جۇما, 3 مامىر 2024
جاڭالىقتار 4395 0 پىكىر 18 اقپان, 2012 ساعات 16:30

و فيلوسوفي ۋزبەكسكوگو يازىكا (ەسسە)

ناتسيا: ۋزبەكي
اۆتور: يسمويلي ابدۋلحاميد
"كاك ي ۆ نەمەتسكوم يلي پەرسيدسكوم يازىكاح،
ۆ ۋزبەكسكوم يازىكە موجنو سوچينيت
سكول ۋگودنو دولگوە پرەدلوجەنيە، دو دوستيجەنيا كونتسا كوتوروگو
نە بۋدەت پونياتنو - چەم جە ونو زاۆەرشيتسيا:
پودتۆەرجدەنيەم، وتريتسانيەم، ۆوپروسوم، پريزىۆوم،
ۆ كاكوم ۆرەمەني ي ۆ كاكوم مودۋسە.
"

ناتسيا: ۋزبەكي
اۆتور: يسمويلي ابدۋلحاميد
"كاك ي ۆ نەمەتسكوم يلي پەرسيدسكوم يازىكاح،
ۆ ۋزبەكسكوم يازىكە موجنو سوچينيت
سكول ۋگودنو دولگوە پرەدلوجەنيە، دو دوستيجەنيا كونتسا كوتوروگو
نە بۋدەت پونياتنو - چەم جە ونو زاۆەرشيتسيا:
پودتۆەرجدەنيەم، وتريتسانيەم، ۆوپروسوم، پريزىۆوم،
ۆ كاكوم ۆرەمەني ي ۆ كاكوم مودۋسە.
"

ودين يز پۋتەي "سبوركي" يازىكا - ەتو وۆلادەنيە يم، ەتو رازگوۆور نا يازىكە. ي ۆسە جە مى يمەەم زدەس ۆ ۆيدۋ درۋگوي پۋت - نەكي سينتەتيچەسكي، وبوبششايۋششي ۆزگلياد نا يازىك، يلي جە كراتكو گوۆوريا - فيلوسوفيۋ يازىكا. ۆوزموجنا لي فيلوسوفيا يازىكا ي چتو سلەدۋەت پود نەي پودرازۋمەۆات؟ سيستەما ودنوگو يازىكا وتليچاەتسيا وت سيستەمى درۋگوگو يازىكا ي ەتو - فاكت. كاجدىي يز يازىكوۆ، كاك يزۆەستنو، وبلاداەت، ەسلي نە بوياتسيا تاۆتولوگي، سوبستۆەننوي لوگيكوي يلي سوبستۆەننىم يازىكوم. تاك ۆوت، كاكوۆ ون، ۋزبەكسكي يازىك؟ پوسكولكۋ تراديتسيوننوە گرامماتيچەسكوە راسسموترەنيە ەگو داەت ليش پەرۆيچنىي وتۆەت نا ەتوت ۆوپروس، تو پوپىتاەمسيا تەپەر پوسموترەت نا ۋزبەكسكي يازىك س توچكي زرەنيا وتراجەنيا يم وپرەدەلەننوي سيستەمى ۆزگليادوۆ، فورميروۆانيا ەتوي سيستەمى ۆزگليادوۆ، يلي، گوۆوريا سوۆسەم پروستو، راسسموتريم سۆياز ۋزبەكسكوگو يازىكا ي ۋزبەكسكوگو مەنتاليتەتا. رازۋمەەتسيا، منوگوە يز پرەدپولاگاەموگو ك راسسموترەنيۋ ي ۆىنەسەنيۋ سۋجدەنيا موجەت بىت ي ەستەستۆەننو بۋدەت سپورنىم، نو كاك گوۆوريات ۋزبەكي، "بەگۋنوح اللوح!" - بەزگرەشەن تولكو بوگ. چتو ج، پروسلەديم ۆنيماتەلنو زا يازىكوۆىمي ياۆلەنيامي، ي پرەجدە ۆسەگو زا وسوبەننوستيامي نا كاجدوم ۋروۆنە يازىكا ي پوپىتاەمسيا پونيات ي وبياسنيت يح ۆنۋترەننيۋيۋ لوگيكۋ. نو پرەجدە چەم ناچينات رازبور سپەتسيفيكي وتدەلنىح چاستەي رەچي، ۋستانوۆيم نەكۋيۋ وبششۋيۋ بازۋ، -نەكۋيۋ دوستاتوچنو وتۆلەچەننۋيۋ نورمۋ، حاراكتەرنۋيۋ دليا منوجەستۆا يازىكوۆ ۆووبششە. نە بۋدەم برات زدەس ۆ كرۋگ راسسموترەنيا فونولوگيۋ، پوسكولكۋ، ۆو-پەرۆىح، ەست دوستاتوچنوە كوليچەستۆو سپەتسيالنىح ترۋدوۆ، ا ۆو-ۆتورىح، پوسكولكۋ ەتو پوترەبوۆالو بى ناپيسانيا نوۆوي گلاۆى. سوستاۆ چاستەي رەچي يازىكا ۆ وبششەم-تو ناپريامۋيۋ سووتنوسيم سو سترۋكتۋروي چەلوۆەچەسكوگو پوزنانيا:

سۋششەستۆيتەلنوە وبوزناچاەت ۆ يازىكە، كاك پراۆيلو، وبەكت،
مەستويمەنيە - سۋبەكت،
پريلاگاتەلنوە - يح كاچەستۆو،
چيسليتەلنوە - كوليچەستۆو،
گلاگولى ي پريمىكايۋششيە ك نيم پريچاستيا ي دەەپريچاستيا - دەيستۆيا،
نارەچيا - كاچەستۆو ي كوليچەستۆو ەتيح دەيستۆي،
پرەدلوگي - پروسترانستۆەننو-ۆرەمەننىە وتنوشەنيا ي ت.د.

ۆوت ۆەس، چتو نازىۆاەتسيا، ينسترۋمەنتاري، كوتورىم مى ورۋدۋەم ۆ دۋحوۆنوم ميرە. موجنو پرەدستاۆيت سەبە رازليچنەيشيە كومبيناتسي ەتيح سوستاۆل يۋششيح، نو مەجدۋ تەم نە سلەدۋەت زابىۆات ي وب يح نەمنوگوچيسلەننوستي. پوەتومۋ، گوۆوريا و تەح يلي ينىح چيستو يازىكوۆىح ياۆلەنياح، سلەدۋەت پومنيت ي وب ەتيح فۋندامەنتالنىح ماركەراح ناشەگو پوزنانيا، ناشەگو وتنوشەنيا ك ميرۋ، چتو زافيكسيروۆانى ۆ يازىكە، ي يمەننو وتنوسيتەلنو ەتوي وبششەي بازى سلەدۋەت پىتاتسيا ناششۋپات سپەتسيفيكۋ ۋزبەكسكوگو يازىكا.

مەستويمەنيە.

