قولىم قالت ەتكەندە اڭگiمە وقىعاندى ۇناتامىن.

سوڭعى ءسۇيسiنiپ وقىعانىم ءوزiمiزدiڭ تiلi قۇنارلى، ايتار ويى تۇمارلى جازۋشىمىز جاڭابەك شاعاتايدىڭ «قالادان كەلگەن قىز» اڭگiمەسi بولدى. قازاقى، جىلى اڭگiمە. بiراق مەنi وقىعان سايىن ءاردايىم تاڭقالدىرۋدان تانباي كەلە جاتقان بiر-اق اڭگiمە بار. ول - ارگەنتيندiك بورحەستiڭ «يۋدا وپاسىزدىعى جايلى ءۇش جورامال» اتتى شاعىن عانا دۇنيەسi.

اڭگiمەدە بۇكiل سانالى عۇمىرىن يۋدانى اقتاۋعا سارپ ەتكەن نيلس رۋنەبەرگ اتتى الدەكiم، ءھام ونىڭ ەڭبەكتەرi تۋرالى ءسوز بولادى. اڭگiمەدەن الدىمەن بiلەتiنiمiز، رۋنەبەرگ 1904 جىلى «حريستوس جانە يۋدا» اتتى بiرiنشi كiتابىن جاريالايدى. ول دۇنيەسiنە دە كۋينسي دەگەن بiرەۋدiڭ «بۇعان دەيiن يۋداعا تاڭىلىپ كەلگەن ايىپتاردىڭ بiرi ەمەس، ءبارi دە جالا» دەگەن ءسوزiن ەپيگراف قىلىپ الادى. ال دە كۋينسيدiڭ ءوزi وسى تاقىرىپ توڭiرەگiندەگi تاعى بiر نەمiستiڭ پiكiرiن دامىتۋشى بولاتىن. دە كۋينسيدiڭ تۇجىرىمى «يۋدا يسانى ول ءوزiنiڭ قۇداي تەكتەس ەكەندiگiن جاريالاپ، حالىقتى ريمنiڭ بۇعاۋىنا قارسى كوتەرiلiسكە الىپ شىعۋى ءۇشiن ساتتى» دەگەنگە سايادى. ياعني، يۋدا ەۆرەي ۇلت-ازاتتىق كوتەرiلiسiنiڭ جاسىرىن يدەولوگى بولعان. مiنە، بۇل - بiرiنشi جورامال.

قولىم قالت ەتكەندە اڭگiمە وقىعاندى ۇناتامىن.

سوڭعى ءسۇيسiنiپ وقىعانىم ءوزiمiزدiڭ تiلi قۇنارلى، ايتار ويى تۇمارلى جازۋشىمىز جاڭابەك شاعاتايدىڭ «قالادان كەلگەن قىز» اڭگiمەسi بولدى. قازاقى، جىلى اڭگiمە. بiراق مەنi وقىعان سايىن ءاردايىم تاڭقالدىرۋدان تانباي كەلە جاتقان بiر-اق اڭگiمە بار. ول - ارگەنتيندiك بورحەستiڭ «يۋدا وپاسىزدىعى جايلى ءۇش جورامال» اتتى شاعىن عانا دۇنيەسi.

