جەكسەنبى, 12 مامىر 2024
جاڭالىقتار 4166 0 پىكىر 7 ناۋرىز, 2012 ساعات 06:49

بەيبىت قويشىباەۆ. بايبالامشىلدار الدىمەن «رىسقۇلوۆتىڭ حاتتارىن» دۇرىستاپ وقىپ السىن!

وكىنىشتى ءجايت سول، وسى ۋاقىتقا دەيىن ورىس ءتىلدى «قوناق» (كەيىنگى كەزدە ول ءوزىن «تۋركەستانەتس» دەپ اتاي باستاپتى) جانە ونىڭ پىكىرلەستەرى (كەيىنگى كۇندەرى فورۋمعا قاتىسقان 80-نەن استام قوناقتىڭ باسىم كوپشىلىگى) وزدەرىنىڭ ويلارىن جاريالاعان سايىن ورەسى تار ۇساق رۋشىلدىققا ۇشتاساتىن كوزقاراستارىن جالاۋلاتۋدا. الايدا، 1) تۇرار ولاردىڭ جالعان نامىسىنا سىياتىنداي ءبىر رۋدىڭ ادامى ەمەس، ول كۇللى قازاققا ورتاق، ءتىپتى، حالىقارالىق دارەجەدە ورىن العان تۇلعا (تۇرار تۇركىستاندا 3-4 جىل، قازاقستاندا 3-4 اي، ءبىر جىلداي مونعوليادا، 13-14 جىل ماسكەۋدە ىستەدى);  2) سۇلتانبەكتى جامانداۋدا ولار ءبارىبىر تۇراردىڭ حاتتارىنداعىدان اسىپ تۇسە المايدى; 3) جالپى، «تۋركەستانەتس» پەن ونىڭ سىبايلاستارى ەستە تۇتقانى ءجون، تاريحتى زەرتتەۋدى رۋ مۇددەسىنە باعىندىرۋ بىرلىككە اپارمايدى. ولاي شۋىلداسا بەرسەك «كوپ يت جەڭە مە، كوك يت جەڭە مە»-ءنىڭ كەرى كەلەدى، ال ودان عىلىم دامي قويمايدى، حالىقتىڭ تاريحي ساناسىنىڭ دۇرىس قالىپتاسۋىنا دا مەيلىنشە زالال تيگىزەمىز.

انىق بايقالعانى سول، ولاردىڭ تاراپىنان ازىرگە قيلى رۋلىق-پاسىقتىق پايىمدارىن جارىستىرعاننان باسقا، بارشاعا پايدالى ويلار ايتىلمادى، «...حاتتار» ءىس جۇزىندە تالقىلانعان جوق. ءسويتىپ، مەنىڭ بىرنەشە رەت بەرگەن تۇسىنىكتەرىمە نازار اۋدارماي، سىڭارجاقتىقتارىمەن ءوزارا ۇندەس «قوناقتار» ءوز كوكەيلەرىندەگىنى كۇيتتەدى.

وكىنىشتى ءجايت سول، وسى ۋاقىتقا دەيىن ورىس ءتىلدى «قوناق» (كەيىنگى كەزدە ول ءوزىن «تۋركەستانەتس» دەپ اتاي باستاپتى) جانە ونىڭ پىكىرلەستەرى (كەيىنگى كۇندەرى فورۋمعا قاتىسقان 80-نەن استام قوناقتىڭ باسىم كوپشىلىگى) وزدەرىنىڭ ويلارىن جاريالاعان سايىن ورەسى تار ۇساق رۋشىلدىققا ۇشتاساتىن كوزقاراستارىن جالاۋلاتۋدا. الايدا، 1) تۇرار ولاردىڭ جالعان نامىسىنا سىياتىنداي ءبىر رۋدىڭ ادامى ەمەس، ول كۇللى قازاققا ورتاق، ءتىپتى، حالىقارالىق دارەجەدە ورىن العان تۇلعا (تۇرار تۇركىستاندا 3-4 جىل، قازاقستاندا 3-4 اي، ءبىر جىلداي مونعوليادا، 13-14 جىل ماسكەۋدە ىستەدى);  2) سۇلتانبەكتى جامانداۋدا ولار ءبارىبىر تۇراردىڭ حاتتارىنداعىدان اسىپ تۇسە المايدى; 3) جالپى، «تۋركەستانەتس» پەن ونىڭ سىبايلاستارى ەستە تۇتقانى ءجون، تاريحتى زەرتتەۋدى رۋ مۇددەسىنە باعىندىرۋ بىرلىككە اپارمايدى. ولاي شۋىلداسا بەرسەك «كوپ يت جەڭە مە، كوك يت جەڭە مە»-ءنىڭ كەرى كەلەدى، ال ودان عىلىم دامي قويمايدى، حالىقتىڭ تاريحي ساناسىنىڭ دۇرىس قالىپتاسۋىنا دا مەيلىنشە زالال تيگىزەمىز.

انىق بايقالعانى سول، ولاردىڭ تاراپىنان ازىرگە قيلى رۋلىق-پاسىقتىق پايىمدارىن جارىستىرعاننان باسقا، بارشاعا پايدالى ويلار ايتىلمادى، «...حاتتار» ءىس جۇزىندە تالقىلانعان جوق. ءسويتىپ، مەنىڭ بىرنەشە رەت بەرگەن تۇسىنىكتەرىمە نازار اۋدارماي، سىڭارجاقتىقتارىمەن ءوزارا ۇندەس «قوناقتار» ءوز كوكەيلەرىندەگىنى كۇيتتەدى.

«تۇركەستانەتسكە» - ءالى كۇنگى بولشەۆيكتىك كوزقاراستاعى، ماركستىك-لەنيندىك ادىستەمەدەن تىستەسىپ ايرىلماي كەلە جاتقان وسىناۋ «وقىمىستىعا» - كەرەگى دە سول بولىپ شىقتى.  21-ءشى عاسىرداعى وركەنيەتكە جەتكەن ءبىلىمدى ورتادا مۇنداي اتا قۋ جولىمەن شىندىقتى قۇرباندىققا شالىپ جىبەرەتىن ماسقاراپازدىق ورىن الماۋعا ءتيىس دەپ ويلايسىڭ، بىراق امال نە، كەزدەسەدى ەكەن. مۇندايلارمەن پىكىر تالاستىرىپ ابىروي دا تاپپايتىنىڭ بايقالىپ تۇر. دەگەنمەن ادىلدىك ۇستەم بولۋعا ءتيىس دەگەن ۇمىتتەن اجىراعىڭ كەلمەيدى. سوندىقتان دا «رىسقۇلوۆتىڭ حاتتارىنا» بايلانىستى اشىلعان فورۋمعا تاعى دا ءۇن قوسپاقپىن.

رىسقۇلوۆتىڭ حاتتارىندا اتالعان ادامداردىڭ دا، ونىڭ ءوزىنىڭ دە رەپرەسسياعا ۇشاراعانى بەلگىلى.  «ۇلكەن تەرروردان» جيىرما جىل وتكەندە بارشاسى اقتالدى. الايدا، قوعام تىنىس-تىرشىلىگىنە اقتالعان بەتتە ءىس جۇزىندە «لەنينشىلدەر» عانا قايتارىلدى. ال «ۇلتشىلداردىڭ»، «وڭشىل-اۋىتقۋشىلاردىڭ»، «الاشورداشىلاردىڭ» ادال ەسىمدەرى حالقىنا جەتۋ ءۇشىن تاعى وتىز جىلداي كەرەك بولدى.

ولار رۋحاني ومىرگە قايتارىلعانعا دەيىن  «لەنينشىلدەردىڭ» جاعىمدى بەينەلەرى جاسالىپ، بەكەم تۇعىرعا وتىرعىزىلدى. بەينەلەرى كوممۋنيستىك پارتيانىڭ يدەولوگياسىنا سايكەس كىرشىكسىز تازا ەتىپ سومدالدى.

سوناۋ «لەنينشىلدەردىڭ» بىرقاتارىنىڭ تىم سولاقاي بولعانىن، ولاردىڭ بيلىكتەرىن اسىرا سىلتەۋدە حالقىنا تيگىزگەن زيانى قوعام ومىرىنە قايتارىلۋى تەجەلگەندەردەن («ۇلتشىلداردان»، «وڭشىل-اۋىتقۋشىلاردان»، «الاشورداشىلاردان») كەي جاعدايلاردا اسىپ ءتۇسىپ جاتقانىن «تۋركەستانەتس» سياقتى ماركستىك-لەنيندىك زەرتتەۋشىلەر ءبىلدى، بىراق مۇقيات جاسىردى، ءالى دە جاسىرىپ كەلەدى. ولار، ءبارى كەڭەستىك داۋىردەگىدەي قالىپتا قالا بەرسە دەيدى. ويتكەنى، تۇراردىڭ حاتتارىنا تەرەڭ ۇڭىلگەن زەرتتەۋشىلەر ەرتەڭ باسقا «لەنينشىلدەردىڭ» دە بۇگىنگى قوعامنان جاسىرىلعان قىلىقتارىن اشۋى ىقتيمال، سوندا ولاردىڭ (رۋحاني نەمەسە بيولوگيالىق، الدە رۋشىلدىق تۇرعىداعى) جاقىندارى جايىندا تەرىس كوزقاراس تۋىپ قالۋى مۇمكىن دەپ قورقادى.

«تۋركەستانەتس» سوندىقتان دا قوجانوۆتىڭ «قىلمىستارىن»، ونى ەشكىمنىڭ «جاقسى كورمەگەنىن» جانتالاسا دالەلدەۋگە تىرىسىپ-اق جاتىر. بۇل ونىڭ رىسقۇلوۆتىڭ جاريالانعان حاتتارىن ءتۇسىنىپ وقىماعانىن كورسەتەدى: رىسقۇلوۆ مۇنى 2012 جىلعى «وقىمىستىدان» الدەقايدا اسىرىپ، 1924 جىلى جاساپ قويعان. الايدا، «تۋركەستانەتس» كوكەيىندەگىسىن دايەكتەي ءتۇسۋ ءۇشىن - قوجانوۆتى قايتكەندە دە قارالاي بەرسەم دەگەن نيەتپەن نىسانباەۆتىڭ (تۇرار ءتيىستى ورىندارعا 1924 جىلى بەرگەن ماتەريالدارعا قول قويۋعا ءتيىس بولعان، بىراق ول جولى قولىن قورقىپ قويماعان، ەندى 1925 جىلى باتىرلىق كورسەتىپ، جەر-سۋى بىرىككەن رەسپۋبليكا كەڭەستەرىنىڭ تۇڭعىش قۇرىلتايىن دايىنداپ جۇرگەن قوجانوۆتى تۇقىرتۋ ءۇشىن، ولكەلىك باقىلاۋ كوميسسياسىنا ارىز جولداعان كادىمگى جىكشىل، توپشىلداردىڭ ءبىرى،  ول جايىندا بۇدان بۇرىنعى جاۋاپ-تۇسىنىكتەمەمدە ايتقانمىن) حاتىن بەلگىلى قۇجاتتار جيناعىنان الىپ، تولىق جاريالاپتى.

قۇپ دەيىك، ونى دا بىلگەن دۇرىس. بىراق «تۋركەستانەتس» سول كىتاپتاعى ءوزى مۇلدەم سەنەتىن (الدە باۋىرى، اكەسى، نەمەسە اتاسى، ياكي تۋىسقانى، ەڭ كەمى رۋلاسى بولىپ تابىلاتىن) باسقا ءبىر لەنينشىل قايراتكەردىڭ - وراز جاندوسوۆتىڭ - قوجانوۆ تۋرالى 1925 جىلعى 22 قازاندا ايتقانىن قالاي نازارعا المادى ەكەن؟ وندا: «سۋلتانبەك وتوزۆان ۆ گ. موسكۆۋ. يا دالەك وت مىسلي، چتوبى ەتو بىلو رەزۋلتاتوم گرۋپ­پيروۆوك. ستاۆيت ۆوپروس تاك، كاك ستاۆيات نەكوتورىە توۆاريششي، چتو وزناچاەت چيۋ-تو پوبەدۋ، نەلزيا. تسك، ۆەروياتنو، يمەەت پرينتسيپيالنو پوليتيچەسكيە موتيۆى، - دەلىنگەن. - ۆ چەم وني زاكليۋچايۋتسيا، يا توچنو نە زنايۋ. نو منە سداەتسيا، چتو تۋت وپرەدەليايۋششەە زناچەنيە يمەيۋت تري مومەنتا: پەرسپەكتيۆا ناتسيونالنو-گوسۋدارستۆەننوگو رازۆيتيا كسسر (وريەنتاتسيا نا سرەدنيۋيۋ ازيۋ يلي نەت), وسنوۆنايا لينيا پوليتيكي ي پراكتيكي سترويتەلستۆا ۋ ناس ۆ دالنەيشەم (ناتسيونالنىي ۆوپروس ۆ وبششەي ەگو پوستانوۆكە يلي رەالنايا حوزيايستۆەننايا پوليتيكا ۆ سۆيازي س وبششەي وبستانوۆكوي) ي ۆنۋتريپارتينىە مومەنتى ۆ كازاحستانسكوي ورگانيزاتسي (وپاسنوست ناتسيوناليستيچەسكوگو ۋكلونا، كاك رەزۋلتات مەحانيچەسكو-گرۋپپوۆىح ستولكنوۆەني س وبەسپەچەنيەم سلۋچاينوگو بولشينستۆا).

ۆو ۆسەح ەتيح ۆوپروساح سۋلتانبەك زانيمال وپرەدەلەننۋيۋ پوزيتسيۋ. ونا تەبە دولجنا بىت يزۆەستنا. ون پودحوديل كو ۆسەم ەتيم ۆوپروسام، كاك تاكتيك، ي ۆ تاكتيكە ۋ نەگو ينوگدا پولۋچالسيا نەكوتورىي پەرەگيب. نو پو سۋششەستۆۋ ون (ەتو موە ليچنوە منەنيە) پراۆ. ۆ ەپوحۋ ناتسرازمەجەۆانيا ي وفورملەنيا كازاحستانا ۆ ناتسيونالنو-سوۆەتسكۋيۋ رەسپۋبليكۋ (ۆ بوربە زا ەتو دەلو) يناچە نەلزيا بىلو دەيستۆوۆات. پري ەتوم نە نادو زابىۆات تاكيح وبستوياتەلستۆ، كاك وبستانوۆكۋ وبوس­ترەننىح ناتسيونالنىح ۆزايمووتنوشەني، ۋسلوۆيا وتستالوستي ساموگو كازاحسكوگو نارودا (ت. ن. فاكتيچەسكوە ناتسيونالنوە نەراۆەنستۆو), پوچتي پولنوە ودينوچەستۆو سۋلتانبەكا ي ت. د. يا دۋمايۋ، چتو وتزىۆ سۋلتانبەكا نە دولجەن يمەت سۆويم پوسلەدستۆيەم رەۆيزيۋ ۆسەگو پروشلوگو ي وسنوۆ توي پولي­تيچەسكوي ليني، كوتورايا بىلا پرەدستاۆلەنا يم. پو سۋششەستۆۋ تە پروبلەمى ي پراكتيچەسكيە زاداچي، كوتورىە ۆىدۆيگاليس سۋلتانبەكوم، سوحرانيايۋت سۆويۋ سيلۋ ي تەپەر... ...نەزاچەم پودنيمات شۋم، ۋسترايۆات پەرەپالكي، رازۆيازىۆات گرۋپپيروۆوچنۋيۋ ستيحيۋ پو پوۆودۋ وتزىۆا سۋلتانبەكا». («الاش قوزعالىسى»، 3-ت.، 1-ك.، 2007. 196-200-بب.). - 1925 جىلعى بولشەۆيك جاندوسوۆتىڭ 2012 جىلعى رۋ مۇددەسىمەن قارۋلانعان «جاڭا تۇرپاتتى بولشەۆيك» زەرتتەۋشى-ۇرپاعىنان جەر مەن  كوكتەي ايىرماشىلىعى بار ەكەنى دالەل تىلەمەس دەپ ويلايمىن.

فورۋم بارىسىندا وقىمىستى «تۋركەستانەتس» وزگە دە بىرنەشە مۇراعاتتىق قۇجات كەلتىرىپ جۇرگەن. رىسقۇلوۆ حاتتارىنىڭ جاريالانۋىنا وزدەرىنىڭ تەرىس كوزقاراستارىن دايەكتەيتىن بۇلتارتپاس دەرەك دەپ ۇققاندىقتارىنان، سولاردىڭ ءبىرىن (قوجانوۆتىڭ «كونتررەۆوليۋتسيالىق» بەت-بەينەسىن اشكەرەلەگەن پارتيالىق قاۋلىنى) الدەبىر تىلەكتەسى قايتا كوشىرىپ جاريالاپتى. وسىنداي «دەرەكتەردى» جالاۋلاتۋشىلاردىڭ ءسال عانا ويلانعانى ءجون: قوقان اۆتونومياسىن كەزىندە قولداعان، قوقاندى قاندى قىرعىنعا ۇشىراتقانى ءۇشىن بولشەۆيكتەرگە جىلى ءسوز ارناي قويماعان، ءاردايىم ۇلت مۇددەسىن كوتەرگەن «بىرلىك تۋى» گازەتىنىڭ رەداكتورى بولعان سۇلتانبەك قوجانوۆقا بولشەۆيكتىك بيلىك ودان باسقا نە دەۋ كەرەك ەدى؟ تاريحي زەرتتەۋدە بولشەۆيزم ساياساتىنان، ماركستىك-لەنيندىك ادىستەمەدەن الدەقاشان باستارتقان، تاريحي قۇجاتتارعا تاريحيلىق، ادىلەتتىلىك تۇرعىسىنان قاراپ، تالداۋعا ءتيىس بۇگىنگى دەموكراتيالىق ءداۋىردىڭ زەرتتەۋشىلەرى مۇنداي حاتتاردى ءادىل تالداي الادى. ال سولاردىڭ قاتارىنان «تۇركىستاندىق» پەن ونىڭ تىلەكتەستەرى نەگە سونشا الىس جاتىر، بۇل تۇسىنىكسىز. جوق، تۇسىنىكتى دە: بۇلار، وكىنىشكە قاراي - جالپىۇلتتىق مۇددەگە ءوز رۋلىق توبەشىكتەرىنەن عانا قاراۋدى مارتەبە كورەتىن، سونداي كوزقاراسپەن سىبايلاسقان رۋشىل «وقىمىستىلار».