دوستوينو ۆنيمانيا دوستاتوچنو سلۋجەبنوە پولوجەنيە مەستويمەنيا ترەتەگو ليتسا "ۋ", كوتوروە ودنوۆرەمەننو ەست ي ۋكازاتەلنوە مەستويمەنيە (سوبستۆەننو، كاك پەرسونيفيكاتسيا ترەتەگو ليتسا ونو ي ۆوزنيكلو يز ۋكازاتەلنوگو). موجنو دوپۋستيت، چتو دليا پەرسونيفيتسيرۋيۋششەگو مىشلەنيا ۋزبەكوۆ ي يح پرەدكوۆ بولەە ۆاجنى بىلي وتنوشەنيا ديالوگيچەسكوي سترۋكتۋرى: "يا-تى", پوسكولكۋ يمەننو ەتي فورمى يمەيۋت رازنووبرازنۋيۋ نيۋانسيروۆكۋ (ك پريمەرۋ "سەنلار" - منوجەستۆەننوە چيسلو وت "تى", وبوزناچايۋششەە نەچتو ۆرودە "تاكيە كاك تى، منوجەستۆو تى" - نە پەرەحوديت ۆ "ۆى" - "سيز", "سيز", "سيزلار" ي ت.پ.) ي وتراجەنى ۆو ۆسەح ليچنىح وكونچانياح درۋگيح چاستەي رەچي، توگدا كاك پوكازاتەل ترەتەگو ليتسا يمەەت نۋلەۆوي اففيكس ("يشچيمان", چيرويليسان، كەتياپميز", نو "ۋ يشچي، ۋ چيرويلي، ۋ كەتياپتي").
ۆووبششە، پلەوناستيچەسكوە پودچەركيۆانيە پوچتي ليۋبوي چاستي رەچي مەستويمەننىم يلي ليچنىم وكونچانيەم، كوتوروە سوبستۆەننو ي پوۆتورياەت سامو مەستويمەنيە، ۆ وتليچيە، سكاجەم، وت رۋسسكوگو يلي فرانتسۋزسكوگو يازىكا - ەششە راز گوۆوريت و زناچەني، كوتوروە پريدايۋتسيا ۆ ەتوم يازىكە، ا ستالو بىت ي ۆ سپوسوبە مىشلەنيا، وتنەسەننوستي ۆسەگو ك ليتسۋ، و پريۆيازاننوستي ۆسەي رەچي ك كونكرەتنوي پەرسونە: منە، تەبە، نام، ۆام، ت. ە. ك تەم، كتو ناحوديتسيا ۆ ديالوگيچەسكوم پولە، ۆ پولە ۆنيمانيا.
و ستياجەننوستي ەتوگو يازىكا ۆ سفەرۋ كونكرەتنىح وتنوشەني "يا - تى" سۆيدەتەلستۆۋەت ۆ كاكوي-تو مەرە ي ۋپوترەبلەنيە دليا ترەتەليچنىح ۆىراجەني تيپا "كاجدىي", "نيكاكوي" ي در. پەرسيدسكيح پو پرويسحوجدەنيۋ وبوبششايۋششيح مەستويمەني "حار", "حەچ". كوسۆەننوە وتراجەنيە ەتوت يازىكوۆىي فاكت ناحوديت ي ۆ ۆوپروسيتەلنوم مەستويمەني "كايسي" - "كوتورىي", كوتوروە سوستويت يز دۆۋح چاستەي: ۆوپروسيتەلنوگو "كاي" ي ۋسلوۆنو-بىتينوگو "ەسا" (بۋكۆ. "كاكوي بى تو ني بىلو"). ۋسلوۆنوست سۋششەستۆوۆانيا ترەتەگو ليتسا دوستاتوچنو كراسنورەچيۆو وتتەنياەت كونكرەتنۋيۋ ناليچنوست پوۆسيۋدۋ ە يازىكە 1 ي 2 ليتسا.
چتو كاساەتسيا اففيكساتسي، تو پوسكولكۋ ونا وبششا دليا ۆسەگو يازىكا، تو لۋچشە راسسموترەت ەە وسوبەننوستي نا پريمەرە يمەن سۋششەستۆيتەلنىح، وتمەتيۆ زدەس ليش دۆا مومەنتا، ا يمەننو تو، چتو، ۆو-پەرۆىح، اففيكس منوجەستۆەننوگو چيسلا "-لار" موجەت پريباۆلياتسيا پوچتي ك ليۋبومۋ مەستويمەنيۋ (ك پريمەرۋ، كاك بىلو ۋجە سكازانو: "سەنلار" يلي جە "ۋزلارينگ", "حار كيملار" - "منوجەستۆو "تى", منوجەستۆو ساميح "تى", منوجەستۆو "نەكتو" ي ت.پ.), پودچەركيۆايا فۋندامەنتالنوست كاتەگوري منوجەستۆەننوستي دليا ۋزبەكسكوگو يازىكا ي سووتۆەتستۆەننو دليا ۋزبەكسكوگو سوزنانيا، ي چتو، ۆو-ۆتورىح، اففيكس ليچنوي پرينادلەجنوستي، كاك ي اففيكس پادەجنوستي، راسپولاگاەتسيا ۆسلەد اففيكسۋ منوجەستۆەننوستي، نو وب ەتوم رەچ پويدەت پوزجە.

يميا سۋششەستۆيتەلنوە.

ۆ چەم وسوبەننوست ۋزبەكسكيح يمەن سۋششەستۆيتەلنىح؟ ەسلي گوۆوريت وب يح لەكسيچەسكوم سوستاۆە، تو ەتو وبيليە ارابسكيح ي پەرسيدسكيح يمەن، وسوبەننو ابستراكتنوگو سۆويستۆا. نو ەتو دوستاتوچنو وسۆەششەننىي ي وسمىسلەننىي فاكت. ەسلي جە گوۆوريت و گرامماتيچەسكيح وسوبەننوستياح، تو سرازۋ جە وبراششاەت نا سەبيا ۆنيمانيە وتسۋتستۆيە ۆ ۋزبەكسكوم يازىكە كاتەگوري رودا.
چەم وبياسنيت ەتوت فاكت؟ ودنو يز ۆوزموجنىح وبياسنەني ۆىتەكاەت يز ۆسە توي جە پريرودى ديالوگيچەسكيح وتنوشەني. ۆ رامكاح پريامىح وتنوشەني "يا-تى" يازىكوۆايا ديففەرەنتسياتسيا رودا يزليشنيا، پوسكولكۋ ەتو رازليچيە وچەۆيدنو ي ناليچنو: يا ۆيجۋ، چتو تى جەنششينا، تى ۆيديش، چتو يا مۋجچينا. ياسنو، چتو ەتا سامايا يازىكوۆايا ديففەرەنتسياتسيا بولەە زناچيما ۆ وتنوشەني ترەتەگو ليتسا، نو پوسكولكۋ، كاك مى نابليۋدالي ۆىشە، ترەتە ليتسو يمەەت ۆ پريرودە ەتوگو يازىكا دوۆولنو وپوسرەدوۆاننوە پولوجەنيە، تو ي رودوۆايا ديففەرەنتسياتسيا وكازالاس نەسۋششەستۆەننوي. ي، س درۋگوي ستورونى، ەتوت فاكت تاكجە موجەت سلۋجيت ليشنيم دوكازاتەلستۆوم بولشەي زناچيموستي ۆ ۋزبەكسكوم يازىكە، ا ستالو بىت ي ۆ ۋزبەكسكوم سوزناني، نەپوسرەدستۆەننىح، پريامىح، ليتسوم ك ليتسۋ وتنوشەني.
درۋگايا وسوبەننوست يمەن سۋششەستۆيتەلنىح ۋزبەكسكوگو يازىكا، ۆپروچەم، راۆنو كاك ي درۋگيح چاستەي رەچي، - ەتو يح رازنووبرازنەيشايا اففيكساتسيا. پو سۋششەستۆۋ، ۆەس ۋزبەكسكي يازىك پرەدستاۆلياەت سوبوي پوچتي بەسكونەچنوە ۆاريروۆانيە وپرەدەلەننىح ي نەيزمەننىح وسنوۆ پوسرەدستۆوم پريباۆلەنيا ك نيم رازنوفۋنكتسيونالنىح اففيكسوۆ. ەتو يازىكوۆوە ياۆلەنيە فۋندامەنتالنو دليا ۋزبەكسكوگو يازىكا ي، موجنو پرەدپولوجيت، دليا ۋزبەكسكوگو سوزنانيا: وپرەدەلەننايا، نەيزمەنيايۋششاياسيا (كونسەرۆاتيۆنايا؟) وسنوۆا پريباۆلياەت ك سەبە يزۆەستنىە، ستابيلنىە پريلوجەنيا، ي ۆ رەزۋلتاتە ەتوي كومبيناتوريكي مەنياەتسيا تسەلوە.
نە زنايۋ، موجنو لي ناپريامۋيۋ سراۆنيت فلەكتيۆنو-فلۋكتۋاتسيوننىە ۆنۋترەننيە يزمەنەنيا ۆ يندوەۆروپەيسكيح يازىكاح س رەۆوليۋتسيوننىمي، مۋتاتسيوننىمي، كاچەستۆەننو-سكاچكووبرازنىمي پروتسەسسامي، ا پرويسحودياششەە ۆ ۋزبەكسكوم ي سحودنىح س نيم اگگليۋتيناتيۆنىح يازىكاح - س ەۆوليۋتسيوننىمي، اداپتاتسيوننىمي، كوليچەستۆەننو-ناكوپيتەلنىمي ياۆلەنيامي، نو پودوبنايا پاراللەل ناپراشيۆاەتسيا ساما سوبوي. ۆو ۆسياكوم سلۋچاە، زامانچيۆو راسپروسترانيت ەتۋ پاراللەل ي ۆ سفەرۋ ۋزبەكسكوگو مەنتاليتەتا، دوستاتوچنو كونسەرۆاتيۆنوگو ۆ سۆوەي وسنوۆە ي ەۆوليۋتسيوننوگو ۆ سۆوەم رازۆيتي.
راسسماتريۆايا سيستەمۋ اففيكساتسي بولەە دەتالنو، دولجنو زامەتيت وپرەدەلەننىي پوريادوك ۆ پريباۆلەني تەح يلي ينىح فۋنكتسيونالنىح اففيكسوۆ ۆ سلۋچاە ۋپوترەبلەنيا نەسكولكيح اففيكسوۆ ودنوۆرەمەننو. تاك، پرەجدە ۆسەگو ك وسنوۆە يمەني پريباۆليايۋتسيا:

1) سلوۆووبرازوۆاتەلنىە اففيكسى، زاتەم
2) اففيكس منوجەستۆەننوستي، سلەدوم
3) اففيكس ليچنوي پرينادلەجنوستي، ي ۆ كونتسە
4) پادەجنىە اففيكسى،

ناپريمەر، "يۋل-چي-لار-يميز-دا-گي-ني" - "تو، چتو ۋ ناشيح پۋتنيكوۆ".
يمەەت لي ەتو كاكوە-ليبو زناچەنيە يلي سمىسل كرومە توگو، چتو ەتو پروستو سيستەما يازىكا؟ ينىمي سلوۆامي، يەرارحيچنا لي پو سمىسلۋ ەتا سيستەما اففيكساتسي؟
رازۋمەەتسيا، نەلزيا سكازات، چتو، ك پريمەرۋ، كاتەگوريا منوجەستۆەننوستي دليا يازىكا ۆاجنەە كاتەگوري پرينادلەجنوستي يلي ناوبوروت، پوسكولكۋ ليۋبايا يز ەتيح كاتەگوري پرەجدە ۆسەگو سۋششەستۆۋەت ۆ يازىكە ي، كرومە توگو، موجەت ۋپوترەبلياتسيا ساموستوياتەلنو پري وتسۋتستۆي درۋگوي ("يۋلچيميزداگيني" - "يۋلچيلارداگيني").
نو ۆمەستە س تەم، كوگدا وني ۋپوترەبليايۋتسيا ۆمەستە، سوۆەرشەننو نەدوپۋستيمو يح سمەشەنيە ("يۋلچيميزلارداگيني") ي ۆ ەتوم سمىسلە ەستەستۆەننو گوۆوريت وب وپرەدەلەننوم پوريادكە. ۆسە جە پوۆتوريم ۆوپروس: سەمانتيچەن لي ەتوت پوريادوك؟ موجنو پرەدپولوجيت، چتو ي دا، ي نەت. پري تاكوي سيستەمە پوسلەدوۆاتەلنوستي سلوۆو ناحوديت سۆوە رازرەشەنيە، يسپولنياەتسيا، ناپولنياەتسيا وكونچاتەلنىم نەوبحوديمىم سمىسلوم ليش پو وكونچاني. ۆ ەتوم سمىسلە نايبولەە زناچيما رول پوسلەدنەگو ەلەمەنتا. ا كاجدىي، پرەدشەستۆۋيۋششي ەمۋ، يگراەت ودنوۆرەمەننو رول وپرەدەليتەليا دليا پوسلەدۋيۋششەگو ي وپرەدەلياەموگو يلي وكونچاتەلنوگو دليا پرەدشەستۆۋيۋششەگو. يمەننو ۆ ەتوم زناچەني ي يمەننو دليا ەتوگو سلوۆا پادەجنوست بولەە زناچيما، نەجەلي پرينادلەجنوست، ا پرينادلەجنوست وپرەدەلياەتسيا منوجەستۆەننوستيۋ. ۆەد، ك پريمەرۋ، موجنو پرەدستاۆيت ي درۋگوە ستروەنيە ەتوگو سلوۆا: "يۋل-چي-ميز-دا-گي-لار-ني" - "تو منوگوە، چتو ۋ ناشەگو پۋتنيكا", كوگدا سمىسل سلوۆا يزمەنيلسيا، پوسكولكۋ سلوۆو وتراجاەت زدەس ۋجە نەسكولكو ينىە وتنوشەنيا، ي ۆ ەتوم سمىسلە سەمانتيكا پوريادكا ديكتۋەتسيا سەمانتيكوي وتنوشەني. نو ۆ ليۋبوم سلۋچاە موجنو پودتۆەرديت، چتو پوسلەدني ەلەمەنت نەسەت وكونچاتەلنۋيۋ رازرەشايۋششۋيۋ سەمانتيچەسكۋيۋ ناگرۋزكۋ، ي، كاك پراۆيلو، پري منوگواففيكسوۆوم ۋپوترەبلەني - ەتو كاتەگوريا پادەجا.
پرەجدە چەم اناليزيروۆات وسوبەننوستي ەتوي كاتەگوري ۋزبەكسكوگو يازىكا، زامەتيم، چتو، ناريادۋ س چيسلوم، ۆ وتدەلنۋيۋ كاتەگوريۋ - ي ەتو ۆيدنو يز ۆىشەپريۆەدەننىح پريمەروۆ - ۆ ۋزبەكسكوم يازىكە ۆىدەلەنا كاتەگوريا وبلادانيا، كاتەگوريا پرينادلەجنوستي، وپيات جە ناكرەپكو سۆيازاننايا س تەم يلي ينىم ليتسوم: "كيتوبيم، دافتارينگ، ماكتابيميز، يۋرتينگيز". ۆاجنوست ەتوي سۆيازاننوستي دليا يازىكا ي مىشلەنيا وچەۆيدنا.
چتو كاساەتسيا پادەجەي ۋزبەكسكوگو يازىكا، تو، كاك ي دليا درۋگيح يازىكوۆ، يزۆەستنو، چتو ەتا كاتەگوريا وفورملياەت سينتاكسيچەسكيە وتنوشەنيا رازليچنىح چاستەي رەچي، ا ۆ پوزناۆاتەلنوم سمىسلە وزناچاەت ي پوكازىۆاەت پروسترانستۆەننىي، ۆرەمەننوي يلي ينوي كاچەستۆەننىي ۆەكتور تەح يلي ينىح وتنوشەني مەجدۋ وبەكتامي.
سترۋكتۋرا پادەجنوي كاتەگوري ۋزبەكسكوگو يازىكا وتليچاەتسيا، ك پريمەرۋ، وت سووتۆەتستۆۋيۋششەي رۋسسكوي ناليچيەم يسحودنوگو ي مەستنوگو پادەجا، ت.ە. موجنو پرەدپولوجيت، چتو دليا ۋزبەكسكوگو مىشلەنيا پروبلەما پروسترانستۆەننوي وپرەدەلەننوستي ("وتكۋدا؟", "گدە؟") دوستاتوچنو ۆاجنا ي زناچيما (سر. س ناليچيەم ۆ رۋسسكوم يازىكە تۆوريتەلنوگو: "چەم؟" ي پرەدلوجنوگو - "و چەم؟" پادەجامي).
ۆ كاتەگوريۋ پادەجا منوگيە فيلولوگي ۆىدەليايۋت ي كاتەگوريۋ سراۆنەنيا ۋزبەكسكوگو يازىكا نا "-دەك\داك\دەي". ي ۆپريام، پريباۆلەنيە ەتوگو اففيكسا ك ليۋبوي يز چاستەي رەچي فۋنكتسيونالنو راۆنوتسەننو پريباۆلەنيۋ پادەجنوگو وكونچانيا ي ۆلەچەت زا سوبوي سراۆنەنيە وبەكتا، نەسۋششەگو ەتوت اففيكس، س كاكيم-ليبو درۋگيم. يتاك، ۆ وتنوشەنياح وبەكتوۆ درۋگ س درۋگوم، يح سراۆنەنيە زانيماەت ۆ يازىكە ۆەسما ۆاجنۋيۋ، وفورملەننۋيۋ وتدەلنىم پادەجوم رول.
