جۇما, 3 مامىر 2024
جاڭالىقتار 5247 0 پىكىر 18 اقپان, 2012 ساعات 16:21

باشكيرسكايا ناتسيا: سترانيتسى يستوري

باشكيرسكي نارود سفورميروۆالسيا بولەە تىسياچي لەت تومۋ نازاد ۆ رەگيونە، وحۆاتىۆايۋششەم وگرومنىە تەرريتوري وت ۆولگي نا زاپادە دو توبولا نا ۆوستوكە، وت سرەدنەگو ۋرالا نا سەۆەرە دو وتروگوۆ پاميرا نا يۋگە. يز دوشەدشيح دو ناشيح دنەي يستوچنيكوۆ يزۆەستنو، چتو ۆو ۆتوروي پولوۆينە پەرۆوگو تىسياچەلەتيا ناشەي ەرى رياد رودوپلەمەننىح ورگانيزاتسي ي نارودوۆ ۋكازاننوگو رەگيونا پرينيال وبششەە نايمەنوۆانيە «باشكورت» («باسكارد»، «باسگيرد»، «باسدجيرت» پو رازنىم يستوچنيكام). چتو زاستاۆيلو منوگوچيسلەننىە نارودى وبەدينيتسيا پود وبششيم پوليتنونيموم يسسلەدوۆاتەليام نەيزۆەستنو، حوتيا سۋششەستۆۋەت منوگو رازليچنىح تەوري. يزۆەستنو ليش تو، چتو كاكوي-ليبو ودنوي دومينيرۋيۋششەي رودوپلەمەننوي ورگانيزاتسي، سپوسوبنوي پود سۆويم نازۆانيەم سپلوتيت درۋگيە نارودى، نە سۋششەستۆوۆالو.

باشكيرسكي نارود سفورميروۆالسيا بولەە تىسياچي لەت تومۋ نازاد ۆ رەگيونە، وحۆاتىۆايۋششەم وگرومنىە تەرريتوري وت ۆولگي نا زاپادە دو توبولا نا ۆوستوكە، وت سرەدنەگو ۋرالا نا سەۆەرە دو وتروگوۆ پاميرا نا يۋگە. يز دوشەدشيح دو ناشيح دنەي يستوچنيكوۆ يزۆەستنو، چتو ۆو ۆتوروي پولوۆينە پەرۆوگو تىسياچەلەتيا ناشەي ەرى رياد رودوپلەمەننىح ورگانيزاتسي ي نارودوۆ ۋكازاننوگو رەگيونا پرينيال وبششەە نايمەنوۆانيە «باشكورت» («باسكارد»، «باسگيرد»، «باسدجيرت» پو رازنىم يستوچنيكام). چتو زاستاۆيلو منوگوچيسلەننىە نارودى وبەدينيتسيا پود وبششيم پوليتنونيموم يسسلەدوۆاتەليام نەيزۆەستنو، حوتيا سۋششەستۆۋەت منوگو رازليچنىح تەوري. يزۆەستنو ليش تو، چتو كاكوي-ليبو ودنوي دومينيرۋيۋششەي رودوپلەمەننوي ورگانيزاتسي، سپوسوبنوي پود سۆويم نازۆانيەم سپلوتيت درۋگيە نارودى، نە سۋششەستۆوۆالو.

نارودى، وبەدينيۆشيەسيا ۆ رودوپلەمەننۋيۋ فەدەراتسيۋ ۆو گلاۆە س ۆەرحوۆنىم پراۆيتەلەم - «تۋرە» («تۋراحان»، ۆتوروي تەرمين - «باتشا»), يمەلي رازليچنوە پرويسحوجدەنيە. ۆ سوستاۆە باشكير ەست ي فيننوۋگرى (يۋرماتى، ەنەي ي در.), ي يندويرانتسى (ۋسەرگان، بۋرزيان ي در.), ي تيۋركي (كىپساك، تابىن، مين ي ت.د.), ي داجە پرەدستاۆيتەلي مونگولسكيح رودوپلەمەننىح ورگانيزاتسي، ۆوشەدشيح ۆ سوستاۆ باشكير ۆ XIII ۆەكە (كاتاي، ساليۋت، سىنگريان ي در.). پريچەم دو سيح پور باشكيرى پومنيات سۆوە پرويسحوجدەنيە، ناپريمەر ليۋبوي، زنايۋششي يستوريۋ سۆوەگو رودا باشكير، پرەكراسنو زناەت ي تو، چتو ون، پوميمو توگو، چتو ياۆلياەتسيا باشكيروم، وتنوسيتسيا ەششە ي ك درۋگومۋ، نەكوگدا ساموستوياتەلنومۋ درەۆنەمۋ نارودۋ (ناپريمەر، كيپچاكام، يلي بۋرزيانام-بۋردجانام ي ت.د.). پريچەم نە پروستو زناەت نازۆانيە نارودا، نو ي وبوزناچەنيە ي پولوجەنيە سۆوەگو سوبستۆەننوگو رودا ۆ ەگو سوستاۆە (ناپريمەر، كارا-كيپچاكي، كاراگاي-كيپچاكي، بۋشمان-كيپچاكي ي ت.د. ۆ سوستاۆە كيپچاكوۆ), ا تاكجە ەگو يستوريۋ ي اتريبۋتى (وران، دەرەۆو، تامگۋ ي پتيتسۋ). تاكيم وبرازوم «باشكورت» - ەتو پەرۆوناچالنو نازۆانيە نە ودنوگو نارودا يلي رودوپلەمەننوي ورگانيزاتسي، ا وگرومنوگو سويۋزا نارودوۆ، وبشيرنوگو گوسۋدارستۆا، كوتوروە يمەلو سۆويۋ تەرريتوريۋ، پۋبليچنۋيۋ ۆلاست، پراۆو، ۆوورۋجەننىە سيلى ي پروچيە پريزناكي، پريسۋششيە ليۋبومۋ گوسۋدارستۆەننومۋ وبرازوۆانيۋ توگو پەريودا.

نارودى، ۆوشەدشيە ۆ سوستاۆ باشكير، بىلي يزۆەستنى پود سۆويمي نازۆانيامي ەششە ۆ ەپوحۋ تيۋركسكوگو كاگاناتا. ك پريمەرۋ، بۋردجانى اكتيۆنو ۋچاستۆوۆالي ۆ پوليتيچەسكوي جيزني تيۋركسكوگو كاگاناتا. ۆ VI ي. ن. ە. بۋردجانى، سوگلاسنو يبن-ال-اسيرۋ (XII ۆ.), ۋچاستۆوۆالي ۆ رايونە سوۆرەمەننوي حيۆى ۆ بوربە پروتيۆ انۋشيرۆانا (رامزي، 1907, ستر. 241). ۆ كونتسە VI ۆ. (588 گ.) بۋردجانى ۋچاستۆوۆالي ۆ كرۋپنوم ناشەستۆي تيۋركوۆ نا يرانسكيە ۆلادەنيا. ۆ VII ۆەكە بۋردجانى ۆ سويۋزە س حورەزموم بوروليس پروتيۆ راسپروسترانەنيا ەكسپانسي ارابوۆ نا سرەدنيۋيۋ ازيۋ. ۆ يستوريچەسكوي ناۋكە دوستاتوچنو سۆەدەني ي و كيپچاكاح، ي و كانلينتساح-كانگلى، تابىنتساح، ي و درۋگيح كرۋپنىح باشكيرسكيح ناروداح.

درەۆنەباشكيرسكوە گوسۋدارستۆو، سلوجيۆشەەسيا نا وسنوۆە ۆوەننو-پوليتيچەسكوگو سويۋزا رازليچنىح پو سۆوەمۋ پرويسحوجدەنيۋ، يازىكۋ، وبىچايام ي تراديتسيام نارودوۆ، يمەلو سۆوي وسوبەننوستي. گوسۋدارستۆەننوە ۋسترويستۆو سۆوديلوس ك تومۋ، چتو پوميمو ۆەرحوۆنوگو پراۆيتەليا، تۋرە، سۋششەستۆوۆالي مەستنىە حانى، سوۆەتى ستارەيشين، ا تاكجە نارودنىە سوبرانيا، كاك ۆىسشيە ورگانى رودوپلەمەننىح ورگانيزاتسي. يمەننو نارودنىم سوبرانيام، يىيىنام، پرينادلەجالا ۆسيا پولنوتا ۆلاستي; نا نيح رەشاليس ۆسە زناچيمىە ۆوپروسى (ۆوينى ي ميرا، يزبرانيە پراۆيتەليا ي پروچ.), وسۋششەستۆليالوس پراۆوسۋديە. تۋرە، ۆەرحوۆنىي پراۆيتەل باشكير، نە يمەل رەالنوي ۆلاستي. درەۆنەە وبىچنوە پراۆو نارودوۆ، ۆحوديۆشيح ۆ سوستاۆ باشكير، پرەتەرپەۆالو لومكۋ، حانى پىتاليس ۆوسپولزوۆاتسيا سۆويم پولوجەنيەم، چتوبى وتمەنيت منوگيە ارحايچنىە نورمى ي ۆۆەستي نوۆىە، چتو ۆىزىۆالو نەدوۆولستۆو ستارەيشين، چە سوۆوكۋپنوە منەنيە ستاۆيلوس ۆىشە ۆولي پراۆيتەليا. ستارەيشينا ياۆليالسيا نوسيتەلەم سلوجنوگو كومپلەكسا نورم وبىچنوگو پراۆا، وبىچاەۆ ي تراديتسي نارودا، ەگو ريتۋالنوي پراكتيكي، تو ەست ۆسەگو ناسلەديا پرەدكوۆ. ي پوتومۋ رەشەنيا ستارەيشين يمەلي نەپرەرەكاەمىي اۆتوريتەت. تەم نە مەنەە، ۆو ۆتوروي پولوۆينە پەرۆوگو تىسياچەلەتيا ن.ە.، ۆ پەريود كونسوليداتسي پرەدكوۆ سوۆرەمەننىح باشكير ۆ ەدينىي ۆوەننو-پوليتيچەسكي سويۋز، درەۆنيە ارحايچنىە نورمى (تاكيە، كاك سجيگانيە ترۋپوۆ ۆراگوۆ ي «ۆاركا ۆ كوتلە»، ياۆلياۆشيەسيا پەرەجيتكامي سكيفو-سارماتسكوي پراۆوۆوي سەمي) پوستەپەننو ۋحوديات ۆ پروشلوە، حوتيا ينستيتۋت كروۆنوي مەستي، كارىمتا، سۋششەستۆۋەت ەششە دليتەلنوە ۆرەميا، ۆپلوت دو ناچالا ۆتوروگو تىسياچەلەتيا ن.ە.

سلوجيۆشەەسيا ۆو ۆتوروي پولوۆينە پەرۆوگو تىسياچەلەتيا وبشيرنوە گوسۋدارستۆو باشكير، پرەدستاۆليايۋششەە سوبوي رودوپلەمەننۋيۋ فەدەراتسيۋ سو منوگيمي حانامي ي ۆەرحوۆنىم پراۆيتەلەم، پروسۋششەستۆوۆالو نەدولگو. سرەدنەازياتسكيە گورودا ي كوچەۆيا بىلي پوتەريانى پوسلە چەرەدى ۆوين مەجدۋ باشكيرو-پەچەنەجسكيم سويۋزوم ي وگۋزامي. پريچينامي نەبلاگوپرياتنوگو دليا باشكير يسحودا ۆوينى ستالي: پادەنيە تيۋركسكوگو كاگاناتا (باشكيرى ياۆلياليس كونسەرۆاتيۆنوي سيلوي ۆ رەگيونە، لويالنوي پو وتنوشەنيۋ ك پرەجنەمۋ رەجيمۋ اشينا), ا تاكجە ۆىسوكايا ستەپەن تەرريتوريالنوي راسسرەدوتوچەننوستي باشكيرسكيح رودوپلەمەننىح ورگانيزاتسي.