جاريالانىم ماقساتىن ءدال ءتۇسىنىپ، ادال پىكىر ءبىلدىرىپ جاتقان ازاماتتارعا العىستان باسقا ايتارىم جوق، دەي تۇرعانمەن، ولاردىڭ داۋسىنان گورى رۋ مۇددەسىن قۋىپ كەتكەن جالاقور قوناقتاردىڭ ۇندەرى كوپ ءارى باسىم شىعىپ جاتقانى انىق. بىراق بۇل قوناقتار وزدەرىنە رۋلىق تۇرعىدا جەكەشەلەندىرىپ الىپ وتىرعان قازاق قايراتكەرى تۇراردىڭ جاريالانىمدا بەرىلگەن حاتتارىن ءتۇسىنىپ وقىماعان. الدە، سانالارى رۋشىلدىقپەن تۇماندانعاندىقتان، ءتۇسىنىپ وقۋعا  قابىلەتتەرى جەتپەگەن. سوندىقتان، حاتتارعا قىسقاشا قايتا ورالۋعا تۋرا كەلەدى.

رىسقۇلوۆ 1924 جىلعى 18 ساۋىردە ستالينگە قۇپيا تۇردە (جانە تسكك مەن گپۋ-گە): «ءوزىنىڭ تاباندى يدەياسىمەن سوۆەت ۇكىمەتىنە قارسى... ۇيىم... ءبىر بۇيىرىمدە تۋرا  3 جىل جۇمىس ىستەدى... تۇركىستانداعى قازاق حالقىنىڭ بۇقاراسىنا ىقپال ەتۋ تەتىكتەرىن ءوز قولدارىنا الىپ، شىنىمەن دە نىعايىپ ۇلگەرگەن بولىپ شىقتى»، - دەپ حابارلادى. ءوزىنىڭ «سوڭعى ۋاقىتقا دەيىن قوجانوۆ پەن ونىڭ ادامدارى شىنىمەن دە كوممۋنيست بولا العان شىعار» دەپ ويلاعانىن، بىراق «ونىڭ ءوز تۇلعاسىمەن تۇتاس ۇيىمدى بۇركەمەلەپ وتىرعانىن»،  دەمەك وعان «تەك يدەيالىق جاۋ رەتىندە» قارايتىنىن، سوندىقتان «الاش-وردا تۋرالى ماسەلەنى» ءتيىستى «ورگاندار الدىنا قابىرعاسىنان قويام» دەگەن كەسىمىن ايتىپ، قوجانوۆتىڭ «الاشوردالىقتاردى» قورعاشتاعان قىلىعىن اشكەرەلەيتىن (وزگەلەرمەن بىرگە نىسانباەۆ تا قول قويۋعا ءتيىس بولعان) باياندامانى ۇسىنادى. تۇراردىڭ 18.04.1924 ج. قۇپيا حاتى تۇپنۇسقاسىنىڭ سكان-كوشىرمەسىنە نازار سالىڭىزدار: (1-2-ءنشى سۋرەتتەردى قاراڭىز)

تۇراردىڭ 18.04.1924 ج. قۇپيا حاتىنا ۇجىمدىق شاعىم-حاتتىڭ «پرەپروۆوديتەلنايا زاپيسكا» دەيتىن 2 بەتتىك جونەلتپە جازباسى جانە «وسنوۆناي دوكلاد» دەلىنگەن 25 بەتتىك باستى قۇپيا اقپاراتتارى تىركەلگەن. حاتىنا تىركەپ جىبەرگەن ۇجىمدىق بولماق جونەلتپە جازبادا «بىرلىك تۋىنان» شىققان ادامدارىمەن بىرگە قوجانوۆتىڭ «سولشىل» كوممۋنيزمدى بۇركەنىپ» ارەكەت ەتكەنى، ونىڭ بۋرجۋازيالىق-ۇلتشىل «الاش-وردا» ۇيىمىمەن يدەيالىق بايلانىستا ەكەندىگى جانە ءىس جۇزىندە بىرلەسىپ جۇمىس ىستەيتىنى جونىندە ايتىلىپ، «قوجانوۆتىڭ پاتەرىنە گپۋ جەلىسى بويىنشا ءتىنتۋ جۇرگىزۋدى تالاپ ەتەتىنى» جازىلعان. تۇپنۇسقاسىن قاراڭىزدار: (3-ءنشى سۋرەتكە قاراڭىز)

بۇنىڭ سوڭىنان «نەگىزگى بايانداما» تىركەلگەن. ونىڭ 5-بەتىنىڭ 3-ابزاتسىنان باستاپ، ازداعان عانا قىسقارتۋمەن، «تۋركەستانەتس» نىسانباەۆتىڭ ارىزىن كوشىرىپ العان  بەلگىلى قۇجاتتار جيناعىندا جاريالانعان. «رىسقۇلوۆ حاتتارىندا» ءبىز بۇل باستى قۇجاتتى مازمۇنداپ قانا تانىستىرعاندىقتان، جالپى وقىرمان ءۇشىن تۇپنۇسقادان باسىن (5 بەت) جانە جيناقتان («الاش قوزعالىسى»، 3-ت.، 1-ك. 2007. 144-167-بب.) قالعانىن تۇگەل ۇسىنباقپىز، تانىسىڭىزدار: (4-5-ءنشى سۋرەتتەرگە قاراڭىز)

ۆ تۋركەستانە وتدەلەنيەم الاش-وردى بىلا ورگانيزاتسيا "بيرليك تۋى" ("زناميا ەدينەنيا"), س سوزدانيەم گازەتنوگو ورگانا پود ەتيم نازۆانيەم. گازەتا "بيرليك تۋى" ستالا يزداۆاتسيا س يۋنيا 1917 گ. ۆ گ. تاشكەنتە. پلاتفورما ورگانيزاتوروۆ نازۆاننوي گازەتى بىلا توچ ۆ توچ تا جە، كاك ي ۋ الاشوردىنتسەۆ.

گرۋپپا، رۋكوۆوديۆشايا گازەتوي يلي توۆاريششەستۆو، سوستويالا، گلاۆنىم وبرازوم، يز كيرگيزسكوي ينتەلليگەنتسي، بەز سومنەنيا بۋرجۋازنوي. يادرو ورگانيزاتوروۆ سوستويالو تو جە يز ستۋدەنتوۆ، گيمنازيستوۆ، سەميناريستوۆ، ۆىحودتسەۆ يز يمۋششيح سلوەۆ، [كوتوروە] وپرەدەلەننو سۆىسوكا وتنوسيليس ك ۆىحودتسام يز "فۋحارى" (نيزوۆ).

رۋكوۆوديل ي وبەدينيال ەتۋ گرۋپپۋ ۆ ناچالە مۋستافا چوكاەۆ (چلەن تۋركەستانسكوگو كوميتەتا پراۆيتەلستۆا كەرەنسكوگو، پوتوم، پوسلە رازگونا ەگو، بىۆشي پرەدسەداتەل كوكاندسكوگو اۆتونومنوگو پراۆيتەلستۆا). ۆسيا گرۋپپا "بيرليك تۋى" ستويالا تۆەردو ي ۋبەجدەننو نا پلاتفورمە چوكاەۆا ي ۋچرەديتەلنوگو سوبرانيا، ا دليا تۋركەستانا - نەزاۆيسيموي بۋرجۋازنوي اۆتونومي، ورگانيزاتسي زدەس توجە پارتي الاش- وردى1' ي ۆحوجدەنيە تۋركەستانا دليا زاششيتى وت بولشەۆيكوۆ ۆ يۋگو-ۆوستوچنىي سويۋز كالەدينا ي درۋگيح گەنەرالوۆ.

ۆ ەتوم سمىسلە گازەتا رابوتالا ي پوسلە رازگروما بولشەۆيكامي كوكاندسكوي اۆتونومي ي بەگستۆا ەە پرەدسەداتەليا چوكاەۆا. پوسلەدني پوتوم ۆمەستە س ۆاديموم چايكينىم45 پوياۆيلسيا ۆ 1919 گ. ۆ زاكاسپي، سترەمياس ورگانيزوۆات كوميتەت ۋچرەديتەلنوگو سوبرانيا، ا پوتوم بەجال يز مەنشەۆيستسكوي گرۋزي. رابوتاەت تەپەر ۆ گ. پاريجە، چاستەنكو پەچاتاەت پروتيۆوسوۆەتسكيە ستاتي (كستاتي، كتو-تو يز تۋركەستانا ەمۋ سووبششاەت پودروبنىە سۆەدەنيا).

ۆوت پوسلە بەگستۆا ەتوگو چوكاەۆا رەداكتوروم "بيرليك تۋى" پو وچەرەدي سوستويالي ەگو [سوراتنيكي]... ،2' حودجانوۆ... اكتيۆنو رابوتاۆشيە ي سودەيستۆوۆاشيە دو ەتوگو دەلام چوكاەۆا.

ورگانيزاتسيا "بيرليك تۋى" ۆ تۋركەستانە ياۆيلاس ياروي ي يدەينوي پروتيۆنيتسەي سوۆۆلاستي. ونا سۆوەي اگيتاتسيەي ي پەچاتنىم ۆىستۋپلەنيەم نانوسيلا وگرومنىي ۆرەد سوۆۆلاستي. گازەتا "بيرليك تۋى" پرەكراتيلا سۆوە سۋششەستۆوۆانيە س پولوۆينى 1918 گ.، ت. ە. پوسلە 10-تي مەسياچنوگو سۋششەستۆوۆانيا بولشەۆيستسكوي ۆلاستي.

گازەتا "بيرليك تۋى" ستويالا نا توي جە ليني، نا كاكوي الاشوردىنسكي ورگان "كازاك" ۆ گ. ورەنبۋرگە يلي "ۋلۋگ تۋركەستان" ۆ گ. تاشكەنتە. گازەتا "بيرليك تۋى" زانيمالاس پوپۋلياريزاتسيەي كوميتەتا ۆرەمەننوگو پراۆيتەلستۆا كەرەنسكوگو، پوتوم يدەينو پروپاگانديروۆالا الاش-وردۋ ي كوكاندسكۋيۋ اۆتونوميۋ.

مى پومنيم، ي پومنيات يسپىتاۆشيە ەتۋ گازەتۋ ۆ 1918 گ. كاك ەتا گازەتا پودگوتاۆليۆالا كيرگيز ك ۋچرەديتەلنومۋ سوبرانيۋ ي ۆۆەدەنيۋ زەمستۆا، نو رەشيتەلنو ۆىستۋپالا پروتيۆ بولشەۆيكوۆ. حودجانوۆ ي بۋلگانباەۆ نا سترانيتساح "بيرليك تۋى", رازبيرالي پروگراممۋ بولشەۆيكوۆ، رازبيرالي وچەن گراموتنو ي تەورەتيچەسكي پريحوديلي ك زاكليۋچەنيۋ، چتو نۋجنو ەە رەشيتەلنو وتۆەرگنۋت. گوۆوريلي، چتو ۆو گلاۆە بولشەۆيكوۆ - گرابيتەلەي ستويت پريەحاۆشي نەداۆنو يز گەرماني - نەمەتسكي "شپيون لەنين".

وسوبەننو "بيرليك تۋى" ۆوزمۋششالاس، كوگدا بولشەۆيكي سۆەرگنۋلي كوكاندسكوە اۆتونومنوە پراۆيتەلستۆو. حودجانوۆ ي ەگو ليۋدي ۆوزموجنو ي تەپەر گوۆوريات، چتو وني توگدا وشيباليس، نە پونيالي، يبو بىلي مالو وبرازوۆانى. نەت، نە ۆەرنو: وني بىلي ۆپولنە وبرازوۆاننىە ينتەلليگەنتى ي ۆپولنە پونيمالي تو، چتو دەلايۋت.

پراۆدا، وني بىلي سۆيازانى، گلاۆنىم وبرازوم، س ورەنبۋرگسكوي ينتەلليگەنتسيەي ي پو ليني تاشكەنتسكوي ج. د.، ا دجەتىسۋيسكايا وبل. يح پوچتي نە زنالا، نو تەم نە مەنەە، بىلي، كونەچنو، وچەن ينتەلليگەنتنىمي ليۋدمي، يناچە وني نە رۋكوۆوديلي بى گازەتنىم ورگانوم. ۆوت ناپريمەر، ۆىستۋپلەنيە حودجانوۆا ي درۋگيح نا سىر-دارينسكوم وبلاستنوم كيرگيزسكوم سەزدە ۆ گ. تۋركەستانە، حاراك­تەريزۋيۋششەە ۆسيۋ يدەينۋيۋ سۋششنوست "بيرليك تۋى" ي ەە نەپريميريموست س بولشەۆيكامي. ەتوت سەزد بىل سوزۆان سوگلاسنو سلەدۋيۋششەي تەلەگراممى تسەنترا الاش-وردى، ناپەچاتاننوي ۆ "بيرليك تۋى" № 17 وت 14 دەكابريا 1917 گ. سودەرجانيە ەتوي تەلەگراممى سلەدۋيۋششەە:

"يز گ. ورەنبۋرگا 18 دەكابريا. ۆتوروي ۆسەكيرگيزسكي سەزد پوستانوۆيل ۆسەح كيرگيز ي كارا-كيرگيز وبەدينيت ۆ ودنو اۆتونومنوە گوسۋدارستۆو. پوەتومۋ سوۆەت الاش-وردى سوزىۆاەت نا 5 يانۆاريا 1918 گ. ۆ گ. تۋركەستانە سىر-دارينسكي وبلاستنوي سەزد كيرگيز ي كارا-كيرگيز. نا ەتوم سەزدە پوستاۆلەن بۋدەت ۆوپروس و پريسوەدينەني تۋركەستانسكيح كيرگيز ك وبششەكير­گيزسكومۋ اۆتونومنۋيۋ پراۆيتەلستۆۋ. پرەدسەداتەل الاش-وردى بۋكەيحانوۆ ي مۋستافا چوكاەۆ". ەتا تەلەگرامما ناپەچاتانا ۆ "بيرليك تۋى", گدە رەداكتوروم چيسليتسيا حودجانوۆ.

وتچەت وب ۋكازاننوم سەزدە پيشەت نا سترانيتساح گازەتى "ۋلۋگ تۋركەستان" № 52 وت 18 يانۆاريا 1918 گ. ۆاليتحان وماروۆ - ودين يز يدەينىح سوترۋدنيكوۆ حودجانوۆا، رابوتايۋششي ي سەيچاس س نيم ۆمەستە (پەرەۆود ەتوي ستاتي تسەليكوم پريلاگاەتسيا پري ەتوم دوكلادە).

ۆ ناچالە وتچەتا پەرەچيسليايۋتسيا فاميلي ۆيدنەيشيح رۋكوۆوديتەلەي الاش-وردى، پريەحاۆشيح نا ەتوت سەزد يز كيرگيزي ي پرەدستاۆيتەلەي كوكاندسكوگو اۆتونومنوگو پراۆيتەلستۆا. پوتوم گوۆوريتسيا و دوكلاداح س وسۆەششەنيەم [دەياتەلنوستي] الاش-وردى، دۋلاتوۆا ي درۋگيح ي كوكاندسكوي اۆتونومي، ي پريۆوديتسيا پوتوم رەزوليۋتسيا ۋكازاننوگو وبلاستنوگو سەزدا، ودوبريايۋششايا تسەليكوم پوزيتسي الاش-وردى ي كوكاندسكوي اۆتونومي.

نا 9-م زاسەداني پودروبنو وپيسىۆاەتسيا ۆىستۋپلەنيە وت يمەني بولشەۆيستسكوگو سوۆەتا نارودنىح كوميسساروۆ پوكوينوگو ت. پولتوراتسكوگو ي رەزكوە ۆىستۋپلەنيە پروتيۆ نەگو ي ۆووبششە بولشەۆيكوۆ حودجانوۆا، كوتورىي ۆزيال سلوۆو، پەرەبيۆ ت. پولتوراتسكوگو، ي رازگورياچەننىي گوۆوريل پري ەتوم.

ۆ وتچەتە پيشەتسيا، چتو "كراسيۆو ي پودروبنو", رازياسنيل سۋششنوست پروگراممى بولشەۆيكوۆ حودجانوۆ ي رەشيتەلنو زاياۆيل، چتو دليا كيرگيز ونا نە پريەملەما.

ۆ پوددەرجكۋ حودجانوۆۋ ۆىستۋپيلي پوتوم الدابەك مانگەلدين (نوتاريۋس) ي ميرياكۋب دۋلاتوۆ - ۆيدنىي رۋكوۆوديتەل ي ۆدوحنوۆيتەل كيرگيزسكوي الاش-وردى. پريچەم پوسلەدني سكازال، چتو نە نۋجنو پريزناۆات رۋسسكي يازىك، پوەتومۋ پەرەۆوديت پرەدستاۆيتەليۋ بولشەۆيكوۆ رەچ ۆوزراجاۆشيح پروتيۆ نەگو ليتس نە سلەدۋەت. ي دالشە گوۆوريتسيا، چتو، تاك ي نە داۆ دوكونچيت رەچ، پوتيحونكۋ ۆىۆەلي يز زالا زاسەدانيا "توۆاريششا", پرەدستاۆيتەليا بولشەۆيكوۆ.

