جانiبەك سۇلەەۆ - بەلگiلi جۋرناليست، كوسەمسوزشi. ءوزiنiڭ سوزiمەن ايتقاندا، «شالا قازاق». بiراق ورىس تiلiندە ماقالا جازسا دا، قازاق تiلi, قازاق قوعامىنىڭ قاجەتتiلiگi تۇرعىسىندا وي قوزعايتىنى دا شىندىق. جانiبەك سۇلەەۆتiڭ جىل باسىنان بەرگi ورىستiلدi گازەتتەر مەن رەسەيلiك اقپارات قۇرالدارىنا بەرگەن بiرقاتار سۇحباتتارى قوعامدىق ورتادا بiراز داۋ تۋعىزدى. وسىعان وراي، ارiپتەسiمiزگە جولىعىپ، پiكiرiن بiلگەندi ءجون كوردiك.

«قوعامنىڭ ەكىجۇزدىلىگى شەكتەن شىقتى»

جانiبەك سۇلەەۆ - بەلگiلi جۋرناليست، كوسەمسوزشi. ءوزiنiڭ سوزiمەن ايتقاندا، «شالا قازاق». بiراق ورىس تiلiندە ماقالا جازسا دا، قازاق تiلi, قازاق قوعامىنىڭ قاجەتتiلiگi تۇرعىسىندا وي قوزعايتىنى دا شىندىق. جانiبەك سۇلەەۆتiڭ جىل باسىنان بەرگi ورىستiلدi گازەتتەر مەن رەسەيلiك اقپارات قۇرالدارىنا بەرگەن بiرقاتار سۇحباتتارى قوعامدىق ورتادا بiراز داۋ تۋعىزدى. وسىعان وراي، ارiپتەسiمiزگە جولىعىپ، پiكiرiن بiلگەندi ءجون كوردiك.

«قوعامنىڭ ەكىجۇزدىلىگى شەكتەن شىقتى»

