جۇما, 3 مامىر 2024
جاڭالىقتار 3566 0 پىكىر 18 اقپان, 2012 ساعات 16:28

باشكيرسكوە بوجەستۆو سرەدنەگو ميرا — ەر-حىۋ

ناتسيا: باشكيرى
اۆتور: يدەلباەۆ A. M. (ۋفا)

ۆ كونتسە XIX ۆ. ۋچەنىمي بىلا پروچيتانا پەرۆايا درەۆنەتيۋركسكايا نادپيس نا كامەننوي ستەللە، كاك سەيچاس پرينياتو نازىۆات، ورحونو-ەنيسەيسكيم رۋنيچەسكيم پيسموم. ۆوت نەكوتورىە وترىۆكي يز تەح نادپيسەي: ۆۆەرحۋ نەبو ي ەر-سۋب تاك سكازال: «دا نە پوگيبنەت نارود تيۋركسكي»، «نەبو، ۋماي ي ەر-سۋب داروۆالي نام پوبەدۋ» [مالوۆ س. ە.، 1951, س.37, 39].

س تەح پور نە سمولكاەت ۆ ناۋچنىح كرۋگاح، تو زاتۋحايا، تو ۆوزگوراياس س نوۆوي سيلوي، سپور و توم، كاك ۆوسپرينيمات تەرمين «ەر-سۋب». پرەدستاۆلياەت لي ونو ەدينوە بوجەستۆو، يلي ەتو وبوبششەننوە نازۆانيە سوۆوكۋپنوستي زەملي ي ۆودى؟ (نا تيۋركسكوم يازىكە كومپوزيتسيا «ەر-سۋب»، «ەر-سۋ»، «ەر-حىۋ» ۆ پەرەۆودە نا رۋسسكي يازىك وبوزناچاەت «زەمليا ي ۆودا»). ۆ يستوريوگرافي كاك وتەچەستۆەننوي، تاك ي زارۋبەجنوي سۋششەستۆۋيۋت تري توچكي زرەنيا نا ەتۋ پروبلەمۋ.

ناتسيا: باشكيرى
اۆتور: يدەلباەۆ A. M. (ۋفا)

ۆ كونتسە XIX ۆ. ۋچەنىمي بىلا پروچيتانا پەرۆايا درەۆنەتيۋركسكايا نادپيس نا كامەننوي ستەللە، كاك سەيچاس پرينياتو نازىۆات، ورحونو-ەنيسەيسكيم رۋنيچەسكيم پيسموم. ۆوت نەكوتورىە وترىۆكي يز تەح نادپيسەي: ۆۆەرحۋ نەبو ي ەر-سۋب تاك سكازال: «دا نە پوگيبنەت نارود تيۋركسكي»، «نەبو، ۋماي ي ەر-سۋب داروۆالي نام پوبەدۋ» [مالوۆ س. ە.، 1951, س.37, 39].

س تەح پور نە سمولكاەت ۆ ناۋچنىح كرۋگاح، تو زاتۋحايا، تو ۆوزگوراياس س نوۆوي سيلوي، سپور و توم، كاك ۆوسپرينيمات تەرمين «ەر-سۋب». پرەدستاۆلياەت لي ونو ەدينوە بوجەستۆو، يلي ەتو وبوبششەننوە نازۆانيە سوۆوكۋپنوستي زەملي ي ۆودى؟ (نا تيۋركسكوم يازىكە كومپوزيتسيا «ەر-سۋب»، «ەر-سۋ»، «ەر-حىۋ» ۆ پەرەۆودە نا رۋسسكي يازىك وبوزناچاەت «زەمليا ي ۆودا»). ۆ يستوريوگرافي كاك وتەچەستۆەننوي، تاك ي زارۋبەجنوي سۋششەستۆۋيۋت تري توچكي زرەنيا نا ەتۋ پروبلەمۋ.