درۋگوە حاراكتەرنوە ۆىستۋپلەنيە بيرليكتۋينسكوي گرۋپپى بىلو نا سوۆەششاني ۆ دومە اسفەندياروۆا، كوگدا نەبولشوي گرۋپپوي بولشەۆيكوۆ-كيرگيز ۆنەسەنو بىلو پرەدلوجەنيە و پريسوەدينەني كيرگيز ك بولشەۆيكام ي پريزنانيە پوسلەدنيح. توگدا س پەنوي ۋ رتا ۆىستۋپال حودجانوۆ، بۋلگانباەۆ ي درۋگيە، رەشيتەلنو زاياۆليايا، چتو كيرگيزى نيكوگدا نە پريزنايۋت بولشەۆيكوۆ، چتو پوسلەدنيح دني ۋجە سوچتەنى، ي پودۆەرگالي ناسمەشكام ەتيح "ۆىسكوچەك" بولشەۆيكوۆ-كيرگيز، س كوتورىمي داجە گوۆوريت سچيتالي دليا سەبيا ۋنيزيتەلنىم. دەلو دوشلو چۋت لي نە دو دراكي ي سوبرانيە بولشينستۆوم، پوددەرجاۆ حودجانوۆا ي بۋلگانباەۆا، رازوشلوس (نە وتكاجۋتسيا، ناۆەرنوە، پودتۆەرديت سكازاننوە اسفەندياروۆ، كۋتەباروۆ ي درۋگيە ۋچاستنيكي).

س توگو ۆرەمەني ناچالاس وتكرىتايا يدەينايا بوربا مەجدۋ بولشەۆيكامي-كيرگيزامي ي بيرليكتۋينتسامي. تام، گدە پوياۆلياليس كيرگيزى-بولشەۆيكي، وني سەيچاس جە پودۆەرگاليس رەزكوي كريتيكە. تاك، ناپريمەر، كوگدا كيرگيزى اۋليە-اتينسكوگو ۋ. پريمكنۋلي ك بولشەۆيكام ي سۆەرگلي كەنەسارينا (پوتومكا بىۆشەگو حانا، توگو ساموگو، كوتورىي ۆمەستە س ۋەزدنىم ناچالنيكوم سۋپلاتوۆىم داۆال سۆودكي گەنەرال-گۋبەرناتورۋ ۆ گ. تاشكەنتە ي وحرانكە و حودە ۆوسستاني كيرگيز ۆ 1916 گ. ي سپوسوبستۆوۆال راسپراۆە س نيمي) "بيرليك تۋى" ۆىستۋپيلا س زاششيتوي ەتوگو كەنەسارينا، يبو ون بىل يح چەلوۆەك.

پري ەتوم پريلاگاەتسيا رياد ستاتەي حودجانوۆا، بۋلگانباەۆا ي درۋگيح (ۆ پەرەۆودە), حاراكتەريزۋيۋششيح يح ۆزگليادى.

ۆ № 17 گازەتى "بيرليك تۋى" وت 14 دەكابريا 1917 گ. پومەششەنا پەرەدوۆيتسا حودجانوۆا، گدە گوۆوريتسيا و رەشەنياح كوكاندسكوگو اۆتونومنوگو پراۆيتەلستۆا ي و توم، چتو ۆ نەوسۋششەستۆلەني ەتوي اۆتونومي ياۆليايۋتسيا ۆينوۆنيكامي "ناسيلنيكي-بولشەۆيكي" سيلوي ورۋجيا ۋستانوۆيۆشيە سۆويۋ ۆلاست. ۋكازىۆايا نا پوۆەدەنيە بولشەۆيكوۆ، جەلايۋششيح پريزناۆات تولكو رابوچيح ي كرەستيان، نو نە جەلايۋششيح پريزناۆات سۋششەستۆوۆاۆشيە دو ەتوگو مۋسۋلمانسكيە ورگانيزاتسي ي راسپۋستيۆشيە يح. دەلاەتسيا رەزكوە ناپادەنيە نا "سۆويح" - بولشەۆيكوۆ، ۆ سويۋزە س رۋسسكيمي بولشەۆيكامي، سوزدايۋششيح راسكول سرەدي كيرگيز. ۆ وبششەم ستاتيا ريسۋەت بولشەۆيكوۆ كاك زۆەرەي، پروتيۆ كوتورىح نەوبحوديمو ۆىستۋپيت رەشيتەلنو (سم. پريلوجەنيە). ۆ توم جە نومەرە پريۆوديتسيا رەشەنيە IV مۋسۋلمانسكوگو سەزدا ۆ گ. كوكاندە، وبياۆيۆشەگو اۆتونوميۋ تۋركەستانا ي رەشيۆشەگو پريسوە­دينيتسيا ك يۋگو-ۆوستوچنومۋ سويۋزۋ كالەدينا. زدەس تاك جە بولشەۆيكي ريسۋيۋتسيا كاك يمپەرياليستى، پوپراۆشيە سۆوبودۋ ي ۋگنەتەننىە مالىە نارودى.

ۆ № 37 ۋكازاننوي گازەتى حاراكتەرنا ستاتيا بۋلگانباەۆا، تاك جە چيستو كونتررەۆوليۋتسيوننوگو حاراكتەرا، گدە وتكرىتو وسۋجدايۋتسيا   رۋكوۆوديتەلي روسسيسكيح بولشەۆيكوۆ زا برەستسكي مير ي وتۆلەچەنيا ۆنيمانيا سولدات وت فرونتا ي زا نارۋشەنيە ەدينستۆا رۋسسكوگو نارودا، ۋكازىۆايا، چتو ميليۋكوۆ ي درۋگيە بىلي دەيستۆيتەلنو نارودنىە دەياتەلي. دالشە پريۆوديتسيا تاك جە رەۆوليۋتسيوننايا] ستاتيا دۋلاتوۆا، كوتو­رىي نە ستەسنياياس توجە ساموە ي تەپەر نا 7-م گودۋ سوۆۆلاستي پود پريكرىتيەم حودجانوۆا پيشەت ي پروۆوديت نا سترانيتساح ورگانا تسك كپت "اكجول". پەرەۆودى ستاتەي پريلوجەنى پري ەتوم، ا تاك جە يمەيۋتسيا پودليننىە نومەرا گازەتى "بيرليك تۋى". پريۆوديت وستالنىە ستاتي سچيتاەم نەت نادوبنوستي. پوسلە روسپۋسكا ورگانيزاتسي "بيرليك تۋى", ونا، ودناكو، نە پرەكراتيلا سۆوەي دەياتەلنوستي. وتدەلنىە ۋچاستنيكي ورگانيزاتسي پوتوم رازبرەليس پوسلە رازگروما كوكاندسكوي اۆتونومي: كتو ۆ ريادى بەلوگۆاردەيتسەۆ (سەيدالين، سىنوۆيا لاپينا ي درۋگيە), كتو زا گرانيتسۋ (چوكاەۆ) ي كتو ۆ كيرگيزيۋ. نو منوگيە، ۆو گلاۆە س حودجانوۆىم ي بۋلگانبەكوۆىم، وستاۆاليس ۆ تۋركەستانە، پرودولجايا پرەجنيۋيۋ دەياتەلنوست،

حودجانوۆ ي ەگو ليۋدي دو ناچالا 1920 گ. ۆەلي كونتر­رەۆوليۋتسيوننۋيۋ دەياتەلنوست سرەدي كيرگيز، وسوبەننو سىر-دارينسكوي وبل. تاك جە كاك، ناپريمەر، زا كونتر­رەۆوليۋتسيوننۋيۋ اگيتاتسيۋ ۆ تۋركەستانسكوم ۋ. پو پوستانوۆ­لەنيۋ ۋگوركوما ون بىل ودين راز ارەستوۆان. ەتوت فاكت يمەل مەستو، ي ەست وچەۆيدتسى.

ۆ 1919 گ. ۆو ۆرەميا وسيپوۆسكوگو ۆوسستانيا بەلوگۆاردەيتسەۆ ۆ رياداح بەلىح ۋچاستيە پرينيمالي بولشينستۆو بىۆشيح كادەتوۆ، گيمنازيستوۆ ي سەميناريستوۆ ي ت. د. توگدا ۆ رياداح بەلىح سو ستورونى ستاروگو گورودا س ورۋجيەم ۆ رۋكاح ۆىس­تۋپيلي: حودجانوۆ، توحتىباەۆ ي بورتسەۆ (ەست تاكجە ۆيدەۆشيە). نو ەتي تري ليتسا ۆ سلەدۋيۋششەم پرينيمالي ۆسە مەرى، چتوبى سگلاديت ۆسە سلەدى ەتوگو ۆىستۋپلەنيا. ەسلي كاك سلەدۋەت ۆزياتسيا زا راسسلەدوۆانيە، تو موجنو بەز سومنەنيا ەتو ۋستانوۆيت.

تەم ۆرەمەنەم بولشەۆيكي ستالي ۋكرەپلياتسيا. پوتەرپەلو پوراجەنيە وسيپوۆسكوە ۆوسستانيە، پالا نادەجدا ۋ "بيرليك تۋى" ي نا كولچاكا، ي ەسەروۆسكوە ۋچرەديتەلنوە سوبرانيە ۆۆيدۋ يح پوراجەنيا. ستالو ۋسيليۆاتسيا كرىلو تۋزەمنىح بولشەۆيكوۆ ۆ تۋركەستانە، كاك ەتو نە بىلو نەپرياتنو بيرليكتۋينتسام. نو ۆوت پرەدستاۆيلسيا سچاستليۆىي سلۋچاي: ستالي ۋسيليۆاتسيا رازنوگلاسيا ي ترەنيا ۆ رياداح ساميح بولشەۆيكوۆ ي س درۋگوي ستورونى - رازنوگلاسيا س پريبىۆشەي يز تسەنترا توگدا تۋرككوميسسيەي تسك ركپ. پرەزيديۋم تۋرتسيكا ي كرايكوم پارتي پودالي ۆ وتستاۆكۋ. پرويسحوديلي بولشيە پەرەمەنى ۆ سوستاۆە ۆلاستي، نو بولشينستۆو ريادوۆىح تۋزەمنىح كوممۋنيستوۆ پريميريليس س نوۆىم ناپراۆلەنيەم (كستاتي، ي ۆۆيدۋ نەبىۆالوي رەپرەسسي ناد وپپوزيتسيوننوي چاستيۋ پارتي) ي پرودولجالي رابوتۋ.

ەتا وپەراتسيا (پەرەمەنى، نۋجنو سكازات، وشيبوچنىە) پرودەلانا بىلا تۋرككوميسسيەي ۆو گلاۆە س ت. سافاروۆىم، مالو زناكومىم س ۋسلوۆيامي تۋركەستانا.

ۆوت ەتوي ۆنۋتري فراكتسيوننوي بوربوي ساميح بولشەۆيكوۆ ي رازنوگلاسيامي مەستنىح رابوتنيكوۆ س تسەنتروم ۆوسپول­زوۆاليس گرۋپپى، توچيۆشيە دو توگو زۋبى پروتيۆ ەتيح بولشەۆيكوۆ.

حودجانوۆ ۆوشەل ۆ پارتيۋ ۆ توم جە 1920 گ. ي تۋت جە پوسچاستليۆيلوس پريامەحونكو ۆويتي ۆ سوستاۆ ۆ تسك كپت. زا نيم پوتيانۋلاس ۆسيا ەگو كومپانيا (يز بىۆشەي "بيرليك تۋى") پود يمەنەم ۋجە "ينتەرناتسيوناليستوۆ", ي دەيستۆي­تەلنو، چتوبى زاگلاديت سۆوە پروشلوە ەتا گرۋپپا، كاكيم-تو وبرازوم زارۋچيۆشاياسيا پولنىم دوۆەريەم ي پوددەرجكوي ت. سافاروۆا، ناچيناەت گنۋت سليشكوم (پو ۆنەشنەي فورمە، كونەچنو) لەۆۋيۋ لينيۋ. ۆىستۋپاەت پروتيۆ پەرەۆودچيكوۆ، نو پريۆلەكاەت "سۆويح" پەرەۆودچيكوۆ; گروميت باەۆ، نو پود­دەرجيۆاەت "سۆويح" باەۆ; گوۆوريت وب "ينتەرناتسيوناليزمە", نو پوچتي ۆسيا الاش-وردا نە تولكو تۋركەستانسكايا، نو ي يز كيرگيزي ۆوزگلاۆلياەت "باتراتسكوە" يادرو "كوشچي" ي باتراتسكۋيۋ گازەتۋ "اكجول".

ۋداچە سپوسوبستۆوۆالو ناچاۆشاياسيا توگدا پروۆوديتسيا زەمەلنايا رەفورما سرەدي كيرگيز، كوتورايا ناچاتا بىلا سوگلاسنو يۋنسكوگو پوستانوۆلەنيا ي ينسترۋكتسي تسك ركپ ۆ 1920 گ. (پوستانوۆلەنيە ەتو سوستويالوس ەششە دو پەرەمەنى ۆو ۆلاستي ۆ تۋركەستانە). ناتسيونالنىم چۋۆستۆام الاش-وردى كاك راز كستاتي پريشلاس ەتا زەمرەفورما، ناشەلسيا پرەدلوگ نا وسنوۆە كوتوروگو موجنو بىلو ۆنوۆ ۆىستۋپيت نا ارەنۋ پوليتيچەسكوي جيزني.

سلوۆەسنو گوۆوريا وب ەتوم كوممۋنيزمە (داجە لەۆوم), نا دەلە موجنو بىلو پروۆەستي زەمەلنۋيۋ رەفورمۋ، داۆ ەي ناتسيونالنۋيۋ وكراسكۋ ي ناجيۆ نا ەتوي رابوتە اۆتوريتەت ي زاۆوەۆات سەبە پوسلەدوۆاتەلەي، ۆسياچەسكي ۆنەدريايا ۆ ماسسى منەنيە، چتو يمەننو وني (الاشوردىنتسى) دايۋت زەمليۋ. ي ۆ ساموم دەلە تاك ي پرويزوشلو. گلاۆنىم رۋكوۆوديتەلەم

زەمرەفورمى ۆ سەميرەچە بىلي ۆيدنەيشيە الاشوردىنتسن: حودجيكوۆ، يسپۋلوۆ ي در. پەرۆىي سوستويال توگدا زامناركومزەما، ۆتوروي - چلەنوم كوللەگي (وبا بەسپارتينىە). وبا ەزديلي دليا رۋكوۆودستۆا نا مەستو زەمرەفورمى ۆ دجەتىسۋيسكۋيۋ وبل. ۆ ەتو ۆرەميا ۆ كيروتدەلە پري تۋرتسيكە سيدەلي تاك جە ۆيدنەيشيە دەياتەلي الاش-وردى، ا گازەتا "اك جول" ۆسەتسەلو حودجانوۆىم ۆرۋچەنا بىلا ەتيم الاشوردىنتسام. رەداكتوروم بىل ميرياكۋب دۋلاتوۆ.

پوسلەدني نا سترانيتساح گازەتى گوۆوريل "بيت ۆسەح رۋسسكيح كولونيزاتوروۆ، پريچەم ۆسە كرەستيانە راسسماتريۆاليس يمي "ۆراگامي", توگدا كاك سرەدي كرەستيان بىلي ۆسە جە، حوتيا مالو، بەدنەيشيە سلوي، س كوتورىمي دولجنا بىلا سويتيس كيرگيزسكايا بەدنوتا. نو ەتوي كلاسسوۆوي توچكي زرەنيا نە بىلو. ۆ زەمرەفورمە ۆ دجەتىسۋيسكوي وبل. ۋتسەلەلي ستاروجيلچەسكيە زاجيتوچنىە پوسەلكي ي زادەلي، ناوبوروت، كاك راز نوۆوسەلوۆ ۆ مەنەە زاجيتوچنىح، پريچەم وكازالوس، چتو ۆ سويۋزاح "كوشچي" ي "دجەتىسۋ" پوچتي نە بىلو رۋسسكوي بەدنوتى. ۋ پوسلەدنيح سوزدالوس وپرەدەلەننوە ۆپەچاتلەنيە، چتو سويۋز "كوشچي" - ەتو كيرگيزسكايا ناتسيونالنايا ورگانيزاتسيا.

كاكۋيۋ رول يگرالي الاشوردىنتسى، يز كيرگيزي، ناپريمەر، ۆيدنو يز سلەدۋيۋششەگو سلۋچايا. ۆ ودنوم يز № گازەتى "اك جول" بىلا پومەششەنا نا يميا دۋلاتوۆا يز گ. الما-اتا وت دجاندوسوۆا تەلەگرامما س سووبششەنيەم و حورەزمە زەم­رەفورمى. پريۆەديا ەتۋ تەلەگراممۋ الاشوردىنەتس دۋلاتوۆ پيشەت دليننۋيۋ ستاتيۋ ينسترۋكتيۆنوگو حاراكتەرا دليا كيرگيزسكيح كوممۋنيستوۆ، گروميا رۋسسكيح ي سوۆەتۋيا "پو  ۆوزموجنوستي نە جالەت رۋسسكيە پوسەلكي".

ناسكولكو زەمرەفورمە بىلا پريدانا ناتسيونالنايا وكراسكا ۆيدنو يز فاكتا اۋليە-اتينسكوگو I كراەۆوگو سەزدا كيرگيزسكوي بەدنوتى. ۆو ۆرەميا ەتوگو سەزدا پو پوستانوۆلەنيۋ پرەزيديۋما ەتوگو سەزدا (يز پودپيساۆشيحسيا ودين تولكو ت. سافاروۆ بىل ەۆروپەەتس، پودپيسانو بىلو كاك پرەزيديۋم تۋرتسيكا), راسسترەليانو بىلو 8 چەلوۆەك رۋسسكيح. توگدا حودجانوۆ ي درۋگيە گوۆوريلي، چتو پۋست وني بۋدۋت ۆ چەست I سەزدا پرينەسەنى ۆ جەرتۆۋ، پوتوم وكازالوس، چتو نەكوتورىە يز راسسترەليانىح بىلي نەۆينوۆنى ۆ ۆوزۆوديموم وبۆينەني.

مى نە سوبيراەمسيا سۋديت زەمرەفورمۋ، ونا بىلا نۋجنا، دالا نەكوتورۋيۋ پولزۋ بەدنوتە، نو پروۆەدەنا بىلا سو منوگيمي "وشيبكامي" پود "ناتسيونالنىم پريزناكوم" الاشوردىنسكوي ورگانيزاتسي. ي منوگيە ەششە يز كيرگيزسكوگو ناسەلەنيا دەيستۆيتەلنو دۋمايۋت، چتو زەمرەفورمۋ دالي الاش­وردىنتسى، رابوتاۆشيە پود پريكرىتيەم ي رۋكوۆودستۆوم "كوممۋنيستا" حودجانوۆا.