اڭگiمەدە بۇكiل سانالى عۇمىرىن يۋدانى اقتاۋعا سارپ ەتكەن نيلس رۋنەبەرگ اتتى الدەكiم، ءھام ونىڭ ەڭبەكتەرi تۋرالى ءسوز بولادى. اڭگiمەدەن الدىمەن بiلەتiنiمiز، رۋنەبەرگ 1904 جىلى «حريستوس جانە يۋدا» اتتى بiرiنشi كiتابىن جاريالايدى. ول دۇنيەسiنە دە كۋينسي دەگەن بiرەۋدiڭ «بۇعان دەيiن يۋداعا تاڭىلىپ كەلگەن ايىپتاردىڭ بiرi ەمەس، ءبارi دە جالا» دەگەن ءسوزiن ەپيگراف قىلىپ الادى. ال دە كۋينسيدiڭ ءوزi وسى تاقىرىپ توڭiرەگiندەگi تاعى بiر نەمiستiڭ پiكiرiن دامىتۋشى بولاتىن. دە كۋينسيدiڭ تۇجىرىمى «يۋدا يسانى ول ءوزiنiڭ قۇداي تەكتەس ەكەندiگiن جاريالاپ، حالىقتى ريمنiڭ بۇعاۋىنا قارسى كوتەرiلiسكە الىپ شىعۋى ءۇشiن ساتتى» دەگەنگە سايادى. ياعني، يۋدا ەۆرەي ۇلت-ازاتتىق كوتەرiلiسiنiڭ جاسىرىن يدەولوگى بولعان. مiنە، بۇل - بiرiنشi جورامال.

رۋنەبەرگ بولسا يۋدا وپاسىزدىعىنىڭ استارىنان ساياسي-الەۋمەتتiك سەبەپ iزدەۋدەن دە ءارi كەتەدi. ول يۋدا وپاسىزدىعىنىڭ مەتافيزيكالىق تىلسىم جاقتارىنا ۇڭiلەدi. «قۇداي ادام كەلبەتiنە ەنiپ جەرگە ءتۇستi, بارلىق قايعى-قاسiرەتتi كوردi, ادامدار تاراپىنان دا ونىڭ وسى جانكەشتiلiگiنە ساي قۇرباندىق شالىنۋى كەرەك ەدi. قۇرباندىق يۋدا بولدى. ول قۇدايدىڭ قادiر-قاسيەتiن ارتتىرا ءتۇسۋ ءۇشiن، ەڭ اۋىر قىلمىس - وپاسىزدىققا باردى. قۇدايدى ۇلىقتاۋ جولىندا جانى توزاق وتىنا كۇيسە دە قايمىقپايتىنىن، قايتا بۇنى وزiنە باقىت سانايتىنىن دالەلدەدi. وتىز سولكەباي مەن ايگiلi ءسۇيiستiڭ وسىنداي قۇپيا سىرى بار». يۋدا وپاسىزدىعى جايلى نيلس رۋنەبەرگ جاساعان ەكiنشi جورامال وسىنداي بولاتىن.

بiراق نيلس رۋنەبەرگ بۇل جورامالمەن دە شەكتەلiپ قالعان جوق. ول 1909 جىلى «قۇپيا قۇتقارۋشى» اتتى ەكiنشi ەڭبەگiن جازدى. ال مۇنداعى جورامال ءوز قيسىنىنىڭ بولەكتiگi جاعىنان الدىڭعى ەكەۋدەن دە اسىپ تۇسەتiن. رۋنەبەرگ «يسا كەرگiشكە كەرiلiپتi, بiر كۇن ازاپ شەگiپتi. نەسi بار، بۇنداي اۋىرتپالىق جازاتايىم جاڭىلىپ كەتسە كەز كەلگەن ادامنىڭ باسىنا ءتۇسۋi مۇمكiن. ولاي بولسا، ءدال وسىنىسى ءۇشiن عانا يسانى قۇدايتەكتەس دەپ اسپانداتا دارiپتەۋگە بولا ما؟ جوق. ال يۋدانىڭ ءجونi بولەك. ول بۇكiل ادامزاتتىڭ بويىنداعى بار كۇنانi ارقالاپ توزاققا كەتتi. ءوزi يەلەنۋگە تيiس داڭقتى يسانىڭ ەنشiسiنە بەردi. شىن مانiسiندەگi قۇدايتەكتەس قۇتقارۋشى يسا ەمەس، وسى يۋدانىڭ ءوزi بولاتىن. ول ادام بولىپ جەردەگi بار قايعى-قاسiرەتتiڭ ءدامiن تاتىپ كوردi. قاراپايىم ادامنىڭ قالپىنا ءتۇستi. ونىڭ جاندۇنيەسiنە جاقسىلىق تا، جاماندىق تا، پاكتiك تە، كۇناھارلىق تا جات ەمەس. ونىڭ بiزدi قۇتقارۋ ءۇشiن كەز كەلگەن تاعدىردى، زۇلقارنايىن نەمەسە پيفاگوردىڭ، ريۋريك ياكي يسانىڭ تالايىن تاڭداۋىنا بولار ەدi, بiراق ول يۋدا بولۋدى قالادى» دەيدi.