1. ەر-سۋب - ەتو كونگلومەرات «دۋحوۆ زەملي ي ۆودى». پەرۆىم دال پودوبنۋيۋ ينتەرپرەتاتسيۋ درەۆنەتيۋركسكومۋ تەرمينۋ ۆ. تومسەن، تەم سامىم «پولوجيۆ ناچالو دليا رازليچنوگو تولكوۆانيا داننوگو نازۆانيا ۆ رەليگوۆەدچەسكوم اسپەكتە». س بولشەي يلي مەنشەي دولەي وتكلونەنيا وت كونتسەپتسي ۆ. تومسەنا پريسوەدينيلي گولوسا ك ەگو توچكە زرەنيا لوت-فالك، ج. - پ. رۋ، ۆ سراۆنيتەلنو راننيح سۆويح رابوتاح پو رەليگي درەۆنيح تيۋركوۆ ي. ۆ. ستەبلەۆا، م. ا. سەيدوۆ (پوتاپوۆ ا. پ.، 1991; ستەبلەۆا ي. ۆ.، 1972; سەيدوۆ م. ا.، 1973].

2. ەر-سۋب - ابستراكتنوە پونياتيە و رودينە، مەستە جيتەلستۆا. داننايا توچكا زرەنيا، ۆپەرۆىە ۆىسكازاننايا يزۆەستنىم يسسلەدوۆاتەلەم ي پەرەۆودچيكوم درەۆنەتيۋركسكيح نادپيسەي س. ە. مالوۆىم، تاكجە ناشلا بولشۋيۋ پوددەرجكۋ ي داجە ۆوشلا ۆ درەۆنەتيۋركسكي سلوۆار [مالوۆ س. ە.، 1951, س.29, 37; درەۆنەتيۋركسكي سلوۆار، س.257; پوتاپوۆ ا. پ.، 1991, س.2751. نو ەششە رادلوۆ ۆ. ۆ.، يزۆەستنەيشي يسسلەدوۆاتەل درەۆنوستەي سيبيري پوستاۆيل ۆوپروس وب وتنەسەني ەر-سۋب ك رانگۋ ساموستوياتەلنىح بوجەستۆ، ارگۋمەنتيرۋيا سۆويۋ توچكۋ زرەنيا پولەۆىمي يسسلەدوۆانيامي، سدەلاننىمي يم بولەە چەم زا تريدتسات لەت دو وتكرىتيا ي راسشيفروۆكي ورحونسكيح نادپيسەي (پوتاپوۆ ا. پ. تام جە، س.274). تاكيم وبرازوم پوياۆلياەتسيا ەششە ودين تەزيس: ەر-سۋب - ودنو يز ۆەرحوۆودنىح بوجەستۆ تيۋركوۆ. نە موگۋ نە وتمەتيت، چتو يسسلەدوۆانيا ۆ. ۆ. رادلوۆا بىلي پوددەرجانى پەرەۆودچيكوم ي يسسلەدوۆاتەلەم پ. م. مەليورانسكيم، كوتورىي وحاراكتەريزوۆال ەر-سۋب كاك شامانسكوە بوجەستۆو [مەليورانسكي پ. م.، 1899]، ج. - پ. رۋ ۆ سۆويح پوزدنيح رابوتاح [پوتاپوۆ ا. پ. تام جە، س.276] ي ۆ. ۆەربيتسكي [ۆەربيتسكي ۆ.، 1884, س،235]. سوگلاسنو سووبششەنيام ا. ۆ. انوحينا توجە سلەدۋەت، چتو التايتسى پوكلونياليس ەر-سۋب، كاك پەرسونيفيتسيروۆاننومۋ بوجەستۆۋ [انوحين ا. ۆ.، 1924, س.9-13]. تو جە ساموە وتمەچاەت يزۆەستنىي سوۆەتسكي ەتنوگراف ي رەليگوۆەد س. ا. توكارەۆ [توكارەۆ س. ا.، 1947, س.148, 131] ي در.