ناپريمەر، زەملەۋسترويستۆو ۆ 1922-1923 گگ. تاك جە پروۆەدەنو بىلو پود رۋكوۆودستۆوم حودجيكوۆىح، يسپۋلوۆىح (كتو وني تاكيە، پوتوم وبياسنيم), پريچەم حودجيكوۆ، ساتىگۋلوۆ ي درۋگيە اگەنتى حودجانوۆا رازياسنيالي ۆەزدە ماسسام، چتو ەتو وپيات-تاكي ەست بلاگودەيانيە حودجانوۆا ي اكجولتسەۆ (ت. ە. پەرەيمەنوۆاننىي "بيرليكتۋى"). مى زدەس نە بۋدەم كاساتسيا ۆزياتنيچەستۆا ي درۋگيح پوبوروۆ اگەنتوۆ زەملەۋسترويستۆا ۆو ۆرەميا ەگو پروۆەدەنيا.

چيستو پوليتيچەسكيم سپوسوبوم پروۆەدەننايا زەمرەفورما (بەزحوزيايستۆەننوگو زاكرەپلەنيا) كونەچنو، نە وبوگاتيلا بەدنوتۋ، ت. ك. وب ەتوم ناپەۆايۋت ەي اكجولتسى.

بەدنوتا نە سۋمەلا ۆوسپولزوۆاتسيا ەتيمي زەمليامي زا وتسۋتستۆيەم سرەدستۆ (كونەچنو، ۆ بولشينستۆە سلۋچاەۆ). تو جە ساموە وبستويت دەلو س سويۋزوم "كوشچي". پوسلەدني پروستو پرەدستاۆلياەت يز سەبيا لاۆوچكۋ، دليا پولۋچەنيا پوستوۆ اكجولتسام پو ليني ادمينيستراتسي. سويۋز "كوشچي" تەپەر پرەدستاۆلياەت يز سەبيا دەكلاسسيروۆاننۋيۋ ورگانيزاتسيۋ. ۆلەزلي تۋدا س ۆەدوما داجە ساميح اكجولتسەۆ، ۆسياكيە جۋليكي، اۆانتيۋريستى، اگەنتى باەۆ، يبو وني ۆ تو جە ۆرەميا ليۋدي حودجانوۆا.

باي ي ماناپى تەپەر چەرەز سويۋزى "كوشچي" لۋچشە نادۋۆايۋت سوۆەتسكۋيۋ ۆلاست ي بەدنوتۋ، چەم دو سۋششەستۆوۆانيا سويۋزا "كوشچي". ەتوگو نە وتريتسايۋت ۆ سۆويح ۆىستۋپلەنياح ي سامي اكجولتسى.

نا پوسلەدنەم كراەۆوم سەزدە سويۋزوم "كوشچي", كستاتي سكولوچەننوم يز بولشە نە وتنوسياششيحسيا ك سويۋزۋ "كوشچي" ليۋدەي، لوشادچيكوۆ پو كووپەراتسي بىل وپيات توت جە پرەسلوۆۋتىي حودجيكوۆ (دليا پوپۋلياريزاتسي ۆيديمو ەگو).

ۆ پرەزيديۋم "ۆۆەلي" سەبيا: حودجانوۆ، حۋدايكۋلوۆ ي ... ۆۆەلي ت. سافاروۆا، (كاك جە - ون يح بلاگودەتەل). زاداچا ۆىياسنەنيا دەيستۆيتەلنوي پودوپلەكي زەمرەفورمى (ەتيم مى نە حوتيم سكازات، چتو نۋجنو ناچات پەرەسموتر زەمرەفورمى، ەتوگو دوپۋستيت نيكاك نەلزيا ۆۆيدۋ ناتيانۋتوي پوليتيچەسكوي وبستانوۆكي ۆ بىۆش. پەرەسەلەنچەسكيح رايوناح) ي پودوپلەكي تەپەرەشنيح سويۋزوۆ "كوشچي" - بولشايا زاداچا. ماتەريالوۆ ي فاكتوۆ نا سچەت ەتوگو ناكوپيلوس سكولكو ۋگودنو ي ەتوت ۆوپروس نۋجنو وسۆەتيت وسوبو، نۋجنو ۋكازات زدەس، چتو نا ەتيح دۆۋح، گلاۆنىم وبرازوم، وتراسلياح پوليتيچەسكيح مەروپرياتي، ي ناجيۆايۋت سەبە زدەس ۆەس الاشوردىنتسى.

ۆسە ەتو بىلو ۆ پەريود 1918 گ. (ۆرەمەن "بيرليك تۋى") ي 1920-1921 گگ. ۆ پەريود زەمرەفورمى ي ورگانيزاتسي "كوشچي" ي زەملەۋسترويستۆا.

نو موجەت بىت تەپەر پولوجەنيە يزمەنيلوس. موجەت بىت حودجانوۆ وتكازالسيا وت سۆوەي الاشوردىنسكوي سرەدى ي دەيستۆيتەلنو پروۆوديت كوممۋنيستيچەسكيە پرينتسيپى. ۆەد ەگو داجە پرەدۋپرەجدايۋت وب ەتوم رەشەنيا پرەدىدۋششيح سەزدوۆ ركپ ي تسك و چيستكە چۋجدىح ەلەمەنتوۆ يز پارتي، وپاسنوستي ۆليانيا نەپا ي انتيسوۆەتسكيح ەلەمەنتوۆ، ۆ  يدەولوگيچەسكوم وتنوشەني، و نەوبحوديموستي فورميروۆانيا ۆ وكرايناح پودليننو كوممۋنيستيچەسكيح ەلەمەنتوۆ ي ماركسيستسكوم ۆوسپيتاني مولودەجي، نە گوۆوريا ۋجە و چيستكە پارتي ي سوۆەتسكيح ورگانوۆ وت ۆسياكيح پريمازاۆشيحسيا، موشەننيكوۆ ي ۆزياتوچنيكوۆ.

حودجانوۆ، موجەت بىت، سوگلاسنو ەتيم ديرەكتيۆام پارتي وپومنيلسيا ي وتمەجەۆالسيا وت ۆسەگو نەسووتۆەتستۆۋيۋششەگو س كوممۋنيستيچەسكيمي پرينتسيپامي.

زاياۆلياەم، نيچەگو پودوبنوگو. پود "لەۆىم كوممۋنيزموم" ي كراسيۆىمي لوزۋنگامي و سويۋزاح "كوشچي" يدەت سامايا وتۆرا­تيتەلنايا، رازلاگايۋششايا ماسسى ي مولودەج كونتر­رەۆوليۋتسيوننايا رابوتا، پرودەلىۆايۋتسيا پرەستۋپنايا فالسي­فيكاتسيا ي زلوۋپوترەبلەنيا يمەنەم پارتي، ي ۆمەستو I ماركسيستسكوگو ۆوسپيتانيا ي ماركسيستسكوي تەوري، يدەت ناساجدەنيە پرينتسيپوۆ يدەاليزما ي داجە رەليگيوزنوي ميستيكي سرەدي پودراستايۋششەگو پوكولەنيا. گەرويامي ەتوي رازلاگايۋششەي يزنۋتري كوممۋنيستيچەسكوي پارتي سرەدى ياۆليايۋتسيا تە جە ۆيدنەيشيە دەياتەلي الاش-وردى پود پرەدسەداتەلستۆوم وفيتسيالنو ي    پريكرىتيەم "لەۆوگو كوممۋنيستا" حودجانوۆا (بەسسومنەننو حيتروگو، سپوسوبنوگو نا ۆسياكيە "كومبيناتسي" ي ۋمەلو ۆوشەدشەگو ۆ دوۆەريە نەكوتوروي چاستي رۋكوۆوديتەلەي كومپارتي).

پولەم دەياتەلنوستي ەتوي حيتروۋمنوي ورگانيزاتسي ياۆليايۋتسيا سترانيتسى گازەتى "اك جول" (ورگان تسك كپت ي تۋرتسيكا، كيرگيزسكي جۋرنال "چولپان" - پريلوجەنيە ك "اك جولۋ", پوداروك چيتاتەليام", ا تاك جە رازنىە لەكتسي پرەدستاۆيتەلەي ەتوي ورگانيزاتسي). ۆ پوسلەدنەم سلۋچاە، ەسلي راسسپروسيت، راسسكاجۋت سامي ۋچاششيەسيا ۆ رازنىح شكولاح. گلاۆنىمي يز دەياتەلەي، ۋپورنو رابوتايۋششيمي پو پروۆەدەنيۋ سۆويح يدەي، ياۆليايۋتسيا: اليحان بۋكەيحانوۆ (بىۆش. پرەدسەداتەل الاش-وردى كيرگيزي، بىۆش. كادەت، ۆيدنەيشي ينتەلليگەنت ي پۋبليتسيست), مير-ياكۋب دۋلاتوۆ (ودين يز گلاۆنىح رۋكوۆوديتەلەي الاش-وردى ي ەە يدەولوگوۆ، ليتەراتور), ماگجان دجۋماباەۆ (نوۆىي پوەت نا ستارىي "الاشوردىنسكي لاد"), بۋلگامباەۆ، يزۆەستنىي نام، حاليل دوس-مۋحامەدوۆ (د-ر ي ناۋچنىي دەياتەل ) ي در.

وسنوۆنايا لينيا "اك جولا" ي ۆسەح وستالنىح پەرەچيس­لەننىح نامي كيرگيزسكيح جۋرنالوۆ زاكليۋچاەتسيا ۆ ستاتياح ۋكازاننىح دەياتەلەي. پەرۆىە تري يز نيح ناحودياتسيا ۆنە تۋركەستانا، نو سۋبسيديرۋيۋتسيا "اك جولوم" سرەدستۆامي. ۆ "اك جولە" ي ۆ وستالنىح كيرگيزسكيح جۋرنالاح، پراۆدا، ۆپەرەدي ۆى پروچتەتە ي راديوتەلەگراممۋ، پەرەدوۆيتسۋ نا كاكۋيۋ-نيبۋد تەمۋ و كوممۋنيستيچەسكوم سترويتەلستۆە، و "كوشچي", داجە و لەنينە ي ت. د.، نو دالشە، ۆ بولشينستۆە ۆ فەلەتوناح، يزلوجەننىح ليتەراتۋرنو، يبو اۆتورى سپوسوبنى، پومەششەنى ستاتي سامىح يدەينىح رۋكوۆوديتەلەي ەتوي گازەتى. تام - پود ۆيدوم كاكوگو-نيبۋد راسسكازا، باسني يلي ستيحوتۆورەنيا (سم. دجۋماباەۆا), نو ينوگدا داجە پريامو ۆ پوليتيچەسكوي ستاتە - ۆى ۋۆيديتە پودليننۋيۋ يدەيۋ ي ستارۋيۋ پروگراممۋ الاش-وردى، ۆبيۆاەمۋيۋ س "بلاگوسلوۆەنيا كوممۋنيستيچەسكوي پارتي" ۆ گولوۆى تەمنىح ماسس ي مولودوگو پوكولەنيا.

سوۆەتسكايا ۆلاست نە ۋسپەلا ەششە ۆپولنە نالاديت سۆويۋ رابوتۋ سرەدي كيرگيزسكوگو ناسەلەنيا، چۋۆستۆۋيۋتسيا تام رازنىە نەدوستاتكي ي نۋجدا ي ەتي مومەنتى يسپولزۋيۋتسيا يدەولوگامي الاش-وردى دليا پروۆەدەنيا سۆوەي يدەي ي پودتاچيۆانيا اۆتوريتەتا پارتي.

ناچنەم سو ستاتەي مولودوگو پوەتا ماگجانا دجۋماباەۆا، پورترەت كوتوروگو (پو پرەدلوجەنيۋ حودجانوۆا) پوۆەشەن ۆ ستەناح كيرينپروسا ي سام زاچيسلەن نا ستيپەنديۋ تۋركرەسپۋبليكي. ۆ گازەتە "اك جول" № 408 وت 25 فەۆراليا 1924 گ. پومەششەنو ستيحوتۆورەنيە پود زاگلاۆيەم "دجيلكىچي". ۆ ەتوم ستيحوتۆورەني پود سنەجنوي بۋرەي، رازىگرىۆايۋششەيسيا ۆ ستەپياح، پودرازۋمەۆاەتسيا بولشەۆيستسكايا رەۆوليۋتسيا، پود وتبيۆشيمسيا وت پاستۋحا ۆو ۆرەميا بۋري تابۋنوم لوشادەي پودرازۋمەۆاەتسيا كيرگيزسكي نارود، ا پود يمەنەم پاستۋحا - رۋكوۆوديتەلي الاش-وردى. دالشە گوۆوريتسيا، چتو رازىگرالسيا بۋران، كرۋگوم حولود، ۆسە كوچەنەەت، حوديات گولودنىە ۆولكي (پودرازۋمەۆايۋتسيا بولشەۆيكي), ي كۋدا دەلسيا ۆ ەتو ۆرەميا وستاۆشيسيا پاستۋح؟ يلي ون توجە زاكرۋتيلسيا، زابلۋديلسيا ۆ ستيحي؟ ۆپەرەدي ەگو لەجالا لوجبينا، موجەت بىت ون ۋپال تۋدا، ا بۋران پروشەل، نادسمەحاياس، چەرەز نەگو. موجەت بىت، پوگيب گەروي پود سنەگوم بۋرانا. كتو ۆيدەل ەگو تەلو ەششە كرومە ۆورونا؟ بۋران پرودولجاەت سۆيرەپستۆوۆات، كاك ديكي زۆەر. دا پۋست بۋدۋت پوسلەدستۆيا ەگو بلاگوپولۋچنى. ۆسە جە ۋزنات سۋدبۋ گەرويا پاستۋحا، ت. ە. ۋزنات بى ي پريسلۋشاتسيا: ۋمەرلا لي يدەيا الاش-وردى يلي جيۆا، ۆسپومنيت ەە ۆ تياجەلوە ۆرەميا.

ۆ № 10 "اك جولا" وت 1 مارتا سەگو گودا پومەششەنو ستيحوتۆورەنيە پود نازۆانيەم "جەلەزنايا دوروگا" توگو جە م. دجۋماباەۆا. پود جەلەزنوي دوروگوي، ناچاۆشەيسيا پروكلا­دىۆاتسيا ستولكو-تو لەت تومۋ نازاد "سرەدي ستەپنىح اۋلوۆ", پودرازۋمەۆاەتسيا پروشلايا دەياتەلنوست ي پروگرامما الاش-وردى. دالشە سپراشيۆاەتسيا: زاكونچەنا لي ەتا دوروگا، ۆسترەچالي لي سوبراۆشيەسيا ۆو ۆسترەچنىح اۋلاح ليتسەزرەت ەە تولپى جەنششين ي دەتەي، سكاكال لي ريادوم س پوەزدوم پاستۋح لوشادياح؟ ۋزناي وبو ۆسەم ەتوم، درۋگ موي، ەسلي ەە سۋدبا تەبيا' پەرەبروسيت تۋدا. ەسلي تى (چيتاتەل) پوەدەش ۆ تۋ ستورونۋ (ت. ە. ۆ ستەپ), تو سكاجەش ۆسەم يستوريۋ پروكلادكي ەتوي دوروگي. ۆەد ونا ستويلا ماسسۋ جەرتۆ ي ماسسۋ رابوت. پروۆەريش: دوستروەنا لي ەتا دوروگا. پروۆەريش تى تام:  وستالسيا لي نارود تاكيم جە بوگاتىم، پولنى لي ەگو مەشكي حلەبوم يلي ۆسە تە "حوروشيە ۆرەمەنا وتوشلي ۆ پروشلوە".

ا موجەت بىت، تى ۋۆيديش، چتو كيرگيزسكي نارود ۋحە ستال درۋگيم. پوپال ۆ بەدستۆيە. موجەت بىت ۋۆيدەت ۆمەستو "بىلىح" بلاگوپولۋچنىح نيششيح كيرگيز پو ستانتسيامي جەلەزنوي دوروگي، كوگدا ەتي نەسچاستنىە   ۆو سنە تولكو ۆسپومينايۋت تەپەر ۆكۋسنىي كۋمىس، ۆمەستو نەگو پيۋت گوركۋيۋ ۆودۋ (ۆودكۋ). نە پروداەت لي نەسچاستنىي كيرگيز  [پوسلەدنەە]، دەرجا ۆ رۋكە چاشكۋ مولوكا ي نە نادسمەحاەتسيا لي ناد نيم "جەلتايا سوباكا" (رۋسسكي), تورگۋيا ۋ نەگو مولوكو. نە ۋۆيديش لي تى ەششە 60-تي لەتنيۋيۋ ستارۋحۋ، نە يمەيۋششۋيۋ نيچەگو پرودات ي پرودايۋششۋيۋ   ... تەلو سۆوەي دوچەري (ت. ە.   پروستيتۋتسيا ي ، ۆووبششە، ۆسە ەتي ۋحۋدشەنيا   پرويزوشلي بۋدتو بى پري بولشەۆيكاح). پوەتومۋ، موي برات (چيتاتەل), ەسلي پوپادەش ۆ ستەپ، راسسكاجەش تام و توي جەلەزنوي دوروگە ي پرەجنيح حوروشيح ۆرەمەناح.

ەتيم پريزىۆوم كونچاەتسيا ۋكازاننوە ستيحوتۆورەنيە.