مiنە، بۇل - رۋنەبەرگ جاساعان سۇراپىل ءۇشiنشi جورامال، ونىڭ اينالاتىن وي ءورiسi. دەگەنمەن تاريح ءدال وسىلاي دامىدى ما، ادiلەت يۋدا جاعىندا بولدى ما، ونى سiز دە، بiز دە تاپ باسىپ ايتا المايمىز. تiپتi بورحەستiڭ ءوزi دە. سوسىن بۇل، بار بولعانى، بورحەستiڭ قيالىنان شىققان شاعىن اڭگiمە عانا ەمەس پە؟ بالكiم، بورحەس حريستيان دiنi تاريحىنا دەگەن ءوز كوزقاراسىن جەتكiزۋ ءۇشiن نيلس رۋنەبەرگ دەگەن الدەكiمدi ويدان شىعارىپ وتىرعان بولار؟ شىعارماشىلىق ەركiندiگiنە سالساق، بۇلاي بولۋى دا مۇمكiن عوي. ايتسە دە، قانشالىقتى ادەبي تۋىندى دەگەنمەن، بورحەس اڭگiمەسiندە قانداي دا بولسىن اقيقاتتىڭ ۇشقىنى بار ەكەندiگiنە يلاناسىڭ. اسىلى، جازۋشى شەبەرلiگi دەگەن دە وسى شىعار.

مەنiڭشە، بۇگiنگi «بالاما تاريح» دەپ اتالىپ جۇرگەن «بۇيرەكتەن سيراق شىعارار» زەرتتەۋ ەڭبەكتەردiڭ ەڭ ۇزدiك ۇلگiسi بورحەستiڭ وسى كولەمi شاپ-شاعىن، مازمۇنى شىپ-شىمىر شەدەۆرi.

بiراق بiز «بالاما تاريحپەن» بiرگە الدەكiمنiڭ الدەقاشان جىعىلىپ قالعان تۋىن كوتەرگiسi كەلەتiن جالعان تاريحتىڭ دا قاتار ءومiر سۇرەتiنiن ۇمىتپاۋىمىز كەرەك. ونىڭ دا ءوز شەبەرلiككە كەلگەندە الدىنا جان سالماس «بورحەستەرi» بار ەكەندiگiن ءاردايىم جادىمىزدا ۇستاۋعا تيiسپiز. ايتپەسە، تاريحتا تومەندەگiدەي ءجايتتار بولماس ەدi عوي.

1857 جىلى الەم عالىمدارىن تاڭ قالدىرعان وقيعا بولدى. ماتەماتيك ميشەل شال فرانتسۋز عىلىم اكادەمياسىنا اتاقتى پاسكالدىڭ بۇعان دەيiن ەش جەردە جاريالانباعان حاتتارىن تابىستادى. حاتتاردىڭ مازمۇنىمەن تانىسقان ادام عالىمنىڭ بۇكiل الەمدiك تارتىلىس زاڭىن نيۋتوننان الدەقايدا بۇرىن اشقانىن بiلە الاتىن ەدi. وسىلايشا، عىلىمي ورتادا «باسقا قۇلاعان الما تۋرالى افساناعا» كۇدiكپەن قارايتىندار قاۋىمى پايدا بولا باستادى. بiراق بiر اعىلشىن عالىمى عانا سابىر ساقتاعان دەسەدi. «ياپىر-اۋ، پاسكال ءوزi ولگەننەن كەيiن كوپ ۋاقىتتان سوڭ اشىلعان استرونوميالىق جاڭالىقتاردى قايدان الىپ وتىر؟» ول تاڭدانىستان باسى اينالعان قايتالاعان عىلىمي ورتاعا وسىنداي كۇمانعا تولى ساۋال تاستايدى. «ءيا، راسىندا دا،- دەستi ونىڭ ءسوزiن عىلىمي ورتا، - بۇل دەرەكتەردi پاسكال قايدان الىپ وتىر؟».