ەكسپانسيا وگۋزوۆ پريۆەلا ك وتستۋپلەنيۋ نا سەۆەر زناچيتەلنوي چاستي باشكير، وستاۆشيەسيا ۋشلي ۆمەستە س پەچەنەگامي نا زاپاد. چاست جە ساميح پەچەنەگوۆ وستالاس ۆ رەگيونە ي ۆليلاس ۆ سوستاۆ وگۋزوۆ ۆ كاچەستۆە ساموستوياتەلنوي رودوپلەمەننوي ورگانيزاتسي پود سۆويم يمەنەم.

تاكيم وبرازوم، باشكيرى رازدەليايۋتسيا نا دۆە چاستي: وسنوۆنايا چاست پرودولجاەت زانيمات سۆوي يسكوننىە تەرريتوري (يسكليۋچايا پوتەرياننوە پريارالە), درۋگايا راسپولاگاەتسيا ۋ گرانيتس س ۆيزانتيەي، ۋچاستۆۋەت ۆ سرەدنەۆەكوۆىح ەۆروپەيسكيح ۆويناح (ال-گارناتي: «تسار نارودا باشكيرد ۆسە ۆرەميا رازورياەت سترانۋ رۋم»، ماسۋدي: «...ي ناپادەنيا يح دوستيگايۋت وبلاستي رۋما ي ستران، بليزكيح ك اندالۋزي; وني ودەرجيۆايۋت پوبەدى ناد ۆسەمي جيۆۋششيمي تام نارودامي...» ي. ت.پ.). زاپادنىە باشكيرى، ناحودياس ۆ چيسلەننوم مەنشينستۆە ي پري ەتوم ۆەديا اكتيۆنىە ۆوينى، پوستەپەننو بىلي اسسيميليروۆانى وكرۋجايۋششيمي يح نارودامي. تاك، يبن-سايد وتمەچال، چتو باشكيرى جيۆۋت وكولو الەمانوۆ (نەمتسەۆ), بولشايا چاست جيليشش راسپولوجەنا نا بەرەگاح دۋنايا، نا يۋجنوم بەرەگۋ كوتوروگو ناحوديتسيا ي ستوليتسا زاپادنىح باشكير - كەرات. سوگلاسنو ياكۋتۋ باشكيرى - پودداننىە كوروليا ۆەنگري ي نە يمەيۋت پراۆا وكرۋجات سۆوي گورودا ستەنامي، پوسكولكۋ كورول بويتسيا ۆوسستانيا. اسسيميلياتسي زاپادنىح باشكير، نايبولشەە چيسلو كوتورىح پروجيۆالو ۆ زاپادنوي ۆەنگري ي چاست كوتورىح پرينيالا يسلام، سپوسوبستۆوۆالي ۆوەننىە پوراجەنيا ۆ ۆويناح س مونگولامي، ا ۆپوسلەدستۆي ي ۆ رەليگيوزنىح كونفليكتاح ۆ ۆوستوچنوي ەۆروپە.

چتو كاساەتسيا ۆوستوچنىح باشكير، تو ۆ ح-XI ۆۆ. پرويسحوديت ماكسيمالنوە ۋسيلەنيە يح گوسۋدارستۆا. پريچينى ەتوگو پروتسەسسا: رازگروم ۆويسكامي سويۋزنوگو باشكيرام كىرگىزسكوگو كاگاناتا ۋيگۋرسكوگو كاگاناتا، راسپاد كيماكسكوگو كاگاناتا، پريتوك ۆ سوستاۆ باشكير كيپچاكوۆ ي كىرگىزوۆ، چتو پوۆلەكلو راسشيرەنيە گرانيتس باشكيرسكوي رودوپلەمەننوي فەدەراتسي. باشكيرسكيە رودوپلەمەننىە ورگانيزاتسي زانيمايۋت تەرريتوري نا ۆوستوكە، ۆپلوت دو يرتىشا ي التايا. سەۆەرو-زاپادنىە رودوپلەمەننىە ورگانيزاتسي باشكير ۆحوديات ۆ سوستاۆ ۆولجسكوي بۋلگاري، كوتورايا پو منەنيۋ يستوريكوۆ، بىلا وبششيم گوسۋدارستۆوم دليا پروجيۆاۆشيح ۆ توم رەگيونە بۋلگار، چۋۆاشەي، بۋرتاسوۆ ي باشكير.

بۋلگار پرەدستاۆليال سوبوي فەدەراتسيۋ، گدە ەە دومينيرۋيۋششيە سۋبەكتى، گورودا بولگار ي سۋۆار، پوستوياننو بوروليس مەجدۋ سوبوي زا پەرۆەنستۆو. نو ۆ XII ۆەكە ستوليتسا پەرەنوسيتسيا ۆ ترەتي گورود فەدەراتسي - بيليار (بۋليار), ستوليتسۋ باشكير-بيلياروۆ، كوتورىي رۋسسكيە يستوچنيكي نازىۆالي «ۆەليكيم گورودوم». To, چتو باشكيرسكي گورود ستال ستوليتسەي - سۆيدەتەلستۆو ۆىسوكوي پوليتيچەسكوي رولي باشكير ۆ گوسۋدارستۆە.

يبن-فادلان، پريبىۆشي ۆ 922 گودۋ ۆ ۆولجسكۋيۋ بۋلگاريۋ، ۋپوميناەت پراۆيتەليا ەتوگو گوسۋدارستۆا، الماس-حانا، كاك تساريا ساكاليبا (ا نە بۋلگار), كوتورىي نا ۆسترەچۋ س پوسولستۆوم ارابوۆ ۆىستۋپيل س چەتىرميا «تساريامي» (ۆاسسالامي). تو ەست ۋجە ۆ IX ۆەكە پوليتيچەسكايا ۆلاست ۆ گوسۋدارستۆە پرينادلەجالا نە رودوپلەمەننوي ورگانيزاتسي بۋلگار، ا ينىم - ساكاليبا ارابسكيح اۆتوروۆ، پود كوتورىمي، دوپۋستيمو پونيمات باشكيرسكيە رودوپلەمەننىە ورگانيزاتسي ايلە، بيليار، گاينا، يىلان، يۋرمي، يۋرماتى ي در.، ۆ چيح شەجەرە فيگۋريرۋيۋت تاكيە پراۆيتەلي بۋلگارا، كاك ايدار-حان، سايد-حان، ەمير-حان، سۋلتانمۋرات-حان، ساليم-حان ي در. ۋكازاننىي پودحود ترەبۋەت تششاتەلنىح دالنەيشيح يسسلەدوۆاني، پوسكولكۋ، كاك يزۆەستنو، ۆولجسكيە بۋلگارى، سترەمياس وبرەستي نەزاۆيسيموست وت حازار، پرينيمايۋت يسلام، تەم سامىم ۆستۋپايا ۆ كواليتسيۋ مۋسۋلمانسكيح گوسۋدارستۆ. باشكيرى جە پرودولجايۋت پريدەرجيۆاتسيا ۆەرى سۆويح پرەدكوۆ، ناحودياس س بۋلگاروم ۆ وپرەدەلەننىي پەريود يستوري ۆ نەپروستىح وتنوشەنياح (تاك، يدريسي ۋپوميناەت و ۆوينە گورودا كاراكايا ي ۆولجسكيح بۋلگار). تەم سامىم، ۋچيتىۆايا ارابسكيە داننىە و ۆزايمودەيستۆي پەچەنەگوۆ ي ۆيكينگوۆ، ا تاكجە وب وپۋستوشەني پوسلەدنيمي ۆ IX ۆەكە، ناريادۋ س گورودامي حازارسكوگو كاگاناتا، ي بۋلگارا، موجنو پرەدپولوجيت، چتو بۋلگار بىل زاۆوەۆان ۆىشەۋپوميانۋتىمي رودوپلەمەننىمي ورگانيزاتسيامي. تاك، شەجەرە رودوپلەمەننوي ورگانيزاتسي Ajle پريامو پوۆەستۆۋەت و توم، چتو نەكي تۋكىي (وتەتس ايدار-حانا) «نابرال سەبە ۆويسكو. ي زاتەم پريشلي ۆ بۋلگار. گورود بۋلگار ۆزيالي، ي تۋكىي نارەكسيا دوستوينىم دليا نەگو يمەنەم - حان». شەجەرە جە Jurmaty وپرەدەلياەت شابان-حانا (پرەدكا يۋرماتى-بيا چەرەز المالى-حانا يسماگيل-حانا، بۋدجان-حانا) كاك «پەرۆوگو پريشەدشەگو ۆ بۋلگار مۋجا». تاكيم وبرازوم، موجنو سدەلات ۆىۆود و توم، چتو، ۆوزموجنو، س X, ساموە پوزدنەە - س رۋبەجا XI ي XII ۆەكوۆ پوليتيچەسكايا ۆلاست ۆ بۋلگارە پرينادلەجالا باشكيرسكيم رودوپلەمەننىم ورگانيزاتسيام.

ۆپوسلەدستۆي، پوسلە زاۆوەۆانيا باشكيرامي ۆولجسكوي بۋلگاري ي پەرەنوسا ەە ستوليتسى ۆ باشكيرسكي بيليار، ي يسچەزنوۆەنيا پوسلەدنەي نەپوسرەدستۆەننوي ۆوەننوي ۋگروزى دليا باشكير، ينتەگراتسيوننىە پوترەبنوستي سنيجايۋتسيا. ناچيناەتسيا پوليتيچەسكوە وبوسوبلەنيە رودوپلەمەننىح ورگانيزاتسي. نا ۆوستوكە پرويسحوديت ۋتۆەرجدەنيە تابىنسكوگو حانستۆا; نا يۋگە سوپەرنيچەستۆو ي بوربا زا تەرريتوري پريۆوديت ك كروۆوپروليتنوي ۆوينە مەجدۋ بۋردجانامي ي كيپچاكامي، كوتورايا سوگلاسنو باشكيرسكيم يستوچنيكام نوسيت گراجدانسكي حاراكتەر. يتوگوم ۆوينى ستانوۆيتسيا وبرازوۆانيە فەدەراتسي ەتە رۋ (يلي سارتاي) ۆو گلاۆە س ودنيم حانوم (ودنيم يز پەرۆىح پراۆيتەلەي ياۆليالسيا لەگەندارنىي ماسيم-حان).

ۆ ناچالە XIII ۆەكا زاۆوەۆاتەلنىە پوحودى مونگولوۆ پريۆوديات ك سوزدانيۋ ۆەليكوگو مونگولسكوگو گوسۋدارستۆا - ەكە مونگول كۋرا (ۆ دالنەيشەم - ەكە مونگول ۋلۋس). ۆ 1206 گودۋ وسنوۆاتەل پراۆياششەي مونگولسكوي ديناستي تەمۋچين پروۆوزگلاشاەتسيا چينگيسحانوم («ۆسەوبششيم حانوم»، «ۆسەميرنىم حانوم»). ۆ سلەدۋيۋششەم، 1207 گودۋ، پراۆيتەل تابىنسكوگو حانستۆا (تەرريتوريا - وت ۋرالسكيح گور نا زاپادە دو يرتىشا ي التايا نا ۆوستوكە) مايكى-بي پريزنال ۆلاست چينگيسحانا. ۆ ەتوت پەريود پراكتيچەسكي ۆسە نارودى سيبيري ي التايا دوبروۆولنو ۆوشلي ۆ سوستاۆ مونگولسكوي يمپەري (نەسموتريا نا ۆىسوكۋيۋ ستەپەن ميليتاريزوۆاننوستي ي پوسلەدۋيۋششي وتكاز وت مونگولسكوگو سيۋزەرەنيتەتا ريادا يز نيح).