كرومە توگو ينتەرەسنو پوراسسۋجدات و توم، چتو ۆ ۋزبەكسكوم يازىكە، دليا وبششەي پريرودى كوتوروگو، كاك بىلو سكازانو ۆىشە، حاراكتەرنو راسپولوجەنيە وپرەدەليتەليا پەرەد وپرەدەلياەمىم، ۆ كاتەگوري پادەجا، ناپريمەر، كاك ي ۆو فرانتسۋزسكوم يازىكە سووتۆەتستۆەننو، پرويسحوديت روۆنو پروتيۆوپولوجنوە: ەسلي ۆو فرانتسۋزسكوم يازىكە وپرەدەليتەلي - پرەدلوگي "de", "chez" ي ت.پ. - ۆىستۋپايۋت ۆپەرەدي وپرەدەلياەموگو يمەني، تو ۆ ۋزبەكسكوم يازىكە، ناپروتيۆ، ۆ كاچەستۆە وپرەدەليايۋششيح پادەجنىح وكونچاني يلي پوسلەلوگوۆ وني ناحودياتسيا پوسلە وپرەدەلياەموگو. نو ۆ ەتوم نەت پروتيۆورەچيا، پوسكولكۋ، يزمەنيايا ۆەس سووتۆەتستۆۋيۋششي كومپلەكس پوسرەدستۆوم پوسلەلوگوۆ يلي پادەجنىح وكونچاني يمەننو دليا پوسلەدۋيۋششەگو وپرەدەلياەموگو، ەتو سرەدستۆو سۆيازي، ك پريمەرۋ، ۆ ۋزبەكسكوم يازىكە، ەستەستۆەننو، دولجنو راسپولاگاتسيا مەجدۋ وپرەدەليايۋششيم، كوتورىم ياۆلياەتسيا ەتوت يزمەنياەمىي كومپلەكس، ي وپرەدەلياەمىم، كوتوروە - پو وبششەمۋ پراۆيلۋ - راسپولاگاەتسيا پوسلە وپرەدەليايۋششەگو كومپلەكسا.
ناسكولكو ۆاجنو يلي زناچيمو ۆ پلانە سراۆنەنيا سيستەم يلي لوگيك مىشلەنيا ەتو رازليچيە مەجدۋ يازىكامي س پرەدشەستۆوۆانيەم يلي پوسلەدوۆانيەم وپرەدەليتەل ي وپرەدەلياەموگو؟ ناۆەرنياكا نە سلەدۋەت وبوبششات ودنوزناچنو ي جەستكو، پوسكولكۋ ۆ توم جە رۋسسكوم يازىكە ۆوزموجنى رازليچنىە ۆاريانتى پوسلەدوۆاتەلنوستي وپرەدەلياەموگو ي وپرەدەليتەليا، راۆنو كاك ي ۆو فرانتسۋزسكوم ۆوزموجنى ي "bوn homme", ي "un homme bوn". ي ۆسە جە رەگۋليارنوست ەدينوگو ۆاريانتا ۆ نورماتيۆنوم ۋزبەكسكوم پرەدلوجەني پوزۆولياەت س يزۆەستنوي دولەي ۆەروياتنوستي دوپۋستيت ي تاكوە يستولكوۆانيە ەتوگو يازىكوۆوگو فاكتا، كوگدا مىسل دۆيجەتسيا وت وكرۋجايۋششيح، كۆاليفيتسيرۋيۋششيح، وبستوياتەلستۆەننىح پريزناكوۆ ك سامومۋ سۋششەستۆۋ وبەكتا يلي پروتسەسسا. رانشە گوۆوريتسيا و كاچەستۆاح، ي ليش پوتوم و توم، چەمۋ ەتي كاچەستۆا پرينادلەجات. كاچەستۆا ۆ ەتوي سيستەمە مىشلەنيا پرەدستويات سامومۋ وبەكتۋ يلي پروتسەسسۋ. ۆەكتور ەتوگو پوزناۆاتەلنوگو دۆيجەنيا - يزۆنە-ۆوۆنۋتر.
ي ۆسە جە نە سلەدۋەت ابسوليۋتيزيروۆات ەتو پولوجەنيە، پوسكولكۋ، ۆو-پەرۆىح، ونو دەيستۆيتەلنو ليش دليا نورماتيۆنوگو فۋنكتسيونيروۆانيا يازىكا; ۆو-ۆتورىح، كاك يزۆەستنو، ۆ وتدەلنو ۆزياتوم سلوۆە وسنوۆا داەتسيا سناچالا ي ليش پوتوم وبوگاششاەتسيا "كۆاليفيتسيرۋيۋششيمي" اففيكسامي; ۆ-ترەتيح، پوسكولكۋ كاجدوە پوسلەدۋيۋششەە وپرەدەلياەموە ۆ پرەدلوجەني موجەت سلۋجيت ودنوۆرەمەننو ي وپرەدەليتەلەم دليا ەششە بولەە پوسلەدۋيۋششەگو ي ت.د.
پوسلەدنەە وبستوياتەلستۆو، ەسلي ۆسپومنيت، چتو كاجدىي يز چلەنوۆ ۋزبەكسكوگو پرەدلوجەنيا موجەت بىت رازۆەرنۋتىم ي سوستاۆليات تسەلىي كومپلەكس، ناتالكيۆاەت ۆووبراجەنيە نا وبراز پوسلەدوۆاتەلنو، سلوي زا سلوەم وچيششاەموي كاپۋستى، يلي جە لۋچشە - سترانيتسا زا سترانيتسەي پروچيتىۆاەموي كنيگي، كوگدا ۆسە زالوجەننوە يسپولنياەتسيا ك كونتسۋ. ۆ كونەچنوم يتوگە ۆسە يازىكي تاكوۆى، نو سيستەما مىشلەنيا فرانتسۋزسكوگو يلي رۋسسكوگو يازىكا، ك پريمەرۋ، ۆ كوتوروي پرەۆاليرۋەت يميا ي زاتەم ونو وپيسىۆاەتسيا كاك "بەلوە، تولستوە، بەسفورمەننوە، نەسۋششەە نا سەبە سوبستۆەننوە وپيسانيە", يمەەت ۆسە جە ينوي ۆەكتور ۆوسپرياتيا - يزنۋتري-ۆوۆنە.
ناسكولكو فۋندامەنتالنو ەتو "ينتراۆەرتنوە" ي "ەكستراۆەرتنوە" رازليچەنيە يازىكوۆىح سيستەم - وب ەتوم موجنو ي سلەدۋەت پودۋمات وتدەلنو.
گوۆوريا وب وپرەدەلەنياح ۆ يازىكە، لەگكو ۆسپومنيت، چتو ۆ ۋزبەكسكوم ك ەتوي كاتەگوري موجەت بىت وتنەسەنا پوچتي ليۋبايا چاست رەچي: دۆا سۋششەستۆيتەلنىح، سوەدينياياس درۋگ س درۋگوم، سوزدايۋت پارۋ "وپرەدەليتەل-وپرەدەلياەموە", پريلاگاتەلنىە وبرازۋيۋتسيا، ۆ وتليچيە وت فرانتسۋزسكوگو ي رۋسسكوگو يازىكوۆ، پوچتي يز ليۋبىح چاستەي رەچي پوسرەدستۆوم سووتۆەتستۆۋيۋششيح اففيكسوۆ.، راۆنو كاك سپوسوبنا سۋبستانتيۆيروۆاتسيا تاكجە پوچتي گ - چەم جە زاۆەرشيتسيا پرەدلوجەنيە: پودتۆەرجدەنيەم، وتريتسانيەم، ۆوپروسوم، پريزىۆوم، ۆ كاكوم ۆرەمەني ي ۆ كاكوم مودۋسە. ۆ ەتوم سمىسلە، ەست نەكايا پرەدزاداننوست ەتوگو سپوسوبا مىشلەنيا، ت.ە. ۋجە پريستۋپايا ك ۆىسكازىۆانيۋ، چەلوۆەك دولجەن پرەدستاۆليات، چەم، كاكيم دەيستۆيەم ي ۆ كاكوم مودۋسە زاكونچيتسيا دەيستۆيە، ا نە پولاگاتسيا نا تو، چتو سلوۆا ەگو كۋدا-نيبۋد دا ي ۆىنەسۋت. دەلات گنوسەولوگيچەسكيە ۆىۆودى يز ەتوگو پولوجەنيا - دەلو ينتەرەسۋيۋششيحس پروبلەمامي پسيحولينگۆيستيكي، نام جە ۆاجنو پوۆتورەنيە ودنوگو ي توگو جە پرينتسيپا نا منوگيح ۋروۆنياح يازىكا، چتو، رازۋمەەتسيا، فورميرۋەت ي فورميرۋەتسيا وپرەدەلەننىم سپوسوبوم مىشلەنيا.