- «مەن - شالا قازاقپىن» دەيسىز. سوندا ءسىز «شالا قازاق» ەكەنىڭىزگە نامىستانبايسىز با؟ الدە ماقتاناسىز با؟
- «ناعىز قازاق» دەگەن اتاۋدى ويلاپ تاپقان مەن ەمەس! بىرنەشە جىل بۇرىن مەكەمتاس مىرزاحمەتوۆتىڭ ماقالاسىن وقىعانىم بار (الدە «انا ءتىلى»، الدە «قازاق ادەبيەتى» گازەتىندە). سوندا ول «ادا قازاقتار»، «تازا قازاقتار» دەگەن ۇعىمداردى پايدالاندى. قازىرگى تاڭدا قازاق باسپاسوزىندە كەڭ تاراعان ويدى ايتتى: «ءورىستىلدى قازاقتار - قازاق ەمەس» دەپ. سودان بەرى تۇرعان داۋىل ءالى باسىلعان جوق.
سول كەزدە مەن نامىستاندىم. نە ءۇشىن ەكەنىن بىلەسىڭ بە؟ ءبىزدىڭ قازاق ينتەل­ليگەنتسياسىنىڭ سونشالىقتى دارمەن­سىزدىگىنە نامىستاندىم. ءبىزدىڭ اقساقالدار نەگە سوۆەت زامانىندا قارسىلىق رەتىندە ۇستىنە بەنزين قۇيىپ، ءوزىن ورتەپ جىبەرمەدى نەمەسە گرۋزين زۆياد گامساحۋرديا نەمەسە ازىربايجاندىق ابۋلفاز ەلچيبەي سياقتى ديسسيدەنت بولمادى؟ ءبىزدىڭ بارلىق اقىن-جازۋشىلارىمىز، اسىرەسە سوۆەتتىك زاماننىڭ اقىن-جازۋشىلارى - پاتريوت رەتىندە ارەكەت ەتە المادى. قازىر ولار باتىل. بىراق كەزىندە قازاق مەكتەپتەرىن جابۋعا جول بەرىپ، قازاق اۋىلىنىڭ باقىتتى ءومىرى تۋرالى توم-توم روماندار جازىپ، اقىسىنا سوۆەت بيلىگىنەن قالاماقى، پاتەر، «ۆولگا» العان ۇرپاق بۇگىندە قازاقتاردى بولۋگە كىرىستى مە؟ ال ءبىزدىڭ باسقارۋ ورگاندارىندا قىزمەت ەتكەن ازاماتتار، ساياسي-پارتيالىق نومەنكلاتۋرا شە؟ ولاردىڭ ءبارى دەرلىك اۋىلدان شىققان - ولار انا ءتىلى ءۇشىن نە ىستەدى؟ ولار ءوز قولدارىمەن شالا قازاقتار بۋىنىن ءوسىرىپ شىعاردى، ەندى ۇلتتىڭ دامىماي قالعانىن سول ۇرپاقتان كورە مە؟
سوندىقتان ول ۇرپاق ءۇشىن ماقتاناتىن ەشتەڭە جوق. شاماسى، اۋەلى ورىستاردىڭ ءبارى نە ءولىپ، نە كوشىپ كەتۋ كەرەك پە؟! سودان كەيىن شالا قازاقتار قۇرىپ-ءبىتۋى ءتيىس. سول كەزدە عانا ناعىز-سۋۆەرەنيتەت ورنىعاتىن شىعار.
بۇل جەردە اۋىل اقساقالىنىڭ جايمەن عانا «قازاقشا سويلە» دەگەنى ءبىر بولەك، ونىڭ ۇستىنە اۋىل قارياسى ونى بەيبىت كوڭىلمەن ايتادى.
- ءسىز «ورىستار قازاقستاننان ەشقايدا كوشپەيدى» دەيسىز... ولاردىڭ قوعام­داعى ءرولى قانداي بولماق؟ بارلىق ءتۇسى­نىسپەۋشىلىك وسىدان كەلىپ شىعادى. ياعني قازاقستاندا ورىس ءتىلى قازىرگى جاع­دايىن ساقتاپ قالا ما؟
- جو-جوق. بىرىنشىدەن، ورىستار تۇرمىستىق دەڭگەيدە ورىسشا سويلەي بەرمەك.
- ال قازاقشا شە؟
- قازىرگى ەمەس، كەلەسى ۇرپاق قازاقشا سويلەۋى مۇمكىن. بولاشاقتا قازاقستاندا تۇرىپ، قازاق ءتىلىن بىلمەۋ وتە قيىنعا اينالادى.
بىراق قازاقستاننان كوشىپ كەتىپ جاتقاندار ەگدە جاستاعىلار ەمەس، قىلشىلداپ تۇرعان جاس ازاماتتار. قازاقستاندا ونسىز دا زەينەتكەرلىك جاستاعى تۇرعىنداردىڭ سانى 18 پايىزعا جەتكەن. ۇلتتىڭ قارتايۋى قازاقتاردىڭ ەمەس، نەگىزىنەن ورىستاردىڭ ەسەبىنەن جۇزەگە اسىپ جاتىر. قازىر ولاردىڭ سانى 4 ميلليون بولسا، ەندىگى ون التى جىلدا ورىستاردىڭ سانى 2,5 ملن.-نان ازايادى.
- ءبىر سۇحباتىڭىزدا (يا REGNUM) قازاقتىلدى گازەتتەر 90-شى جىلدارداعىداي «ءبارى ناشار» دەيتىن ۋايىم-قايعىدان ارىلعان جوق دەيسىز. سوندا سىزدىڭشە، قازاق گازەتتەرى كوتەرەتىن ۇلت، ءتىل، ءدىل ماسەلەلەرى ويدان شىعارىلعان با؟
- مۇنداي ماسەلەلەردىڭ بار ەكەنى راس. كەز كەلگەن باسپاسوزدەن ويلى ماقالالار تابۋعا بولادى. ايتسە دە بۇل ماقالالاردىڭ تيىمدىلىگى نولگە تەڭ. تەك جاعىمسىز كوڭىل-كۇي تۋدىرادى... جارانىڭ اۋزىن تىرنالاپ، ناتيجەسىندە مۇلدە بۇرىس دياگنوز قويادى. بۇل مۇڭ-زار تاۋەلسىزدىكتىڭ 20 جىل بويى جالعاسىپ كەلەدى، بۇعان قايتا قۇرۋ زامانىنداعى بەس جىلدى قوسىڭىز. سوندا 25 جىل بويى سوزىلىپ كەلەدى.
ءتىل تۋرالى جازا بەرەدى، جازا بەرەدى. ناتيجە قايدا؟ ناتيجە جوق، تەك شالا قا­زاق­تاردى ءبىر جاققا قۇرتساق، قازاق ءتىلىنىڭ جاعدايى دۇرىستالادى دەگەنگە الدانعان ادامدار عانا بار. گازەتتى اشىپ قالساڭ - ءبىزدىڭ لينگۆيستەر قازاق ءتىلىنىڭ كونە عۇن تىلىنە قانشالىقتى جاقىن ەكەنىن تاراتىپ جازادى. ارينە، بىلگەنگە مارجان. بىراق بۇل دوس كوشىم ەندى ايتا باستاعان (ايتەۋىر، ايتتى-اۋ!) سوتسيولينگۆيستيكا ەمەس.
اۋ، ماماندار قايدا؟ ولار بار ما، ومىردە جوق پا؟
مەن «اراي-زاريا» جۋرنالىندا جۇمىس ىستەپ جۇرگەنىمدە جاسارال قۋانىشالىنىڭ ءبىر ماقالا اكەپ بەرگەنى ەسىمە ءتۇسىپ وتىر. ورىس تىلىندە ەدى... ماقالا تۇرمەدە كىمدەردىڭ وتىرعانىن قاراڭدارشى، قىلمىس الەمىندە كىمدەردىڭ اۆتوريتەت ەكەنىن قاراڭدارشى - ياعني ولاردىڭ ءبارى باسقا ۇلتتار دەگەن ماعىنادا. ال قازىر وسى تاقىرىپتا جاكەڭ نە دەپ جازار ەكەن، ا؟
تاعى ءبىر ماسەلە. يسلام - ۇلى ءدىن، وعان داۋىم جوق، بىراق قازاقستاندا ونىڭ ورنى قانداي؟ مەشىتتەر قاتارى جىل سايىن كوبەيىپ كەلەدى، الماتى مەن استانادا جۇما نامازعا جينالعان حالىق مەشىتتىڭ ءىشى-سىرتىنا سىيماي كەتەدى. بىراق قازاقتار اراسىنداعى سۇمدىق قىلمىستار، ونىڭ ىشىندە اراقتىڭ، ەسىرتكىنىڭ كۇشىمەن جاسالعان قىلمىستار سانى ازايار ەمەس. حاليفات قۇرۋ يدەياسىن ايتپاي-اق قويايىن. كەزىندە قۇران مەن ىنجىلدەن ۇرلانعان كوممۋنيزم قۇرۋشىنىڭ 10 قاعيداسىنا ساي ءومىر سۇرگەن ءبىر ادامدى كورمەدىم ومىردە. سوۆەتتىك يدەولوگيا ەكىجۇزدى بولعان دەسەدى. بىراق بۇگىنگى كۇننىڭ ەكىجۇزدىلىگى شەكتەن شىقتى. سوندىقتان داعدارىس مەنەدجەرى رولىندەگى ءستاليننىڭ قاتال ءتارتىبىن رەسەي عانا ەمەس، كوپ ۇزاماي ءبىز دە اڭساي باستاۋىمىز مۇمكىن.

«كوپ نارسەنى وزگەرتۋ كەرەك»