پراۆيتەل ەتە رۋ مۋيتەن تاكجە دوبروۆولنو پريزنال ۆلاست چينگيسحانا. پريبىۆ ۆ ستاۆكۋ چينگيسحانا، ون، كاك ي مايكى-بي، ۆوشەل ۆ سوستاۆ ەگو ۆوەننوگو سوۆەتا. ۆ وتۆەت چينگيسحان ۆرۋچيل مۋيتەن-بيۋ گراموتۋ، زاكرەپليايۋششۋيۋ زا نيم ي ۆسەم ەگو پوتومستۆوم پراۆو ۆەچنوگو پراۆلەنيا وگرومنىمي زەمەلنىمي ۋگوديامي، ۆكليۋچايۋششيمي ۆەس يۋجنىي ۋرال (باسسەينى رەك بەلوي، يايك دو سرەدنەگو تەچەنيا، توبول ي يشيم دو يرتىشا).

پوسلە پوحودوۆ مونگولوۆ ۆ حورەزم چاست باشكير وتكازالاس وت مونگولسكوگو سيۋزەرەنيتەتا. ۆ 1219 گودۋ چينگيسحان وتپراۆيل سۋبەدەيا «ۆ پوحود نا سەۆەر، پوۆەلەۆايا دويتي دو وديننادتساتي ستران ي نارودوۆ»، ۆ چيسلە كوتورىح ۋپوميناەت باشكير. ودناكو سۋبەدەي بىل رازبيت. توگدا، سوگلاسنو سوكروۆەننومۋ سكازانيۋ مونگولوۆ، ۋگەدەي، ۆستۋپيۆشي ۆ 1228 گودۋ نا پرەستول پوسلە سمەرتي چينگيسحانا، «وتپراۆيل ۆ پوحود باتۋ، بۋري، مۋنكە ي منوگيح درۋگيح تسارەۆيچەي نا پوموشش سۋبەەتايۋ، تاك كاك سۋبەەتاي-بااتۋر ۆسترەچال سيلنوە سوپروتيۆلەنيە سو ستورونى تەح نارودوۆ ي گورودوۆ، زاۆوەۆانيە كوتورىح ەمۋ بىلو پورۋچەنو ەششە پري چينگيسحانە، ا يمەننو - نارودوۆ كانلين، كيبچاۋت، باچجيگيت، ورۋسۋت، اسۋت، سەسۋت، ماچجار، كەشيمير، سەرگەسۋت، بۋلار، كەلەت، ا تاكجە ي گورودوۆ زا منوگوۆودنىمي رەكامي اديل ي چجاياح، كاك تو: مەكەتمەن، كەرمەن-كەيبە ي پروچيح». ۆ يتوگە «پوسلاننىە ۆ پوموشش سۋبەەتايۋ تسارەۆيچي باتۋ، بۋري، گۋيۋك، مۋنكە ي ۆسە درۋگيە تسارەۆيچي، پوكوريۆ نارودى كانلين. كيپچاۋت ي باچجيگيت، رازرۋشيلي گورودا ەچجيل، چجاياح ي مەگەت، ا تاكجە سوۆەرشەننو رازگروميلي ي پولونيلي ورۋسۋتوۆ. وني پولنوستيۋ پوكوريلي اسۋتوۆ ي سەسۋتوۆ، ا تاكجە ناسەلەنيە گورودوۆ بەلەرمان، كەرمان-كيۆا ي پروچيح گورودوۆ، پوستاۆيلي دارۋگاچينوۆ ي تااگاچينوۆ ي ۆوزۆراتيليس نا رودينۋ». سوگلاسنو ل.گۋميلەۆۋ، «س 1182 گ. مونگولى ۆوەۆالي س مەركيتامي ي ۆ 1208 گ. ۆىتەسنيلي يح ۆ دولينۋ يرگيزا. وبيتاۆشيە تام كۋمانى پرينيالي بەگلەتسوۆ، تەم سامىم ستاۆ ۆراگامي مونگولوۆ. ۆ 1216 گ. مونگولى يسترەبيلي وستاتكي مەركيتوۆ ي ۆستۋپيلي ۆ ۆوينۋ س كۋمانامي، كوتورايا يم بىلا سوۆسەم نە نۋجنا. ۆوينا مونگولوۆ س كۋمانامي زاتيانۋلاس نادولگو پوتومۋ، چتو مەجدۋ نيمي سۋششەستۆوۆال ەتنيچەسكي بارەر - ۆەليكايا ۆەنگريا، نىنە يمەنۋەمايا باشكيريەي. ەتا سترانا راسپولاگالاس نا ر. بەلوي، كوتورۋيۋ باشكيرى نازىۆالي اك-يدەل. مونگولو-باشكيرسكايا ۆوينا تيانۋلاس 14 لەت، ت.ە. زناچيتەلنو دولشە، چەم ۆوينا س حورەزميسكيم سۋلتاناتوم ي ۆەليكي زاپادنىي پوحود. ستولكو جە سوپروتيۆلياليس مونگولام تولكو چجۋرچجەني يمپەري تسزين، پاسسيونارنوست كوتورىح نە ۋستۋپالا مونگولسكوي; نو رەزۋلتاتى باشكيرسكوي ي چجۋرچجەنسكوي كامپاني بىلي رازليچنى. باشكيرى نەودنوكراتنو ۆىيگرىۆالي سراجەنيا، ي ناكونەتس زاكليۋچيلي دوگوۆور و درۋجبە ي سويۋزە، پوسلە چەگو مونگولى وبەدينيليس س باشكيرامي دليا دالنەيشيح زاۆوەۆاني. يتاك، مونگولسكوە ۆويسكو ۆىشلو يز ەتوي تياجەلوي ۆوينى نە وسلابلەننىم، ا ۋسيلەننىم».

زاپادنىە باشكيرى، پروجيۆاۆشيە نا يۋگە ۆەنگەرسكوگو كورولەۆستۆا، وكازالي اكتيۆنوە سوپروتيۆلەنيە ۆويسكام مونگولوۆ. ۆوينى-باشكيرى سوستاۆليالي وسنوۆنۋيۋ چاست ۆويسكا ۆەنگەرسكوگو كوروليا بەلى. زا سۆوە ۋپورنوە سوپروتيۆلەنيە مونگولام باشكيرى پودۆەرگليس ماسسوۆومۋ يسترەبلەنيۋ زاحۆاتچيكامي. سوگلاسنو سووبششەنيۋ يبن سايدا ال-ماگريبي «سترانا باشكيرد» (ۆەنگريا) ۆ 1241 گ. بىلا زاۆوەۆانا تاتارامي (تاك نازىۆالي مونگولوۆ ۆ ەۆروپە; ناپريمەر، پلانو كارپيني پيسال ۆ سەرەدينە XIII ۆەكا: «ناچيناەتسيا يستوريا مونگالوۆ، يمەنۋەمىح نامي تاتارامي...»), كوتورىە ۋنيچتوجيلي منوگيح ەە جيتەلەي. ۆ ودنوم لاتينسكوم دوكۋمەنتە توگو ۆرەمەني گوۆوريتسيا، چتو ناسەلەنيە مۋسۋلمانسكوگو رايونا ۆەنگري س نازۆانيەم «بەي» بىلو پولنوستيۋ ۋنيچتوجەنو مونگولامي ۆ 1241 گ. پولسكي يستوريك ت. لەۆيتسكي ۆ ستاتە «ماديار، ماديارستان» ۆ «ەنتسيكلوپەدي يسلاما» («Madjar, Madjarstan». The Encyclopaedia of Islam. New ed. Leiden-London), سسىلاياس نا لاتينسكيە يستوچنيكي، پريۆوديت ينفورماتسيۋ و باشكيراح، پرينياۆشيح ۆ 1241 گ. اكتيۆنوە ۋچاستيە ۆ ۆوورۋجەننوم سوپروتيۆلەني ۆەنگروۆ مونگولام يز ارمي باتۋ-حانا. ت. لەۆيتسكي پريۆوديت سووبششەنيە يز لاتينسكوگو يستوچنيكا وب ۋچاستي باشكير ۆ سوستاۆە وبەدينەننوگو گەرمانو-ۆەنگەرسكوگو ۆويسكا ۆ رازگرومە ودنوگو يز وتريادوۆ مونگولوۆ ۆوزلە گورودا شيبەنيك نا بەرەگۋ ادرياتيچەسكوگو موريا. ستويت وبراتيت ۆنيمانيە نا توت فاكت، چتو ي ۆ لاتينسكيح يستوچنيكاح باشكيرى نە سمەشيۆايۋتسيا س ۆەنگرامي، ا مەستوم راسسەلەنيا باشكير ۋكازىۆاەتسيا يۋگ ۆەنگەرسكوگو كورولەۆستۆا. ۆ پوسلەدۋيۋششەم ەۆروپەيسكيە باشكيرى بىلي پولنوستيۋ اسسيميليروۆانى ۆەنگرامي-حريستيانامي ي راستۆوريليس ۆ ۆەنگەرسكوي سرەدە. ۆ 1340 گ. ۆەنگەرسكي كورول كارل-روبەرت انجۋيسكي (1308-1342 گگ.) پوترەبوۆال وت ۆسەح سۆويح پودداننىح-نەحريستيان ليبو پرينيات حريستيانستۆو، ليبو پوكينۋت ەگو كورولەۆستۆو. سووبششەني و مۋسۋلماناح-باشكيراح، داتيروۆاننىح بولەە پوزدنيم پەريودوم، نە وبنارۋجەنو.

ناحودياس ۆ سوستاۆە مونگولسكوگو گوسۋدارستۆا، باشكيرى سوحرانيلي پوليتيچەسكۋيۋ اۆتونوميۋ. و سۋششەستۆوۆاني ۋ باشكير سۆويح حانوۆ ۆ زولوتووردىنسكوە ۆرەميا يزۆەستنو يز سووبششەني ۆەنگەرسكوگو موناحا يۋليانا، كوتورىي پوسەششال باشكورتوستان ۆ 1235-1236 ي 1237-1238 گوداح. يمەنا باشكيرسكيح حانوۆ زافيكسيروۆانى ۆ تەكستاح نادگروبي XIV ۆەكا (ك پريمەرۋ، بايدجۋرا-حان - ۆ رايونە ۋستيا رەكي كارايدەل، تۋگاش-حان - نا رەكە يك، ي منوگيە درۋگيە). و «گوسۋدارە ۆسەي باسكاردي» سووبششاەتسيا ۆ «پيسمە براتا يوگانكي، موناحا وردەنا مينوريتوۆ ك گەنەرالۋ وردەنا براتۋ ميحايلۋ...»، داتيرۋەموم 1320 گ. پو سلوجيۆشەي ك تومۋ ۆرەمەني ەۆروپەيسكوي تراديتسي نازىۆات مونگولوۆ «تاتارامي»، يوگانكا پيشەت: «كوگدا يا، برات يوگانكا، س دۆۋميا براتيامي-ۆەنگرامي ي ودنيم انگليچانينوم دوشلي دو باسكاردي، بولشوگو نارودا، پودچينيايۋششەگوسيا تاتارام، دۆوە براتەۆ-ۆەنگروۆ... وتوشلي وت ناس، ا يا سو سكازاننىم انگليچانينوم پو يمەني ۆيلگەلموم وستاۆالسيا تام 6 لەت نەپرەرىۆنو. ي بىلي تام تاتارى، سۋدي باسكاردوۆ، كوتورىە نە بۋدۋچي كرەششەنى، ا يسپولنەنى نەستوريانسكوي ەرەسي، كوگدا مى ستالي پروپوۆەدوۆات يم ناشۋ ۆەرۋ، س رادوستيۋ پرينيالي ەە. گوسۋداريا جە ۆسەي باسكاردي س بولشەي چاستيۋ ەگو سەمي مى ناشلي سوۆەرشەننو زاراجەننىم ساراتسينسكيم زابلۋجدەنيەم. كوگدا مى پروپوۆەدوۆالي يم، وني سكازالي: «ەسلي بى ۆى سناچالا پريشلي، تو مى ۆو ۆسياكوم سلۋچاە پرينيالي بى ەتۋ ۆەرۋ، نو گوسۋداريام پوستىدنو، پرينياۆشي ودين زاكون، س لەگكوستيۋ وتستۋپات وت نەگو ي پەرەحوديت ك درۋگومۋ». كوگدا جە مى ۋچاستيلي پوۋچەنيا و ۆەرە ي دوكازالي ساراتسينسكيم ۋچەنىم ۆسەمي دوستۋپنىمي نام سپوسوبامي..، چتو ۆەس يح زاكون لوجنىي ي يازىچەسكي..، وني، پريديا ۆ ياروست، پىتاليس ناس ۋمەرتۆيت. ناس سحۆاتيلي ي س جەستوكوستيۋ زاكليۋچيلي ۆ تيۋرمۋ، زاكوۆاۆ ۆ جەلەزو، ي مى، مۋچاياس گولودوم ۆ تيۋرەمنوي گريازي..، س رادوستيۋ جدالي سمەرتي، نو وني، بوياس تاتار، نە سمەلي نا ەتو رەشيتسيا. يبو تاتارى ليۋبيات حريستيان، ا يح نەناۆيديات ي پرەسلەدۋيۋت».