يز ۆىشەپريۆەدەننوگو يستوريوگرافيچەسكوگو وبزورا سوۆەرشەننو ياسنو ۆيدنو، چتو يسسلەدوۆاتەلي، گوۆوريا و رولي ي مەستە تەرمينا ەر-سۋب، زابىۆالي و توم، چتو پرەدمەتوم يسسلەدوۆانيا، - وبششنوستيۋ ليۋدەي، يمەيۋششيح ۆ سۆويح لەكسيكوناح ەتو پونياتيە، - ۆ رازنىح سلۋچاياح بىلي سوۆەرشەننو رازليچنىە نارودى. ۋ ودنيح ەتو درەۆنيە تيۋركي - نوسيتەلي ورحونو-ەنيسەيسكوي رۋنيچەسكوي پيسمەننوي كۋلتۋرى، ۋ درۋگيح - التايتسى ي تەلەۋتى كونتسا XIX ۆ.، ۋ ترەتيح - حاكاسى يلي كيرگيزى، دو ناشيح دنەي سوحرانيۆشيە ەلەمەنتى پوكلونەنيا زەملە-ۆودە. ۆ ەتوي سۆيازي ساموە توچنوە وپرەدەلەنيە بوجەستۆۋ ەر-سۋب ي ەگو مەستۋ ۆ تراديتسيوننىح ۆەروۆانياح تيۋركسكيح نارودوۆ، نا موي ۆزگلياد، بىل دان يسسلەدوۆاتەلەم التايسكوگو شامانيزما ل. پ. پوتاپوۆىم: «پري پادەني ي راسپادە درەۆنەتيۋركسكيح گوسۋدارستۆەننىح وبەدينەني، سوپروۆوجداۆشيحسيا دەلوكاليزازاتسيەي ي پەرەمەششەنيەم يح كوچەۆنيچەسكوگو ناسەلەنيا س پوسلەدۋيۋششيم يح دروبلەنيەم ي ەتنيچەسكيم سمەشانيەم، كۋلتى ەر-سۋب ي تەنگري وكازاليس ۆ رازليچنىح رەگيوناح تسەنترالنوي ي سرەدنەي ازي، ا تاكجە سيبيري، گدە وني سوحرانيليس، كاك تسەلىە كومپلەكسى ۆەروۆاني ي وبريادوۆ، ريتۋالنىح دەيستۆي ي پريەموۆ، اتريبۋتوۆ ي تەرمينولوگي، حاراكتەرنىح دليا درەۆنيح تيۋروك، ليبو ۆ رازليچنىح وستاتوچنىح ي پوروي ۆەسما وسلابلەننىح، ا مەستامي ي ۆ ۆيدە ەلە ۋلاۆليۆاەمىح پەرەجيتكوۆ» [پوتاپوۆ ل. پ. تام جە، س.283].