- بىزدە ۇلتتىق يدەيا بار ما؟ سىزدىڭشە ول قانداي بولۋى كەرەك؟
- باستى يدەيا - تاۋەلسىزدىك يدەياسى. بىراق قازىر قازاقتاردىڭ وزدەرى وسى تاۋەلسىزدىكتىڭ مانىنە ريزا ەمەس سياقتى كورىنەدى. ءوزىمىزدىڭ دەربەس مەملەكەتىمىز بار ەكەندىگىندە اركىمنىڭ-اق ۇلەسى بار ەكەنىن سەزىنۋ جوقتىڭ قاسى. ءبىر جاعىنان بار سياقتى، ەكىنشى جاعىنان، ءوز جايىڭدى ءوزىڭ عانا ويلايسىڭ. سودان كەلىپ تۋىسقانشىلدىق، قىلمىستىق-مافيالىق ت.ب. قۇرىلىمدارعا كىرىگۋ باستالادى. ەكىنشى جاعىنان، بىزگە كاپيتاليزم دەگەنىمىز - اركىمنىڭ ءوز كۇنىن ءوزى كورۋى دەپ ءتۇسىندىردى. ولاي بولۋى ءۇشىن - بىزدە زاڭداردىڭ ورىندالۋ پارمەندىلىگى از. مىسالى جۋرناليستەردى كەز كەلگەن اقشالى ادام زاڭدى جولمەن-اق ىقتىرا الادى. ال باق-تى قورعايتىن زاڭدار بار ەكەنىنە ەشكىم باس قاتىرمايدى دا. سوندا يدەال دەگەن - زاڭدى بەلدەن سىندىرۋ، سوندا سەن «كرۋتويسىڭ».
ءاربىر حالىق ادىلدىكتى اڭسايدى، ال ءبىز­دىڭ مەملەكەتتە ول جوق سياقتى. قازاق ءادىل­دىگى يدەياسىن قالاي قورعاۋ كەرەك؟ - تەك زاڭدى قاتاڭ ساقتاۋ ارقىلى عانا. ال زاڭ­داردى ورىنداتۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك، سىبايلاس جەمقورلىقتى جويۋ كەرەك پە؟ بىراق ول بارلىق جەردە بار، اقش-تا دا، ەۋروپادا دا - بىراق زاڭدار پارمەندىگى ول ەلدەردە قاتاڭ ساقتالادى. ەندەشە، بىزدە ەشكىمدىكىنە ۇقسامايتىن، ۇسقىنسىز سىبايلاس جەمقورلىق بولعانى عوي، ونىڭ اۋقىمىنىڭ كەڭدىگى سونشاما، ءبارىمىز ونى سىنايمىز، بىراق سونىڭ ىشىندە ءومىر سۇرەمىز. ونى نە سەمىرتەدى؟ جوعارىدان تومەنگە، تومەننەن جوعارىعا باعىتتالعان ورتاق مەملەكەتشىلدىك سانا-سەزىمنىڭ جوقتىعى. وسى جەردە تاعى تىعىرىققا تىرەلەمىز.
قازاقتىڭ ءوزى ءداستۇرى بار. ول ءوز الەمىندە ءومىر ءسۇرىپ جاتىر. ال سىرتقا شىققان نارسەنىڭ ءبارى - ودان تىسقارى، جات. شىرىگەن جۇمىرتقا. قورىتا ايتقاندا، كوپ نارسەنى بۇزباي، كوپ نارسەنى كۇرەسىنگە تاس­تاماي، ورتاق يدەيانىڭ تۋى مۇمكىن ەمەس.
- تاعى ءبىر سۇحباتىڭىزدا اۋىلدان كەلەتىن قازاقتاردىڭ جارتىسىنان كوبى «شالا قازاقتارعا» اينالادى دەيسىز. بۇعان قانداي نەگىز بار؟
- عالامداستىرۋ پروتسەسىنىڭ قازاق، ءتىپتى ودان كەڭىرەك الساق، قازاقستاندىق سياقتى ءالسىز قوعامدارعا ىقپالى كۇشتى بولماق. سوندىقتان شالا قازاقتاردىڭ كوبەيۋىنە باس­تى سەبەپكەر دە سول. ءداستۇرلى مادەنيەتتى ساقتاۋ كەرەك، بىراق ول قوعامنىڭ بارلىق مۇقتاجدىعىن قامتاماسىز ەتە المايدى. ال قالالىق وزىندىك مادەنيەت قازاقتاردا ءالى قالىپ­تاسىپ بولعان جوق. بۇل ورايدا ءبىز ءبارىمىز دە مارگينالمىز - ەتتى جەيمىز، بىراق ءبيدى ۇيعىرشا-وزبەكشە بيلەيمىز. بارلىق تەحنيكالىق جاڭالىقتار، تاعىسىن تاعىلار اعىلشىن تىلىندە پايدا بولۋدا، ارا-تۇرا ورىس تىلىندە. ايتسە دە ورىس­تار بۇگىندە اعىلشىن ءتىلىنىڭ كالكاسىنا اينالعان ورىس تىلىنە بەيىمدەلە الار، ال ءبىز شە؟
شالا قازاقتاردى ءبىز تەگىنە ەمەس، تىلىنە قاراپ انىقتايمىز عوي، سولاي ما؟
ءوز انا ءتىلىن جانە كەز كەلگەن الەمدىك ءتىلدى بىلگەن ادام - باسقا قازاق. ول پاتريوت بولۋى مۇمكىن، كوسموپوليت نەمەسە انتيقازاق بولۋى دا عاجاپ ەمەس. بىراق ولار قاي كەزدە دە تەك قانا قازاقشا سويلەيتىن قازاقتاردان باسقاشا بولماق. ناعىز قازاقتاردىڭ ءبىر دايەگى - «شالا قازاقتار، ءوز تۇرلەرىڭە قاراڭدارشى، سەندەر ەش ۋاقىتتا ورىس نەمەسە اعىلشىن بولمايسىڭدار» دەيدى. مىسالى مەن ورىس تا، اعىلشىن دا بولعىم كەلمەيدى. ال قازاق بولۋعا بولماسا، وندا مەن شالا قازاق بولايىن.
ءبىر جايتتى ەسكەرۋ كەرەك. سوۆەتتىك زاماننان قالعان شالا قازاقتار ءتۇرلى تاپتىق ورتادان شىقتى، ولاردى «سوۆەتتىك» دەپ ءبىر-اق سوزبەن توعىستىرۋعا بولادى. ال ەندىگى پايدا بولاتىن شالا قازاقتاردىڭ ءجونى بولەك. قازاق قوعامىنىڭ ءوزى كاستالىق قوعامعا اينالۋ ۇستىندە. گۇلبيعاش، مىسالى سەن ەكەۋمىز ءبىر الەۋمەتتىك تەپكىشەكتە تۇرمىز، ءبىزدىڭ بالالارىمىز دا شامامەن تەڭ بولماق. ال شالا قازاقتار نەگىزىنەن قوعامنىڭ جوعارعى ساتىسىنان شىعادى. ولار كەشەگى سوۆەتتىك شالا قازاقتارعا قاراعاندا قازاقشا ءبىلۋى مۇمكىن. وعان قوسا ولار باتىستا وزدەرىنە جايلى ءومىر قۇرىپ الادى. قۇرىپ تا جاتىر.

«قازاقتى بولگەن مەن ەمەس!»

