇمىسىن قايتالامايمىز. ولاردىڭ باستى ماقساتى جاپپاي قىرىپ-جويۋ قارۋ­لارى­نىڭ تارالماۋىنا توسقاۋىل قويۋ بولسا، ءبىزدىڭ جۇمىس - وسى قارۋدى جاساۋ نەمەسە جاسالعان قارۋدى تاراتۋدى قارجى­لان­دىرۋعا توسقاۋىل قويۋ.

تاعى ءبىر جاڭالىق - سالىق قىلمىستارىن اقشانى جىلىستاتۋعا سەبەپ بولاتىن پرە­ديكاتتىق قىلمىستار تىزىمىنە ەنگىزۋ بويىنشا تولىقتىرۋلار بولدى. وسىعان بايلانىستى اقشانى جىلىستاتۋعا قارسى ءىس-ارەكەت شارالارى ۇلعايتىلدى.

سونىمەن قاتار فاتف ۇسىنىمدارى سى­بايلاس جەمقورلىقتىڭ الدىن الۋ بويىن­شا جاڭالىقتار ەنگىزدى. ساياسي قىزمەت­كەرلەر وزدەرىنىڭ لاۋازىمىنا باي­لانىستى سى­بايلاس جەمقورلىققا قولايلى جاع­دايلار تۋعىزۋى مۇمكىن. سول سەبەپتەن اتال­عان ۇسىنىمدار بويىنشا ساياسي قىز­مەتكەردىڭ جانە ونىڭ وتباسى مەن جاقىن بايلا­نىس­تارىنىڭ قارجى كوزدەرىن اي­قىنداۋ تاجىريبەسى ەنگىزىلەدى.

ءار مەملەكەتتىڭ قارجىلىق بارلاۋ بولىمشەلەرى ءوز جۇمىستارىندا وسى ستان­دارتتاردى 2013 جىلدان باستاپ باس­شى­لىققا الادى. وسىنىڭ نەگىزىندە ءار مەم­لەكەت زاڭسىز جولمەن الىنعان كىرىستەردى زاڭداستىرۋعا جانە تەرروريزمدى قارجى­لاندىرۋعا قارسى كۇرەس سالاسىنداعى ۇلتتىق زاڭناماسىن سايكەستەندىرۋى قاجەت. ال ول - وتە كۇردەلى جۇمىس. بۇل جەردە تەك قانا ءبىزدىڭ سالاداعى زاڭدى عانا ەمەس، باسقا نورماتيۆتىك قۇقىقتىق اكتىلەرگە دە ءبىرشاما وزگەرىس ەنگىزىلۋى ءتيىس بولىپ وتىر.

- «ەۋرازيالىق توپ تۋرالى كەلىسىمدى راتيفيكاتسيالاۋ تۋرالى» زاڭعا قول قويىلعانىن بىلەمىز. بۇل زاڭ بىزگە نە بەرەدى؟

- جالپى، ەۋرازيالىق توپ جايىندا بىزدەر قۇرىلعاننان بەرى ءسوز ەتىپ كەلەمىز. جوعارىدا اتالعان كەلىسىمگە قول قويىل­عاننان باستاپ ەۋرازيالىق توپ ۇكىمەتارالىق ۇيىم بولىپ، حالىقارالىق ورگان رەتىندە جۇمىس اتقارۋدا. بۇل توپتىڭ باستى ماقساتى - مۇشەلىگىنە كىرگەن مەملەكەتتەر تەر­روريزمنەن ءتونىپ تۇرعان قاۋىپتەن ۇلتتىق قار­جىلىق جۇيەلەرىنىڭ اشىقتىعىن جانە قاۋىپسىزدىگىن بىرلەسىپ قامتاماسىز ەتەدى، سونىمەن قاتار حالىقارالىق ستاندارتتار بويىنشا جۇمىس اتقارادى. ەۋرازيالىق توپقا مۇشەلىك قازاقستانعا زاڭسىز جولمەن الىنعان كىرىستەردى زاڭداستىرۋعا جانە تەرروريزمدى قارجىلاندىرۋعا قارسى ءىس-قيمىل سالاسىنداعى جۇيەسىن حالىقارالىق ستاندارتتارعا ساي جەتىلدىرۋمەن قاتار، فاتف توبىنا ەات توبىنىڭ تولىققاندى مۇشەسى رەتىندە قاتىسۋعا مۇمكىندىك بە­رەدى.