ۋ ماگجانا دجۋماباەۆا منوگو ي درۋگيح پرويزۆەدەني. ەست ناپەچاتاننىە ۆ ۆيدە تسەلوگو سبورنيكا، ۆ كوتوروم سناچالا دو كونتسا ني ودنوگو سلوۆا، پوجالۋي، و كوممۋنيزمە نەلزيا ۆسترەتيت. ۆ وسنوۆۋ ەتيح پرويزۆەدەني پولوجەنا يدەيا الاش-وردى، پودتاچيۆايۋتسيا بولشەۆيستسكيە پرينتسيپى ي نە تولكو وتريتساەتسيا ماركسيزم، نو پريزىۆاەتسيا ك پوموششي نارودۋ ۆ ەگو ستيحاح اللاح ي درۋگيە سۆەرحەستەستۆەننىە سيلى. پرويز­ۆەدەنيا دجۋماباەۆا پراۆيتەلستۆوم كيررەسپۋبليكي زاپرەششەنى ك راسپروسترانەنيۋ ۆ كيرگيزي، ي پوەتومۋ پوۆودۋ حودجانوۆ ۆەل تسەلۋيۋ پولەميكۋ نا سترانيتساح گازەت س "كوممۋنيستيچەسكيم" (ناستوياششيم، كونەچنو) گ. ورەنبۋرگوم.

تەپەر پەرەيدەم ك رازبورۋ ريادا ۆىدەرجەك يز ستاتەي درۋگوگو يدەولوگا الاش-وردى - مير-ياكۋبا دۋلاتوۆا.

پوسلەدني بولشە پيشەت پوليتيچەسكيە ستاتي ديرەك­تيۆنوگو حاراكتەرا دليا كيرگيزسكيح كوممۋنيستوۆ. حودجانوۆ، ەگو پرەداننىي ۋچەنيك، ي پەچاتاەت ەگو ستاتي نا ۆيدنوم مەستە. "اك جول" - ەتو پلود رابوتى، توچنەە ۋكازاننوگو دۋلاتوۆا، ەگو دەتيششە، پرودولجەنيە الاشوردىنسكوگو ورگانا "كازاك". يزگناننىە يز "پروكلياتوگو گ. ورەنبۋرگا" الاشوردىنتسى ناشلي شيروكوە پولە دەياتەلنوستي ۆ تۋركەستانە.

نە داروم ۆ يۋبيلەينوم نومەرە ەتوي "پودليننو باتراتسكوي" گازەتى "اك جول" ريادوم س پورترەتوم حودجانوۆا پومەششەن پورترەت دۋلاتوۆا (ۋديۆيتەلنو: وني پوحوجي درۋگ نا درۋگا پو ۆىراجەنيۋ ليتسا), يدەيا ۆەد ودنا ۋ نيح ي نە داروم ەتوت دۋلاتوۆ ۆ فەلەتونە توگو جە يۋبيلەينوگو نومەرا ۆوسحۆالياياەت "اك جول" داجە لۋچشە، چەم سام حودجانوۆ ي ۋكازىۆاەت نارودۋ، چتو ەتا گازەتا ناحوديتسيا نا پراۆيلنوي دوروگە، ت. ە. الاشوردىنسكوي. ۆوت تۋت ناپراشيۆاەتسيا ۆوپروس: كاكيم جە وبرازوم بەسپارتينىي ي پروتيۆنيك سوۆۆلاستي دۋلاتوۆ موجەت تاك حۆاليت ورگان تسك بولشەۆيكوۆ؟ دالشە دۋلاتوۆ ەتۋ ستاتيۋ زاكانچيۆاەت پريۆەتستۆيەم ي پوجەلانيەم پرودلەنيا سۋششەستۆوۆانيا ("اك جول" № 377 وت 7 دەكابريا 1923 گ.).

ۆوت ودنا يز منوگيح ستاتەي (پوليتيچەسكيح) كونتر­رەۆوليۋتسيونەرا دۋلاتوۆا، ناپەچاتاننايا ۆ "اك جولە" № 386 وت 4 يانۆاريا 1924 گ.، گدە پومەششەنى پورترەتى كاك راز دليا پوپۋلياريزاتسي چيمكەنتسكيح "ۆزياتوچنيكوۆ" بايمۋراتوۆىح ي دجارمەنەۆا (توجە يز كامپاني "بيرليك تۋى"). ۆ ستاتە گوۆوريتسيا و ناتسيونالنىح فورميروۆانياح. ۆ ناچالە پريۆوديتسيا ۆىدەرجكا يز پوستانوۆلەني رەۆۆوەنسوۆەتا رەسپۋبليكي، رازرەشايۋششايا كراسنوارمەيسكيە ناتسيونالنىە فورميروۆانيا. دالشە دۋلاتوۆ ەتو پوستانوۆلەنيە، گوۆورياششەە يمەننو و ناتسيونالنىح فورميروۆانياح "كراسنىح", پەرەدەلىۆاەت ي وبياسنياەت پو سۆوەمۋ.

دۋلاتوۆ سپراشيۆاەت: "كتو وبرادۋەتسيا تاكومۋ يزۆەستيۋ؟ ەتومۋ يزۆەستيۋ دولجنى بىلي بى وبرادوۆاتسيا، پرەجدە ۆسەگو، نە منوگيە، نو "يزۆەستنىە نارودۋ دەياتەلي" (ت. ە. رۋكوۆوديتەلي الاش-وردى). وبرادۋەتسيا توت، كتو پونيماەت چتو ناتسيونالنايا ارميا (و كراسنوي ارمي نەت ني ودنوگو سلوۆا) ەست وپلوت ناتسيونالنوگو بلاگوپولۋچيا. نو مى دالەكي وت ۋتۆەرجدەني چتو رادوستي ۋ كيرگيزسكوگو نارودا بەسپرەدەلا. حوتيا دەيستۆيتەلنو، پود دەيستۆيەم رەۆوليۋتسي وت ناتسيونالنوگو ەدينستۆا زامەچاەتسيا نەكوتورىي پەرەحود ك كلاسسوۆىم گرۋپپيروۆكام سرەدي كيرگيز، نو پوسلەدنيە ەششە سوۆەرشەننو تەمنى، ي پوەتومۋ سرازۋ فورميروۆات يز نيح ۆوەننىە چاستي زناچيت "دات پالكۋ ۆ رۋكي سلەپومۋ", ي نۋجنو وبياۆيت سمىسل فورميروۆانيا ارمي.

دالشە پريۆودياتسيا پريچينى، پوچەمۋ تساريزم نە حوتەل پريۆلەكات ينورودتسەۆ ك ۆوينسكوي پوۆيننوستي. ۆ كونتسە گوۆوريتسيا، چتو ۆوت تەپەر سوۆەتسكايا ۆلاست رازرەشاەت فورميروۆانيە ناتسيونالنوي ارمي. پو پراۆدە گوۆوريا، -پيشەتسيا دالشە - ناستوياششۋيۋ سۆوبودۋ موجنو پولۋچيت تولكو پري يمەني ناتسيونالنوي ارمي ي چەرەز ناتسيونالنوە ۆويسكو، چتوبى ۆوت كاجدايا، پرەجدە ۋگنەتاۆشاياسيا ماسسا ستالا ساموستوياتەلنوي،     سوۆەتسكايا     ۆلاست رازرەشاەت سوزدانيە ناتسيونالنىح ۆويسك. (حوروشو، زناچيت دۋلاتوۆ پونيال زاداچي سوۆۆلاستي). ي، \ كونەچنو، كاكوي-نيبۋد اۋلنىي، مالوگراموتنىي كيرگيزسكي كوممۋنيست، كاك ي درۋگيە تاك ي پويمەت، چتو زاداچي سوۆەتسكوي ۆلاستي - وبرازوۆانيە بۋرجۋازنوگو كيرگيزسكوگو گوسۋدارستۆا. پوچەمۋ بى پوسلەدنەمۋ (مالوگراموتنومۋ كيركوممۋنيستۋ) نە پوۆەريت سوۆەتام ماديارا (پسەۆدونيم دۋلاتوۆا), كوگدا ەگو ستاتي پودتۆەرجدايۋتسيا ناحودياششيمسيا ۆ پولنوم "دوۆەري" ۋ ; رۋسسكيح بولشەۆيكوۆ حودجانوۆا، حوتيا ريادوۆوي كيرگيزسكي كوممۋنيست زناەت، چتو حودجانوۆ ي دۋلاتوۆ - ەتو ودنو ي تو جە.

"ۆوت تولكو پونياۆ زناچەنيە ەتوي ناتسيونالنوي ارمي، كاك وپلوتا ناتسيونالنىح ينتەرەسوۆ نۋجنو كيرگيزام داۆات سۆويح دەتەي ۆ كراسنۋيۋ ارميۋ", - زاكانچيۆاەت سۆويۋ دليننۋيۋ ستاتيۋ دۋلاتوۆ.

ۆ درۋگوي ستاتە، ناپەچاتاننوي ۆ "اكجولە" № 383 وت 23 دەكابريا 1923 گ.، دۋلاتوۆ پيشەت وتنوسيتەلنو پوريادكا ۆىبوروۆ ۆلاستي سرەدي كيرگيز. تسينيچنەە ەتوي ستاتي يز ۋست كونتر­رەۆوليۋتسيونەرا پو ادرەسۋ كوممۋنيستيچەسكوي پارتي نيچەگو نە موجەت بىت. ستاتيا ناچيناەتسيا س توگو، چتو ۆىبيراەمىە ك ۆلاستي ليۋدي تەپەر گونياتسيا تولكو زا "پوستوم" ي زا "ليچنىم ينتەرەسوم". داجە پوسلە رەۆوليۋتسي گوۆوريتسيا، [چتو] حۋجە ستالو، چەم پري ستاروم رەجيمە، يبو ۋۆەليچيلوس كوليچەستۆو دولجنوستەي (پودرازۋمەۆايۋتسيا "يسپولكومچيكي" پو يزليۋب­لەننومۋ ۆىراجەنيۋ كونتررەۆوليۋتسيونەروۆ), گوۆوريتسيا منوگو ستالو "ۆلاستۆۋيۋششيح" ي كونكۋرەنتوۆ ك ۆلاستي توجە ۋۆەلي­چيلوس (ت. ە. وتسيۋدا ناپراشيۆاەتسيا ۆىۆود، چتو پرەجنەە ەدينوۆلاستيە لۋچشە بىلو).

دالشە گوۆوريتسيا، چتو پري ستاروم رەجيمە پەرەۆودچيكي، پيساريا ي چينوۆنيكي يز كيرگيز گرابيلي سۆويح جە كيرگيز. پوسلەدنيە س ەتيم پوريادكوم سۆىكليس ي نە وتۆىكلي دو سيح پور. نو پري رەۆوليۋتسي، گوۆوريتسيا، مى ۆيديم تو جە ساموە. منوگيە ليۋدي رازنىح ماستەي ي رازنىە- جۋليكي سرازۋ زادە­لاليس "بولشەۆيكامي" ي ستالي زاحۆاتىۆات ۆلاست. پريۆو­ديتسيا دليا پريمەرا ۆ تۋركەستانە ودين كيرگيزسكي رابوتنيك (وتارباەۆ), زانيماۆشي وتۆەتستۆەننىي پوست، نو بىۆشي جۋليك، پوتوم پريۆوديتسيا ودين پريمەر يز كيرگيزي. گوۆوريا گاك، دۋلاتوۆ زابىۆاەت، كاك ون سام ۆمەشيۆالسيا ۆ رودوۆىە دەلا سۆويح كيرگيز ي گرابيل يح. نا تەح جە ليتساح، و كوتورىح ۋپوميناەت دۋلاتوۆ، كاك راز سپەكۋليروۆال ي حودجانوۆ (ۋدي­ۆيتەلنو كاك وني وديناكوۆو مىسليات).

كونەچنو، تاكيە ەدينيچنىە پريمەرى پريمازاۆشيحسيا ليۋدەي بىلي داجە ۆ تسەنترالنوي روسسي، نو زا ەتو ۆسيۋ پارتيۋ بولشەۆيكوۆ پرەۆراششات ۆ "سبوريششە جۋليكوۆ ي يسكليۋچيتەلنو يسكاتەلەي ۆلاستي" نەلزيا. پوچەمۋ ني دۋلاتوۆ ي ني حودجانوۆ نە رازوبلاچايۋت ماسسۋ دەيستۆيتەلنىح جۋليكوۆ، ناحودياششيحسيا وكولو نيح. كونەچنو پوتومۋ، چتو وني "الاشوردىنتسى - سۆوي". دالشە ۆ ستاتە دۋلاتوۆ پرەدلاگاەت رەتسەپت ۆىبوروۆ "اۋلنىح ستارشين" (ستارىي تەرمين ۋپرازدنەننىي پري سوۆۆلاستي), كوتورىي نە سووتۆەتستۆۋەت سوۆەرشەننو كونستيتۋتسي سوۆۆلاستي. ستاتيا كونچاەتسيا پريزىۆوم نە گناتسيا زا ۆلاستيۋ، يدتي ك ۆلاستي، پونيمايا وبششەستۆەننۋيۋ تسەل، (ت. ە. ناتسيونالنىە ينتەرەسى ۆ تسەلوم). درۋگيح ستاتەي ەتوگو دۋلاتوۆا مى پريۆوديت زدەس نە بۋدەم، يح منوگو، تولكو نۋجنو پودچەركنۋت، چتو ۆسە ەتي ستاتي - نەپريكرىتوە ۆىستۋپلەنيە الاش-وردى - نەپري­ميريموگو ۆراگا يدەينوگو كوممۋنيزما. ەتوگو پرەسلوۆۋتوگو دۋلاتوۆا پورترەت تاك جە ۆيسيت ۆ كيرينپروسە دليا ەگو پوپۋلياريزاتسي - پوپۋلياريزاتسي چەلوۆەكا كرومە انتيبول­شەۆيستسكوگو نيچەگو نە سدەلاۆشەگو دليا سوۆۆلاستي.

و ماركسيزمە ۆو ۆزگلياداح ەتيح ليۋدەي ي ۆ يح پرويزۆەدەنياح، پەچاتاەمىح نا سترانيتساح كوممۋنيستيچەسكيح ورگانوۆ كيرگيزسكيح ۆ گ. تاشكەنتە (كوممۋنيستيچەسكيح، كونەچنو، پو نازۆانيۋ), [گوۆوريت] نە پريحوديتسيا. ۋبەجدەننايا پلاتفورما يح - بۋرجۋازنىي يدەاليزم ي رەليگيوزنايا ميستيكا. ەتو موجنو ۋۆيدەت ۆو ۆسەح يح رەليگيوزنىح پرويزۆەدەنياح.

گلاۆوي ۆسەح يح ي يدەينىم رۋكوۆوديتەلەم ياۆلياەتسيا اليحان بۋكەيحانوۆ (پسەۆدونيم كىر بالاسى), ينسترۋكتسيام كوتوروگو سلەپو پودچينياەتسيا ەگو نەرازرىۆنىي ۋچەنيك حودجانوۆ. پوسلەدني نە موجەت پري ۆسەم جەلاني وتدەلاتسيا وت نيح، يبو توگدا وني رازوبلاچات ەگو ي دوكاجۋت بولشەۆيكام، چتو ون يح چەلوۆەك. چتو دەلو يمەننو تاك وبستويت، دوكازىۆاەت توت فاكت، چتو نيگدە ني نا سترانيتساح پەچاتي، ني ۆ ۆىستۋپلەنياح ۆ دوكلاداح حودجانوۆا ني ودنوگو سلوۆا نە تولكو وسۋجدايۋششەگو، نو ۋپومينايۋششەگو وب الاش-وردە نەلزيا نايتي (ەتو پودتۆەرديتسيا، ەسلي كتو-نيبۋد پوپروبۋەت پروۆەريت). ۆ تو جە ۆرەميا نەداۆنو ودين يز ۋچاستنيكوۆ (ۆيدنىح) الاش-وردى، نو تەپەر كوممۋنيست ت. كەنجين ۆ كيرگيزسكوي گازەتە "ەنبەكچيل كازاك" ناپيسال دليننۋيۋ ستاتيۋ س رازوبلاچەنيەم كونتررەۆوليۋتسيوننوي دەياتەلنوستي الاش-وردى ي س وسۋجدەنيەم ەە، چتو داۆنو دولجەن بىل سدەلات حودجانوۆ، ەسلي ون دەيستۆيتەلنو (كاك ون ستاراەتسيا دوكازات) سدەلالسيا كوممۋنيستوم.

نا يدەاليزمە، ا نە نا ماركسيزمە وسنوۆانى ۆزگليادى الاش-وردى (ۆمەستە س تەم ۆزگليادى ۆسەي بيرليكتۋينسكوي ورگا­نيزاتسي). ەتو ۆيدنو يز سلەدۋيۋششەگو نەۆيننوگو، كازالوس بى، راسسكازا ال. بۋكەيحانوۆا، ناپەچاتاننوگو پود نازۆانيەم "پوداروك چيتاتەليام" ۆ پريلوجەني ك "اك جولۋ" № 385. بۋكەيحانوۆ راسسكازىۆاەت ودين سلۋچاي (كونەچنو، حۋدوجەس­تۆەننىي). كوگدا ون ەحال پو ستەپنوي دوروگە، ۋۆيدەل ۆىپاۆشەگو يز گنەزدا وكولو دوروگي پتەنتسا. سوباكا ەگو حوتەلا پودويتي، نو سۆەرحۋ س ۆەتكي بروسيلاس كوموم مات ي ستالا زاششيششات سوبويۋ دەتەنىشا. سوباكا وتستۋپيلا، ي ون وتوزۆال سۆويۋ سوباكۋ ي ترونۋلسيا دالشە، تۆەردو ەششە راز پودتۆەرديۆ سەبە يستيننۋيۋ مىسل، چتو ليۋبوۆ (يلي دوبرودەتەل) سيلنەە سمەرتي، چتو نا ليۋبۆي (كونەچنو، ليۋبۆي، رازۋمەەتسيا تاك جە ي ك بليجنەمۋ) دەرجيتسيا ۆەس مير ي دۆيجەتسيا جيزن، وسنوۆا كوتوروي ليۋبوۆ  يلي دوبرودەتەل. ي ەتوت، نيچەگو وبششەگو نە يمەيۋششي س ماتەرياليزموم، ۆزگلياد پرەپودنوسيتسيا چيتاتەليام (ۆ ت. چ. I كوممۋنيستام), ي كاك ەتوت ۆزگلياد بۋدەت دەيستۆوۆات نا ۋمى مالوگراموتنوي ماسسى؟

ۆ درۋگيح راسسكازاح ي ستيحوتۆورەنياح كاك بۋكەيحانوۆ، تاك ي دۋلاتوۆ ي وستالنىە سسىلايۋتسيا كاجدىي راز نا  "پروۆەدەنيە ۆسەۆىشنەگو بوگا" ي وسنوۆىۆايۋت جيزن نا ۆەرە. ۆ درۋگيح مەستاح، ناپريمەر، ۆوسپەۆاەتسيا گەرويستۆو بىلىح كيرگيزسكيح حانوۆ ي "باتىروۆ" (بوگاتىرەي) ي گوۆوريتسيا، چتو نارود جدەت گەروەۆ پودوبنو تاكوگو تو باتىرا، كوتورىي سپاس بى نارود. ناپريمەر، ۆ توم جە پريلوجەني ماگجان دجۋماباەۆ ۆوسپەۆاەت گەرويا باتىرا كەنەسارى، بوروۆشەگوسيا س رۋسسكيمي، نو پوتوم، پري زاۆوەۆاني يمي كيرگيز پوسلەدنيە پودچينيليس وكونچاتەلنو ۆلاستي ەتيح "حريۋكايۋششيح سۆينەي". دالشە گوۆوريتسيا، چتو تەپەر (كونەچنو، پوسلە رەۆوليۋتسي) نارودۋ حۋجە ستالو، ون ۆپال ۆ گورە ي، دەلايا وبراششەنيە ك بوگۋ، پريزىۆاەت ەگو پوسلات دليا منوگوسترادالنوگو "الاشسكوگو" نارودا پودوبنوگو گەرويا، كاك كەنەسارى باتىر.