ا كاكوە جە مەستو يگرالو ەر-سۋب، يلي جە توچنەە ەر-حىۋ، كاك ەتو پرويزنوسيتسيا ۆ باشكيرسكوي ترانسكريپتسي، ۆ جيزني ي ميروۆوززرەني درەۆنيح باشكير؟ ۆەد يمەننو وني، ا نە درەۆنيە تيۋركي يلي تيۋركي سايانو-التايا ياۆليايۋتسيا وبەكتوم ناشەگو پريستالنوگو ۆنيمانيا، نە پراۆدا لي؟ نو ەكسكۋرس ۆ يستوريوگرافيۋ ەتوگو نە ريادوۆوگو دليا ۆسەح تيۋركوۆ بوجەستۆا بىل نەوبحوديم نام، دليا بولەە ياسنوگو پرەدستاۆلەنيا و ەگو پريرودە. ا يزۋچالسيا كۋلت ەر-سۋب يسسلەدوۆاتەليامي ۆ وسنوۆنوم نا ماتەريالە تيۋركوۆ يۋجنوي سيبيري ي پيسمەننىح پامياتنيكوۆ تيۋركسكوگو كاگاناتا. يسسلەدوۆاني جە پو باشكيرسكومۋ ەر-حىۋ پراكتيچەسكي نەت. يستوچنيكوۆ توجە نە تاك منوگو. ي موجەت بىت مى تاك ي نە سموگلي بى نايتي وتۆەت نا ۆوپروس، ا چتو جە تاكوە ەر-حىۋ ۆ پرەدستاۆلەني باشكير، ەسلي بى نە ودنو گەنيالنوە پرويزۆەدەنيە ۋستنوگو نارودنوگو تۆورچەستۆا نارودا - ەپوس پود نازۆانيەم «ۋزاك-تۋزاك - پوسلەدني يز رودا بالاباشنياكوۆ»، زاپيساننوە ۆ 1981 گ. ن. د. شۋنكاروۆىم نا ماگنيتوفوننۋيۋ لەنتۋ وت ۋچيتەليا پەنسيونەرا احتاروۆا ر. ش. ۆ دەر. يۋنۋسوۆو مەچەتلينسكوگو رايونا باشكيرسكوي، توگدا ەششە اسسر [ساگيتوۆ م. م.، 1986]. ەپوس ەتوت سوستويت يز چەرەدۋيۋششيحسيا مەجدۋ سوبوي وبوروتوۆ يز ستيحوتۆورنىح فورم ي پەرەسكازىۆاني پروزوي. ەسلي ۆتورايا چاست ەپوسا ي موجەت ۆىزۆات سومنەنيا ۆ ەە دوستوۆەرنوستي ۆ سيلۋ توگو، چتو پري پەرەسكازە ۆ نە پوەتيچەسكوي فورمە، پامياتنيكي ۋستنوگو نارودنوگو تۆورچەستۆا موگۋت پرەتەرپەۆات يزمەنەنيا، مودەرنيزاتسي، تو ارحايچنوست تەح مەست پرويزۆەدەنيا، كوتورىە پەرەدانى ستيحامي نە پودلەجات سومنەنيۋ. داننوە پرەدپولوجەنيە پودتۆەرجداەتسيا سترۋكتۋرنىم اناليزوم ساموگو تەكستا. كراتكوە يزلوجەنيە سكازاننوگو تاكوۆو: پلەميا بالاباشنياكوۆ (مالىح پەچەنەگوۆ), كوچەۆاۆشيح مەجدۋ ر. كادكوي ي ازوۆسكيم مورەم پودۆەرگاەتسيا ۋنيچتوجيتەلنومۋ نابەگۋ نارودوۆ بالاۋسا (پولوۆتسەۆ), وتليچاۆشيحسيا «جەستوكوستيۋ، زلوبنىم نراۆوم ي رەدكوي ۆوينستۆەننوستيۋ». ۆ رەزۋلتاتە ناپادەنيا بالاۋسانوۆ ي ناشەستۆيا حولەرى-دجۋتا پوگيباەت ۆەس نارود بالاباشنياكوۆ، كوتورىە پىتايۋتسيا سپاسيس نا رودينە پرەدكوۆ - ۋرال. ۆ جيۆىح وستايۋتسيا تولكو ستاريك يانۋزاك سو ستارۋحوي ۋرالبيكا. ۆسكورە ۋ نيح روجداەتسيا ەدينستۆەننىي سىن، كوتورومۋ دايۋت يميا ۋزاك-تۋزاك. نو ي دليا يانۋزاكا س ۋرالبيكوي جيزن نە بىلا ۆەچنوي. پەرەد سمەرتيۋ وتەتس زاۆەششاەت سىنۋ:

ناسلەديە موە - زەمليا ي ۆودا (ەر-حىۋ، پريم. اۆت.)
وستاەتسيا تەبە ناۆسەگدا.
موجەت لي بىت ودينوك تۋزاك،
يل ەمۋ نە وتىششەتسيا روۆنيا؟
كتو پاروي جيۆەت، توت چەست نە ۋرونيت،
ي بۋدەت ميرنىم ەگو وچاگ.
(پەر. گ. شافيكوۆا).

ۆەس دالنەيشي سيۋجەت ەپوسا پوسۆياششەن تومۋ، كاك ۋزاك-تۋزاك لومايا گولوۆۋ، چتو پودرازۋمەۆال پوكوينىي وتەتس پود زەملە-ۆودوي (ەر-حىۋ), كوتورۋيۋ نەوبحوديمو بىلو ەمۋ وتىسكات تەپەر، چتوبى وبرەستي سچاستە. ۆ پويسكاح زەملي-ۆودى ون زاداەت ودين ي توت جە مۋچايۋششي ەگو ۆوپروس رەكە، لەسنىم زۆەريام، كامنيۋ:

رەكا، رەكا، (زاياتس، لەس ي ت. د.) پودسكاجي،
ۆ موەم گورە پودسوبي!..
نە تى لي بۋدەش زەملەي-ۆودوي؟

وني وتۆەچايۋت ەمۋ، چتو وني، تاك جە كاك ي ون سام، ياۆليايۋتسيا ليش چاستيتسەي ۆەليكوي زەملي-ۆودى:

«دا، ەتو يا، نو ي نە يا!»
«يا - چاستيتسا ۆودى ي زەملي»،
«يا - يح چاست...»