پو پيسمۋ يوگانكي، ۆ ناچالە XIV ۆ. مۋسۋلمانستۆو پۋستيلو گلۋبوكيە كورني ۆ باشكيرسكوم وبششەستۆە، مۋسۋلمانسكوە دۋحوۆەنستۆو ۆ نەم پولزوۆالوس سيلنەيشيم ۆليانيەم. ەتو ي ەستەستۆەننو، تاك كاك يسلام پرونيك ك باشكيرام ۋجە ك ناچالۋ ح ۆ. ودناكو ي ك XIV ۆ. پەرەحود باشكير ك مۋسۋلمانستۆۋ، ۆيديمو، نە بىل زاۆەرشەن. كازانسكي يستوريك XVI ۆ. شارافەتدين بينە حيسامەتدين ۆ سوچينەني «لەتوپيس بولگارسكايا» («رەساليا تاۆاريح بولگاريا») راسسكازىۆاەت و توم، چتو ۆ بولگاري (بۋلگاري) وبۋچاليس وسنوۆام يسلاما باشكيرى س رەك اي، اشكادار، مەنزەليا، يك، زاي، بەلايا، ۋفا، چەرماسان، كارماسان ي وبراششالي ۆ مۋسۋلمانستۆو سۆويح سوپلەمەننيكوۆ.

ۆ تسەلوم ك XIV ۆ. وتنوسيتسيا زامەتنىي ۆسپلەسك (پودەم) كۋلتۋرى ي سوتسيالنو-ەتنيچەسكوي كونسوليداتسي باشكير. و چەم سۆيدەتەلستۆۋيۋت، ناپريمەر، ناموگيلنىە ەپيتافي ي تسەلىي رياد ماۆزولەەۆ - كەشەنە. ۆ پەرۆوي پولوۆينە XIV ۆ. بىل ۆوزۆەدەن ماۆزولەي حۋسەين-بەكا نا كلادبيششە اكزيرات ۆوزلە پوس. چيشمى، نا ەتو جە ۆرەميا پريحوديتسيا كەشەنە تۋراحانا ۆوزلە د. تيرمە چيشمينسكوگو رايونا، ماۆزولەي بەندەبيكە ۆ كۋگارچينسكوم رايونە نا يۋگە باشكيري. ۆوزلە كەشەنە تۋرا-حانا سوحرانيليس رازۆالينى ەششە دۆۋح ماۆزولەەۆ. ەتي پامياتنيكي، س ودنوي ستورونى، سۆيدەتەلستۆۋيۋت و مەستە ي رولي مۋسۋلمانستۆا ۆ جيزني باشكير، س درۋگوي - راسسكازىۆايۋت وب ۋروۆنە سوتسيالنو-كۋلتۋرنوگو پروتسەسسا ۆ باشكيرسكوم وبششەستۆە.

وتنوشەنيا، سلوجيۆشيەسيا ۆنۋتري مونگولسكوي يمپەري، سپوسوبستۆوۆالي بىسترەيشەمۋ وزناكوملەنيۋ باشكير س پەرەدوۆوي كۋلتۋروي نارودوۆ ميرا توگو ۆرەمەني. پرەدستاۆلياەت ينتەرەس، ناپريمەر، ناحودكا چۋگۋننوي جاروۆني ۆ كۋرگانە XIV ۆ. بليز د. يۋلدىباي زيلايرسكوگو رايونا. كاك يزۆەستنو، چۋگۋن بىل يزوبرەتەن نەسكولكو رانەە ۆ كيتاە. ەتا ناحودكا سۆيدەتەلستۆۋەت و توم، چتو لۋچشيە دوستيجەنيا تەحنيچەسكوگو پروگرەسسا دوۆولنو بىسترو ستانوۆيليس دوستويانيەم ۆسەگو چەلوۆەچەستۆا.

ۆاجنىم ۋسلوۆيەم دليا سۋششەستۆوۆانيا تاكوگو كۋلتۋرنوگو وبمەنا مەجدۋ نارودامي ياۆيلوس ناليچيە تەسنىح تورگوۆو-ەكونوميچەسكيح سۆيازەي مەجدۋ وتدالەننىمي تسەنترامي. ۆ زولوتووردىنسكۋيۋ ەپوحۋ زناچەنيە يۋجنوگو ۋرالا كاك كونتاكتنوي زونى مەجدۋ ۆوستوكوم ي زاپادوم، يۋگوم ي سەۆەروم زناچيتەلنو ۆوزراستاەت. وب ەتوم ياركو سۆيدەتەلستۆۋيۋت وستاتكي روسكوشنىح حالاتوۆ يز دوروگيح پارچوۆىح تكانەي ۆ باشكيرسكيح كۋرگاناح XIV ۆ. تكاني بوگاتو دەكوريروۆانى ورنامەنتوم ي بىلي يزگوتوۆلەنى ۆ 70ح گوداح XIV ۆ. ۆ كيتاە، يرانە، سيتسيلي. نەت سومنەني، چتو ەتي دوروگيە حالاتى ياۆلياليس دوستويانيەم پراۆياششەي زناتي (حانوۆ، يح پريبليجەننىح) باشكيرسكوگو ي زولوتووردىنسكوگو وبششەستۆا.

ۆ كۋرگاناح يۋجنوگو ۋرالا XIV ۆ. ناحوديات منوگو سەرەبريانىح مونەت، وتچەكانەننىح ۆ ستوليتساح زولوتوي وردى وت يمەني ەە حانوۆ. تاك، ۆ بەلەبەەۆسكوم رايونە بليز د.پەتروۆكا ۆ 1914 گ. بىل نايدەن كلاد زولوتووردىنسكيح مونەت. بولشوي كلاد يز تاكيح جە مونەت بىل وبنارۋجەن شكولنيكامي ۆ 50-ح گوداح بليز د.بريك-الگا ۆ توم جە رايونە. كلادى مونەت ۆسەگدا سۆيدەتەلستۆۋيۋت و سۋششەستۆوۆاني ۋ مەستنوگو نارودا دەنەجنوگو وبراششەنيا ي وب وتنوسيتەلنو ۆىسوكوم ۋروۆنە رازۆيتيا ەگو وبششەستۆەننوي جيزني. ۋ باشكيرسكوگو نارودا دو ناشيح دنەي سوحرانيليس ۋنيكالنىە پامياتنيكي ۋستنو-پوەتيچەسكوگو تۆورچەستۆا، وسنوۆنىە سيۋجەتى كوتورىح سفورميروۆاليس ۆ گلۋبوكوي درەۆنوستي ي پوتومۋ سلۋجات تسەننىم يستوريچەسكيم يستوچنيكوم دليا پونيمانيا ۆزگليادوۆ درەۆنيح باشكير نا پريرودۋ ي وبششەستۆو. سامىمي درەۆنيمي يز نيح ياۆليايۋتسيا گەرويچەسكيە ەپوسى «اكبۋزات» ي «ۋرال باتىر»، گدە وتراجەنا جيزن باشكير دويسلامسكوگو پەريودا. ۆ نيح، ناپريمەر، راسسكازىۆاەتسيا و پەرۆيچنوم زاسەلەني باشكيرامي تەرريتوري ۋرالا، ۆوزنيكنوۆەني ر.اگيدەل ي ر.ۋرال (يايك) ي درۋگيح رەك، پوچيتاني منوجەستۆا بوگوۆ-پوكروۆيتەلەي رازليچنىح پريرودنىح ياۆلەني (ۆودى، پتيتس، جيۆوتنوگو ميرا) ي و توم، كاك ۋميلوستيۆليالي يح جەرتۆوپرينوشەنيامي. نو منوگيە كلاسسيچەسكيە پامياتنيكي باشكيرسكوگو فولكلورا ۆوزنيكلي ۆ دوزولوتووردىنسكۋيۋ ي زولوتووردىنسكۋيۋ ەپوحۋ، پريمەروم تومۋ موگۋت سلۋجيت ەپوسى «كۋزىكۋرپياس ي مايانحىلۋ»، «الدار ي زۋحرا». ۆ نيح وتراجەنا جيزن باشكيرسكيح پلەمەن نا يرتىشە، ۆ گورنو-لەسنىح رايوناح ۋرالا ي ستەپنوي ەگو زونە، ۆزايمووتنوشەنيا باشكير س سوسەدنيمي نارودامي. ۆ ەپوساح نەودنوكراتنو ۋپوميناەتسيا نەكوگدا سۋششەستۆوۆاۆشي سويۋز ەتە رۋ، وپيسىۆايۋتسيا وبششەنارودنىە پرازدنيچنىە ي پروچيە وبريادى، كوستيۋمى رازليچنىح ەتنيچەسكيح گرۋپپ باشكير ي منوگوە درۋگوە. گەروي ەپوسوۆ وت يمەني نارودا ۆىستۋپايۋت زا يدەيۋ درۋجبى ي ەدينەنيا مەجدۋ باشكيرامي ي سوسەديامي. گۋمانيستيچەسكيمي يدەيامي پرونيزانى كلاسسيچەسكيە پامياتنيكي ۋستنوگو تۆورچەستۆا باشكيرسكوگو نارودا ەپوسى «الپامىشا»، «يدۋكاي ي مۋرادىم»، «كۋسياك بي» ي درۋگيە. ينتەرەسنو وتمەتيت، چتو منوگيە يز ەتيح ەپوسوۆ وديناكوۆو شيروكو راسپروسترانەنى ۋ سەۆەرنىح كازاحوۆ، ۋزبەكوۆ، كاراكالپاكوۆ ي درۋگيح نارودوۆ. ەتو نەدۆۋسمىسلەننو سۆيدەتەلستۆۋەت و ۆوزنيكنوۆەني يح ۆ رودستۆەننوي ەتنيچەسكوي سرەدە، كاكوي بىلي تيۋركويازىچنىە نارودى، ۆحوديۆشيە ۆ سوستاۆ مونگولسكوگو گوسۋدارستۆا.

ۆ زولوتووردىنسكي پەريود ۆ سوستاۆ باشكير ۆليليس نەكوتورىە بۋلگارسكيە، كىپچاكسكيە ي مونگولسكيە پلەمەنا، نو ەتو نە نارۋشيلو ۋجە سلوجيۆشەگوسيا يح ەتنوكۋلتۋرنوگو سۆوەوبرازيا.

ۆتورايا پولوۆينا XIV ۆەكا زنامەنۋەتسيا وبششەي كونفليكتنوي سيتۋاتسيەي ۆ رەگيونە. «ۆەليكايا زامياتنيا» پريۆوديت ك دەزينتەگراتسي دەرجاۆى. ۆ كونتسە XIV ۆەكا پرويسحوديت ۆوينا سرەدنەازياتسكوگو ەميرا تيمۋرا س زولوتووردىنسكيم حانوم توحتامىشەم، ي تەرريتوريا باشكورتوستانا ستانوۆيتسيا ارەنوي ۆوەننىح دەيستۆي. ۆ 1391 گودۋ، وپۋستوشايا ۆسە نا سۆوەم پۋتي، زدەس پروشلي وبە ۆراجدەبنىە ارمي، ي 18 يۋنيا 1391 گودا ۆ زاپادنوي چاستي باشكورتوستانا، ۆ مەستنوستي كۋندۋرچا، رازىگرالوس كرۋپنوە سراجەنيە، زاكونچيۆشەەسيا پوراجەنيەم توحتامىشا. يمەننو س داننىمي سوبىتيامي سۆيازانو رازرۋشەنيە سرەدنەۆەكوۆىح گورودوۆ باشكير, يزۆەستنىح ەششە س IX ۆەكا.