- ءسىز ءبىر سوزىڭىزدە «الەمدىك داع­دارىس كولەڭكەلى بيزنەستىڭ تىنىسىن اشىپ وتىر» دەدىڭىز. ياعني ەل ەكونو­ميكا­سىنداعى قارجىنىڭ ءبىر بولىگى كولەڭكەلى بيزنەسكە كەتىپ جاتىر. وسىنى تارقاتىپ ايتىپ بەرسەڭىز. الدا تاعى دا ۇلكەن داعدارىس كەلەدى دەپ كۇتىپ وتىرمىز، بۇل كولەڭكەلى بيزنەسكە قالاي اسەر ەتەدى دەپ ويلايسىز جانە كولەڭكەلى بيزنەستىڭ جولىن كەسۋ ءۇشىن قانداي شارالار قولدانعان ءجون؟

- قازىرگى تاڭدا ءبىزدىڭ ماقساتىمىز - كولەڭكەلى ەكونوميكانىڭ «ناتيجەلەرىن» ايتۋ ەمەس، ونىڭ كولەمىن ودان ءارى ارتتىرماۋ ءۇشىن توسقاۋىل قويۋ شارالارىن جەتىلدىرۋ. ىستەلگەن قىلمىستىڭ ناتيجەسىمەن كۇرەسۋدەن گورى، قىلمىستى بولدىرماۋ، ياعني الدىن الۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋ كەرەك. قازىرگى تاڭ­دا كولەڭكەلى ەكونوميكانىڭ دەڭگەيىن انىقتايتىن ەسەپتەۋدىڭ بىرىڭعاي ادىستەمەسى جوق، سوندىقتان دا الدىمەنەن مەملەكەتتىك دەڭگەيدە كولەڭكەلى ەكونوميكانى دالمە-ءدال باعالاۋ ماسەلەسىن شەشۋ قاجەت.

ادام قۇقىقتارىنىڭ، ەڭبەك زاڭىنىڭ ساقتالماۋىمەن زاڭسىز وندىرىستىك قىزمەت، پايداكۇنەمدىكپەن جاسالاتىن لاۋازىمدى شارۋاشىلىق قىلمىستار، ەسىرتكى بيزنەسى، زاڭسىز قۇمار ويىن بيزنەسى، الاماندىق سيپاتتاعى قۇقىق بۇزۋشىلىقتاردان تۇسەتىن تابىستى، تابىستىڭ كولەمىن سالىق سالۋدان جاسىرۋشىلىق كولەڭكەلى ەكونوميكانىڭ كەڭ تارالعان قۇبىلىسىنا اينالادى.

وسىعان وراي ايتارىم: «زاڭسىز جولمەن الىنعان كىرىستەردى زاڭداستىرۋعا جانە تەرروريزمدى قارجىلاندىرۋعا قارسى ءىس-قيمىل تۋرالى» زاڭ - رەسپۋبليكانىڭ قار­جى سەكتورىنىڭ تازالىعى مەن ينۆەس­تيتسيا كەلەتىن جولدارىنىڭ اشىقتىعىنىڭ ايقىن بەلگىسى. ينۆەستيتسيا ەكونوميكالىق ءوسۋدىڭ نەگىزى بولا وتىرىپ، ەلدىڭ الەۋمەتتىك دامۋىنا جاعداي جاسايتىنى بەلگىلى.

- بىزدە قازىر، جاسىراتىنى جوق، قاي سالانى الساڭىز دا، مامان تاپشىلىعى دەگەن ماسەلە بار. قارجى مونيتورينگى سالاسىندا بۇل جاعى قالاي بولىپ جاتىر؟ كادر جەتكىلىكتى مە؟ ولاردىڭ بىلىكتىلىگىن ارتتىرۋ ءۇشىن شەتەلگە جىبەرىپ وقىتۋ باعدارلامالارى بار ما؟

- ءبىزدىڭ كوميتەتتىڭ كادرلىق قۇرامى تو­لىعىمەن جاساقتالعان، ونىڭ ىشىندە «بولاشاق» باعدارلاماسى بويىنشا جانە مەملەكەتتىك باسقارۋ اكادەمياسىندا ءبىلىم العان، اعىلشىن ءتىلىن جەتىك مەڭگەرگەن جاس ماماندار بار.

قارجىلىق تالداۋ جانە جوعارعى اق­پاراتتىق تەحنولوگيالار سالاسىندا قارجى مونيتورينگى جۇيەسىن قۇرۋ جانە قىزمەتىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن ماماندار ىرىكتەلىپ دايارلاندى. كوميتەت قىزمەت­كەرلەرىن، قار­جى مونيتورينگى سۋبەكتىلەرىن، قۇقىق قورعاۋ جانە قاداعالاۋ ورگاندا­رىنىڭ ماماندارىن دايىنداۋ ماسەلە­لەرىندە دۇنيەجۇزىلىك بانك، ەسىرتكى جانە قىلمىس جونىندەگى بۇۇ باسقارماسى، ەقىۇ، سونىمەن قاتار اقش ەلشىلىگى مەن روسفين­مونيتورينگ اتىنان قارجى مونيتورينگىنىڭ حالىق­ارالىق وقۋ-ادىستەمەلىك ورتالىعى (قمحواو) ەداۋىر كومەك كورسەتۋدە.