مەجدۋ پروچيم، سەيچاس مولودەج ي چيتايۋششايا كيرگيزسكايا پۋبليكا دوۆولستۆۋيۋتسيا "باتىرامي" (نارودنىمي بىلينامي) پري وتسۋتستۆي سوۆەرشەننو ماركسيستسكوي ي داجە ناۋچنوگو ناپراۆلەنيا ليتەراتۋرى نا كيرگيزسكوم يازىكە، ا ورگانيزاتسيا بىۆشايا "بيرليكتۋى" ۆو گلاۆە س حودجانوۆىم، زاحۆاتيۆشايا گازەتنىي كيرگيزسكي ورگان، رازىگرىۆايا وفيتسيالنو يز سەبيا "كوممۋنيستوۆ", نا دەلە ۋگوششاەت يدەاليزموم ي رەليگيەي س پريمەسيۋ پاتريارحالنو رودوۆىح پريۆكۋسوۆ ۆ ستاتياح تسۋلاتوۆىح، دجۋماباەۆىح، بۋكەيحانوۆىح ي ت. د. مالوگراموتنىە كيرگيزسكيە ماسسى ي كوممۋنيستيچەسكۋيۋ مولودەج.

زاكانچيۆايا رازبور "الاشوردىنسكوي" ي يدەاليستيچەسكوي پودوپلەكي حودجانوۆسكوي گرۋپپى، مى نە موجەم نە ۋكازات نا ۋديۆيتەلنو سمەلىي "اۆانتيۋريزم ي كارەريزم" حودجانوۆا ي ەگو ليۋدەي. ۆ ەتوم وتنوشەني نە بۋدەم سسىلاتسيا نا تو، چتو بىلو ۆ پروشلوم. ا پو ريادۋ فاكتوۆ وحاراكتەريزۋەم ەتوت اۆانتيۋريزم، چتو داست كليۋچ تاكجە ك رازگادكە ەگو رازنىح

"كومبيناتسي", وسوبەننو پوسلە XII ۆسەتۋركەستانسكوگو سەزدا سوۆەتوۆ، پري نازناچەنياح نا پوستى رابوتنيكوۆ. كاك مى ۋكازالي ۆناچالە، حودجانوۆ، پرەجدە ۆسەگو، ۆىستاۆلياەت سەبيا يارىم پروتيۆنيكوم بىۆشيح تسارسكيح پەرەۆودچيكوۆ، نو ساجاەت كرۋگوم ۆلاست "سۆويح" پەرەۆودچيكوۆ (ارالباەۆ، رۋستەموۆ ي درۋگيە); ۆىستۋپاەت پروتيۆ جۋليكوۆ، نو زاششيششاەت زايادلىح سۆويح جۋليكوۆ (پريمەرى: چيمكەنتسكوە دەلو، شەريحان، كۋچەرباەۆ، شاۋمەدى ي درۋگيە); ۆىستۋپاەت پروتيۆ باەۆ، نو پريۆلەكاەت سۆويح باەۆ ي تورگوۆتسەۆ (دجارمەنوۆ، كاراباي ادىلبەكوۆ ي درۋگيە); رازىگرىۆاەت "ينتەرناتسيوناليستا", نو ۆ پولنوم كونتاكتە س الاش-وردوي.

ۆسەم حوروشو يزۆەستنو و توم، چتو حودجانوۆ ۆەدەت بەسپرەرىۆنۋيۋ پەرەپيسكۋ س ال. بۋكەيحانوۆىم، دۋلاتوۆىم، بولگانباەۆىم، اح. بايتۋرسۋنوۆىم ي در. ۆىداەت يم تاينى پارتي ي پولۋچاەت وت نيح ديرەكتيۆى. ۆسە ەتي پيسما موجنو بىلو بى زاحۆاتيت، ەسلي بى نەوجيداننو گپۋ سدەلالو وبىسك نا ەگو كۆارتيرە. ناپريمەر، مى زناەم چەرەز ودنوگو چەلوۆەكا-وچەۆيدتسا پيسمو ال. بۋكەيحانوۆا نا يميا حودجانوۆا، گدە بۋكەيحانوۆ گوۆوريت، چتو ون "نا ستاروستي لەت نە جەلاەت ۋنيجاتسيا پەرەد ستالينىم ي پروسيت ەگو زاچيسليت سىنوۆەي نا ستيپەنديۋ", ا رەشيل چەرەز حودجانوۆا زاچيسليت يح نا ستيپەنديۋ زا سچەت تۋركرەسپۋبليكي. پۋست حودجانوۆ پوكاجەت ەتا پيسما. مى پولاگاەم، چتو ەسلي راسسپروسيت پريامو ساميح بۋكەيحانوۆا، دۋلاتوۆا ي درۋگيح وني دولجنى بۋدۋت سوزناتسيا، چتو دەيستۆيتەلنو پەرەپيسىۆاليس س حودجانوۆىم. پۋست حودجانوۆ پوكاجەت يح پيسما (حوت نەسكولكو), ەسلي ون ني ودنوگو نە پوكاجەت بۋدەت نەۆەرنو، يبو پوسلە تەح ستاتەي، كوتورىە پومەششايۋتسيا ۆ گازەتاح، نيكتو يز پوستوروننيح نە پوۆەريت، چتو نە بىلو پەرەپيسكي.

مالو توگو، چتو حودجانوۆ كاجدىي راز پو ۆسەم سەرەزنىم ۆوپروسام سوۆەششاەتسيا دوما س بەسپارتينىمي (بىۆشيمي الاشوردىنتسامي، ۆيدنىمي) حاجيكوۆىم، يسپۋلوۆىم، ۋتەگەنوۆىم ي در. پوتوم ۆىنەسەننىە تام رەشەنيا ي پلانى نەسەت ۆ يسپولبيۋرو يلي سرەدنەازياتسكوە بيۋرو تسك دليا پروۆەدەنيا. ۆسيا ەتا پۋبليكا ۆسە تاينى ركپ زناەت ۆەليكولەپنو. يسپۋلوۆ، زامناچالنيكا زەملەۋسترويستۆا، بىۆشي كوماندير پولكا، الاشوردىنەتس نە راز دوكازاۆشي سەبيا [ۆ بوربە] پروتيۆ بولشەۆيكوۆ. پري رابوتە ۆ ناركومزەمە ۆو ۆرەميا زەمرەفورمى ەتوت يسپۋلوۆ وتليچالسيا پيانستۆوم ي دەبوشيرستۆوم.

چتو جە كاساەتسيا وكرۋجايۋششيح حودجانوۆا ۆ داننىي مومەنت كيرگيزسكيح رابوتنيكوۆ، تو نۋجنو وپرەدەلەننو سكازات، چتو وكولو نەگو سيديات ي ۆمەستە س نيم يدەينو-سۆيازانو رابوتايۋت (ۆ ۆيدە پارتينىح ي بەسپارتينىح) ۆسە پوچتي بىۆشيە بيرليكتۋينتسى. سرەدا، وكرۋجايۋششايا حودجانوۆا، كاك ي ون سام، نيچەگو وبششەگو نە يمەەت س كوممۋنيستيچەسكوي پارتيەي پو سۆوەي پوليتيچەسكوي پودكلادكە، نو ي چۋجدا تاك جە پو سۆوەي وپرەدەلەننوي مەلكو بۋرجۋازنوستي ي ماتەريالنوي نەچيستوتە. بەسكونەچنايا بوربا زا ۆلاست، ناچينايا س ۆولوستەي، رازجيگانيە رودوۆوي ۆراجدى (نازناچەنيە ي پەرەنازناچەنيە ۆولوستنىح), ۆزياتوچنيچەستۆو، نارۋشەنيە نا كاجدوم شاگۋ ترەبوۆاني پارتينوگو ۋستاۆا، دۆۋليچنوست، وبمان ي ت. د. - ۆوت چەم وتليچاەتسيا سرەدا حودجانوۆا. تاكيە ليۋدي كاك شەريحان (ياۆنىي جۋليك ي ۆزياتوچنيك) ي سادىك ۋتەگەنوۆ (پوچتەننىي ستاريك مونارحيچەسكوگو تولكا، ەزديۆشي ۆ 1913 گ. نا پرازدنوۆانيە يۋبيلەيا رومانوۆىح ۆ گ. پەتەربۋرگ), ي منوگو درۋگيح پودوبنىح، ۆكليۋچايا سيۋدا ۋجە ۋپوميناۆشەگوسيا نامي حودجيكوۆا، (پيساۆشەگو نا كيرگيزسكوم يازىكە بروشيۋرۋ و ترەحسوتلەتي رومانوۆىح س پورترەتامي), كونەچنو، نيچەگو وبششەگو نە يمەيۋت س كوممۋنيستيچەسكوي پارتيەي ي ۆرەدنى بەسكونەچنو. تاك، ناپريمەر، سادىك ۋتەگەنوۆ ۋ حودجانوۆا سلۋجيت پاتريار­حالنىم پريميريتەلەم وتدەلنىح سسورياششيحسيا مەجدۋ سوبوي كوممۋنيستوۆ-كيرگيز، ا تاك جە ياۆلياەتسيا ەگو گلاشاتاەم پو اۋلام   و تەح يلي درۋگيح نازناچەنياح، نە وبحودياششيحسيا، كونەچنو، ي بەز ۆزياتوك.

ناپريمەر، زنامەنيتىي X. بۋلگانباەۆ [ۆ] 1922 گ. ۆىبيرالسيا چلەنوم تۋرتسيكا ي پوتوم وتپراۆلەننىي نا كازەننىە دەنگي ۆ كيرگيزيۋ.

مى پەرەچيسليات ۆسەح ەگو حودجانوۆا دەياتەلەي يز "بيرلىك تۋى" نە بۋدەم، يبو ەتو زايمەت منوگو مەستا، ا ەسلي نۋجنو پرەدستاۆيم وتدەلنىي سپيسوك، يح حاراكتەريستيكي. نو نۋجنو سكازات، چتو ەتي ليۋدي پوددەرجيۆايۋتسيا حودجانوۆىم ي سيستەماتيچەسكي ۆىدۆيگايۋتسيا نا وتۆەتستۆەننىە پوستى. تاك، ناپريمەر، بىۆشي الاشوردىنەتس (بەسپارتينىي) يسپۋلوۆ ۆىبيرالسيا نەسكولكو راز ۆ چلەنى تۋرتسيكا ي رۋكوۆودياششۋيۋ رول يگراەت ۆ تسك "كوشچي", ا حودجيكوۆ تاك جە ۆىبيرالسيا چلەنوم تۋرتسيكا پو رەكومەنداتسي حودجانوۆا ي اس-فەندياروۆا، نو پوتوم ۋ حودجيكوۆا سوۆەستي نە حۆاتالو ناستايۆات نا وستاۆلەني ەگو ۆ پارتي ي ۆىشەل يز نەە. نو، تەم نە مەنەە، ۆسە ەتي ليۋدي ۆەزدە يمەيۋت دوستۋپ، ي يح ستاتي پەرۆىمي پومەششايۋتسيا نا سترانيتساح گازەت ي جۋرنالوۆ، توگدا كاك كوممۋنيستيچەسكوي مولودەجي وپرەدەلەننو نە داۆالي ۆوزموجنوستي ۋچاستۆوۆات ۆ پرەسسە (ناپريمەر، كوممۋنيستام يز كومۋنيۆەرسيتەتا، ستاتي كوتورىح وتكازىۆاليس پەچاتات نا سترانيتساح "اك جول" ي جۋرنالوۆ). ۆسە ەتو موجنو پروۆەريت نا مەستە. مالو توگو، نام، پودپيساۆشيم ەتوت دوكلاد، ي تو نە داۆالاس ۆوزموجنوست پروۆوديت وپرەدەلەننۋيۋ كوممۋنيستيچەسكۋيۋ مىسل ۆ پرەسسە. ۆوت پريبليزيتەلنو تو، چتو نۋجنو بىلو سكازات دليا وسۆەششەنيا سۋششنوستي حودجانوۆسكوي گرۋپپى ي ەە ۆرەدنوي رولي دليا كومپارتي» (144-161-بب.).

بۇدان ءارى تۇپنۇسقانىڭ سكان-كوشىرمەسىن بۇدان بۇرىنعى جاۋاپ-حاتىمىزدا ۇسىنعان ايىپتاۋلار مەن ۇسىنىستار جازىلعان، قۇجاتتار جيناعىنداعى ءماتىنى مىناۋ:

«نا وسنوۆاني ۆىشەيزلوجەننوگو، مى وبۆينياەم حودجانوۆا ي ەگو گرۋپپۋ يز بىۆشيح الاشوردىنتسەۆ ۆ سلەدۋيۋششەم:

ۆ بوربە يدەينوي ي پراكتيچەسكوي ۆو گلاۆە ورگانيزاتسي كيرگيزسكوي ناتسيوناليستيچەسكوي ينتەلليگەنتسي "بيرليك تۋى" پروتيۆ سوۆۆلاستي ۆ پەريود 1917-1919 گگ. س پريچينەنيەم توگدا وپرەدەلەننوگو ۆرەدا رازۆيتيۋ كوممۋنيستيچەسكوگو دۆيجەنيا ۆ ناچالنىي پەريود ۆ تۋركەستانە. سلەدى ەتوي انتيبولشەۆيستسكوي رابوتى ۆ پروپاگاندە الاش-وردى زامەتنى دو سيح پور ۆ سرەدە وتستالىح سلوەۆ كيرگيزسكوگو ناسەلەنيا.

ۆ پرودولجەنيە ەتوي انتيسوۆەتسكوي رابوتى (بوربى) ي ۆ پەريود س 1919 گ. ي ناچالا 1920 گ.، ۆىرازيۆشەيسيا ۆ اگيتاتسي ي داجە وتكرىتىح ۆىستۋپلەنياح چلەنوۆ بىۆشەي الاش-وردى، ۆ "بيرليك تۋى" پروتيۆ سوۆەتسكوي ۆلاستي، يسپولزوۆانيە كاجدىح ەە نەۋداچنىح مومەنتوۆ ي ۆ رابوتە پو ۆسياچەسكومۋ رازلوجەنيۋ ريادوۆ كيرگيزسكوي بەدنوتى ي كوممۋنيستوۆ.

ۆ پرەستۋپنوم يسپولزوۆاني زەمرەفورمى 1920-1921 گگ. ي زەملەۋسترويستۆا سرەدي كيرگيزسكوگو ناسەلەنيا س پريۆلەچەنيەم ۆ پوليتيچەسكۋيۋ رابوتۋ ۆيدنىح دەياتەلەي الاشوردىنسكوي ورگانيزاتسي، يح پوپۋلياريزاتسي ۆ گلازاح ماسس ي اگيتاتسي، چتو زەمرەفورمە كيرگيزى وبيازانى حودجانوۆسكوي گرۋپپە ي الاش-وردە. (سم.: "اك جول" زا 1921 گ.).

ۆ سوزداني ي ۋگلۋبلەني ۆ رياداح كيرگيزسكوي چاستي پارتي گرۋپپوۆوي بوربى س پريۆلەچەنيەم ك اكتيۆنوي پارتي­نوي رابوتە ۆسەح پوچتي بىۆشيح بيرليكتۋينتسەۆ (ۆ بولشينستۆە ۆوشەدشيح ۆ پارتيۋ س 1920 گ.) ي گونەنيا نا كيرگيزسكيح كوممۋنيستوۆ، نە وتنوسياششيحسيا ك "بيرليك تۋى", سوستوياششيح ۆ پارتي ۆ بولشينستۆە س 1918 گ. ەتا يسكۋسستۆەننو پوددەر­جيۆاەمايا گرۋپپوۆايا بوربا ۋگلۋبليالا، ۆ سۆويۋ وچەرەد، رودو­ۆۋيۋ ۆراجدۋ سرەدي كيرگيز ي وكازىۆالا بولشوي تورموز ۆ رابوتە پارتي نا مەستاح.