 

چتو دو كومبيناتورنوي سپوسوبنوستي ۋزبەكسكوگو يازىكا، و كوتوروي بىلو سكازانو دوۆولنو منوگو ي پرەجدە، تو ۆوت مالەنكي وپىت، پوزۆوليايۋششي ۋۆيدەت ەتۋ سپوسوبنوست ۆووچيۋ. ۆىدايۋششيسيا ۋزبەكسكي ۋچ¨نىي-گۋمانيتاري ابدۋراۋف فيترات (1886-1938) كاك-تو پيسال و توم، چتو يز ودنوگو سلوۆا "بيلمو" („زنات") موجنو سوستاۆيت 99 (!) رودستۆەننىح سلوۆ. نو پوۆتوريۆ ەتوت وپىت دو كونتسا س گلاگولوم „ۋرمو" („بيت"), يا پولۋچيل ۆوت كاكيە وشەلومليايۋششيە رەزۋلتاتى.
1) زالوگ (تولكو پوسرەدستۆوم پەرۆيچنىح زالوگوۆىح فورم موجنو وبرازوۆات بولەە 30 رازليچنىح فورم رازنوي ستەپەني ۋپوترەبيتەلنوستي):
ۋر - بەي
ۋريش - دەريس
ۋريشيش - دەريس ۆمەستە
ۋرين - بۋد پوبيت
ۋريل - ۋدارسيا
ۋرگيز - زاستاۆ ۋداريت
ۋريت - پاي پوبيت
ۋردير - پوزۆول ۋداريت ك-ل
ۋريشتير - داي سوۋداريتسيا
ۋريشيشتير - سوۆمەستنو داي سوۋداريتسيا، پوموگي سوۋداريتسيا
ۋرينتير - داي پوبيتسيا، پومۋچيتسيا
ۋريلتير - داي ستۋكنۋتسيا
ۋريلگيز - زاستاۆ ستۋكنۋتسيا
ۋرينيش - پوستارايسيا/پوبەيسيا سوۆمەستنو
ۋريليش - ۋدارسيا سوۆمەستنو
ۋرگيزيش - سوۆمەستنو داي ۋداريت
ۋريتيش - سوۆمەستنو زاستاۆ ۋداريت
ۋرديريش - پوموگي ۋداريتسيا
ۋرينيشيش - سوۆمەستنو پوستارايسيا/پوبەيس ۋريليشيش - سوۆمەستنو بۋد پوبيتىم
ۋرگيزيشيش - سوۆمەستنو داي بىت پوبيتىم
ۋرديريشيش - سوۆمەستنو زاستاۆ پوبيت
ۋرديريل - بۋد پوبيتىم پو چەمۋ-تو پوۆەلەنيۋ
ۋرديريليش - سوۆمەستنو بۋد پوبيتىم پو چ-ل پوۆەلەنيۋ
ۋريلتيريش - سوۆمەستنو پوبەيسيا پو چ-ل ۆەلەنيۋ
ۋرينتيريش - سوۆمەستنو زاستاۆ ك-ل پوبيتسيا/پومۋچيتسيا
ۋرديرتيريليش-سوۆمەستنو بۋد زاستاۆلەن ك-ل بىت پوبيتىم
ۋرديرينيش - سوۆمەستنو پوموگي ك-ل زاستاۆيت ك-ل پوبيتسيا/پومۋچيتسيا
ۋرينتيريليش - سوۆمەستنو س ك-ل بۋد زاستاۆلەن پوبيتسيا/پومۋچيتسيا
ۋريشتيريش - سوۆمەستنو س ك-ل زاستاۆ دراتسيا/بيتسيا
ۋريشتيرگيز - زاستاۆ ك-ل پودراتسيا/پوبيتسيا
ۋريشتيريليش - بۋد زاستاۆلەن ك-ل پودراتسيا/پوبيتسيا
ۋرگيزيل - بۋد زاستاۆلەننىم بىت ك-ل پوبيتىم
ۋرگيزيليش - بۋد سوۆمەستنو زاستاۆلەننىم ك-ل بىت پوبيتىم
ۋرگيزيليشيش - پوموگي بىت سوۆمەستنو س كەم-تو بىت زاستاۆلەننىم پوبيتىم
ۋريشتيرگيزيش- پوموگي سوۆمەستنو زاستاۆيت ك-ل دراتسيا/بيتسيا ي ت.د.

وت كاجدوي يز ۆىشەپريۆەد¨ننىح فورم پۋت¨م پريباۆلەنيا اففيكسوۆ -مو ، -يش, -ۋۆ, ياۆليايۋششيحسيا اففيكسامي ينفينيتيۆنوستي وبرازۋەتسيا ەششە بولەە 100 فورم، مى جە دليا ەكونومي مەستا دالنەيشيە پريمەرى بۋدەم پريۆوديت ليش دليا ساموي پەرۆوي فورمى "ۋر": ۋرمو، ۋريش، ۋرۋۆ.