ساۋالىنا قاراي جاۋابى دەگەندەي، تاعى بiراز ۋاقىتتان كەيiن شال تاراپىنان عىلىمي ورتاعا پاسكالدiڭ ايگiلi گاليلەيمەن جازىسقان حاتتارى ۇسىنىلدى. بۇل حاتتارعا سۇيەنسەك، ۇلى جاڭالىقتى اشۋ جولىنداعى تۇنگi اسپاندى استرونوميالىق باقىلاۋلاردى گاليلەي، ونىڭ ماتەماتيكالىق ەسەپتەۋلەرiن پاسكال جۇرگiزگەن بولىپ شىعاتىن ەدi. كەزەكتi تاڭدانىستان تاعى دا باسى اينالعان اقساقال، قاراساقال عالىمدار قاۋىمى گاليلەي ولگەندە پاسكالدiڭ بار بولعانى كوكورiم ون سەگiز جاستا عانا بولعانىنا دا نازار اۋدارعان جوق. مۇنداي تاڭقالدىرار توسىندىق ۇلىلاردىڭ ومiرiندە بولا بەرەدi, «قابiلەت-قارىمى ەرتە اشىلعان كەمەڭگەر عوي» دەستi. ولاردى تiپتi گاليلەيدiڭ پاسكالمەن جازىس­­قان حاتتارىنىڭ تومەنiندە قويىلعان ۋاقىت بەلگiلەرiنەن كوپ بۇرىن زاعيپ بولىپ قالعاندىعى دا ويلاندىرا قوي­مادى. الدەبiرەۋ «وسىلاي دا وسىلاي ەمەس پە ەدi» دەپ ەدi, شال بۇل ۋاقىتتا گاليلەيدiڭ كوزi قينالىپ بولسا دا كورەتiندiگi تۋرالى تاعى بiر حاتتى ورتاعا تاستاي سالدى. گاليلەيدiڭ ءوزi كوزi شىرامىتىپ بولسا دا الدەنەلەردi اڭ­عارا الاتىندىعى تۋرالى جازىپ وتىرسا، كiم كۇ­مان­دانسىن؟

دەگەنمەن «وتiرiكتiڭ قۇيرىعى بiر-اق تۇتام» دەگەن ءسوز ءوزiنiڭ اقيقات ەكەندiگiن بۇل جولى دا دالەلدەيدi. Iستi تياناقتى تەكسەرۋ بارىسىندا، بiردە پاسكال، بiردە گاليلەو گاليلەي بولىپ حات جازىپ، شالدiڭ دە، تەك فاكتiلەرگە عانا سەنiم ارتىپ ۇيرەنگەن عالىم اكادەميكتەردiڭ دە باسىن قاتىرىپ جۇرگەن ۆەرەن-ليۋكا دەگەن ۇلىلاردىڭ قولتاڭبالارىن قولدان جاساعىش الاياق ەكەندiگi ءمالiم بولدى.