ۆ پرودولجەني ي ۆ ناستوياششەە ۆرەميا حودجانوۆسكوي (بيرليكتۋينسكوي) گرۋپپوي سوۆمەستنوي يدەينوي رابوتى س بىۆشيمي دەياتەليامي الاش-وردى، ۆىرازيۆشەيسيا ۆ ۆوسپيتاني ماسسى ي كيرگيزسكوي مولودەجي ۆ انتيكوممۋنيستيچەسكوم دۋحە، پەچاتاني ستاتەي ي پرويزۆەدەني ەتيح الشوردىنسكيح دەياتەلەي نا سترانيتساح كوممۋنيستيچەسكيح ورگانوۆ ياۆنو كونتررەۆو­ليۋتسيوننوگو حاراكتەرا، پولزۋيۋششەيسيا نە زنانيەم كيرگيزسكوگو يازىكا رۋكوۆودياششەي رۋسسكوي چاستيۋ رابوتنيكوۆ ي مالورازبور-چيۆوستي كيرگيزسكيح نيزوۆىح رابوتنيكوۆ; پوپۋلياريزاتسي ەتيح الشوردىنسكيح دەياتەلەي پۋتەم ورگانيزاتسي يح يۋبيلەەۆ (اح. بايتۋرسۋنوۆ ي درۋگيە) ي ۆەشانيا ۆ ستە-...

6. ۆ ۆىداچە بەسپارتينىم بىۆشيم الاشوردىنتسام (حودجيكوۆ، يسپۋلوۆ، ۋتەگەنوۆ ي ت.د.) پارتينىح تاين ي سوۆمەستنوم وبسۋجدەني س نيمي ۆسياكيح پارتينىح ۆوپروسوۆ
(نازناچەنيە ي راسپرەدەلەنيە رابوتنيكوۆ، زەمەلنايا پوليتيكا ي ت. د.), ا تاك جە ۆ پوستوياننوي پەرەپيسكە حودجانوۆا ي درۋگيح س الاشوردىنسكيمي دەياتەليامي، ناحودياششيميسيا ۆنە تۋركەستانا س سووبششەنيەم يم و پارتينىح دەلاح ي پولۋچەنيا وت نيح  ينسترۋكتسي.

ۆ لوجنوم رازىگرىۆاني رولي "لەۆىح" كوممۋنيستوۆ، نو ۆ دەيستۆيتەلنوستي پرودولجەني دەلا الاش-وردى ي وپرەدەلەننوم ۆۆەدەني ۆ زابلۋجدەنيە ۆىسشيح ورگانوۆ كومپارتي. ۋپومينانيە حودجانوۆىم، دو سەگو ۆرەمەني ني ەدينوگو سلوۆا نە سكازاۆشيم وب الاش-وردە، وتنوسيتەلنو رەاكتسيوننوگو ۆزگليادا ال. بۋكەيحانوۆا، كوگدا رازبيرالسيا نەداۆنو نا پلەنۋمە تسك كپت ۆوپروس و ناتسيونالنوم رازمەجەۆاني تۋركەستانا (ي ۆيدنو حودجانوۆ چۋەت ۆينۋ سۆويۋ ي ۋجە جەلاەت ناچات وبسۋجدەنيە سۆويح ۋچيتەلەي), ۆ تو جە ۆرەميا سوستويا ۆ يدەينوي سۆيازي س نيمي. ەتوگو ال. بۋكەيحانوۆا ستاتي پود پسەۆدونيموم كىر بالاسى، ودناكو، پرودولجايۋت پەچاتاتسيا نا سترانيتساح "اك جولا".

ۆو ۆسياچەسكوم وتۆوەۆاني مەستا سۆويم بيرليكتۋينتسام، زاششيتە يح، ەسلي نەكوتورىە يز نيح داجە ياۆليايۋتسيا ياۆنىمي جۋليكامي (پريمەر- چيمكەنتسكوە دەلو ي درۋگيە), رەكومەندا­تسي پارتي سوۆەرشەننو چۋجدىح ەلەمەنتوۆ (پريمەر-ۆحوجدەنيە ۆ پارتيۋ حودجيكوۆا، ۆىچيششەننوگو پوتوم، ي درۋگيە), پريكرىتيە پوستۋپكا "سۆويح ليۋدەي", بەرۋششيح ۆزياتكي، وتنيمايۋششيح چۋجيح جەن ي ت. د.، ارالباەۆ ي درۋگيە، ي ۆسياچەسكوم پوتاكاني كيرگيزسكيم پاتريارحالنو-رودوۆىم پەرەجيتكام.

9. ۆ پودمەنە ۆوپروسوۆ پرينتسيپيالنىح نا ۆوپروس و سوحرانەني "كرەسەل" ي پرەستۋپنوم يسپولزوۆاني سويۋزوم "كوشچي" ۆ كارەرنىح تسەلياح "سۆويح ليۋدەي", گدە سويۋزى
"كوشچي" وتسەنيۆايۋتسيا تولكو س ەتوي توچكي زرەنيا، ي درۋگيە مەلكوگو حاراكتەرا وبۆينەنيا، كوتورىح زدەس مى نە بۋدەم پەرەچيسليات.

سوگلاسنو ۆىشەۋكازاننومۋ وبۆينەنيۋ ي پرينيمايا ۆو ۆنيمانيە پوسلەدنەە رەشەنيە (تسك ركپ (ب) ۆ سۆيازي س ورابوچەنيەم پارتي و نەوبحوديموستي تششاتەلنوي چيستكي وت ۆسياكيح انتيسوۆەتسكيح ەلەمەنتوۆ) ۆىنوسيم سلەدۋيۋششەە پرەدلوجەنيە.

1.         ۋداليت نەمەدلەننو وت ۆسەح زانيماەمىح وتۆەستۆەننىح پوستوۆ حودجانوۆا ي ەگو ليۋدەي يز بىۆشەي "بيرليك تۋى". پوستاۆيت ۆوپروس وب يح يسكليۋچەني يز پارتي كاك چۋجدىح پارتي ەلەمەنتوۆ.

2. نەمەدلەننو وزدوروۆيت رۋكوۆودياششيە ورگانى كيرگيزسكوي پارتينوي چاستي ورگانيزاتسي، ۆىدۆينۋۆ تۋدا دەيستۆيتەلنو كوممۋنيستيچەسكي ەلەمەنت يز كيرگيزسكيح كوممۋنيستوۆ ي مولودەجي، ا تاك جە دات وپرەدەلەننوە ماركسيستسكوە ناپراۆلەنيە "اك جولۋ" ي درۋگيم كيرگيزسكيم يزدانيام، پەرەيمەنوۆات ەتي يزدانيا، سمەنيۆ پولنوستيۋ يح سوترۋدنيكوۆ ي دات ماركسيستسكوە ناپراۆلەنيە شكولنومۋ سترويتەلستۆۋ سرەدي كيرگيز. پريوستانوۆيت "چەحاردۋ" نازناچەني ي پەرەنازناچەني رابوتنيكوۆ، پرودەلىۆاەمۋيۋ حودجانوۆىم.

3. پروۆەريت دەياتەلنوست بىۆشيح الاشوردىنتسەۆ يز كيرگيزي ي پوستاۆيت پود كونترول پارتي يح رابوتۋ.

ۆسە ۆاجنەيشيە پوليتيچەسكو-كۋلىۋرنىە ورگانيزاتسي ي ۋچرەجدەنيا سرەدي كيرگيز، گدە ۆو گلاۆە ستويات بەسپارتينىە، ۆوزگلاۆيت كوممۋنيستامي. وسوبەننو وبراتيت ۆنيمانيە ۆ ەتوم وتنوشەني نا پوليتپروسۆەتيتەلنىە ۋچرەجدەنيا.

ۆزيات نا ۋچەت بەسپارتينىە انتيسوۆەتسكيە كيرگيزسكيە ەلەمەنتى نا مەستاح، تەم يلي ينىم پۋتەم ۆليايۋششيە نا پوليتيچەسكۋيۋ رابوتۋ، ي پوستاۆيت يح رابوتۋ پود كونترول پارتي ي سووتۆەتستۆۋيۋششيح ينسپەكتورسكيح ورگانوۆ.

پرويزۆەستي سوگلاسنو رەشەنيۋ تسك ركپ و چيستكە پارتي، ۆ پەرۆۋيۋ وچەرەد، پەرەرەگيستراتسيۋ بىۆشيح تسارسكيح پەرەۆودچيكوۆ، ۆوشەدشيح ۆ پارتيۋ، ي پودۆەرگنۋت تششا­تەلنوي پروۆەركە، ۆزياۆ حاراكتەر يح دەياتەلنوستي ۆ 1916 گ.، ۆو ۆرەميا پوداۆلەنيا ۆوسستانيا تۋزەمتسەۆ تۋركەستانا، ۆ مومەنت فەۆراليا ي وكتيابريا ي تەپەر. پروۆەريت يح ماتەريالنوە پولوجەنيە. ۆ وبششەم و پەرەۆودچيكاح بىۆشيح ۆ پرينتسيپە دولجنو بىت ۆىنەسەنو وتريتساتەلنوە رەشەنيە. زدەس وشيبوچنو بۋدەت سچيتات پەرەۆودچيكوۆ، كاك كۋلتۋرنو-پولەزنىە سيلى (يبو وني ۆ بولشينستۆە رازۆراششەننىە ادمينيستراتورى ۆ تسارسكوم دۋحە ي كاك راز كۋلتۋرنو بەزگراموتنى).

ۋسترويت، ەسلي نادوبنو، رياد سوبراني (پارتينىح ي داجە بەسپارتينىح) يسكليۋچيتەلنو كيرگيز ي راسسپروسيت تام و دەياتەلنوستي حودجانوۆسكوي گرۋپپى ۆو ۆرەميا سۋششەس­تۆوۆانيا بيرليكتۋينسكوي ورگانيزاتسي ۆ 1918-1919 گگ.، ۆو ۆرەميا زەمرەفورمى ي و سۆيازي حودجانوۆسكوي گرۋپپى س الاشوردىنتسامي، گدە سوبرانيە بەسسومنەننو پودتۆەرديت ۆىشەسكازاننوە. وسوبەننو جەلاتەلنو راسسپروسيت ۋچاششۋيۋسيا مولودەج، چتو يم پرەپودنوسيتسيا الاشوردىنتسامي ي ليۋدمي حودجانوۆا.

ۆسياكۋيۋ زاششيتۋ ي دالنەيشەە پريكرىتيە سو ستورونى كوگو-ليبو يز ۆىشەرۋكوۆودياششيح رابوتنيكوۆ ەتوي حودجانوۆ­سكوي گرۋپپى ي تەسنو سۆيازاننوي س نەي الاشوردىنسكوي ورگانيزاتسي، راز يمەيۋتسيا دوكۋمەنتالنىە فاكتى، نيكويم وبرازوم نە دوپۋسكات. تۋت نيكاكيح سووبراجەني "گرۋپپوۆىح كومبيناتسي" ۆوپروسوۆ راۆنوۆەسيا ي "زايگرىۆانيا" نە

دولجنو بىت دوپۋششەنو. پورا پارتي تۆەردو دەرجات كۋرەنا پارتينۋيۋ چيستوتۋ سۆوەگو ناپراۆلەنيا. كۋرس دولجەن بىت ۆزيات پو دەيستۆيتەلنو كوممۋنيستيچەسكيم ي پودليننو ترۋدوۆىم ەلەمەنتام ي نيكاكيح پوتاكاني كارەريزمۋ لوۆكو پريسترايۆايۋششيحسيا دەلتسوۆ يز بىۆشەي تۋزەمنوي ادمي­نيستراتسي، پەرەۆودچەستۆا، تورگاشەستۆا ي كونتررە­ۆوليۋتسيونەرام.

9.         پرويزۆەستي وبىسك ۆ كۆارتيرە ۋ حودجانوۆا ي ەگو درۋگيح  سوترۋدنيكوۆ، گدە بەز سومنەنيا بۋدۋت نايدەنى دوكۋمەنتى، راسكرىۆايۋششيە يح كونتررەۆوليۋتسيوننۋيۋ دەياتەلنوست، ا تاك جە ي تەح ۆنە تۋركەستانا، س كەم ون ۆەدەت پەرەپيسكۋ، گدە بەز سومنەنيا نايدەنى بۋدۋت پيسما حودجانوۆا. پوترەبوۆات وت حودجانوۆا ۆسە نومەرا [گازەت] "بيرليك تۋى" ي "اك جول" زا 1921 گ.

10.       وبراتيت نا ۆسە ناشي ۆىشەيزلوجەننىە ترەبوۆانيا ساموە سەرەزنوە ۆنيمانيە، وتنەستيس ك ۆوپروسۋ سو ۆسەي ستروگوستيۋ پارتينوگو ۋستاۆا ي ترەبوۆاني ي ۆىنەستي
دولجنوە سووتۆەتستۆۋيۋششەە رەشەنيە، يبو گولوس ناش سچيتاەم، ياۆلياەتسيا گولوسوم ۆسەي كوممۋنيستيچەسكوي مولودەجي ي ۆسەگو، چتو ەست كوممۋنيستيچەسكوگو سرەدي كيرگيز. پوستاۆيت وبو ۆسەم ەتوم ۆ پولنۋيۋ يزۆەستنوست تسك ي تسكك ركپ (ب), كۋدا
تاك جە ناپراۆلەنى نامي پودليننيكي ەتيح دوكلادوۆ.

نادەەمسيا، ناشي ۆوجدي كوممۋنيستيچەسكوي پارتي دوستوينىم وبرازوم وتسەنيات ناشي ۆىستۋپلەنيا ي وزدوروۆيات، ناكونەتس، بولەزنەننۋيۋ دەيستۆيتەلنوست جيزني سرەدي كيرگيزسكوگو ناسەلەنيا.

س كوممۋنيستيچەسكيم پريۆەتوم...» (161-164-بب.).

ودان ءارى مىنا ءۇزىندى بەرىلگەن: «يز پريلوجەنيا "پەرەچەن ي حاراكتەريستيكا ريادا گلاۆنەيشيح دەياتەلەي يز بىۆشەي الاش-وردى ي "بيرليك تۋى", يگرايۋششيح سەيچاس پوليتيچەسكۋيۋ رول ۆ كيرگيزسكوي چاستي ناسەلەنيا تۋركەستانا ك دوكلادۋ وب الاش-وردە»

1. بەسپارتينىە

[...] مير-ياكۋب دۋلاتوۆ. توجە ودين يز ۆيدنىح يدەينىح رۋكوۆوديتەلەي الاش-وردى، بىۆشي رەداكتور گازەتى "كازاك", يزداۆاۆشەيسيا دو رەۆوليۋتسي، بىۆشي ۆيدنىي پوەت، تەپەر نەسپوسوبنىي پو ۆزگليادام سۆويم ەتو پريزۆانيە پريمەنيات ك رەۆوليۋتسيوننوي وبستانوۆكە.

ون، پوجالۋي، ياۆلياەتسيا سليشكوم تەسنىم درۋگوم حودجانوۆا، رابوتال س نيم پرەجدە، ي وني سۆيازانى يدەينو ي پراكتيچەسكي ي تەپەر.

ۆ 1921 گ. ەتوت دۋلاتوۆ بىل ۆىزۆان ۆ گ. تاشكەنت ي نازناچەن رۋكوۆوديتەلەم گازەتى "اك جول". زا ەتوت گود ۆسە پوچتي پەرەدوۆيتسى ي وسنوۆنىە ستاتي "اك جولا"    ناپيسانى دۋلاتوۆىم. پروۆوديتسيا نەپريكرىتو يدەيا الاش-وردى. دۋلاتوۆ ۆ سۆويح ستاتياح، سوۆەتۋيا "نە جالەت" رۋسسكيح كرەستيان ۆو ۆرەميا زەمرەفورمى ۆ 1920-1922 گگ.، ودنوۆرەمەننو پرەدلاگاەت پارتي سوترۋدنيچات تولكو س بىۆشيمي يدەينىمي كيرگيزسكيمي ناتسيوناليستامي (ت. ە. س نيمي), ا وستالنىح زادەلاۆشيحسيا كوممۋنيستامي كيرگيز، كوتورىە نە ياۆلياليس پرەجدە يدەينىمي ناتسيوناليستامي، ۆىچيستيت كاك اۆانتيۋريستوۆ (سم. ەگو ستاتيۋ "كيرگيزسكايا ينتەلليگەنتسيا" "اكجول" زا 1921 گ. № 55). دۋلاتوۆ، نە سكرىۆايا گوۆوريت، چتو وني دوبيليس ۋ رۋسسكيح بولشەۆيكوۆ نەوبحوديموستي زەمرەفورمى دليا كيرگيز، پوەتومۋ زەمليۋ دايۋت وني، ا نە كتو-نيبۋد درۋگوي ي ت. د. منوگو ستاتەي ەتوگو دۋلاتوۆا پەچاتالوس نا سترانيتساح "اك جول" ي ۆ پوسلەدنيە 1922-1924 گگ.، گدە كرومە بۋرجۋازنوگو ناتسيوناليزما، نيچەگو بولشە نەلزيا ۆسترەتيت. كاك سوزداتەليا "اك جولا" پورترەت دۋلاتوۆا دۆاجدى پەچاتالسيا   ريادوم س پورترەتوم حودجانوۆا نا سترانيتساح يۋبيلەينىح نومەروۆ "اك جول" (ۆ 1922-1923 گگ.). پورترەت دۋلاتوۆا ۆيسيت ۆ كيرگيزسكوم ينپروسە ۆ گ. الماتا (ۆەرنىي). ۆسەمەرنو پوپۋلياريزيرۋەتسيا.    يمەەت پولنۋيۋ سۆياز س حودجانوۆىم ي ۋزناەت چەرەز نەگو سەكرەتى پارتي.