- قازاقتى قالاي عانا بولمەگەن... رۋعا، جۇزگە، دىنگە قاتىستى. ەندى مىنە، تىلدىك-مەنتاليتەتتىك ەرەكشەلىك ارقىلى ءبولۋ بەلەڭ الدى. ءسىز دە «ناعىز قازاق»، «شالا قازاق» دەپ قازاقتى تاعى ىدىراتىپ وتىرعانىڭىزدى بىلەسىز بە؟
- ءبىز اڭگىمەنىڭ باسىندا ايتىل­عان ماسە­لەلەرگە ورالدىق. زيالى قاۋىمعا راحمەت ايتىڭىز - شالا قازاق، ادا قازاق، ناعىز قازاق، تازا قازا، البان قازاق، نايمان قازاق، اداي قازاق ت.ب. ۇعىمداردى ويلاپ تاپقان سۇلەەۆ ەمەس. ادەتتە، ورىستار مۇندايدا اۋرۋ باستىڭ ماسەلەسىن دەنى ساۋ باسقا كوشىرمەڭىز دەيدى. ال بىزدە شە.. اۋرۋ باستان - اۋرۋ باسقا... سودان سوڭ، مەنەن قۇبىجىق جاساۋدىڭ قاجەتى جوق. سەن سۇراماساڭ، مەن ايتپاس ەدىم. اركەزدە وسىلاي. مەن قازاق پۋبليتسيستەرى سياقتى ادەيى ماقالا جازىپ، ارنايى سۇحبات بەرمەيمىن. ال سۇراسا، جاۋاپ بەرەمىن. ەندەشە، مەنىڭ سوزدەرىمدى ەشكىم باسپايتىن قىلىڭىزدار. بىراق ودان باعانادان بەرى ايتىلعان تۇيتكىلدى ماسەلەلەر وزدىگىنەن شەشىلە سالمايدى. ءاسى­رەسە، ءبىر ءدىننىڭ ىشىندەگى سەكتانتتىق ءبولى­نىستەر - ۆاححابيتتەر، سۋفيستەر، احماديلەر. وعان دا شالا قازاقتار كىنالى مە؟
- الداعى ۋاقىتتا قازاقستاندا ورىس­تار دا، ورىس ءتىلى دە ەشقايدا كەتپەيدى دەيسىز، ءجا، ورىستار وسى جەردىڭ ازاماتتارى رەتىندە قالسىن-اق، ولاردى ەشكىم قۋىپ جاتقان جوق. بىراق ولار تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ زاڭدارىن قۇرمەتتەپ، ەڭ اۋەلى مەملەكەتتىك ءتىلدى مەڭگەرىپ، وسى ەلدىڭ وركەندەۋى ءۇشىن قىزمەت ەتۋى كەرەك قوي؟ ال «ۇلى رەسەيگە» قاراپ، اڭسارى اۋىپ وتىراتىن، كەشەگى وداقتىڭ قايتا ورناۋىن اڭسايتىن ازاماتتار قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىگىنە كۇمان كەلتىرمەي مە؟
- ءسوزىڭنىڭ جانى بار. بىراق باستان-اياق شىندىققا ساي ەمەس. ورىس ءتىلىن الايىقشى. كوپتەگەن سالالاردا ول قازاق تىلىمەن باسە­كەگە ءتۇسىپ، باسىمدىق كورسەتە الادى. بيۋرو­كراتيالىق ءىس قاعازدارىن جۇرگىزۋ ءىسىن ءاۋپىرىم­مەن ءجۇرىپ ايتەۋىر قازاقشالادىق. ياعني تولىق ەمەس. ءبىر عانا سۇراق، پارلامەنتتە زاڭ جوبالارى قاي تىلدە جازىلادى؟
ال ەكىنشى جاعىنان، بازاردا، كولىك جۋ ورىندارىندا، جالپى كوشەلەردە ورىس ءتىلى شەتتەپ قالىپ جاتىر - بۇل جەرلەردە قازاق ءتىلىن مەڭگەرۋ كەرەك بولادى. وسى دا جەڭىس پە؟ قالاداعى كوشەلەردىڭ قازاقشا سويلەۋى - مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ مارتەبەسىن كورسەتە مە؟ جوق! مەملەكەتتىك ءتىل دەگەن جۇمىس ءتىلى بولۋى كەرەك. مىسالى زاۋىتتاردا، ءوندىرىس ورىندارىندا، عىلىمي-زەرتتەۋ سالالارىندا قازاق تىلىنە زارۋلىك تۋى ەكىتالاي.
عىلىمي زەرتتەۋ ورىنداردا، وندىرىستە اتوم ەلەكتر ستانتسياسىندا ماماندار اعىل­شىنشا، ورىسشا ءبىلۋى مۇمكىن، ءتىپتى جاپوننىڭ قۇرال-جابدىعىمەن جۇمىس ىستەيتىن بولسا، جاپونشانى دا مەڭگەرەدى. مۇنىڭ ءبارى ءتىلدىڭ ەكونوميكالىق تيىمدىلىگىنە قاتىستى.
مەن ءبىر وي ايتايىن - ەگەر كسرو كەزىندە جۇمىس ىستەپ تۇرعان كاسىپورىنداردىڭ تىم قۇرىعاندا جارتىسى ءالى ساقتالعاندا، قازاق ءتىلى بۇگىنگىدەي كەڭ قولدانىسقا ەنبەس ەدى. بۇل ويدى ودان ءارى تەرەڭدەتۋدىڭ قاجەتى جوق شىعار.
ودان ءارى بارايىق - ورىستار قازاقستاننىڭ دامۋىنا بەلسەندى تۇردە قاتىسسىن دەيسىڭ... ونىڭ استارىندا نە بار؟ ولاردى قىزمەت ساتىسىمەن كوتەرمەلەۋ مە؟ تۋراسىن ايقاندا، قازاقتاردىڭ وزدەرى مۇنى قالامايدى، ال ورىس­تار قىزمەت كورسەتۋ سالاسىنداعى ورىنداردى يەلەنىپ العان، بيلىككە ۇمتىلمايدى دا. بۇعان دەيىن ايتقانىمداي، ولار قازاقستاندا قالا بەرەدى، بىراق مەن ولاردىڭ وكىلى قازاقستان پرەزيدەنتى بولادى دەگەنىم جوق. ال ورىستار قازاققا ءتان نارسەنىڭ بارىنە، ءبىزدىڭ مەملەكەتتىك رامىزدەرىمىزدى ت.ب. سىيلاپ-قۇرمەت كورسەتۋى ءۇشىن، - ءبىز ءوزىمىز سوعان ساي ۇلگى كورسەتۋىمىز كەرەك. بىزدە بۇل دا جەتىسپەيدى عوي. ال قىزىل ءسوز بەن بوس اڭگىمە دەفيتسيت ەمەس.
- قازاقستان، رەسەي، بەلارۋستىڭ ەۋرا­زيالىق وداق قۇرۋ تالپىنىسىن كەي­بىر ازاماتتار كسرو-عا ۇقساس وداقتىڭ قاي­تا جاندانۋى ما دەپ قاۋىپتەنەدى. بۇل وداقتان ۇلتقا دەگەن قاۋىپ كورمەيسىز بە؟
- ەۋرازيالىق وداق دەگەنىمىز ونشالىقتى جاقسى ەمەس... قازاقتار مەن ورىستارعا ور­تاق قاسيەت بار - كەز كەلگەن يدەيانىڭ ءوڭىن وزگەرتىپ، ءمانىن جوعالتىپ الادى. مەنىڭ ويىمشا، الەم گەوساياسي الاساپىران ءداۋىردىڭ الدىندا تۇرعاندا، مۇنداي يدەيالار نە ءبىرجولا قۇردىمعا كەتەدى، نە بولماسا شىنىندا ىسكە اسىپ، ناقتى وداقتىڭ قۇرىلۋىنا اكەلەدى.
ونىڭ ۇستىنە، قازاقتار بۇل جەردە بويلارىندا مەملەكەتشىلدىكتىڭ بار ەكەنىن تانىتسىن. اقىرى وداق قۇرىپ جاتىر ەكەنبىز، وندا ءاربىر تارماق بويىنشا ءار جاققا ءتيىمدى ناتيجەگە ۇمتىلۋى كەرەك ەدى. ال ازىرگە بۇل وداقتان بەلارۋس قانا ازعانا ديۆيدەند الىپ جاتىر.
قازاقستاننىڭ رەسەيدەن تىس باسقا جولمەن دامۋ مۇمكىندىگى بار. بىراق ول ءۇشىن يرانمەن، پاكىستانمەن بىرىگۋ كەرەك - ءوز ەنەرگەتيكالىق قورلارىمىزدى قىزىل تەڭىزگە شىعارۋىمىز كەەرك. ول ءۇشىن مىقتى ديپلوماتيا، ستراتەگيالىق وي-ءورىس قاجەت. ازىرگە نازارباەۆ نەعۇرلىم وڭتايلى جولمەن ءجۇرىپ كەلەدى، سونىڭ ارقاسىندا قازاقستاندى سىرتقى ساياساتتاعى ءىرى قاتەلەردەن ساقتاپ كەلەدى.