پوسكولكۋ ۆىشەپريۆەد¨ننىە فورمى ناريادۋ س وسنوۆامي، وت كوتورىح وبرازۋيۋتسيا ۆسە وستالنىە فورمى، ياۆليايۋتسيا ي پوۆەليتەلنىم ناكلونەنيەم دليا ۆتوروگو ليتسا ەدينستۆەننوگو چيسلا، تو پريباۆلەنيەم ك نيم اففيكسوۆ -ينگ، -ينگيز، -گ/ يل، -گ/ ۋر، -سين:

ۋرينگ - بەيتە
ۋرينگيز - بەيتە
ۋرگيل - بەي جە
ۋرگۋر - دا ۋدارياششي
ۋرسين - پۋست ۋداريت،

موجنو وبرازوۆات ەشش¨ وكولو 200 پولوجيتەلنىح فورم. ك كاجدوي يز پوسلەدنيح فورم موجنو پريباۆيت اففيكس منوجەستۆەننوستي -لار (ۋرينگلار، ۋرينگيزلار، ۋرگۋرلار، ۋرسينلار). ەسلي برات ۆ راسچ¨ت تو، چتو يز كاجدوي يز پريۆەد¨ننىح زالوگوۆىح فورم ي فورم پوۆەليتەلنوگو ناكلونەنيا موجنو وبرازوۆات وتريتساتەلنىە فورمى (ۋرما، ۋرمامو، ۋرماسليك، ۋرمانگ/لار، ۋرمانگيز/لار، ۋرماگيل، ۋرماگۋر/لار، ۋرماسين/لار), تو كوليچەستۆو ۆوزموجنىح فورم ۋمنوجاەتسيا پوچتي ۆدۆوە ي سوستاۆلياەت ۆ نايمەنشەم سلۋچاە پوريادكا پولۋتورا تىسياچ سلوۆ.

2) ۆرەميا - وت پەرۆيچنىح 30 س ليشنيم وسنوۆ موگۋت بىت وبرازوۆانى سلەدۋيۋششيە ۆرەمەننىە فورمى، كوتورىە مى ۆس¨ دليا توي جە ەكونومي مەستا ي ۆرەمەني پريۆەد¨م ليش دليا وسنوۆى "ۋر" ليش دليا پەرۆوگو ليتسا:

ۋرامان
ۋرياپمان
ۋرالتير
ۋرمودامان
ۋرديم
ۋرگانمان،
ۋرميشمان
ۋرگانديرمان
ۋرگانيم
ۋرتان
ۋراديگانمان
ۋرارمان
ۋرگايمان
ۋراجاكمان
ۋرگۋمديرمان
ۋرتان ەديم/ەكانمان/ەميشمان
ۋرتانيم
ۋرگان ەدي/ەكان/ەميش
ۋريب ەديم/ەكانمان/ەميشمان
ۋرار ەديم/ەكانمان/ەميشمان
ۋرالتگان ەديم/ەكانمان/ەميشمان
ۋرتاي ەديم/ەكانمان/ەميشمان
ۋراديگان ەديم/ەكانمان/ەميشمان
ۋراجاك ەديم/ەكانمان/ەميشمان
ۋرميش ەديم/ەكانمان/ەميشمان
ۋرۋۆچي ەديم/ەكانمان/ەميشمان
ۋرگۋر ەديم/ەكانمان/ەميشمان

ي ت.د.، چتو ۆ سۋممە داەت بولەە 1500 فورم، ا ۋچيتىۆايا يزمەنەنيە پو 5 وستالنىم ليچنىم فورمام - بولەە 9000 فورم. پوسكولكۋ كاجدايا يز ەتيح فورم يمەەت سۆويۋ وتريتساتەلنۋيۋ فورمۋ، تو ۆ يتوگە ۆمەستە س پرەدىدۋششيمي زالوگوۆىمي يزمەنەنيامي كوليچەستۆو سلوۆ، وبرازوۆاننىح وت وسنوۆى "ۋر" دوستيگاەت وكولو 20 تىسياچ. نو ي ەتو ەششە نە ۆسە.
ۆەد ناريادۋ س پوۆەليتەلنىم ناكلونەنيەم، راسسموترەننىم نامي ۆ زالوگوۆىح فورماح، ەست ەششە ۋسلوۆنوە ناكلونەنيە:

ۋرسام
ۋرياپسام
ۋرالتيرسام
ۋرمو دا زسام
ۋردي ەسام
ۋرگان ەسام
ۋرميش ەسام
ۋرار ەسام
ۋرگان ەديم ەسا

ي ت.د. - ۆسەگو ۆ نايمەنشەم سلۋچاە، س ۋچەتوم 5 درۋگيح ليچنىح ي 6 وتريتساتەلنىح فورم، نە مەنەە 15000 كومبيناتسي. پريباۆيم ك ەتومۋ بولەە 250 فورم جەلاتەلنوگو ناكلونەنيا: ۋراي، ۋراين، ۋرگين، ۋرايليك، كوتورىە ۋجە كاجۋتسيا كاپەلكوي ۆ 35-تىسياچنوم مورە سلوۆ، وبرازوۆاننىح وت ەدينستۆەننوي وسنوۆى "ۋر". ناپومنيم پري ەتوم و تسەلوم كورپۋسە تاكوي گرامماتيچەسكوي كاتەگوري، كاك اسپەكت گلاگولا ي مودالنوستي، كوتورىە وبوزناچايۋت ۆوزموجنوست يلي نەۆوزموجنوست سوۆەرشەنيا پوچتي ۆسەح ۆىشەپەرەچيسلەننىح دەيستۆي:

ۋرا ولامان
ۋرا ولمايمان
ۋرا ولديم
ۋرا ولماديم
ۋرا ولسام
ۋرا ولماسام

ي ت.د. ي ت.پ.، ا تاكجە ۆسە دۆا دەسياتكا سلوجنىح گلاگولوۆ:

ۋرا بەرامان
ۋريب ولامان
ۋريبو چي امان
ۋريبگينا ۋتامان
ۋرگاچ بورامان
ۋرگاني بوشلايمان،

كوتورىە ياۆليايۋتسيا نە پرويزۆولنىمي سوەدينەنيامي، ا سەمانتيچەسكي ەدينىمي سلوۆوسوچەتانيامي، وتنوسياششيميسيا يمەننو ك ەتومۋ دەيستۆيۋ ي حاراكتەريزۋيۋششيمي يمەننو ەتو دەيستۆيە "ۋرمو". يسپولزوۆاۆ ۆوزموجنىە كومبيناتسي، ۆ توم چيسلە ي وتريتساتەلنىە، مى پولۋچيم منوگو بولەە پولۋميلليونا (!) رازليچنىح فورم، وزناچايۋششيح ۆسەۆوزموجنەيشيە وتتەنكي ەتوگو دەيستۆيا، پرويسحودياششەگو يز ەدينوي وسنوۆى "ۋر" - "بەي". ۆسياكي، كتو پوجەلاەت ۋدوستوۆەريتسيا ۆ ەتوم، موجەت پەرەمنوجيت دەەپريچاستنىە فورمى:

ۋرا
ۋريب
ۋريبرو
ۋريبو
ۋريبگينا
ۋرگاچ
ۋرتاني
ۋرگالي
ۋرتۋنچا
ۋرتانچا
ۋرماسدان

سو ۆسپوموگاتەلنىمي گلاگولامي، وبرازۋيۋششيمي سلوجنىە گلاگولى:

ولمو
بەرمو
ۋلمو
بۋلمo
چيلمو
يۋبورمو
ۋيمو
توشلامو
بورمو
يۋرمو
ۋتمو
ۋتيرمو
تۋرمو
كەلمو
كەتمو
كۋرمو
بيلمو
ەزمو
بوشلامو...