ۆ كونتسە XIV - ناچالە XV ۆەكا پرويسحوديت ۆىدەلەنيە يز ۋلۋسا دجۋچي ۆ كاچەستۆە نەزاۆيسيموگو گوسۋدارستۆا نوگايسكوي وردى (مانگىتسكوگو يۋرتا), چتو سۆيازانو س دەياتەلنوستيۋ ەديگەيا. ەديگەي سچيتاەتسيا ناتسيونالنىم گەروەم منوگيح تيۋركويازىچنىح نارودوۆ رەگيونا (باشكير، كازاحوۆ، كىرگىزوۆ، ۋزبەكوۆ، كاراكالپاكوۆ ي در.). پو منەنيۋ ن. ماجيتوۆا، پوپۋليارنوست ەديگەيا وبياسنياەتسيا تەم، چتو ون ۆىستۋپيل كاك وسۆوبوديتەل نارودا وت پريەۆشەيسيا مونگولسكوي ديناستي، نەسومنەننو، ۆ زاسلۋگۋ ەديگەيۋ بىلو پوستاۆلەنو ي ۆوسستانوۆلەنيە تراديتسيوننىح سۆيازەي س حورەزموم. ۆوورۋجەننىە سيلى داننوگو دەياتەليا دوستيگالي 200 تىس. ۆوينوۆ، چتو گوۆوريت و توم، چتو ەە سوستاۆليالي نە تولكو سوبستۆەننو مانگىتى، نو ي درۋگيە نارودى، ۆوشەدشيە پوتوم ۆ سوستاۆ سوزداننوي يم دەرجاۆى، ۆ توم چيسلە ي باشكيرى. پولنىي سۋۆەرەنيتەت نوگايسكايا وردا وبرەلا ۆسكورە پوسلە سمەرتي سۆوەگو وسنوۆاتەليا ي ستالا وبششيم گوسۋدارستۆوم دليا پروجيۆايۋششيح ۆ نەم نوگايتسەۆ، باشكير ي درۋگيح نارودوۆ.

پوسلە راسپادا ۋلۋسا دجۋچي باشكيرسكيە بي، تارحانى ناحوديليس ۆ سلوجنوي ۆاسسالنوي زاۆيسيموستي وت سيۋزەرەنوۆ كازانسكوگو، سيبيرسكوگو، استراحانسكوگو حانستۆ ي نوگايسكوي وردى. اناليز يستوچنيكوۆ پوزۆولياەت سدەلات ۆىۆود و توم، چتو، ناحودياس ۆ ۆاسسالنىح وتنوشەنياح سو سۆويمي سيۋزەرەنامي، باشكيرسكيە بي، تارحانى ۆ كاچەستۆە گلاۆ رودوپلەمەننىح ورگانيزاتسي وبلادالي وتنوسيتەلنىم سۋۆەرەنيتەتوم. وني سوبيرالي نالوگي دليا سۆويح سيۋزەرەنوۆ، ۆ نەوبحوديمىح سلۋچاياح سو سۆويمي درۋجينامي وكازىۆالي پوموشش ۆ يح ۆوەننىح پوحوداح ي اكتيۆنو ۋچاستۆوۆالي ۆ پوليتيچەسكوي جيزني گوسۋدارستۆ، ۆ كوتورىە ۆحوديلي، پوددەرجيۆالي تەح يلي ينىح حانوۆ (ناپريمەر، باشكيرسكي بي كارا-كيلەمبەت ياۆليالسيا گلاۆوي پراۆيتەلستۆا ۆ كازانسكوم حانستۆە كونتسا XV ۆەكا، پري حاناح-ماريونەتكاح). ۆوت وتسەنكا كارا-كيلەمبەتا، داننايا يزۆەستنىم يسسلەدوۆاتەلەم يستوري كازانسكوگو حانستۆا م. حۋدياكوۆىم: «ەتوت نەسومنەننو ۆىدايۋششيسيا چەلوۆەك پولزوۆالسيا ۆ كازانسكوم حانستۆە وگرومنىم ۆليانيەم: ۆ تەچەنيە 10 لەت ون ستويال ۆو گلاۆە گوسۋدارستۆەننوي ۆلاستي ي بىل رۋكوۆوديتەلەم پوليتيچەسكوي جيزني. ون نيزلوجيل ترەح حانوۆ س پرەستولا ي، سۋديا پو وبرازۋ دەيستۆي، وبلادال وبشيرنىم ۋموم، حيتروستيۋ، سيلنوي ۆولەي ي، ۆەروياتنو، بولشيم چەستوليۋبيەم...». كرومە پروچەگو، نايبولەە بوەسپوسوبنۋيۋ چاست ۆويسك منوگيح حانوۆ (ۆ چاستنوستي، سيبيرسكيح) سوستاۆليالي باشكيرسكيە ۆوينى. تاكيم وبرازوم، سۋششەستۆوۆاۆشيە وتنوشەنيا نەلزيا رەكونسترۋيروۆات ۆ رامكاح پريميتيۆنوي سحەمى ۋگنەتەنيا-پودچينەنيا. ني كازانسكوە، ني سيبيرسكوە حانستۆو، ني نوگايسكايا وردا نە سموگلي ي نە سترەميليس سوزدات تسەلوستنۋيۋ ادمينيستراتسيۋ سۆويح وپورنىح پۋنكتوۆ، ا ليش پۋتەم ۆىداچي تارحاننىح ي ينىح يممۋننىح گراموت ي پريۆيلەگي سترەميليس وبەسپەچيت لويالنوست باشكيرسكوي اريستوكراتي ۆ حودە چاستىح ۆ رەگيونە ۆوين.

XVI ۆەك حاراكتەريزۋەتسيا ۋسيلەنيەم فەودالنوي رازدروبلەننوستي ي پوستوياننىمي كونفليكتامي ۆ رەگيونە. باشكيرسكي نارود وكازالسيا «رازورۆان» - كاكيە-تو ەگو چاستي وكازاليس پود ۆلاستيۋ ودنوگو حانا، كاكيە-تو - پود ۆلاستيۋ درۋگوگو، كاكيە-تو نەرەدكو نەسلي پوۆيننوستي ۆ پولزۋ سرازۋ دۆۋح سيۋزەرەنوۆ. پولوجەنيە باشكير ۆ توت پەريود زامەتنو ۋحۋدشيلوس. باشكيرسكيە لەتوپيسي (شەجەرە) ي پرويزۆەدەنيا ۋستنوگو نارودنوگو تۆورچەستۆا راسسماتريۆايۋت ەتو ۆرەميا كاك ودين يز سامىح تياجەلىح پەريودوۆ باشكيرسكوي يستوري.

پوليتيچەسكي كريزيس ۆ رەگيونە زامەتنو ۋسيليلسيا پوسلە پادەنيا كازاني. يۆان گروزنىي وبراتيلسيا ك نارودام كرايا پرينيات موسكوۆسكوە پوددانستۆو. پرينياتيە پوددانستۆا سوپروۆوجدالوس وپرەدەلەننىمي «ۋسلوۆيامي»، ۆكليۋچاۆشيمي ۆ سەبيا پراۆا ي وبيازاننوستي ستورون، چتو ناشلو وتراجەنيە ۆ تسارسكيح جالوۆاننىح گراموتاح. باشكيرى پرينيالي موسكوۆسكوە پوددانستۆو نا سلەدۋيۋششيح ۋسلوۆياح:

1. باشكيرى سوحرانيالي ۆوتچيننوە پراۆو نا سۆوي يسكوننىە تەرريتوري، ي موسكوۆسكوە گوسۋدارستۆو وبيازىۆالوس ەگو زاششيششات;

2. سوحرانيالاس اۆتونوميا باشكير ۆ پرەدەلاح يح تەرريتوري;

3. سوحرانياليس رەليگيا، وبىچاي ي وبريادى;

4. باشكيرى وبيازىۆاليس ۋپلاچيۆات چەتكو وپرەدەلەننىي ياساك;

5. باشكيرى وبيازىۆاليس نەستي ۆوەننۋيۋ سلۋجبۋ ي وحرانيات ۆوستوچنىە گرانيتسى موسكوۆسكوگو گوسۋدارستۆا.

تاكيم وبرازوم، ۋسلوۆيا بىلي ۆزايموۆىگودنىمي. ەتو بىلي ۆاسسالنو-سەنوريالنىە وتنوشەنيا، كوتورىە ناشلي پوددەرجكۋ ۆ نارودە.

پراكتيچەسكي تسەلوە ستولەتيە (دو سەرەدينى XVII ۆەكا) موسكوۆسكوە پراۆيتەلستۆو نە نارۋشالو ەتيح ۋسلوۆي، چتو سۆيازانو سو سلوجنوي وبستانوۆكوي ۆنۋتري سترانى (سمۋتنوە ۆرەميا), نە پوزۆولياۆشەي تسەنترالنومۋ پراۆيتەلستۆۋ زانياتسيا پولنوي ينتەگراتسيەي نوۆىح تەرريتوري. ەتوت پەريود، پەريود سوبليۋدەنيا موسكۆوي ۆسەح ۋسلوۆي (ۆتورايا پولوۆينا XVI ۆەكا - 1662 گود), سچيتاەتسيا پەريودوم اۆتونومنوستي باشكير.

ۆ 1650-ە گودى ناچالوس سترويتەلستۆو زاكامسكوي زاسەچنوي چەرتى - ليني كرەپوستەي، وتدەليايۋششيح موسكوۆسكوە گوسۋدارستۆو وت باشكيري. ەتو بىلا پوگرانيچنايا لينيا، ا تاكجە فورپوست دليا پريسوەدينەنيا باشكيرسكيح تەرريتوري ي ۋستانوۆلەنيا پولنوگو كونتروليا ناد باشكورتوستانوم، كوتورىي ۆسە ەتو ۆرەميا  وستاۆالسيا اۆتونومنىم (پراكتيچەسكي نەزاۆيسيمىم) - پو دوگوۆورۋ س يواننوم IV. پري سترويتەلستۆە ەتيح كرەپوستەي بىلا زاحۆاچەنا چاست باشكيرسكيح زەمەل نا سەۆەرو-زاپادە، چتو ۆىزۆالو ۆوزمۋششەنيە تاموشنيح باشكير، ي پوسلۋجيلو پريچينوي پەرۆوي كرۋپنوي ۆوينى ۆ 1662 گ. ونا زاتيحلا ك ۆەسنە 1664 گ.، چەمۋ سپوسوبستۆوۆالو، ۆ چاستنوستي، ي تو، چتو روسسيسكيە ۆلاستي پوشلي نا رياد ۋستۋپوك. كنياز ا.م. ۆولكونسكي بىل دوسروچنو سمەششەن س ۋفيمسكوگو ۆوەۆودستۆا، ا نا ەگو مەستو نازناچەن ستولنيك ف.ي. سوموۆ. ەمۋ بىلو پورۋچەنو ۆ كوروتكيە سروكي رازوبراتسيا ۆ تياجبە باشكير س ساۆۆو-ستوروجەۆسكيم موناستىرەم. كرومە توگو، بىل ۆۆەدەن زاپرەت نا پروداجۋ ي دليتەلنۋيۋ ارەندۋ باشكيرسكيح ۆوتچيننىح زەمەل، ۋپوريادوچەن سبور ياساكا. تاكيم وبرازوم، تسەنترالنايا ۆلاست سدەلالا «پەرۆۋيۋ پروبۋ» نارۋشەنيا دوگوۆورا س باشكيرامي. نەسموتريا نا تو، چتو ەە دەيستۆيا ۆىزۆالي ماسشتابنىي كونفليكت، ەتو بىلو ليش ناچالوم دالنەيشيح نارۋشەني.