«ۇلت بولىپ قالىپتاسۋ جولىندامىز»

- قازاق حالقى ۇلت رەتىندە قالىپتاستى ما؟ ۇلت بولىپ قالىپتاسپاسا، ونىڭ قالىپتاسۋ دەڭگەيىنە قانداي سيپاتتاما بەرەسىز؟
- قازاقتار كوپتەگەن كونە رۋلار مەن حالىقتاردىڭ ۇرپاقتارى، بىراق ساياسي ماندەگى ءبىرتۇتاس ءارى تولىققاندى ۇلت رەتىندە ءالى قالىپتاسىپ بولعان جوقپىز... ۇلت بولۋ ءۇشىن قاجەتتى شارتتاردىڭ ءبىرى - ىشكى بىرلىكتىڭ بولۋى. گۇلبيعاش، سەن «مۇنداي بىرلىك بار، تەك شالا قازاقتار بۇل بىرلىكتەن تىس» دەپ سەندىرمەك بولاسىڭ-اۋ، ال مەن شالا قازاقتارسىز ۇلتتىق دەڭگەيدەگى بىرىگۋدىڭ بولۋى مۇمكىن ەمەس دەيمىن. ءبىر نارسەنى مويىندايمىن، ءبىز ۇلت بولىپ قالىپتاسۋ جولىنا تۇسكەن شىعارمىز. دەگەنمەن بۇل باعىتتا ءبىزدىڭ تۇلپارىمىز ءبىر ورنىندا تەبىنىپ تۇرعان سيقتى، جەلە جونەلۋگە جىگەر كەرەك... نەگە ەكەنىن، وسىدان 20 جىل بۇرىن ءانى-مىنە شابا جونەلەتىندەي كورىنەتىن ەدى، ال قازىر مۇنداي سەزىم ۇتى-كۇيلى جوق...
- تاۋەلسىزدىك العان جىلدارى كوپتەگەن ازاماتتار (مىسالى دوس كوشىم) «قازاق حالقى «دەكولونيزاتسيا» ساتىسىنان ءوتىپ بارىپ، وتارشىلدىق سانادان قۇىلادى» دەگەن پىكىر ايتتى. بىراق سول وتكەلدەن ءبىز ءالى ءوتىپ بولعان جوقپىز. ەندىگى وتارشىلدىق سانادان ارىلۋ كەش ەمەس پە؟
- مەتودولوگيا تۇرعىسىنان العاندا، بۇل تەرميندى ابايلاپ قولدانۋ كەرەك... دەكولونيزاتسيا دەپ نەنى ايتامىز؟ ساياسي ءارى باسقا دا عىلىمي ادەبيەتتە بۇل تەرمينگە ناقتى انىقتاما بەرىلگەن عوي. ءبىزدىڭ دانىشپاندارىمىز ەڭ اۋەلى «رۋحاني دەكولونيزاتسيانى» مەڭزەيدى. ياعني ورىس ءتىلى مەن ورىس ىقپالىنان ارىلۋ. بىراق بۇل تۇسىنىكتىڭ اياسى وتە تار عوي! ال ونىڭ ساياسي ماعىناسى قايدا؟ سەبەبى ورىسقا ءتان نارسەنىڭ بارىنەن باس تارتقاندا، ءبىز «نەوكولونياليزم» دەگەن قۇبىلىسقا نەنى قارسى قويامىز؟ ال «نەوكولونياليزم» رەسەيلىك قانا ەمەس، وعان قوسا تازا باتىستىق ىقپال... ونىڭ ۇستىنە، ءبىزدىڭ كومىرسۋتەكتەردە امەريكالىقتاردىڭ دا مۇددەسى بار عوي، سولاي ەمەس پە؟ شىندىعىن ايتقاندا، بۇرىن «دەكولونيزاتسيا» دەپ افريكالىق ەلدەردىڭ تاۋەلسىزدىك الۋىن ايتاتىن. ال قازىر ماگريبتەن وار-عا دەيىنگى افريكاعا قاراڭىزشى. شىنايى تاۋەلسىزدىكتىڭ ءيىسى دە سەزىلمەيدى، ويتكەنى ەندىگى قىتاي دا سوندا... بەيبىت جولمەن ءبىزدى ءوزىنىڭ ەكونوميكالىق كولونياسىنا اينالدىرعان قىتاي! افريكادا ولار قازىر «قازاق» تاجىريبەسىن ەنگىزۋدە. باسقاشا ايتقاندا، دوس كوشىمدەر «دەكولونيزاتسيا» يدەياسىمەن باياعىدا كەشىگىپ قالعان، بۇل تەرمين الەمدىك دەرجاۆالار مەن ولاردىڭ كولونيالارىنىڭ قانداي جولمەن دامۋىنىڭ ىڭعايىنا سايكەس، العاشقى ماعىناسىنان ايرىلعان.
سول ەكى ارالىقتا كسرو-نىڭ نە ەكەنىن بىلمەيتىن تۇتاس بۋىن ءوسىپ شىقتى. ايتپاقشى، مەن بارلىق حالىقتار تالانتتى ءارى دانا، ولاردىڭ ىشىندە جاقسىسى-جامانى بولمايدى دەگەن جالپاق سوزدەردەن دە جيرەنە باستادىم. مۇلدە ولاي ەمەس! حالىقتار دا ادامدار سياقتى - ءار ءتۇرلى. ءالسىز، وسال حالىقتار بار، باتىرى بار، اسكەري ونەرگە يكەمسىزى بار، ەڭبەكقور نەمەسە كەرىسىنشە جالقاۋ حالىقتار بار... قازاقتار ازىرگە جولى بولعىش حالىق سانالادى. ولاردىڭ قولىندا الەمدىك دەرجاۆالارعا ۇسىناتىن بايلىعى بار، ونىڭ ۇستىنە قالاي ءومىر سۇرەمىن دەپ ازىرگە قايعىرمايدى. بۇل - تابيعي قازبا بايلىعىمىزدىڭ ارقاسى. ول بايلىق بىتكەندە، كۇنىمىز نە بولادى؟ كوشىمدەر ودان دا حالىقتى نە نارسەگە دايىنداۋ كەرەكتىگى جونىندە، وسى پلانەتا بەتىندە حالىقتى ساقتاپ قالۋ ءۇشىن، تىم قۇرىعىندا بىزدەن سانى ەكى ەسە از فيندەردىڭ دەڭگەيىندە ءوزىمىزدى وزگەگە سىيلاتا الۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەكتىگى جونىندە ويلانسا كەرەك ەدى...