مۇنداي پىسىقاي الاياقتاردان، قۇدايعا شۇكiر، شۇكiر دەيتiنiمiز، ولارسىز ءومiردiڭ ءوزi دە قىزىق ەمەس سەكiلدi كورiنەدi ەمەس پە - وتكەن حح عاسىر دا كەندە بولا قويماعان سەكiلدi. سوڭعى كەزدە كوپ داقپىرتقا يە بولعان، داۋ-دامايدان باسى ارىلماي جۇرگەن قۇمىق مۇرات ءاجiنiڭ «دەشتi-قىپشاق دالاسىنىڭ جۋسانى» جانە باسقا ەڭبەكتەرiنە ۇڭiلسەك، وسىنداي تاريح فاكتiلەردi ءوز دەگەنiنە يiپ كوندiرۋ قابiلەتi كەرەمەت دامىعان جىلپوستىقتىڭ كۋاسi بولاتىندايمىز. اسىلى، مۇرات ءاجi حريستيان الەمi مەن ۇلى دالانى، ونى مەكەن ەتكەن حالىقتاردى جاقىنداستىرعىسى كەلەتiن سياقتى. مۇنداي تۇمشالاۋلى نيەتتiڭ ارعى جاعىندا الدەكiمدەردiڭ (بالكiم، ۆاتيكان بولار) ساياسي سۇرانىسى جاتۋى دا بەك مۇمكiن. مۇرات ءاجi دالالىقتار ۇستانعان ءتاڭiرi دiنiن نەگiزiنەن ەۋروپالىقتار ۇستاناتىن حريستيان دiنiمەن توننىڭ iشكi باۋىنداي جاراستىرىپ جiبەرەدi. اجiگە سەنسەڭiز، ءتاڭiرi دiنiنiڭ ءوز كiتابى بولعان، بۇل دiندەگi ءجون-جورالعىنىڭ بارلىعى دەرلiك حريستيان دiنiنiڭ راسiمدەرiمەن ەگiز قوزىنىڭ سىڭارىنداي ۇقساس. تiپتi, ءبارiن بىلاي قويعاندا، تاڭiرشiلدەر ءدال وسى حريستياندار سەكiلدi اشاماي-كرەستكە تابىنعان بولىپ شىعادى. ءاجiنiڭ ءار كiتابى اشاماي-كرەستiڭ، حريستيان دiندارلارىنىڭ كيiمiن كيگەن تاڭiرشiلەردiڭ ۇلى دالانىڭ تۇكپiر-تۇكپiرiنەن تابىلعان سۋرەتتەرiنە تولى. ال ەڭبەكتەرiنiڭ جازىلۋ شەبەرلiگiنە كەلسەڭiز، وقي سالا قالاي «ءاجiشiل» بولىپ كەتكەنiڭiزدi دە سەزبەي قالاسىز. كەز كەلگەن دەڭگەيدەگi وقىرماندى باۋراپ الار قاراپايىم دا قاعىلەز ستيل. كوڭiلدە «اتتەڭ، بiزدiڭ عالىمدار دا عىلىمي ەڭبەكتi وسىلاي جازۋدى مەڭگەرسە عوي» دەگەن بiر وكiنiش قالادى. («عىلىمي ستيل» دەپ اتالاتىن، سەزiمi سەمiپ، بىنى قاتىپ قالعان سۇرەڭسiز ستيلدi كiمنiڭ قاشان نە ءۇشiن ويلاپ تاۋىپ، قالىپتاستىرعانىن بiر قۇداي بiلسiن).

وسى ءاجi سوڭعى ون جىلدىڭ iشiندە بiراز وقىرماننىڭ باسىن قاتىردى. قازاق تاريحشىلارىنىڭ تاراپىنان ونىڭ ەڭبەكتەرiنە بەرiلگەن ساراپتاما باعانى كورە الماعانىمىز جانە شىندىق. الدە ورەلەرi جەتپەدi, نەمەسە اش قۇلاقتان تىنىش قۇلاق دەپ ءۇنسiز قالعاندى دۇرىس كوردi. بiراق تاريحقا بiرەۋ تاس اتىپ جاتقاندا ءۇنسiز قالعان تاريحشىنىڭ قۇدايدىڭ ءوزi ساناسىنا ساۋلە تۇسiرگەن شىنايى تاريحشى ەكەندiگiنە يلانا قويۋ قيىن.