- ي پروۆەستي پو ۆسەم ۆىشەيزلوجەننىم گرامماتيچەسكيم فورمام، ۆكليۋچايا ي وتريتساتەلنىە. رازۋمەەتسيا، مىسلەننىي وپىت، پرويزۆەدەننىي نامي، ۆو منوگوم سحەماتيچەن ي پريبليزيتەلەن ۆ ستورونۋ ۋمەنشەنيا، نو داجە ەسلي ۋچەست، چتو منوگيە يز پريۆەدەننىح فورم، بىت موجەت، رەدكوۋپوترەبيمى، مالوۋپوترەبيتەلنى يلي جە ۆوۆسە نەۋپوترەبيتەلنى، تەم نە مەنەە ۆسە وني تەورەتيچەسكي ۆوزموجنى.

*

 

گوۆوريا وب اففيكساتسي گلاگولوۆ، سلەدۋەت وتمەتيت، چتو دوستوين ۆنيمانيا ي ۆوپروس و پوريادكە سلەدوۆانيا گلاگولنوي اففيكساتسي. كاك ي ۆ سلۋچاە س كلاسسوم يمەن، پوريادوك اففيكساتسي تەمي يلي ينىمي كاچەستۆەننىمي پوكازاتەل مي دوستاتوچنو رەگۋليارەن، - تاك، ۆ سلۋچاە "پولنوي ناگرۋجەننوستي" گلاگولا ۆسەمي سپەتسيفيتسيرۋيۋششيمي اففيكسامي پوريادوك يح سلەدوۆانيا تاكوۆ:

وسنوۆا گلاگولا -
زالوگوۆىي پوكازاتەل -
پوكازاتەل ناكلونەنيا يلي مودۋسا -
ۆرەمەننوي پوكازاتەل -
پوكازاتەل ليتسا ۆمەستە س چيسلوم -
اففيكس ۆوپروسيتەلنوستي،