قازاقتاردىڭ ميفتىك دەكولونيزاتسياسى تۋرالى جاق سارناپ ايتا بەرگەنىنەن نە پايدا، بۇل ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەكتىگى جونىندە ناقتى يدەيالار ايتىلماسا. تەك بۇگىن ۇيىقتاپ، ەرتەڭ تاڭەرتەڭ تۇرعاندا ءبارىمىز جاپپاي قازاقشا سويلەيىك دەگەننەن باسقا. سوندا نە، ءبىزدىڭ مۇناي-گاز كەشەنىمىز، كەن ورىندارىمىزعا دەرەۋ ناتسيوناليزاتسيا جاسالىپ، ال بىزدە تۇركىمەنستانداعى سياقتى بەنزين تەگىن بولا ما؟ الدە ءبىز فۋتبولدان الەم چەمپيونى بولامىز با؟
- ۇلتشىل پاتريوتتارعا دەگەن كوز­قاراسىڭىز...
- ۇلتشىل پاتريوتتار كوپتەن بەرى مەنىڭ زىعىردانىمدى قايناتىپ ءجۇر. ولاردىڭ ءوزارا بىرلىگى بولماعانى قارىن اشتىرادى. ىشىنەن سۋىرىلىپ شىعاتىن كوشباسشى جوق. ارينە، مەن ارالاسىپ جۇرگەن ازاماتتاردىڭ ىشىندە مىقتى ۇيىمداستىرۋشى، بىلىكتى، ءبىلىمدى جىگىتتەر بار، بىراق الدە حاريزما جەتىسپەي مە، الدە... ايتەۋىر، شالا قازاقتاردى «ءوز لاگەرىنە» تارتاتىنداي تارتىمدى تۇلعا كورە المايمىن. ريتوريكا، مۇڭ-زار، كوپىرمە ءسوز كوپ، بىراق ناقتى ىسكە كەلگەندە...
- ولارمەن ورتاق تۇسىنىستىك قايدان بولسىن، سىزدەر ەكى ءتۇرلى تىلدە سويلەيسىزدەر عوي؟ دۇنيەتانىمدارىڭىز ەكى بولەك...
- جوق، دۇنيەتانىمىمىز ۇقساس. مىسالى جاسارال مەن سياقتى سوۆەتتىك شينەلدەن شىققان ادام. ءبىر عانا ايىرماشىلىق بار: ول ورىستارعا ءتىس قايرايدى. مەنىڭ دە ورىستارعا ءوز نارازىلىعىم بار. بىراق ءبىر نارسەنى انىق ءتۇسىنۋ كەرەك قوي: ءبىز كوشپەندى حالىق رەتىندە كەز كەلگەن وتىرىقشى حالىقتان جەڭىلىس تابار ەدىك. رەسەي بولماسا، باسقا وتىرىقشى ەلدەن. مىسالى انگليا جانىمىزدا بولىپ، اۋعانستاندى جاۋلاپ السا، ونىڭ ارتىنان ءبىزدى دە جۇتار ەدى. ءبىز وندا قازىر ۇندىستەرگە ۇقساپ، اعىلشىنتىلدى بولار ەدىك.
ەگەر ءبىز ءاۋ باستا وتىرىقشى حالىق بول­عاندا، تاعدىرىمىز باسقاشا بولار ما ەدى. كوشپەندى حالىق بولعانىمىزدى جاقسى دا، جامان دا دەي المايمىن. ءبىز وسىندايمىز، بار بولعانى سول. قۇدايدىڭ ماڭدايىمىزعا جازعانى وسى.
ال ورىس پەن قازاقتىڭ جانى ۇقسايتىن سياقتى، ەكەۋىنە دە ءدۋاليزمنىڭ سالقىنى تيگەن.
قالادا شالا قازاق پەن ناعىز قازاق بىرگە دامي بەرەدى. ناعىز قازاقتار ءۇش ۇرپاقتى قالالىق ورتادا ناعىز قازاق ەتىپ تاربيەلەپ شىعارا السا، سول كەزدە ءبىرتۇتاس ۇلت تۋاتىن شىعار. بىراق وعان دەيىن ءالى ءبىراز ۋاقىت ەكى ورتا قاتار ءومىر سۇرە بەرمەك.
- ال تاۋەلسىزدىك العان جىلدارى ۇلت­تىق پاتريوتيزم جاندانىپ، جاڭا قىرى­نان كورىنىپ ەدى، ەندىگى ولاي بولماي ما؟
- نەگە بولماسىن! مەنىڭشە، ۇلتتىق ءپاتريوتيزمنىڭ جانداناتىن تۇسى ءالى تۋعان جوق. ونىڭ ءالى ۋاقىتى كەلگەن جوق. جاس­تار، ونىڭ ىشىندە اۋىلدان كەلگەن جاس­تار كوپ. سوندىقتان پاتريوتيزم قايتادان قارقىن الادى، تەك ءپىشىنى وزگەرۋى مۇمكىن. قازىر جاستار، ستۋدەنتتەردىڭ دەنى ءبىر-بىرىمەن قازاقشا سويلەسەدى. ءتىلدىڭ دامۋى ۇكىمەتتىڭ، اكىمشىلىكتىڭ ىقپالىنسىز-اق جۇزەگە اسىپ جاتىر.
قازاق ءتىلىن زامانعا ساي بەيىمدەۋگە قا­تىستى ويدى مەن عانا ايتىپ جۇرگەنىم جوق. ماعان دەيىن مۇنى بەلگىلى ەكى ازامات ايتتى. ءبىرى - قاناعات جۇكەشوۆ، ول «اگرارلىق شارۋاشىلىق اگرارلىق سانا-سەزىمدى قالىپتاستىرادى» دەگەندى ايتادى. ەكىنشىسى - اكادەميك اسقار جۇمادىلداەۆ، ول قازاق ءتىلىن ماتەماتيكالىق كود ارقىلى زامانعا ساي بەيىمدەۋ كەرەك دەيدى.
ءبىز - ۆەربالدى مادەنيەتتىڭ حالقىمىز. ءبىزدىڭ ونەرىمىز نەگىزىنەن اۋىزدان اۋىزعا تاراعان. ينتەرنەت پەن تەلەۆيدەنيە قازاق ءتىلى ءۇشىن وتە ىڭعايلى ورتا. سوندىقتان، مەنىڭشە، قازاق ءتىلىن ەڭ اۋەلى اۋديو-ۆيزۋالدى نارسەلەر ارقىلى قالالىق ومىرگە لايىقتاۋ كەرەك. قازاق شوۋ-بيزنەسىن كوتەرۋ كەرەك.