ايتسە دە، كاسiبي تاريحشىلار ءۇنسiز قالعانىمەن، ءاجi ەڭبەكتەرiنە سوققى بەرەتiن دۇنيە، بiر قىزىعى، ءاجi شىعارمالارى دۇنيەگە كەلەردەن كوپ بۇرىن جازىلىپ قويعان-دى. ول لەۆ گۋميلەۆتiڭ ايگiلi «قيال پاتشالىعىن iزدەۋi» ەدi. بۇل زەرتتەۋدە ۇلى دالانىڭ شىعىسىندا كەرەي، نايمان سەكiلدi كوشپەلi تايپالار ۇستانعان حريستيان دiنiنiڭ نەستوريان باعىتى تۋرالى جان-جاقتى ءسوز بولادى. ءيا، ول كەزدەردە دە، شىڭعىس حان كەزەڭiن ايتامىز، باتىس حريستيان الەمi اراب دۇنيەسiنە قارسى سوعىستا وزiنە وداقتاس تابۋ ماقساتىندا شىعىستاعى وسى نەستوريان باۋىرلارىنا ەلشiلەر جiبەرiپ باققان. ۇلى دالا توسiندە نەستوريانداردىڭ ونداعان، جۇزدەگەن عيباداتحانالارى بولعانى جانە بەلگiلi. ال ول عيباداتحانالاردىڭ قابىرعالارىنىڭ سۋرەتتەرمەن بەزەندiرiلمەۋi مۇمكiن بە؟ باسقا باسقا، يسلام شاريعاتىنداعىداي ەمەس، حريستيان دiنi سۋرەت سالۋعا ەش كەدەرگi جاسامايدى عوي. سوسىن حريستيان-نەستوريانداردىڭ تابىناتىنى اشاماي-كرەست بولماعاندا، مۇسىلماننىڭ جۇلدىزى مەن ايى بولۋى كەرەك پە؟

مۇرات ءاجi حريستيان-نەستورياندار سالعان وسى سۋرەتتەردiڭ ءبارiن تاڭiرشiلەردiڭ سىزبالارى دەگەننەن استە تانبايدى. بارلىق دەرەكتەرi مەن دايەكتەرiن وسى ويدىڭ توڭiرەگiنە توپتاستىرادى. وكلادنيكوۆ الدەقاشان زەرتتەپ، زەردەلەپ، كوشپەلi نەستوريانداردىڭ مۇراسى دەپ باعا بەرگەن تاستاعى جادiگەرلەر، وسىلايشا، ءاجi قيالىنىڭ كوركەمدەۋشi كومپونەنتتەرiنە اينالىپ شىعا كەلەدi. بiراق تاريحتى وسىنشا بۇرمالاعانىنا قاراماي، مۇرات اجiگە دە العىس ايتۋىمىز كەرەك. ول بiزدi ءوز تاريحىمىزعا، ۇلى دالانىڭ تاريحىنا ماقتانىشپەن قاراۋعا ۇيرەتتi. ويتكەنi, تاڭiرشiلدiك پەن حريستيانشىلدىقتى ءوزارا جاراستىرىپ، قابىستىرىپ جiبەرگiسi كەلدi دەمەسەڭiز، ءاجi كiتابىنان تاريحىمىزدى ۇلىقتايتىن باسقا دا كوپتەگەن دەرەكتەردi ۇشىراتۋعا بولادى. بiراق سول دەرەكتەردiڭ ءبارi الدەبiر جىمىسقى پيعىلعا قىزمەت ەتەتiندiگi وكiنiشتi.