ۋجە ۆ 80-ح گوداح پراۆيتەلستۆو ناچالو ناسيلستۆەننۋيۋ حريستيانيزاتسيۋ مۋسۋلمان كرايا، چتو ياۆليالوس نوۆىم نارۋشەنيەم دوگوۆورا س يواننوم IV, سوگلاسنو كوتورومۋ نە دولجنى بىلي دوپۋسكاتسيا پوسياگاتەلستۆا نا رەليگيۋ باشكير. تاكايا پروۆوكاتسيوننايا پوليتيكا موسكۆى پوسلۋجيلا پريچينوي ۆوينى 1681-1684-ح گگ. باشكيرسكي نارود ي ۆويسكا ۆوگلاۆيل دۋحوۆنىي ليدەر باشكورتوستانا - شەيح سەيت سادير، پروۆوزگلاشەننىي سافار-حانوم. فاكتيچەسكوە پوراجەنيە ۆ ۆوينە نە وستانوۆيلو رۋسسكوە پراۆيتەلستۆو - چەرەز 20 لەت پوسلەدوۆالا پوپىتكا ۆۆەدەنيا پراۆيتەلستۆوم پەترا I نەزاكوننىح نالوگوۆ ي ترەبوۆانيە پوستاۆوك باشكيرامي لوشادەي دليا رۋسسكوي ارمي، ا تاكجە سوپروۆوجداۆشيە ەتي مەروپرياتيا زلوۋپوترەبلەنيا. تاكجە نەدوۆولستۆو ۆىزۆال رياد مەر، وسكوربليايۋششيح رەليگيوزنىە چۋۆستۆا مۋسۋلمان (ك پريمەرۋ، ۆۆوديلسيا نالوگ س مەچەتي - پو 5 رۋب. س كاجدوگو مۋللى، ا تاكجە پو ودنومۋ التىنۋ س كاجدوگو پريحوديۆشەگو نا سلۋجبۋ; كرومە توگو، ۆلاستي راسپورياديليس سترويت مەچەتي پو وبرازتسۋ حريستيانسكيح حراموۆ، ۋسترايۆات وكولو نيح كلادبيششا). ۆسە ەتو ۆىليلوس ۆ ۆوينۋ 1704-1711 گودوۆ. تسەليۋ باشكير بىلو ۆوسستانوۆلەنيە نارۋشەننىح پراۆ. ودناكو ۆ حودە دۆيجەنيا ۆ وتۆەت نا بەسچينستۆا تسارسكيح چينوۆنيكوۆ (سەرگەەۆ، كۋدرياۆتسەۆ) باشكيرى پەرەحوديات ك پوليتيكە وتكازا وت روسسيسكوگو پوددانستۆا، پروۆوزگلاشايۋت گلاۆوي باشكورتوستانا سۋلتانا مۋراتا ي ناپراۆليايۋت پوسولستۆو ك كرىمسكومۋ حانۋ ي تۋرەتسكومۋ سۋلتانۋ. ۋستاناۆليۆايۋت سۆيازي س ۆوسستاۆشيمي نا دونۋ كازاكامي ك.بۋلاۆينا، كۋبانتسامي، كازاحامي ي كاراكالپاكامي. كونفليكت مەجدۋ باشكيريەي ي پەتروۆسكوي روسسيەي راسپروسترانياەتسيا پو ۆسەمۋ ۋرالو-پوۆولجسكومۋ رەگيونۋ. باشكيرى دەيستۆۋيۋت ۆەسما ۋسپەشنو; كالمىتسكيە يستوچنيكي سۆيدەتەلستۆۋيۋت و توم، چتو وني پوتوپيلي ۆ ۆولگە سوروكاتىسياچنىي وترياد رۋسسكيح، ا پەتر I نەودنوكراتنو پريزىۆال ايۋكۋ-حانا ك سوۆمەستنىم دەيستۆيام پروتيۆ باشكير، نا چتو كالمىكي ۆ يتوگە ي سوگلاسيليس. ۆويسكا باشكير دوحوديات دو كازاني، ودناكو يزۆەستيە و ۆتورگشيحسيا س يۋگا نا تەرريتوريۋ باشكيري كالمىكاح زاستاۆلياەت يح وتكازاتسيا وت پلانوۆ ۆزياتيا گورودا ي پوۆەرنۋت نازاد نا زاششيتۋ رودنوي زەملي وت نوۆوي وپاسنوستي. پەرەپۋگاننىي روسسيسكي تسار، وبياۆيۆشي سەبيا «يمپەراتوروم»، ا سۆويۋ سترانۋ - يمپەريەي، ۆىنۋجدەن بىل پويتي نا ۋستۋپكي: نەزاكوننىە نالوگي بىلي وتمەنەنى; بىل پودۆەرگنۋت وسۋجدەنيۋ پرويزۆول روسسيسكيح پودداننىح نا باشكيرسكيح زەملياح; ۆوەۆودا ا. سەرگەەۆ بىل كازنەن. نا نەكوتوروە ۆرەميا باشكيرى دوبيليس نەزاۆيسيموگو پولوجەنيا كرايا.

نو «ميرنىي» پەريود دليلسيا سوۆسەم نەدولگو - ۋجە ۆ 1730 گ. وبەر-سەكرەتار سەناتا ي.ك. كيريلوۆ پرەدلوجيل ۆوەننىم وبرازوم زاكرەپيتسيا ۆ باشكيري، ۆىسترويۆ ۆ ۋستە رەكي ور كرەپوست. دالنەيشي وتەم زەمەل پود كرەپوستي ي زاۆودى، ا تاكجە پوۆەدەنيە ۋچاستنيكوۆ ورەنبۋرگسكوي ەكسپەديتسي (ۋبيستۆو ودنوگو يز باشكيرسكيح پوسلاننيكوۆ، كوتورىە ياۆيليس پرەدۋپرەديت و توم، چتو بۋدەت ۆوسستانيە، ەسلي روسسيا نە وتكاجەتسيا وت سۆويح پلانوۆ) پريۆەلو ك ودنوي يز كرۋپنەيشيح ۆوين نا يۋگە ۋرالا. روسسيا وتۆەتيلا سيلوي - پوسلەدوۆال ۋكاز يمپەراتريتسى اننى يواننوۆنى وت 16 فەۆراليا 1736 گ.، كوتورىم پرەدپيسىۆالوس «بۋنتوۆششيكوۆ ۆسياكيمي مەرامي يسكورەنيات ي جيليششا يح رازوريات، ا پويماننىح ۆوروۆ... نا ستراح درۋگيم، كازنيت سمەرتيۋ...». رەاليزاتسيا ەتوگو ۋكازا يمەلا پەچالنىە پوسلەدستۆيا دليا باشكيرسكوگو نارودا. دوستاتوچنو سكازات، چتو تولكو ۆ اپرەلە 1736 گ. كازانسكيم گۋبەرناتوروم ا.ي. رۋميانتسەۆىم ۆو يسپولنەنيە ەگو بىلو سوججەنو وكولو 100 باشكيرسكيح دەرەۆەن ي وكولو تىسياچي چەلوۆەك ۋبيتو. ۆووبششە ۆ حودە ەتوگو ۆوسستانيا بىلو سوججەنو 696 باشكيرسكيح دەرەۆەن، كازنەنو ي ۋبيتو 16642 چەلوۆەكا، ۆزياتو ۆ كاچەستۆە شترافا 17162 گولوۆى سكوتا ي 9828 رۋبلەي دەنگامي (سۆەدەنيا پ.ۆ. مەششەرياكوۆا ي ۆ. بايدەرينا). ۆ تو جە ۆرەميا ودنيم يز نايبولەە زناچيمىح پروگرەسسيۆنىح رەزۋلتاتوۆ ۆوسستانيا 1735 - 1740 گگ.، پو منەنيۋ ن.ۆ. ۋستيۋگوۆا، ياۆيلوس تو، چتو ونو نە دوپۋستيلو زاكرەپوششەنيا باشكيري.

نەسموتريا نا ەتو، ۋجە ك 1750-م گودام تسەنترالنوە پراۆيتەلستۆو ۆنوۆ پوپىتالوس نارۋشيت پراۆا باشكير - پو ۋكازۋ سەناتا وت 16 مارتا 1754 ياساك بىل زامەنەن پوكۋپكوي سولي يز كازنى، چتو پريۆەلو ك ۋۆەليچەنيۋ نالوگا ۆ 5-6 راز. ەتو، راۆنو كاك ي ۋسيلەنيە فەودالنوگو گنەتا ي ناسيلستۆەننوي حريستيانيزاتسي، ۆىزۆالو نوۆوە ۆوسستانيە، تاك كاك زامەنۋ ياساكا باشكيرى ۆوسپرينيالي زا پوپىتكۋ ليكۆيداتسي يح ۆوتچيننوگو پراۆا نا زەمليۋ، سوگلاسنو نورمام مەجدۋنارودنوگو پراۆا تەح ۆرەمەن. ۆوسستانيە ۆ كونەچنوم يتوگە ۆىنۋديلو روسسيسكوە پراۆيتەلستۆو پودتۆەرديت ۆوتچيننوە پراۆو باشكير نا زەمليۋ، وتكازاتسيا وت پلانوۆ پرەۆراششەنيا باشكير ۆ كرەپوستنىح كرەستيان ي ناسيلستۆەننوي حريستيانيزاتسي. سۋديا پو پوسلەدستۆيام، تسارسكوە پراۆيتەلستۆو وسوزنالو سۆوي وشيبكي. نو وبششۋيۋ كارتينۋ ەتو مالو يزمەنيلو، تاك كاك باشكيرى ۆسكورە پرينيالي اكتيۆنوە ۋچاستيە ۆ پۋگاچەۆسكوم ۆوسستاني 1773-1775 گودوۆ.

ۆ ەتوي ۆوينە پراۆيتەليام روسسي ۋگروجالي روسسيسكيە جە گلاۆاري ۆوسستانيا، ي باشكيرام پريشلوس ۆىبيرات، چيۋ ستورونۋ پرينيات. بىلو ۆوزموجنو دۆا ۆاريانتا: ليبو پەرەيتي نا ستورونۋ ودنوگو يز ەتيح لاگەرەي، ليبو، ۆوسپولزوۆاۆشيس گراجدانسكوي ۆوينوي، دوبيۆاتسيا ساموستوياتەلنوستي. وتسۋتستۆيە ەدينوگو رۋكوۆوديتەليا پومەشالو يم سدەلات ەتوت ۆىبور. نەكوتورىە رودوۆىە ورگانيزاتسي يلي وتدەلنىە يح چاستي تو ۆستاۆالي نا ستورونۋ زاكوننوي ۆلاستي، تو نا ستورونۋ تاك نازىۆاەموگو «يمپەراتورا پەترا فەدوروۆيچا» - پۋگاچەۆا، تالانتليۆوگو ي ەنەرگيچنوگو، نو نەگراموتنوگو كازاكا; درۋگيە پىتاليس دوستيچ سۆويح سوبستۆەننىح تسەلەي، نە ۆىحوديۆشيح زا رامكي پروستوي نەناۆيستي ك رۋسسكيم ي جەلانيا رازرۋشات ي گرابيت: نە بىلو حاريزماتيچنوگو ليدەرا، سپوسوبنوگو سفورميروۆات ناتسيونالنۋيۋ يدەيۋ. پوسلە پوراجەنيا پۋگاچەۆا ي پوياۆلەنيا روسسيسكيح ۆلاستەي باشكيرى ۆەرحنەگو يايكا ۆەرنۋليس ك پوريادكۋ تاك جە ەستەستۆەننو، كاك ي پوددەرجالي ساموزۆانتسا.