«ترايباليزم -
نومادتىق قۇبىلىس...»

- قازاق قوعامى تۋرالى ايتقاندا ترايباليزم ماسەلەسىن كوپ ايتاسىز. سىزدىڭشە، تراي­باليزم قازاقى ورتاعا ءتان مىنەز بە، الدە. .
- سوۆەت زامانىندا «ءبولىپ ال دا، بيلەي بەر» دەگەن قاعيدانى ايتىپ وتىرسىز عوي. جوق، بۇل - نومادتىق، وزىمىزدىكى، ارحايكالىق قۇبىلىس. ونىمەن ويناۋعا بولمايدى. شىندىعىندا، ترايباليزم دۇرىس مەحانيزم، كەزىندە ءوزىنىڭ ءرولىن دۇرىس اتقاردى، بىراق ونىڭ مولشەرىن ساقتاۋ كەرەك. نەگە بيلىك باسىندا وتىرعاندارعا كوبىرەك قاتىستى؟ ال قارا حالىق بۇل جونىندە كوپ ويلانبايدى؟
- جەتى اتاسىنا دەيىن اتا-تەگىن ءبىلۋ، سۇراۋ - تەكتى ەستە ۇستاۋ، ۇلت تازالىعىن ساقتاۋ، ول ترايباليزم ەمەس..
- ماسەلە تەگىڭدى بىلۋدە نەمەسە بىلمەۋدە ەمەس. بالەنىڭ ءبارى وعان اكىمشىلىك رەسۋرستى قوسىپ پايدالانعاندا باستالادى. ءترايباليزمدى ءتۇپ-تامىرىمەن قۇرتۋدىڭ قاجەتى جوق. تەك الدەبىر ازامات لاۋازىمدى قىزمەتكە تاعايىندالعاندا نەمەسە شى­عارماشىلىق ۇجىمدى باسقارعاندا، تراي­باليزمنىڭ ونىڭ قىزمەتىنە ارالاسپاۋىن عانا ويلاۋ كەرەك.
باسقاشا ايتقاندا، ترايباليزممەن ۇيىڭدە اينالىس. قان تازالىعىن ساقتاۋ كەرەك.
- بىراق ترايباليزم بارلىق جەردە تامىر جايعان دەۋگە دە بولمايدى. مىسالى جاستار اراسىندا...
- سولاي دا شىعار. بىراق قوعامدا وسىنداي دەرتتىڭ بار ەكەنى راس. ال قازاق قوعامىنىڭ سوڭعى 20-25 جىلداعى وزگەرۋىمەن بۇل قۇبىلىستىڭ بىرتىندەپ ازايىپ، جويىلىپ بارا جاتقانى دا بايقالادى. بۇل جەردە ەكەۋمىزدىڭ پىكىرىمىز ءبىر جەردەن شىققان سياقتى. قازاق ءتىلى عانا ەمەس، قازاق قوعامىنىڭ زامانعا ساي مودەرنيزاتسيالانۋ بارىسىندا بۇل قۇبىلىس بىرتىندەپ جويىلادى دەپ ويلايمىن.
- ءسىز ءبىراز جىل قازاق تىلىندە شىعاتىن مەرزىمدى باسىلىمدارعا شولۋ جاسادىڭىز. ياعني قازاقشا وقي الاتىنداي ساۋاتىڭىز بار. بىراق ءسىز بەن ءبىز ورىسشا سويلەسىپ وتىر­مىز. قازاقشانى مەڭگەرەتىن كەزىڭىز بول­دى عوي؟ الدە قاجەتتىلىكتى سەزىنبەيسىز بە؟
- گۇلبيعاش، مەنىڭ قازاقشام تۇرمىستىق دەڭگەيدەگى اڭگىمە-دۇكەن قۇرۋعا جەتەدى. بىراق سەنىمەن ەمىن-ەركىن سۇحباتتاسۋعا ازدىق قىلادى... ءبارىبىر ورىسشاعا كوشەمىز. ال ورىسشاعا كوشكەندە كىمدى بولسىن سوزدەن جاڭىلىستىرا الامىن.
مەنى ارميادا «دجون» دەپ اتايتىن. 1975 جىلدان بەرى ءبارى وسىلاي اتايدى. مەكتەپتە، تەحنيكۋمدا، ارميادا، ۋنيۆەرسيتەتتە. ال وفيتسەرلەر تەك «قازاق» دەپ اتايتىن. ويتكەنى كۇنگە توتىققانداردىڭ ىشىندە مەن ەڭ اقىلدى ءارى ەڭ قىرسىق بولاتىنمىن... مەنى ءسويتىپ ەستەرىندە ساقتاپ قالدى ولار. جارايدى، مەن تولىققاندى ادام ەمەسپىن، انا تىلىمدە كوسىلىپ سويلەي المايمىن. ال سەن ءوزىڭ شە، شىنىڭدى ايتشى، ورىس ءتىلىنسىز كۇن كورىسىڭ قانداي بولار ەدى؟ شونا سماحانۇلى مەنىڭ اناما بىلاي دەگەنى بار: «بالاڭدى ورىس بالا­باقشاسىنا بەكەر بەردىڭ، وعان قازاق ءتىلى ءالى كەرەك بولادى عوي» دەپ. (وعان دەيىن مەن قازاق بالاباقشاسىنا بارعان ەكەنمىن).
قازىر جاسىم 50-گە جاقىندادى. بەلسەندى عۇمىرىم ءوتىپ بارادى، مەنىڭ ەشنارسەگە ايتارلىقتاي ىقپالىم جوق، باسشىلىق قىز­مەتتە ەمەسپىن، بيزنەسمەن ەمەسپىن، ۇلتتىق باعىتتاعى پاتريوتتىق ورتادا اۆتوريتەت ەمەسپىن، باتا بەرۋگە قىسىلامىن - وسى جىل­دارىمنىڭ ءبارىن ورىس تىلىمەن وتكىزدىم. ەگەر مەن جاسىم 25-تە بولسا، قىزمەت قۋاتىن ويىم بولسا - وندا ءسوز باسقا. وندا مەن قوسىمشا اعىلشىن ءتىلىن دە ۇيرەنىپ الار ەدىم. بىراق ارمانداۋ مەن ناقتى ءومىر ەكى باسقا نارسە عوي.