بiزدiڭشە، مۇنداي تاريحي فاكتiلەردi ءوز دەگەنiنە يiپ كوندiرiپ، جالعان تاريحي ەڭبەكتەردi تۋدىرۋعا، ەگەر ەرiنشەكتiگi ۇستاماسا، قازاق تاريحشىلارى مەن قالامگەرلەرiنiڭ دە مۇمكiندiگi مول. تاريحي فاكتiلەردەن الدىمەن ۇلكەن عىلىمي ورتادا اينالىمعا تۇسە قوي      ماعاندارىن ۋاقىتىنا، جاعراپيالىق ورتاسىنا بايلانىستى سۇرىپتاپ جيناپ الاسىز دا، ولاردى ءوزiڭiز عانا بiلەتiن، بالكiم، ءوزiڭiز قيالدان تۋدىرعان بەلگiلi بiر كەيiپكەردiڭ ءوز كوزiمەن كورگەندەرiندەي ەتiپ اسەرلi بايانداپ شىعاسىز. ەگەر الدەكiمدەر جاڭالىعىڭىزعا كۇدiك-كۇمان كەلتiرiپ جاتسا، «ياپىرىم-اۋ، پالەنشەنiڭ پالەن دەگەن كiتابىندا، پالەن دەگەن زەرتتەۋiنiڭ پالەن دەگەن بەتiندە ءدال وسى دەرەك تايعا تاڭبا باسقانداي ەتiپ باياندالعان جوق پا، مەنiڭ كەيiپكەرiم دە ءدال وسى دەرەكتi, بiراق ءوزi كۋا بولعان جايت رەتiندە تاراتا بايانداپ وتىر عوي، بiرەۋدiڭ بiلگەنiن بiرەۋ، جانە سول وقيعالاردىڭ تiكەلەي كۋاسi بولعان جان بiلمەي مە ەكەن...» دەگەن ءۋاج ايتاسىز. سوسىن ءسوزiڭiزدiڭ راستىعىنا كiم شاك كەلتiرە الادى؟ راس، ۆەرەن-ليۋكا سەكiلدi كۇنi جەتiپ، قاۋساپو تىرعان زاعيپ گاليلەو گاليلەيدi تۇڭعيىق عارىشتاعى جۇلدىزدار قوزعالىسىن ەركiن كورiپ، باقىلاۋ جۇمىستارىن جۇرگiزە الاتىن ناعىز قىراعىنىڭ ءوزi قىلىپ قويماساڭىز بولدى. ولاي جازىم باستىڭىز ەكەن، الاياقتىعىڭىز سول ساتتە-اق اشكەرە بولادى.

وسىنشا اڭگiمەدەن كەيiن قازاق ادەبيەتiندە، قازاق تاريحى عىلىمىندا بiراز داۋ-شارعا تۇرتكi بولعان قازىبەك بەك تاۋاسارۇلىنىڭ «ءتۇپ-تۇقياننان وزiمە شەيiن» ەڭبەگiنە سوقپاۋ، ونى تiلگە تيەك ەتپەۋ مۇمكiن ەمەس سەكiلدi. مىسالى، بۇل ەڭبەكتiڭ سوڭىندا دا ۆەرەن-ليۋكا سەكiلدi قاسقا ماڭداي عۇلاما اكادەميكتەرiڭiزدiڭ ءوزiن سان سوقتىرار ساۋساعى ەپتi سايقىمازاق بiرەۋلەر تۇرماعانىنا كiم كەپiل؟

گاليلەيدiڭ ءسوز ساپتاسىن، پاسكالدiڭ وي دامىتۋ جۇيەسiن ەركiن مەڭگەرگەن ادام بالاسىنا مۇنداي ەڭبەك جازىپ شىعۋ اسا قيىن بولا قويماس. ارينە، بiزدiكi جورامال عانا. بiراز ءوزiمiز تۇسiنبەيتiن جەرگە كەلگەندە، جەلكەمiزدi بiر قاسۋعا قاقىمىز بولار.

ءيا، مەن ءاردايىم تاڭىرقاپ وقيتىن بiر اڭگiمە بار...

2005 جىل.

«اباي-اقپارات»