ۆوت نايبولەە چاستىە وتۆەتى زۆەرەي، ۋروچيشش نا ۆوپروسى يۋنوشي. تاك ۋزاك-تۋزاك پوستەپەننو وبرەتاەت پونيمانيە، چتو زەمليا-ۆودا (ەر-حىۋ - ەتو ۆسە، چتو ەگو وكرۋجاەت، ەتو ساما پريرودا ي تولكو ۆ سوگلاسي س نەي ون سموجەت وبرەستي سچاستە. ۆەس سيۋجەت ەپوسا كاك بى پودچينەن تومۋ، چتوبى پودۆەستي چيتاتەلەي يلي سلۋشاتەليا ك وتۆەتۋ نا ۆوپروس، كوتورىي مى س ۆامي ي پىتاەمسيا رازرەشيت، چەم جە ياۆليالاس ەر-حىۋ ۆ پرەدستاۆلەني باشكير؟ وليتسەتۆورەنيەم پريرودى، ۆىسشيم بوجەستۆوم يلي جە پونياتيەم وپرەدەلەننوي تەرريتوري؟ ۆيدنو، ي تەم، ي درۋگيم، ي ترەتيم. ەر-حىۋ ۆ پونيماني ناشيح دالەكيح پرەدكوۆ، ەتو نەكوە ۆىسشەە بوجەستۆو، نو نە پەرسونوفيتسيروۆاننوە ي يمەيۋششەە وپرەدەلەننىي وبليك، ا رازليتوك پو ۆسەي پريرودە، پودوبنو سەۆەروامەريكانسكومۋ بوجەستۆۋ ۆاكانتانكا. ەتو وتنيۋد نە وزناچاەت، چتو ەر-حىۋ - ەدينوە نازۆانيە رازليچنىح دۋحوۆ زەملي ي ۆودى. دليا نيح ۆ باشكيرسكوي ميفولوگيچەسكوي كارتينە ميرا وپرەدەلەنو سۆوە مەستو. ۆ تو جە ۆرەميا ەر-حىۋ موجەت وزناچات كونكرەتنىي وترەزوك پروسترانستۆا. ۆسپومنيم، پلەميا بالاباشنياكوۆ پوستوياننو تەرپيت رازليچنىە بەدستۆيا ي ۆ كونتسە كونتسوۆ ۆىميراەت، تاك كاك ناحوديتسيا ۆدالي وت زەملي، كوتورۋيۋ ستاريكي ۆسپومينايۋت كاك وب وبەتوۆاننوي. ەتوي زەملەي دليا نيح ياۆيليس وتروگي يۋجنوۋرالسكيح گور. پوسلەدني يز رودا بالاباشنياكوۆ تولكو توگدا پريحوديت ك پونيمانيۋ يستيننوگو زناچەنيا سلوۆ ەر-حىۋ، كوگدا دوبرەداەت، سۋديا پو كونتەكستۋ ەپوسا، دو ۋرالا. و توم، چتو زەمليا-ۆودا، ەتو بوجەستۆو، وليتسەتۆوريايۋششەە سوبوي نە پروستو پريرودۋ-مات، نو ي مات رودينۋ گوۆوريات ستروكي يز درۋگوگو ەپوسا - «ۋرال باتىر»، زاپيساننوگو سوبيراتەلەم باشكيرسكوگو فولكلورا م. بۋرانگۋلوۆىم ۋ كۋرايستوۆ-سكازيتەلەي دەرەۆەن يدريس ي مالىي ەتكول ۆ بىۆشەي ەتكولسكوي ۆولوستي ورەنبۋرگسكوي گۋبەرني (نىنە بايماكسكي رايون رەسپۋبليكي باشكورتوستان). ۆ سكازاني گوۆوريتسيا، چتو روديتەلي ۋرالا نە زنالي وتكۋدا وني سامي رودوم:

وتكۋدا ستارۋحا تا ي ستاريك
پوياۆيليس ۆ ەتيح كراياح،
گدە مات-وتەتس ي زەمليا-ۆودا،
گوۆوريات وني سامي زابىلي.

(پەر. گ. شافيكوۆا).
(باشكيرسكوە نارودنوە تۆورچەستۆو، ەپوس، 1987, س.35).