دالەە پوسلەدوۆالو نوۆوە نارۋشەنيە دوگوۆورا س يواننوم IV, كوسنۋۆشەەسيا پراۆ باشكير نا زەمليۋ. پوسلە ۆۆەدەنيا كانتوننوي سيستەمى ۋپراۆلەنيا روسسيسكوە پراۆيتەلستۆو اكتيۆيزيروۆالو زاحۆاتنيچەسكۋيۋ زەمەلنۋيۋ پوليتيكۋ ۆ باشكورتوستانە. ەتا پوليتيكا سپوسوبستۆوۆالا ماسسوۆومۋ پريتوكۋ پەرەسەلەنتسەۆ يزۆنە، ي ۆ باشكورتوستانە ناچالوس پلانومەرنوە "ۋزاكونەننوە" وتچۋجدەنيە باشكيرسكيح زەمەل. س ودنوي ستورونى، س ۆۆەدەنيەم كانتوننوي سيستەمى ۋپراۆلەنيا زەمەلنىە پراۆووتنوشەنيا ۆ باشكورتوستانە ستالي ۋپوريادوچيۆاتسيا. س ەتوگو جە پەريودا يۋريديچەسكي زاكرەپلياەتسيا ي ۆوتچيننوە زەملەۆلادەنيە باشكير. ۆوتچيننوە پراۆو باشكير نا زەمليۋ بىلو پودتۆەرجدەنو ۆ وفيتسيالنىح ۋكازاح تسارسكوگو پراۆيتەلستۆا، پرينياتىح ۆ I پولوۆينە XIX ۆ. تاك، ۆ ۋكازە وت 10 اپرەليا 1832 گ. ۆ §2 سكازانو: "ۆوتچيننيكامي سچيتايۋتسيا ۆسە باشكيرى، ك ودنوي ۆولوستي يلي تيۋبە پرينادلەجاششيە حوتيا بى وني رازدەلياليس نا رازنىە كوماندى ي داجە سوستويالي ۆ رازنىح ۋەزداح". س درۋگوي ستورونى دليا ۋپوريادوچەنيا زەمەلنىح وتنوشەني تسارسكوە پراۆيتەلستۆو پروۆوديلو گەنەرالنوە مەجەۆانيە، ۆ پروتسەسسە كوتوروگو بىلو منوگو زلوۋپوترەبلەني سو ستورونى چينوۆنيكوۆ. ەتو پروياۆيلوس ۆ ۆىموگاتەلستۆە ۆزياتوك، ۆ ۆولوكيتە. ۋ باشكير وتنيمالاس چاست زەملي، پەرەسەلەنتسەۆ جە نە سرازۋ نادەليالي زەملەي، وتۆوديلي يم نەۋدوبنىە دليا ۆوزدەلىۆانيا ۋگوديا. 10 اپرەليا 1832 گودا بىل يزدان ۋكاز "و پراۆاح باشكيرتسەۆ نا پرينادلەجاششيە يم زەملي ۆ ورەنبۋرگسكوم كراە". ەتيم ۋكازوم تسارسكوە پراۆيتەلستۆو پريزنالو باشكير "ۆلادەلتسامي ۆسەح تەح زەمەل، كوي نىنە بەسسپورنو يم پرينادلەجات". كرومە توگو، ەتوت دوكۋمەنت دال ۆوزموجنوست زاجيتوچنىم گوسۋدارستۆەننىم كرەستيانام پوكۋپات باشكيرسكيە زەملي. زەملي ۋ باشكير پريوبرەتاليس تاكجە دۆوريانامي، پريچەم، زا بەستسەنوك، يلي زاحۆاتىۆاليس پري رازمەجەۆاني باشكيرسكيح زەمەل نا داچي ي زاسەلياليس كرەپوستنىمي. باشكيرى ۆ سيلۋ سۆوەگو ۋكلادا جيزني، نەگراموتنوستي ي نەزنانيا رۋسسكوگو يازىكا نە بىلي گوتوۆى ك پروداجە زەملي ي زاششيتە سۆويح ينتەرەسوۆ. ەتيم ي ۆوسپولزوۆاليس زاۆودچيكي، دۆوريانە، كۋپتسى ي بوگاتىە كرەستيانە. كرەستيانسكايا رەفورما 1861 گودا پريۆەلا ك تومۋ، چتو زاپاسنىە زەملي، پرەدنازناچەننىە دليا نادەلەنيا مالوزەمەلنىح پريپۋششەننيكوۆ، پودۆەرگاليس راسحيششەنيۋ پود ۆيدوم «پوكۋپوك» «يزليشنيح» ۋگودي، كاك ي نادەلى باشكير-ۆوتچيننيكوۆ.

ك XX ستولەتيۋ بىلي ۋجە زابىتى ۆسە دوگوۆورى س يۆانوم گروزنىم، چتو پريۆەلو ك تومۋ، چتو يح ۋسلوۆيا نە سوبليۋداليس سوۆەرشەننو. منوگيە رۋسسكيە پيساتەلي ي يسسلەدوۆاتەلي پيسالي، چتو وت بىلىح باشكير نە وستالوس ي سلەدا، چتو نارود پراكتيچەسكي ۋنيچتوجەن. ودناكو ەتو نە پومەشالو باشكيرسكوي ينتەلليگەنتسي پودنيات باشكير ۆ 1917 گودۋ نا بوربۋ زا ساموستوياتەلنوست پوسلە كراحا سامودەرجاۆيا. ناستۋپيل پوۆوروتنىي مومەنت ۆزايمووتنوشەني باشكورتوستانا ي روسسي، كوتورىي پريۆەل ك «سوگلاشەنيۋ» س سوۆەتسكوي ۆلاستيۋ ي ۆحوجدەنيۋ باشكورتوستانا ۆ سوستاۆ رسفسر.

پوسلە كراحا سامودەرجاۆيا بولشوي رازماح ۆ روسسي پريوبرەلو مۋسۋلمانسكوە دۆيجەنيە، كوتوروە 1 مايا 1917 گودا ورگانيزوۆالو ۆسەروسسيسكي سەزد. نا نەم پريسۋتستۆوۆالا تاك جە ي باشكيرسكايا دەلەگاتسيا. نەسموتريا نا پرينياتىە نا نەم رەشەنيا، تەرريتوريالنىي ۆوپروس پو باشكيري وستاۆالسيا وتكرىتىم دو ۆسەباشكيرسكوگو سەزدا پو رەشەنيۋ باشكيرسكوي دەلەگاتسي، تاك كاك رەزوليۋتسيا سەزدا پو ەتومۋ ۆوپروسۋ پرەدپولاگالا ليكۆيداتسيۋ ۆوتچيننوگو زەملەۆلادەنيا باشكير. نا پەرۆوم ۆسەباشكيرسكوم سەزدە بىلو پرينياتو رەشەنيە و توم، چتو باشكيرسكومۋ نارودۋ پريشلو ۆرەميا دوبيۆاتسيا اۆتونومي، چتو بىلو پريامو سكازانو ۆ تەلەگراممە، وتوسلاننوي ۆ كازان پوسلە سەزدا: «پەرەد باشكيرسكيم نارودوم ستويت ەششە بولەە ترۋدنايا زاداچا - زاۆوەۆانيە تەرريتوريالنوي اۆتونومي باشكۋرديستانا كاك وتۆەچايۋششايا جيزنەننىم ي ەكونوميچەسكيم ينتەرەسام باشكيرسكوگو نارودا ي ياۆليايۋششاياسيا ەدينستۆەننىم پۋتەم وسۆوبوجدەنيا ەگو رودنوي سترانى باشكۋرديستانا وت ۆەكوۆوگو ەكونوميچەسكوگو ۋگنەتەنيا». تاكيم وبرازوم، ۆ يۋنە 1917 گودا ورگانيزاتسيوننو وفورميلوس باشكيرسكوە ناتسيونالنوە دۆيجەنيە، ۆ كاچەستۆە گلاۆنوگو لوزۋنگا كوتوروگو ۆىستۋپيلا يدەيا تەرريتوريالنوي اۆتونومي باشكورتوستانا كاك فەدەراتيۆنوي چاستي دەموكراتيچەسكوي روسسي.

پوسلە بولشەۆيستسكوگو پەرەۆوروتا باشكيرسكوە وبلاستنوە شۋرو سۆويم فارمانوم №2 وت 16 (29) نويابريا 1917 گ. وبياۆيلو س 15 نويابريا باشكيرسكۋيۋ تەرريتوريۋ ورەنبۋرگسكوي، ۋفيمسكوي، سامارسكوي ي پەرمسكوي گۋبەرني اۆتونومنوي چاستيۋ روسسيسكوي رەسپۋبليكي ي پريستۋپيلو ك وسۋششەستۆلەنيۋ اۆتونومي ۆ پرەدەلاح تەرريتوري مالوي باشكيري. ۆووبششە، ستانوۆيتسيا زامەتنو، چتو پوسلە فەۆرالسكوگو پەرەۆوروتا سرەدي باشكيرسكوگو ناسەلەنيا زناچيتەلنو ۆىروسلي اكتيۆنوست ي سترەملەنيە ك بوربە زا ليكۆيداتسيۋ ناتسيونالنوگو گنەتا، سوحرانەنيە يمەيۋششيحسيا زەمەل ي سوزدانيە ناتسيونالنوي اۆتونومي. باشكيرى ۋجە ۆ اپرەلە 1917 گ. ۆىدەليليس يز وبششەمۋسۋلمانسكوگو دۆيجەنيا ي سوزدالي ساموستوياتەلنوە باشكيرسكوە دۆيجەنيە. زا كوروتكوە ۆرەميا وني پروۆەلي تري ۆسەباشكيرسكيح سەزدا، پەرۆىمي سرەدي نەرۋسسكيح نارودوۆ وبرازوۆالي سۆويۋ اۆتونوميۋ ي پىتاليس پولۋچيت ۋتۆەرجدەنيە ەە سو ستورونى تسەنترالنوي سوۆەتسكوي ۆلاستي. ودناكو توگدا ەتوگو سدەلات نە ۋدالوس، چتو پريۆەلو ۆپوسلەدستۆي ك وسلوجنەنيۋ وتنوشەني.

ۆەسنوي 1918 پودنيال مياتەج چەحوسلوۆاتسكي كورپۋس، ي باشكيريا وكازالاس ۆ وگنە گراجدانسكوي ۆوينى. يز-زا انتيباشكيرسكيح دەيستۆي ورەنبۋرگسكوگو گۋبرەۆكوما ي مەستنىح پرەدستاۆيتەلەي سوۆەتسكوي ۆلاستي (ارەست چلەنوۆ باشكيرسكوگو پراۆيتەلستۆا، راسسترەل باشكيرسكيح وفيتسەروۆ ي در.) باشكيرسكوە پراۆيتەلستۆو ستالو نا ستورونۋ بەلوگو دۆيجەنيا. بىل سفورميروۆان باشكيرسكي كورپۋس ۆ سوستاۆە دۆۋح ديۆيزي، كوتورىي ۆوەۆال ۆ سوستاۆە بەلوي ارمي. پوسلە كولچاكوۆسكوگو پەرەۆوروتا وسەنيۋ 1918 گودا، ۋستانوۆلەنيا كولچاكوم ەدينوليچنوي ۆلاستي ي ەگو دەيستۆي، ناپراۆلەننىح نا ليكۆيداتسيۋ ناتسيونالنىح پراۆيتەلستۆ (ۆ ت.چ. ي باشكيرسكوگو), راسفورميروۆانيە دۆۋحديۆيزيوننوگو باشكيرسكوگو كورپۋسا ي سۆەدەنيە ەگو ك ودنوي ديۆيزي پود ناچالوم رۋسسكوگو گەنەرالا; يز-زا نەوبەسپەچەنيا ۆويسك دوۆولستۆيەم، كوگدا باشكيرام پريحوديلوس ۆوەۆات پروتيۆ «كراسنىح» بەز پاترونوۆ، وتچەگو باشكيرسكوە ۆويسكو پوتەريالو دو 70% سۆوەگو ليچنوگو سوستاۆا; يز-زا ەتيح ي درۋگيح فاكتوروۆ (ودين يز گلاۆنىح - ەتو ۋگروزا پوتەري باشكيرسكوي گوسۋدارستۆەننوستي) ي بىلو پرينياتو رەشەنيە و نالاجيۆاني سۆيازەي س سوۆەتسكوي ۆلاستيۋ.