«قازاقتى وسىرەتىن - ءبىلىم»

- قازاقتى قارالاۋدا قۇداي بەرگەن تالانتىن اياماعان نۇربولات ماسانوۆقا كەزىندە ءوزىڭىز قارسى شىقتىڭىز. شىن­دىعىندا، ءورىستىلدى بولساڭىز دا، قازاققا سول كەزدە ءسىز قازىرگىدەن جاقىنىراق سياق­تى ەدىڭىز. ال قازىرگى كەيبىر پىكىرىڭىزدە ماسا­نوۆتىڭ «مۇراگەرى» سياقتىسىز... بۇل نە؟
- «كوپ بىلگەننىڭ قايعىسى دا كوپ» دەپتى ءبىر دانا. مەنىڭ ءبىلىمىم سەنىكىنەن كوپ ەمەس شىعار. ەسەسىنە، سەنەن كوپ ءومىر ءسۇردىم دەپ ايتا الامىن... ال ومىرلىك تاجىريبە كوپ پىكىر-ۇستانىمدارىڭدى ەرىكسىز وزگەرتەدى... ارينە، ماسانوۆ بەلگىلى ءبىر دەڭگەيدە ۇلتتىق نيگيليست بولاتىن، بىراق ول ءبىلىمدى ەدى. اناليتيكالىق تۇجىرىم جاساۋعا بەيىم ەدى. بىلايشا ايتقاندا، قازاقتىڭ «باتىسشىلى» بولاتىن. مەنىڭشە، قازاق بولعاندىقتان دا ول وزىنە دەگەن قازاق قوعامدىق ورتاسىنىڭ كوزقاراسىنا نارازى بولدى. ونىڭ ۇستىنە، ول سول قوعامدىق پىكىردى قالىپتاستىرعانداردىڭ دۇنيەتانىم دەڭگەيى مەن كاسىبي دايىندىعىنىڭ قاي دەڭگەيدە ەكەنىن جاقسى تۇسىنەتىن. (ال مەن ونى ورىس تىلىندە سىنادىم عوي!). ول ەرەگىسىپ كەتتى عوي. ودان سوڭ، مەنىڭ دە كوزىم جەتتى، ول كوپ جايتتى ء(بارىن ەمەس، بىراق كوبىسىن!) دۇرىس ايتىپ كەتتى. ايتۋ فورماسى اشۋ-ىزا تۇعىزاتىن بولسا دا، بىراق وزەگى دۇرىس ەدى. ماسانوۆتىڭ قارسىلاسى بولعاندا مەن «ماسانوۆ - ءبىزدىڭ زيالىلار ىشۋگە ءتيىس ۋ» دەپ جازدىم، سول ۋ ارقىلى ولاردىڭ ساناسى سەرگىسىن دەدىم... ىشكەن جوق. ال ول قاجەت ەدى! بەلگىلى ءبىر مولشەردە ءدارى عانا بولاتىن.
- «قازاق ۇلت بولىپ قالىپتاسقان جوق»، «كەشەگى جانە بۇگىنگى قازاقتار ەكى ءتۇرلى حالىق» ت.س.س. كوزقاراسىڭىز قازاقتىڭ جەكە مەملەكەت بولىپ ساقتالۋىنا قارسىلاردىڭ قولايىنا جاعىپ تۇر. قازاقتى جەر قىلۋ، سىناۋ-مىنەۋ وڭاي، ال قازاقتى ۇلت رەتىندە ساقتايتىن، ەل قىلاتىن «رەتسەپتى» ايتا الامىسىز؟
- بەرى قاراڭىزشى، بۇل - جەمىسسىز، ءتۇبىرسىز ساياسات. سىننان قورىقساڭ - سۋعا باتا بەر. ونىڭ ەمى بىرەۋ-اق - سىنالمايتىن ءىس ىستە.
قازاقتاردىڭ باسقا ورتالىقازيالىق حالىقتاردان ءبىر ارتىقشىلىعى بار ەدى - ءبىلىم-عىلىمعا دەگەن قۇشتارلىعى وراسان بولاتىن. بۇگىندە ءبىزدىڭ جاستار وقىپ جاتىر... بىراق قازىرگى جوعارعى وقۋ ورىندارى تۇلەكتەرىنىڭ ورتاشا ءبىلىم دەڭگەيىن قارايتىن بولساڭ - جىلاعىڭ كەلەدى. مەملەكەت ءۇشىن ۇلكەن قايعى عوي. تالانتتى جاستارىمىز بار، تالانتتى حالقىمىز بار - ال ساپالى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى قايدا؟ نەگە ءبىزدىڭ اقىلدى دا ءبىلىمدى ماماندارىمىز وتانىنان جىراقتا نان تابۋعا ءماجبۇر؟ سوندا ءوزىمىز سىناي بەرەتىن رەسەيدەن ءبىزدىڭ وزعان تۇسىمىز قايسى؟ ءبىزدىڭ جاڭا سۇلتانعازين، ايتحوجيندەرىمىز قايدا؟ مىقتى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن قۇرماي، ءبىز سىرتقى الەمگە تولىقتاي تاۋەلدى مەملەكەت بولىپ قالا بەرەمىز.

اڭگiمەلەسكەن گۇلبيعاش وماروۆا

«تۇركىستان» گازەتى