ۆ ەپوسە پودچەركيۆاەتسيا، چتو يانبيردە ي يانبيكا نە پروستو نە زنالي وتكۋدا وني پريشلي، نو ي زابىلي كاكوي وني زەملي-ۆودى، تو ەست، وتكۋدا وني رودوم. توت فاكت، چتو پرينادلەجنوست ك وپرەدەلەننوي زەملە-ۆودە ستاۆيتسيا ۆ ودين رياد پو زناچيموستي س پرينادلەجنوستيۋ كاكومۋ-ليبو رودۋ («گدە مات-وتەتس، زەمليا-ۆودا») گوۆوريت و توم، چتو زنانيۋ، وتكۋدا چەلوۆەك رودوم، ۋدەليالوس ستول جە پريستالنوە ۆنيمانيە، كاك ي تومۋ، چەي ون رودوم. كاك يزۆەستنو، ۋ تيۋركوۆ بولشوە زناچەنيە يمەلو پوسلەدنەە. كاجدىي چەلوۆەك س دەتستۆا دولجەن بىل زنات سۆويح پرەدكوۆ دو سەدموگو كولەنا.

زناتوك التايسكوگو شامانيزما - چ. انوياتوۆ، كورەننوي جيتەل ۋست-كانcكوگو رايونا، سام يسپوۆەدوۆاتەل شامانسكوي رەليگي، ا پوسلە ۋستانوۆلەنيا سوۆەتسكوي ۆلاستي ستاۆشي اتەيستوم، نو سوحرانيۆشي حوروشەە زنانيە شامانيزما، ۋتۆەرجدال، چتو نا ەگو پامياتي سلوۆو ەر-سۋ ستالو زامەنياتسيا سلوۆوم «التاي» [پوتاپوۆ ا. پ. تام جە، س.280]. و توم جە گوۆوريت ي درۋگوي ينفورماتور - ل. ۆ. چانچيباەۆا. پو ەە سلوۆام وبا نازۆانيا - ەر-سۋ ي التاي - دو سيح پور سوحرانيايۋتسيا ۆ وديناكوۆوم زناچەني، ۆىستۋپايا كاك سينونيمى. ۆ سۆيازي س ەتيم نە ليشنە بىلو بى ۆسپومنيت ترەپەتنوە پوچيتانيە باشكيرامي سۆوەي رودينى - ۋرالا، ۆوسحۆالەنيە كوتوروگو ۆ نارودنىح پەسنياح سراۆنيمو رازۆە چتو تولكو س ۆوسحۆالەنيەم كاكوگو-ليبو بوجەستۆا. مولەنيا جەر-سۋگ تايىگ (بۋكۆ. مولەنيە ەر-سۋ) ۋ حاكاسوۆ، دجەر-سۋ ۋ كيرگيزوۆ ي ۆەسەننيە يازىچەسكيە وبريادى ۋ باشكير، زاپيساننىە ەتنوگرافامي، يسسلەدوۆاتەليامي باشكيرسكوي ستارينى ي. ي. لەپەحينىم، ل. پ. پوتاپوۆىم، ف. د. نەفەدوۆىم، ر. ز. يانگۋزينىم يمەيۋت منوگو وبششەگو كاك ۆ وبششيح چەرتاح، تاك ي ۆ دەتالياح. پرازدنەستۆا ي مولەنيا نەيزمەننو پروۆوديليس نا ۆەرشيناح گور يلي درۋگيح ۆوزۆىشەننوستياح، وليتسەتۆوريايۋششيح سوبوي، پو-ۆيديمومۋ، ميروۆۋيۋ گورۋ - تسەنتر ميروزدانيا، زەملي ي ۆودى، رودينى.

ەششە ودنو ينتەرەسنوە ۆىسكازىۆانيە و بوجەستۆە زەملي-ۆودى داەتسيا ۆ كنيگە سرەدنەۆەكوۆوگو ارابسكوگو پۋتەشەستۆەننيكا احمەدا يبن-فادلانا و ەگو پۋتەشەستۆي ك تساريۋ ۆولجسكيح بۋلگار ۆ 921-922 گودا. ۆ ەتوي كنيگە باشكيرام ۋدەلەنو ۆسەگو نەسكولكو ستروك، نو ۆ نيح سودەرجيتسيا ۋنيكالنىي ماتەريال وب يح يدەولوگيچەسكيح پرەدستاۆلەنياح: «... كوە-كتو يز نيح گوۆوريت، بۋدتو بى ۋ نەگو دۆەنادتسات گوسپودوۆ. «ۋ زيمى گوسپود، ۋ لەتا گوسپود، ۋ دوجديا گوسپود، ۋ ۆەتروۆ گوسپود، ۋ ليۋدەي گوسپود، ۋ ۆودى گوسپود، ۋ دنيا گوسپود، ۋ سمەرتي گوسپود، ۋ زەملي گوسپود، ا گوسپود، كوتورىي نا نەبە، سامىي بولشوي يز نيح».