اقشانى جىلىستاتۋ جانە تەرروريزمدى قارجىلاندىرۋعا قارسى كۇرەس شەڭبەرىندە تاجىريبە الماسۋ ماقساتىندا قارجى مونيتورينگى كوميتەتىنىڭ قىزمەتكەرلەرى رەسەي، اقش، بەلارۋس جانە ۋكراينا مەم­لەكەتتەرىنىڭ قارجىلىق بارلاۋ ءبولىم­شەلەرىنە باردى.

سونىمەن قاتار وسى سالادا مەملەكەت ىشىندە ءوتىپ جاتقان شارالار دا از ەمەس. مىسالى، قىزمەتكەرلەرىمىز جاقىندا وتكەن، اقش ەلشىلىگى ەقىۇ-مەن بىرلەسىپ ۇيىم­داستىرعان قارجىلىق بارلاۋ جانە قار­جىنى جىلىستاتۋ مەن تەرروريزمدى قار­جىلان­دىرۋدىڭ تيپولوگيالارىنىڭ تەح­­­ني­كا­لارى ماسەلەسى جونىندەگى ترەنينگىگە قاتىستى. وسىنداي سەمينارلارعا قاتىسقان قىزمەتكەرلەر كوميتەت ىشىندە بارلىق بولىمشە قىزمەتكەرلەرىمەن وزدەرىنىڭ قا­تىسقان سەمينارلارىنان العان جاڭالىقتار مەن جاڭا ادىستەمەلەرمەن بولىسەدى.

- ءسىز ءۇشىن قازىر ءوز سالاڭىزداعى وزەكتى ماسەلە نە دەپ ويلايسىز؟

- بۇل كوميتەت - ەلباسىنىڭ جەكە تاپ­سىرماسىمەن جانە حالىقارالىق فاتف ۇسى­نىمدارى نەگىزىندە قارجىلىق بارلاۋ ورگانى رەتىندە قۇرىلعان اكىمشىلىك تيپتەگى ورگان. كوميتەت ءوز جۇمىسىن حالىقارالىق ستاندارتتارعا ساي جۇرگىزەدى. سول سەبەپتەن جاقىندا قابىلدانعان حالىقارالىق ستاندارتتاردىڭ جاڭا رەداكتسياسىن مەم­لەكەتتىك ورگاندارعا، قارجى موني­تورينگى سۋبەكتىلەرىنە جانە جەكە سەكتورعا ءتۇسىندىرۋ جانە جەتكىزۋ قاجەت.

قازاقستان - بىرىڭعاي ەكونوميكالىق كەڭىستىك پەن كەدەن وداعىنا مۇشە مەملەكەت. سوندىقتان الدىمىزداعى نەگىزگى جۇ­مىستاردىڭ ءبىرى زاڭسىز جولمەن الىنعان كىرىستەردى زاڭداستىرۋعا جانە تەرروريزمدى قارجىلاندىرۋعا قارسى ءىس-قيمىل بويىنشا قازاقستان، رەسەي، بەلارۋس مەملەكەتتەرى اراسىنداعى ارەكەتتەردى سايكەستەندىرۋ جانە زاڭنامانى ۇيلەستىرۋ قاجەت.

سونىمەن قاتار قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەن دۇنيەجۇزىلىك بانك اراسىندا 2011-2012 جىلدارعا ارنالعان «بىرلەسكەن ەكونوميكالىق زەرتتەۋ باعدارلاماسى» اياسىندا اقشانى جىلىستاتۋ سالاسىنداعى ۇلتتىق قاۋىپ-قاتەردى باعالاۋ جۇمىسىن جاقسى دەڭگەيدە وتكىزۋ جانە زەرتتەۋ ءناتي­جەلەرىن مەملەكەتتىك، قۇقىق قورعاۋ ورگان­دارىنىڭ جۇمىسىندا قولدانۋىن ۇيلەستىرۋ ءبىز ءۇشىن ماڭىزدى ءارى وزەكتى مىندەتتەردىڭ قاتارىندا تۇر.

الاشقا ايتارىم...

ءبىزدىڭ ماقساتىمىز - كولەڭكەلى ەكونوميكانىڭ «ناتيجەلەرىن» ايتۋ ەمەس، ونىڭ كولەمىن ودان ءارى ارتتىرماۋ ءۇشىن توسقاۋىل قويۋ شارالارىن جەتىلدىرۋ. ىستەلگەن قىلمىستىڭ ناتيجەسىمەن كۇرەسۋدەن گورى، قىلمىستى بولدىرماۋ، ياعني الدىن الۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋ كەرەك. قازىرگى تاڭدا كولەڭكەلى ەكونوميكانىڭ دەڭگەيىن انىقتايتىن ەسەپتەۋدىڭ بىرىڭعاي ادىستەمەسى جوق، سوندىقتان دا الدىمەنەن مەملەكەتتىك دەڭگەيدە كولەڭكەلى ەكونوميكانى دالمە-ءدال باعالاۋ ماسەلەسىن شەشۋ قاجەت.

سالتان ساكەن، استانا

"الاش ايناسى" گازەتى