3. احمەد بايتۋرسۋنوۆ. توجە ۆيدنىي دەياتەل الاش-وردى. ودنو ۆرەميا سوستويال ۆ پارتي، نو بىل پوتوم ۆىچيششەن. ودين يز ۆيدنىح ليتەراتوروۆ ي پوەتوۆ-كيرگيز، نو سۆيازان پو يدەە سو ۆسەمي سۆويمي پرەجنيمي سوترۋدنيكامي. كوگدا بايتۋرسۋنوۆ پريەزجال كاك-تو ۆ گ. تاشكەنت ۆ كيرينپروسە ەمۋ بىل ۋستروەن بولشوي بانكەت، گدە ۆسە ستاراليس ۋۆەريت ەگو، چتو وني ەگو پوسلەدوۆاتەلي، پودنيمالي نا رۋكي، وكازىۆالي ۆسياكيە پوچەستي ي ت. د. يسپراۆلەن1' بىل ۆ 1923 گ. ەگو يۋبيلەي، كوگدا تسەلىي نومەر "اك جولا" بىل پوسۆياششەن ەمۋ، پيسالي ەگو بيوگرافيۋ ي پەرەچيسليالي زاسلۋگي. حودجانوۆ پولزۋەتسيا ۆسياكيم سلۋچاەم، چتوبى پوپۋلياريزيروۆات بايتۋرسۋنوۆا ي تەپەر. تاك، سوۆسەم نەداۆنو، ۆ "اك جولە" № 421 وت 3 اپرەليا 1924 گ. ۆ سۆوەي پولەميكە س ورەنبۋرگسكيمي كوممۋنيستامي ۆ زاششيتۋ الاشوردىنسكيح پيساتەلەي و كۋلتۋرە ۆ ودنوم يز پۋنكتوۆ سۆويح پوستاۆلەننىح ۆوپروسوۆ (پۋنكت 5) حودجانوۆ پيشەت پودليننو سلەدۋيۋششەە: "كتو گلاۆوي دەلا دولجەن بىت: توت، كتو دەلو ەتو سدەلال يلي توت، كتو ەتو دەلو تولكو دوپولنيل؟" ەسلي زاسلۋگا دولجنا بىت زا تەم، كتو سدەلال دەلو، تو پوچەمۋ توگدا احمەد بايتۋرسۋنوۆ، ياۆليايۋششيسيا پەرۆىم دەياتەلەم كيرگيزسكوي ناتسيونالنوي كۋلتۋرى، رابوتايۋششي پو وچيستكە يازىكا، ناپيساۆشي كيرگيزسكۋيۋ گرامماتيكۋ، پولوجيۆشي نەزىبلەمۋيۋ وسنوۆۋ كيرگيزسكوي ناتسيونالنوي كۋلتۋرە -پوچەمۋ دولجەن بىت سراۆنيم س ومار كاراچ مۋفتي4'. منوگو ي درۋگيح سلۋچاەۆ، كوگدا ۆوسحۆالياەتسيا احمەد بايتۋرسۋنوۆ. پو مىسلي حودجانوۆا كيرگيزى دولجنى پرويتي سپەرۆا راستسۆەت ناتسيونالنوي كۋلتۋرى ي پوتوم ۋجە پريوبششاتسيا ك نوۆوي كۋلتۋرە. [...]

2. پارتينىە

س. حودجانوۆ. ەگو وحاراكتەريزوۆالي وتچاستي ۆ وسنوۆنوم دوكلادە. ۆ پارتيۋ ۆوشەل س 1920 گ. چەرەز دۆە نەدەلي پوچتي پوسلە زاپيسي ۆ پارتيۋ ۆىبران بىل زاوچنو چلەنوم تسك كپت (ەتو پوسلە پەرەۆوروتا ۆو ۆلاستي تۋركەستانا ۆ 1920 گ.). كوگدا زاپيسىۆالسيا ۆ پارتيۋ، ون گوۆوريل ۆسەم، چتو زاپيسىۆاەتسيا نە پو ۋبەجدەنيۋ، ا چتوبى وتومستيت، دەلاۆشيم گونەنيا نا نەگو كيرگيزسكيم بولشەۆيكام. وسوبەننو نا ەتو تولكنۋل ارەست ەگو زا كونتررەۆوليۋتسيوننۋيۋ رابوتۋ ۆ 1919 گ. ۆ تۋركەستانسكوم ۋ. ي وب ەتوم ۆسە زنايۋت (نۋجنو سپروسيت رابوتنيكوۆ تۋركەستانسكوگو ۋ.، ي وني راسسكاجۋت), حودجانوۆ، پوجالۋي، دوستيگ سۆوەي تسەلي ي دوستاتوچنو پويزدەۆالسيا ناد توگداشنيمي كيرگيزسكيمي بولشەۆيكامي. حوتيا ۆ بيوگرافي لوجنو ون پيشەت، چتو بىل پاستۋحوم ي پودماستەرەم، ا تاكجە ورگانيزوۆال تاينىي سوۆەت ۆ ستەناح سەميناري. ۆ 1917 گ.، گوۆوريا و بوربە ۆو گلاۆە گازەتنوگو ورگانا س ۋلەموي، ون سكرىۆاەت وتچاياننۋيۋ سۆويۋ بوربۋ نا سترانيتساح ەتوي گازەتى س بولشەۆيكامي ي بولشەۆيستسكوي يدەەي. ۆ 1918 گ. ۆ گ. تاشكەنتە سۋششەستۆوۆال، گ. ن. "كراەۆوي مۋسۋلمانسكي سوۆەت تۋركەستانا", ياۆلياۆشيسيا پرەددۆەريەم ك "كوكاندسكوي اۆتونومي". ۆوزگلاۆليالي ەگو: م. چوكاەۆ، احمەد زاكي ۆاليدوۆ، سەيفۋل-مۋليكوۆ، ناربۋتابەكوۆ ي در. منوگيە يز نيح ۆوزگلاۆليالي پوتوم كوكاندسكۋيۋ اۆتونوميۋ. چلەنامي ۆ ەتو سوۆەت ۆحوديلي تاكجە: س. حودجانوۆ، 3. سەيدالين (پەرەشەدشي پوتوم ك بەلىم), كۋتەباروۆ، بوريەۆ، ك. ناربەكوۆ (ۆسە كيرگيزى), كوتورىە وچەن تەسنو رابوتالي س پەرۆىمي ي پوددەرجيۆالي يح. (سم. گازەتۋ "كەنگاش"   N  ب وت 2 اۆگۋستا 1918 گ.).    حودجانوۆ پوسلە ۆحوجدەنيا ۆ كومپارتيۋ ي دو سەگو ۆرەمەني ني ۆ پەچاتي ي ني ۆ ۆىستۋپلەنياح ني ودنيم سلوۆوم نە وسۋديل    سۆوە كونتررەۆوليۋتسيوننوە پروشلوە، الاش-وردۋ ي كوكاندسكۋيۋ اۆتونوميۋ.

سانجار اسفەندياروۆ. سىن گەنەرالا، سوستوياۆشەگو پري تۋركەستانسكوم گەنەرال-گۋبەرناتورە. سام ون وكونچيل ۆوەننو-مەديتسينسكۋيۋ اكادەميۋ ي بىل ۆيدنىم تسارسكيم چينوۆنيكوم. سوستويال ۆ الاش-وردە، ۆ بيوگرافي سۆوەي ون ۆوزموجنو پيشەت، چتو ون بىل پرەدسەداتالەم مۋسۋلمانسكيح رابوچيح (تىلوۆىە رابوچيە فرونتا) ۆ گ. تاشكەنتە. نو [ۋچاستۆوۆال] ۆ كوكاندە نا سەزدە، ت. ن.  "مۋسۋلمانسكيح رابوچيح ي ۆوينوۆ" (زاماسكيروۆاننىح پرەدستاۆيتەلەي تۋزەمنوي بۋرجۋازي). ەتوت سەزد پري ۋچاستي ۆ پرەزيديۋمە اسفەندياروۆا ۆىنەس پوستانوۆلەنيە پوددەرجات كوكاندسكۋيۋ اۆتونوميۋ ي وسۋديت بولشەۆيكوۆ. (سم. گازەتۋ "ۋلۋگ تۋركەستان" № 48 وت 4 يانۆاريا 1918 گ.). اسفەندياروۆ بىل ودنوۆرەمەننو چلەنوم "شۋرا-ي-يسلاميا" (ورگان بۋرجۋازنو-ناتسيونالنوي ينتەلليگەنتسي س پريمەسيۋ دۋحوۆەنستۆا), گدە بىل ۆاليدوۆ ي در. (سم. "ۋلۋگ تۋركەستان" № 20 وت 4 اۆگۋستا 1917 گ.).

ۆ كونتسە 1919 گ. پو موەي ينيتسياتيۆە پريۆلەكلي ەگو ك رابوتە، نازناچيلي بەسپارتينوگو ۆ ناركومزدراۆ، پوتوم سوگلاسنو ناشيم حوداتايستۆام، كاك پولەزنوگو ۆراچا يز تۋزەمتسەۆ، داجە پرينيالي ۆ پارتيۋ. نو اسفەندياروۆ نە موگ سدەلاتسيا "لەۆەە" مەنيا ي زادەلاتسيا پودليننىم "ينتەر­ناتسيوناليستوم". تەم بولەە بىت ۆووبششە ودنيم يز سەكرەتارەي تسك كپت، كاكيم ون ياۆلياەتسيا تەپەر. ۆسە ەتو نيچەگو، ەسلي بى ون نە وكازالسيا تەپەر ۆ كومپاني كونتررەۆوليۋتسيوننوي الاش-وردى. [...]

ت. رىسكۋلوۆ

رگاسپي. ف.17. وپ.85. د.77. ل.204-244. پودليننيك» (جيناقتا: 164-167-بب.).

1924 جىلعى 18 ساۋىردە بەرىلگەن وسى بايان-حاتتاردان ءۇش-ءتورت كۇن وتكەندە تۇرار ءستاليننىڭ سەكرەتارياتىنا كەلەدى. ءستاليننىڭ حاتتارمەن ءازىر تانىسا قويماعانىن ەستىگەننەن كەيىن، «قولى تيمەسە، تىم بولماسا، نەگىزگى باياندامانىڭ 22-ءشى بەتىنەن باستالاتىن ايىپتاۋلاردى وقىسا» دەگەن ءوتىنىشىن ءبىلدىرىپ، تومەندەگى حاتتى تاستايدى. جاقىن كۇندە قوسىمشا «الاشورداشىلار» ءتىزىمىن بەرەم دەگەن ۋادەسىن دە جازادى، بايانداماسىن تسكك مەن گپۋ-گە دە بەرىپ وتىرعانىن ەسكەرتە كەتەدى: (6-نشى سۋرەتكە قاراڭىز)

سودان تاعى ءبىر اپتاداي وتكەن سوڭ، 1924 جىلعى  29 ساۋىردە، تۇرار ستالينگە نەگىزگى بايان-حاتىنا ۋادە ەتكەن قوسىمشاسىن (8 بەتتىك) قۇپيا ەتىپ ۇسىنادى. («الاش قوزعالىسى» جيناعىندا قوجانوۆ ەسىمى اتالاتىن ەكى-ءۇش ادام مەن ونىڭ ءوزى تۋرالى جازىلعان جەرلەرى عانا كەلتىرگەن). جيناقتاعى ۇزىكپەن جوعارىدا تانىستىڭىزدار، ەندى تۇپنۇسقانىڭ تولىق سكان-كوشىرمەسىن كورىڭىزدەر: (7-8-ءنشى سۋرەتتەردەن كورەسىز)

ەرتەڭىنە، 30 ساۋىردە، تۇرار باس حاتشىعا، سونىمەن بىرگە تسكك مەن گپۋ-گە تاعى دا قۇپيا حات بەرەدى. وندا قوجانوۆتىڭ جاساۋى ىقتيمال قارسى ارەكەتى، ونىڭ شوقاەۆپەن بايلانىسى، وسى ورايدا مەملەكەتتىك ساياسي باسقارمانىڭ باقىلاۋدى كۇشەيتكەنى دۇرىستىعى ايتىلىپ، الاشورداشىلاردىڭ بەدەلى زور ەكەنىن، جاستاردى ولاردان ءبولىپ الۋ ءۇشىن پارتيانىڭ كومەككە كەلۋىن سۇرايدى: (9-نشى سۋرەتتى قاراڭىز)

مىنە، رىسقۇلوۆتىڭ ستالينگە، تسكك مەن گپۋ-گە  قوجانوۆ پەن الاشورداشىلار ۇستىنەن 1924 جىلعى 18-30 ساۋىردە جازعان بايان-حاتتارىمەن تاعى ءبىر تانىستىق. بۇلاردا «تۋركەستانەتس» بايبالامدايتىنداي «رىسقۇلوۆتى تومەندەتىپ، قوجانوۆتى كوتەرمەلەۋ» ارەكەتى بار ما؟ تيىسىنشە، «تۋركەستانەتستىڭ» قايتكەندە قوجانوۆتى قوسىمشا قارالاي تۇسۋىنە يتەرمەلەيتىن سەبەپ  بولارلىق بىردەڭە بار ما؟ ارينە، جوق. ەندەشە، ول نەگە سونشالىقتى قۋىستانىپ كەتتى؟

شىن زەرتتەۋشى تەك تانىستىرۋ ماقساتىندا جاريالانعان (نەگىزگى بولىگى 2007 جىلى رەسمي-عىلىمي قۇجاتتار جيناعىندا باسىلعان) حاتتارعا بەيتاراپ، ءادىل، ادال ساراپشى تۇرعىسىنان قاراۋ كەرەك ەدى عوي دەپ ويلايمىن.

تۇراردىڭ ستالينگە تىكەلەي كىرگەن-كىرمەگەنىن بىلمەيمىز، ال بىراق گپۋ-دە  الدەنەشە بولىپ، پەتەرسپەن كوتەرگەن ماسەلەسى بويىنشا اڭگىمەلەسكەنى جايىندا ونىڭ  وز جازعاندارىنان بارشامىز حاباردارمىز.

ال پەتەرس (يان، ياكوۆ حريستوفوروۆيچ) 1917 جىلى كونتررەۆوليۋتسيامەن كۇرەسۋ ءۇشىن قۇرىلعان بۇكىورەسەيلىك توتەنشە كوميسسيا (ۆچك) باسشىلىعىنا دزەرجينسكيمەن بىرگە تاعايىندالىپ، الەمدەگى وتە كۇشتى ارنايى قىزمەتتەردىڭ ءبىرىن  از جىلدا-اق تۇبەگەيلى قۇرۋعا بەلسەندى اتسالىسقان پارتيا ساربازى. 1918 جىلى ماسكەۋدەگى شەتەلدىك ەلشىلەردىڭ استىرتىن  قاستاندىعىن اشۋعا، سولشىل ەسەرلەر بۇلىگىن جويۋعا قاتىسقان، لەنينگە وق اتقان كاپلاننىڭ ءىسى بويىنشا تەرگەۋ جۇرگىزگەن. ول 1920-1922 جىلدارى   ۆچك وكىلى رەتىندە تۇركىستاندا اق اتاماندارمەن، باسماشىلارمەن كۇرەسۋدى، ءتۇرلى تىڭشىلاردى اشكەرەلەۋدى جانە، ارينە، چەكيستەر اگەنتۋراسىن قۇرۋدى ۇيىمداستىردى. ستالين ونى «رەۆوليۋتسيالىق شايقاستاردىڭ سوڭعى رومانتيگى» دەپ اتاعان. مىنە وسى اتاقتى چەكيست گپۋ-ءدىڭ شىعىس ءبولىمىن باسقارىپ وتىرعاندا، تۇرار ونىڭ الدىنا بارعان ەدى. پەتەرسپەن ەكەۋىنىڭ اراسىندا ءتاپ-ءتاۋىر قارىم-قاتىناس ورنايدى. ول  كومينتەرن اتكومىندا ىستەپ جۇرگەن تۇراردى قازاقياعا قىزمەتكە ۇسىنعاندارىن ايتادى. تۇراردىڭ قابىلبەككە بەرگەن تاپسىرمالارى سونىڭ پايدالى كەڭەستەرىنەن تۋعان بولۋعا كەرەك. سونداي-اق، تۇرار قابىلبەككە جازعان حاتىندا (پەتەرستىڭ اۋزىنان ەستۋى بەك مۇمكىن): «قازاقتاردىكىنەن كەيىن كەزەككە وزبەكتەر اراسىنداعى قوقان اۆتونومياشىلارى  تۋرالى ماسەلە قويىلادى» دەگەن چەكيستىك جوسپاردى دا ايتا كەتەدى...

وسىلاردى وقىعاننان كەيىن، ادال زەرتتەۋشىنىڭ ساناسىنا تۇراردىڭ 20-شى جىلداردىڭ سوڭىنا قاراي باستالعان رەپرەسسياعا ءوز ەركىنەن تىس تامىزىق  تاستاۋ ىسپەتتى ءرول اتقارعانى جايىندا وي كەلمەي تۇرمايدى. حالىقتىڭ اياۋلى ۇلى تاراپىنان ونداي ارەكەت جاسالعانىنا سەنگىڭ كەلمەيدى.  ارى، «تۋركەستانەتستىڭ» قوجانوۆتى «اشكەرەلەۋ» ءۇشىن اينالىمعا قوسقان قۇجاتتار جيناعىندا رىسقۇلوۆتىڭ 1924 جىلى ءتىل تابىسىپ تۇرعان پەتەرستەن 1934 جىلى قالاي قورعانۋعا ءماجبۇر بولعانىنا كۋا ماڭىزدى دالەل -  ستالينگە 1934 جىلعى 15 جەلتوقساندا جازعان حاتى («الاش قوزعالىسى»، 3-ت.، 2-ك.، 2007. 183-195-بب.) بار. دەمەك، «تۋركەستانەتس» پەن ونىڭ سىبايلاستارىنا جاريالانىم ماقساتىن دورەكى بۇرمالاپ، قيلى جالا جابۋ، بايبالام سالۋ ارەكەتتەرىن دۋىلداتقاننان گورى - بارلىق زەرتتەۋشىلىك مۇمكىندىكتەرىن جۇمساپ، چەكيستەردىڭ قازاق ىشىندەگى ارەكەتتەرىنىڭ قۇپياسىن اشۋمەن شۇعىلدانۋ ءلازىم.

«اباي-اقپارات»

0 پىكىر

ۇزدىك ماتەريالدار

قۇيىلسىن كوشىڭ

باس گازەت ورالماندارعا نەگە شۇيلىكتى؟

ءالىمجان ءاشىمۇلى 1946
ادەبيەت

«سولاي ەمەس پە؟»

عابباس قابىشۇلى 2197
قوعام

دوس كوپ پە، دۇشپان كوپ پە؟

ءابدىراشيت باكىرۇلى 1815
ەل ءىشى...

ۇلتتىق بىرەگەيلەنۋ: قانداستاردىڭ ءرولى قانداي؟

ءومارالى ادىلبەكۇلى 1540