نەيسكۋشەننومۋ چيتاتەليۋ ترۋدنو ۋلوۆيت سۆياز مەجدۋ ەتيمي پەرەچيسلەنيامي باشكيرسكيح «گوسپودوۆ» ارابسكوگو پۋتەشەستۆەننيكا ي بوجەستۆوم ەر-حىۋ. نا پەرۆىي ۆزگلياد، دەيستۆيتەلنو ۆرودە بى نەت نيكاكوي سۆيازي. دليا ۆىياسنەنيا پولوجەنيا يا بى حوتەل بى وبراتيتسيا ك ستاتە موەگو درۋگا، مولودوگو ي وچەن تالانتليۆوگو يسسلەدوۆاتەليا يگوريا كۋچۋموۆا «درەۆنەباشكيرسكي پانتەون ي درەۆنەيشايا رەليگيا باشكير»، كوتورايا، ك سوجالەنيۋ، كاك ي منوگيە ەگو رابوتى، نە وپۋبليكوۆانا. منە پريحوديتسيا پولزوۆاتسيا يح رۋكوپيسيامي. ودناكو وت ەتوگو وني نە ۋتراچيۆايۋت سۆوەي ناۋچنوي زناچيموستي. ۆوت مالەنكايا تسيتاتكا يز ەگو ۆىشەنازۆاننوي ستاتي، كوتورايا، پو-موەمۋ، پروياسنيت سۋت دەلا: «ۆ زاپيسياح يبن-فادلانا ۋپومينايۋتسيا «گوسپودا» زەملي ي ۆودى. نا ناش ۆزگلياد، ەتيح دۆۋح بوگوۆ نادو ۆوسپرينيمات كاك ەدينىي وبراز... ۋ درەۆنيح تيۋركوۆ «يەر-سۋب» - گلاۆنوە بوجەستۆو سرەدنەگو ميرا. پوەتومۋ نادو راسسماتريۆات گوسپود زەملي ي ۆودى ۋ باشكير كاك ەدينوگو بوگا «يەر-سۋ»، ا سلوۆا يبن-فادلانا پرينيمات كاك بۋكۆالنىي پەرەۆود نا ارابسكي يازىك ەتوگو حۋدوجەستۆەننوگو سلوۆا، زناچەنيا كوتوروگو ون نە پونيال، تاك كاك پرينادلەجال ك ينوي، ارابسكو-مۋسۋلمانسكوي كۋلتۋرە».

تاكيم وبرازوم، ەر-حىۋ ۆ پرەدستاۆلەني باشكير، ەتو ۆەرحوۆنوە بوجەستۆو سرەدنەگو ميرا، رازليتوە پو ۆسەي پريرودە ي ناحودياششەە سۆوە وتراجەنيە ۆو ۆسەح ەە پروياۆلەنياح - ۆودە، زەملە، لەسە، جيۆوتنىح، كامنياح، ليۋدياح ي ت. د. ۆ تو جە ۆرەميا ەر-حىۋ - ەتو پونياتيە رودينى، كوتوروي سلەدۋەت پوكلونياتسيا، تاك جە كاك ي درۋگيم بوجەستۆام.

http://turkolog.narod.ru/info/I15.htm

0 پىكىر

ۇزدىك ماتەريالدار

قۇيىلسىن كوشىڭ

باس گازەت ورالماندارعا نەگە شۇيلىكتى؟

ءالىمجان ءاشىمۇلى 639
ادەبيەت

«سولاي ەمەس پە؟»

عابباس قابىشۇلى 408
قوعام

دوس كوپ پە، دۇشپان كوپ پە؟

ءابدىراشيت باكىرۇلى 379
ەل ءىشى...

ۇلتتىق بىرەگەيلەنۋ: قانداستاردىڭ ءرولى قانداي؟

ءومارالى ادىلبەكۇلى 382