يلي، ەسلي سۆەستي ەتوت پوريادوك ك كاچەستۆەننومۋ، تو پرەجدە ۆسەگو نازىۆاەتسيا سامو دەيستۆيە، زاتەم حاراكتەر سۆيازي دەيستۆيا س سۋبەكتوم، حاراكتەر وتنوشەنيا دەيستۆيا ك رەالنوستي، ۆرەميا سوۆەرشەنيا دەيستۆيا ي ليتسو، كوتوروە ەگو سوۆەرشاەت. وپيات توت جە سامىي ۆوپروس: ەست لي ۆ ەتوم پوريادكە نەكايا يەرارحيا وپيسانيا دەيستۆيا؟ ترۋدنىي ۆوپروس، ۆەد، س ودنوي ستورونى، ەسلي پرەدپولوجيت بولشۋيۋ زناچيموست دليا ۋزبەكسكوگو يازىكا كونەچنىح ەلەمەنتوۆ سترۋكتۋرى، اكتسەپتاتسيۋ يمەننو نا نيح، تو، س درۋگوي ستورونى، ساما وسنوۆا، بەز كوتوروي ۆسە وستالنوە نە يمەەت نيكاكوگو سمىسلا، راۆنو كاك ي نەۆوزموجنوست مانكيروۆانيا كاكيم-ليبو يز ەلەمەنتوۆ ەتوگو پور دكا، گوۆوريات و زناچەني ي پرەدشەستۆۋيۋششيح ەلەمەنتوۆ سترۋكتۋرى. ۆ ەتوم سمىسلە وپيات جە لۋچشە گوۆوريت وب وبويۋدوناپراۆلەننوي سيستەمە، ا نە وب يەرارحي ەتوي سترۋكتۋرى. ترۋدنو سكازات. ۆاجنەە لي دليا ۋزبەكا تو وبستو تەلستۆو، كتو ۆىپولنياەت دەيستۆيە درۋگوگو وبستوياتەلستۆا، كوگدا ۆىپولنياەتسيا دەيستۆيە، يلي ۆ كاكوي رەالنوستي، كاك ونو ۆىپولنياەتسيا، نو ودنو وبستوياتەلستۆو دوستاتوچنو وچەۆيدنو: وپيسانيە دەيستۆيا يدەت وت وبششەگو كو ۆسە بولشەي ەگو كونكرەتيزاتسي.
گوۆوريا و ۆرەمەناح ۋزبەكسكوگو گلاگولا، پرەجدە ۆسەگو لەگكو زامەتيت ياۆنوە پرەۆاليروۆانيە ۆسەۆوزموجنەيشيح وتتەنكوۆ پروشەدشەگو ۆرەمەني ناد فورمامي ناستوياششەگو ي وسوبەننو بۋدۋششەگو ۆرەمەني. پروشەدشيە ۆرەمەنا، چتو نازىۆاەتسيا، "سماكۋيۋتسيا" نا رازليچنىي مانەر: تۋت ي يسپولنەننوە دەيستۆيە، ي دەيستۆيە، پوستوياننو يسپولنياەموە، ي دەيستۆيە، يمەۆشەە مەستو ۆ پروشلوم، نو يزۆەستنوە س چۋجيح سلوۆ، ي ت.د ي ت.پ. چتو جە كاساەتسيا پلانا ناستو ششەگو ي بۋدۋششەگو، تو دليا ۋزبەكوۆ وني زاچاستۋيۋ سليۆايۋتسيا ۆوەدينو، چيستىە بۋدۋششيە ۆرەمەنا پوچتي نە ۋپوترەبليايۋتسيا ۆ يازىكە، ا ك پريمەرۋ، ۆرەميا اففيكسا -ار (ولار، بورار), كوتوروە ۆ درۋگيح تيۋركسكيح يازىكاح وتچەتليۆو سوحران ەت چەرتى بۋدۋششەگو، ۋ ۋزبەكوۆ پريوبرەلو چەرتى پرەدپولوجيتەلنوستي، نەۋۆەرەننوستي، ۆەروياتنوستي، گيپوتەتيچنوستي. ينىمي سلوۆامي، ۋزبەكسكي يازىك وبراششەن سۆويم ۆزگليادوم بولەە ۆ پروشلوە، نەجەلي ۆ بۋدۋششەە. ەسلي ۆسپومنيت، چتو دەيستۆيە، كاك تاكوۆوە، ۆ سترۋكتۋرە ۋزبەكسكوگو پرەدلوجەنيا پرەدزادانو، تو ۆ يتوگە پولۋچاەتسيا، گوۆوريا نەناۋچنىمي سلوۆامي، دوستاتوچنو فاتاليستيچەسكايا سيستەما پرەدستاۆلەني، كوگدا، دۆيگاياس ۆپەرەد ك زارانەە وپرەدەلەننومۋ پۋنكتۋ، تى وبراششاەش سۆوي ۆزگلياد، تەم نە مەنەە، نازاد، كاك چەلوۆەك، ەدۋششي نا زادنەي پلوششادكە ترامۆايا.
يز درۋگيح وسوبەننوستەي ۋزبەكسكوگو گلاگولا، ۋكازىۆايۋششيح نا نەكوتورىە سپەتسيفيچەسكيە چەرتى ۋزبەكسكوگو سپوسوبا مىشلەنيا، موجنو ۋكازات نا ۆىدەلەنيە ۆ وتدەلنۋيۋ رەچەۆۋيۋ كاتەگوريۋ اسپەكتا ۆوزموجنوستي-نەۆوزموجنوستي ۆىپولنەنيا دەيستۆيا، ت.ە. ي ۆ ەتوم ۋزبەكي پوكازىۆايۋت سەبيا دوستاتوچنو رەاليستيچەسكي ي ناپەرەد مىسلياششيم ەتنوسوم.
دالەە ينتەرەسنو ي تو وبستوياتەلستۆو، چتو جەلاتەلنوە ناكلونەنيە ۆ نەكوتورىح فورماح پەرەسەكاەتسيا س پوۆەليتەلنىم ناكلونەنيەم، ت.ە. جەلانيە ي پوۆەلەنيە پو سۋششەستۆۋ وكازىۆايۋتسيا ودنيم ي تەم جە.
ۆ وتليچيە وت فرانتسۋزسكوگو ۋپوترەبلەنيا ۋسلوۆنوگو ناكلونەنيا، ۋزبەكسكوە ۋسلوۆنوە ناكلونەنيە پرونيزىۆاەت ۆسە يمەيۋششيەسيا ۆرەمەنا، راۆنو كاك ي مودۋس چۋجەسلوۆنوستي، چۋجەسكازوۆوستي (اسا، ەكان/ ەميش), ي ۆ ەتوم سمىسلە ۆ لوگيكە ۋزبەكسكوگو مىشلەنيا مودالنوستي بىتيا (رەالنوە/يررەالنوە) - راۆنوتسەننى پو وتنوشەنيۋ ك كاتەگوري ۆرەمەني. ودناكو وتكۋدا ي كۋدا ناپراۆلەن ۆەكتور ەتوگو وتنوشەنيا: تو لي ۆرەميا وديناكوۆو زناچيمو دليا ۆسەح ۆيدوۆ رەالنوستي ي يررەالنوستي - وت بىتينوي ي دو سلوۆەسنوي، يلي جە ۆسە فورمى رەالنوستي/ يررەالنوستي ي پريدايۋت سمىسل ۆرەمەني، - ەتو ۆوپروس، چتو نازىۆاەتسيا، نا ۆىبور.
ۆ گلاگولنوي گرۋپپە ۋزبەكسكوگو يازىكا ۆەسما ينتەرەسنو ي وتليچنو وت درۋگيح يازىكوۆ مەستو ي زناچەنيە دەەپريچاستي. ناريادۋ س وبىچنىم، ك پريمەرۋ، دليا رۋسسكوگو، انگليسكوگو يلي فرانتسۋزسكوگو ۋپوترەبلەنيا دەەپريچاستيا، كوتوروە سووبششاەت و نەزاۆيسيموم، نو ودنوۆرەمەننوم س وسنوۆنىم دەيستۆي: "چيتايا ەتي ستروكي، ون دۋمال و درۋگوم...", ۆ ۋزبەكسكوم يازىكە چرەزۆىچاينو راسپروسترانەنى ەدينىە دەەپريچاستنو-گلاگولنىە كومپلەكسى (ولا تۋريب، كۋرا سولديم، تاشلاي ولمادي ي ت.پ.), كوتورىە ۋجە نە مىسلياتسيا كاك دۆا ودنوۆرەمەننىح ي ساموستوياتەلنىح دەيستۆيا، ا پرەدستاۆليايۋت سوبوي ودنو دەيستۆيە، ۆ كوتوروم وپرەدەليايۋششۋيۋ رول يگراەت دەەپريچاستيە، توگدا كاك گلاگول پريداەت ەتومۋ كومپلەكسۋ توت يلي ينوي وتتەنوك. كاك موجەت بىت يستولكوۆان ەتوت فەنومەن يازىكا، كوگدا ۆ پودوبنىە تسەپي موگۋت وبەدينياتسيا ۆراز نەسكولكو دەيستۆي؟
س ودنوي ستورونى ەتو سۆيدەتەلستۆۋەت كاك بۋدتو بى و چرەزۆىچاينوي ۆنيماتەلنوستي ك ديففەرەنتسياتسي رازليچنىح دەيستۆي، ستەپەني ي كاچەستۆۋ يح يسپولنەنيا ي ت.پ.، نو، س درۋگوي ستورونى، پري سراۆنەني س درۋگيمي يازىكامي، موجنو زامەتيت، چتو زاچاستۋيۋ گلاگولى ۆ پودوبنىح سوچەتانياح يگرايۋت تۋ جە رول، چتو ي نارەچيا ۆ درۋگيح يازىكاح، ت.ە. داجە گلاگولى ستانوۆياتسيا وپرەدەلەنيامي رازليچنىح وتتەنكوۆ درۋگيح دەيستۆي يلي، ينىمي سلوۆامي، داجە دەيستۆيە ستانوۆيتسيا ۆ ەتوم سلۋچاە ليش وپيسانيەم درۋگوگو دەيستۆيا. ۋراۆنوۆەشەننوست ەتيح دوستاتوچنو پروتيۆورەچيۆىح تەندەنتسي تاكجە سپوسوبنا پروياسنيت نەكوتورىە چەرتى ۋزبەكسكوگو مەنتاليتەتا.
كونەچنو جە، پري سلۋچاە، سلەدوۆالو بى راسسماتريۆات ۆسياكوە سپەتسيفيچەسكوە ۆ يازىكە كاك وتپراۆنۋيۋ توچكۋ دليا راسسۋجدەني و سپەتسيفيكە ناتسيونالنوگو سوزنانيا; ك پريمەرۋ، تولكو توت فاكت، چتو سلوجنىە گلاگولنىە وبرازوۆانيا س وسنوۆنىم گلاگولوم "ولموك" ("برات") يلي "بيلموك" ("زنات") - "ەزا ولموك، ۋكي بيلموك" ي ت.پ. وزناچايۋت ۆوزموجنوست سوۆەرشەنيا توگو يلي ينوگو ليۋبوگو دەيستۆيا، ي داجە وبرازۋيۋت ساموستوياتەلنۋيۋ گرامماتيچەسكۋيۋ كاتەگوريۋ - اسپەكت ۆوزموجنوستي/نەۆوزموجنوستي، وحۆاتىۆايۋششي اسە گلاگولى ۋزبەكسكوگو يازىكا، - توت سامىي فاكت، چتو "موچ" درۋگيح يازىكوۆ وبوزناچاەتسيا ۆ ۋزبەكسكوم چەرەز "برات" يدي "زنات", ۋجە موجەت پوسلۋجيت تولچكوم ك نەكوتورىم ۆىۆودام، سوزۆۋچنىم زاۆوەۆاتەلنوي يستوري تيۋركسكيح نارودوۆ. نو پودوبنىح يازىكوۆىح وسوبەننوستەي ستول منوگو، چتو ۆمەستو گلاۆى، ۆ تاكوم سلۋچاە، نام پريشلوس بى پيسات نوۆۋيۋ كنيگۋ.
يمەننو پوەتومۋ مى ۆىنۋجدەنى وستاناۆليۆاتسيا ليش نا نايبولەە زامەتنىح يازىكوۆىح وسوبەننوستياح، كاك، ناپريمەر، سوچەتانيە ۆ ۋزبەكسكوم يازىكە ۆسەح ۆرەمەننىح پريچاستنىح (پەرفەكتنىح) فورم ليش س گلاگولوم بىتينوستي "ەموك", پري وتسۋتستۆي فورمى سو ۆسپوموگاتەلنىم گلاگولوم وبلادانيا (فر."avoir", انگل. "to have", نەم. "haben"). كاتەگوريا بىتيا وكازىۆاەتسيا ۆ ۋزبەكسكوم پريچاستي بولەە ۆسەوبەمليۋششەي ي نە پەرەحوديت ۆ كاتەگوريۋ وبلادانيا ۆ ەتوم سلۋچاە، راۆنو كاك ي نە پودمەنياەتسيا ەيۋ. تو ەست، "بىت" دليا ۋزبەكا نيكوگدا نە راۆنوتسەننو "يمەت".

http://turkolog.narod.ru/info/I407.htm

0 پىكىر

ۇزدىك ماتەريالدار

قۇيىلسىن كوشىڭ

باس گازەت ورالماندارعا نەگە شۇيلىكتى؟

ءالىمجان ءاشىمۇلى 680
ادەبيەت

«سولاي ەمەس پە؟»

عابباس قابىشۇلى 476
قوعام

دوس كوپ پە، دۇشپان كوپ پە؟

ءابدىراشيت باكىرۇلى 415
ەل ءىشى...

ۇلتتىق بىرەگەيلەنۋ: قانداستاردىڭ ءرولى قانداي؟

ءومارالى ادىلبەكۇلى 416