ۆ سەرەدينە دەكابريا 1918 گ. پراۆيتەلستۆو باشكورتوستانا ناپراۆيلو سۆويح پرەدستاۆيتەلەي م. حاليكوۆا ي X. ساگيتوۆا دليا ۋستانوۆلەنيا سۆيازي س وفيتسيالنىمي ورگانامي سوۆەتسكوي ۆلاستي. پەرۆىە ۆسترەچي ي پەرەگوۆورى پو ينتەرەسۋيۋششيم وبە ستورونى ۆوپروسام بىلي پروۆەدەنى ۆ كونتسە يانۆاريا. وفيتسيالنىي دۆۋحستورونني پروتوكول بىل پودپيسان 30 يانۆاريا 1919 گ. كاك يتوگوۆىي دوكۋمەنت پەرەگوۆوروۆ پرەدستاۆيتەلەي باشكيرسكوگو پراۆيتەلستۆا س چلەنامي ۋفيمسكوگو گۋبەرنسكوگو رەۆكوما. ۆ حودە پەرەگوۆوروۆ م. حاليكوۆ وگلاسيل ۋسلوۆيا پەرەحودا باشكير نا ستورونۋ سوۆەتوۆ، ا يمەننو:

1. پريزنانيە باشكيرسكوي اۆتونومي;

2. پرەدوستاۆلەنيە ۋسترويستۆا ۆنۋترەننەگو ۋپراۆلەنيا باشكيريەي ساميم باشكيرام;

3. وكازانيە پوموششي ۆ فورميروۆاني رەگۋليارنوگو باشكيرسكوگو ۆويسكا;

4. زاشيتا وت رەپرەسسي تەح باشكيرسكيح دەياتەلەي، كوتورىە ۆ پروشلوم دەيستۆوۆالي پروتيۆ بولشەۆيكوۆ.

6 فەۆراليا 1919 گ. يز موسكۆى زا پودپيسيۋ ۆ. ي. لەنينا ي ناركوما پو دەلام ناتسيونالنوستەي ي.ۆ.ستالينا بىلا پولۋچەنا تەلەگرامما سلەدۋيۋششەگو سودەرجانيا: «پرەدلاگاەم نە وتتالكيۆات حاليكوۆا، سوگلاسيتسيا نا امنيستيۋ پري ۋسلوۆي سوزدانيا ەدينوگو فرونتا س باشكيرسكيمي پولكامي پروتيۆ كولچاكا. سو ستورونى سوۆەتسكوي ۆلاستي گارانتيا ناتسيونالنوي سۆوبودى باشكير پولنايا...». 16 فەۆراليا 1919گ. ۆ تەمياسوۆو سوستويالوس زاسەدانيە پراۆيتەلستۆا باشكورتوستانا، نا كوتوروم بىلو پرينياتو رەشەنيە و پەرەحودە نا ستورونۋ سوۆەتسكوي ۆلاستي، چتو بىلو وسۋششەستۆلەنو 18 فەۆراليا.

پوسلە ەتوگو پەرەگوۆورى س سوۆەتسكوي ۆلاستيۋ پرودولجاليس، كوتورىە زاۆەرشيليس پودپيسانيەم 17 مارتا 1919 گودا «سوگلاشەنيا» س سوۆەتسكوي ۆلاستيۋ. سوگلاشەنيە وپرەدەليالو ستاتۋس باسسر ي ەە پراۆا. پو سۋتي دەلا ۋجە توگدا ۆ رامكاح فەدەراتسي بىلو سفورميروۆانو رەالنوە گوسۋدارستۆو - باشكيريا، يمەۆشەە ساموستوياتەلنوە پراۆيتەلستۆو، بيۋدجەت، ۆوورۋجەننىە سيلى - ۆ سوستاۆە ودنوي چەتىرەحپولكوۆوي كاۆالەريسكوي ديۆيزي ي ودنوي ترەحپولكوۆوي سترەلكوۆوي بريگادى. ۆ سوگلاشەني ي ۆ دوپولنيايۋششيح ەگو دوكۋمەنتاح بىلي وپرەدەلەنى پرەدمەتى ۆەدەنيا فەدەرالنىح ي رەسپۋبليكانسكيح ورگانوۆ ۆلاستي، ۆ توم چيسلە ۆ ۆوپروساح ۋپراۆلەنيا، سوبستۆەننوستي ي ۆ ۆوەننوي سفەرە. اۆتونومنايا رەسپۋبليكا سوزداۆالاس ۆ پرەدەلاح مالوي باشكيري، ۆ كوتورۋيۋ ۆحوديلي يۋجنىە، يۋگو-ۆوستوچنىە ي سەۆەرو-ۆوستوچنىە رايونى سوۆرەمەننوي تەرريتوري باشكورتوستانا.

كاك جە پرويسحوديلا رەاليزاتسيا ۋسلوۆي سوگلاشەنيا نا دەلە؟ دليا ناچالا بىلو پرينياتو پوستانوۆلەنيە ۆتسيك «و پەرەداچە باشكيرسكومۋ رەۆوليۋتسيوننومۋ كوميتەتۋ ۆسەگو اپپاراتا ۋپراۆلەنيا ي وب ورگانيزاتسي ۋپراۆلەنيا نا تەرريتوري باشكيرسكوي سوۆەتسكوي رەسپۋبليكي»، كوتورىي بىل رەزۋلتاتوم رابوتى باشرەۆكوما. سوگلاسنو پوستانوۆلەنيۋ ۆسەروسسيسكي تسەنترالنىي يسپولنيتەلنىي كوميتەت پرەدپيسىۆال ورەنبۋرگسكومۋ، ۋفيمسكومۋ، پەرمسكومۋ. ەكاتەرينبۋرگسكومۋ، چەليابينسكومۋ ي سامارسكومۋ گۋبەرنسكيم كوميتەتام نە راسپروسترانيات ۆ دالنەيشەم سۆوي دەيستۆيا نا تەرريتوري باشكيرسكوي سوۆەتسكوي رەسپۋبليكي. پري ەتوم ۆەس اپپارات ۋپراۆلەنيا س ەگو يمۋششەستۆوم، نە يسكليۋچايا پرودوۆولستۆەننوگو، كوتورىي سوزدان گۋبەرنسكيمي ۆلاستيامي نا تەرريتوري باشكيرسكوي سوۆەتسكوي رەسپۋبليكي، وستاۆالسيا نا سۆويح مەستاح س پودچينەنيەم ەگو باشكيرسكومۋ رەۆوليۋتسيوننومۋ كوميتەتۋ. سنابجەنيە باشكيرسكوي سوۆەتسكوي رەسپۋبليكي پرودوۆولستۆيەم پرويزۆوديلي لوس نەپوسرەدستۆەننو يز تسەنترا.

ودناكو يستوريا پوۆتوريلاس - كاك ي پري يواننە IV, باشكيرام بىلو وبەششانو وچەن منوگوە سو ستورونى تسەنترالنوي ۆلاستي. ودناكو، ەسلي ۆ XVI ۆەكە باشكيرى جيلي پو ۋسلوۆيا تەح دوگوۆوروۆ پوچتي تسەلوە ستولەتيە، تو سوۆەتسكايا ۆلاست رەشيلاس نا نارۋشەنيا نامنوگو بىسترەە - ۋجە ۆ 1920 گ. (ت.ە.، پوچتي چەرەز گود پوسلە پودپيسانيا سوگلاشەنيا) لەنين ناگلو زاياۆيل ۆاليدوۆۋ، چتو سوگلاشەنيە - ەتو «كلوچوك بۋماگي، كوتورىي يح ني ك چەمۋ نە وبيازىۆاەت». پوسلە چەگو ۆىشەل دەكرەت «و گوسۋدارستۆەننوم ۋسترويستۆە باسسر» وت 19 مايا 1920 گودا، كوتورىي فاكتيچەسكي ليشيل رەسپۋبليكۋ وسنوۆنىح پوليتيچەسكيح ي ەكونوميچەسكيح پراۆ. ۆ سووتۆەتستۆي س نيم ناركوماتى، كۋريرۋيۋششيە ۆاجنەيشيە سفەرى جيزني ي وتراسلي حوزيايستۆا (باشكيرسكي ۆوەننىي كوميسساريات، رەسپۋبليكانسكيە نارودنىە كوميسسارياتى پرودوۆولستۆيا، فينانسوۆ، باشچك، پوچتا ي تەلەگراف) پەرەشلي ۆ پودچينەنيە سووتۆەتستۆۋيۋششيم ناركوماتام رسفسر. تاكوە رەشەنيە ۆىزۆالو پوليتيچەسكي كريزيس ۆ رەسپۋبليكە. 16 يۋنيا 1920 گودا باشرەۆكوم پرينيال رەشەنيە و ساموروسپۋسكە. نو ەتو نە پومەشالو رەاليزاتسي پوستانوۆلەنيا. 26 يۋنيا بىل سوزدان باشرەۆكوم نوۆوگو سوستاۆا. رەشەنيەم I سەزدا سوۆەتوۆ باسسر ۆ يۋلە 1920 گودا بىل وبرازوۆان پوستوياننىي ۆىسشي ورگان گوسۋدارستۆەننوي ۆلاستي رەسپۋبليكي - تسەنترالنىي يسپولنيتەلنىي كوميتەت (تسيك) باسسر. پوسلە ەتوگو پوستانوۆلەنيا اۆتونومنىە رەسپۋبليكي ۋجە پولۋچالي ستاندارتنىي، دوستاتوچنو وگرانيچەننىي، نابور پراۆ.

ۆ 1925 گودۋ بىلا پرەدپرينياتا پوپىتكا پرينيات پەرۆۋيۋ كونستيتۋتسيۋ باسسر، ودناكو تسەنترالنايا ۆلاست نە دالا ەتومۋ پرويزويتي. ناپريمەر، ۆ نەي نە بىلو ۋكازانو، چتو رۋكوۆودياششايا رول پرينادلەجيت كوممۋنيستيچەسكوي پارتي، ا ستاتيا 1 گلاسيلا، چتو باشكيريا ياۆلياەتسيا اۆتونومنوي رەسپۋبليكوي سوۆەتوۆ، سۆوبودنو ۆحودياششەي ۆ رسفسر. ستاتيا 3 نازىۆالا باسسر گوسۋدارستۆوم رابوچيح ي كرەستيان، نو كوميسسيا ۆتسيك وتۆەرگلا ي ەتۋ ستاتيۋ، تاك كاك ەي نە پونراۆيلسيا تەرمين «گوسۋدارستۆو»، كوتورىي ۆ داننوم سلۋچاە پريمەنيالسيا ك اۆتونومنوي رەسپۋبليكە.

كونەتس 30-ح ەششە بولەە ۋجەستوچيل گنەت تسەنترالنوي ۆلاستي، تاك كاك يمەننو ۆ ەتوت پەريود بىلا ۋنيچتوجەنا پوچتي ۆسيا ناتسيونالنايا ينتەلليگەنتسيا: پيساتەلي، ارتيستى، كومپوزيتورى، پارتينىي رابوتنيكي. رەپرەسسي كوسنۋليس داجە مالوگراموتنىح كرەستيان. پرينياتايا ۆ تو ۆرەميا كونستيتۋتسيا باسسر بىلا پوحوجە نا كونستيتۋتسي درۋگيح اۆتونومنىح رەسپۋبليك، كاك دۆا براتا-بليزنەتسا، تاك كاك پليۋراليزم منەني توگدا نە دوپۋسكالسيا ني ۆ وبششەستۆەننوي جيزني، ني تەم بولەە ۆ زاكونوداتەلستۆە.

نەسموتريا نا تو، چتو باسسر نا ەتوت راز ۆسە جە بىلا پروۆوزگلاشەنا گوسۋدارستۆوم (ا ستويت ناپومنيت، چتو ەتوت تەرمين بىل ودنيم يز كامنەي پرەتكنوۆەنيا ۆو ۆرەميا رەتسەنزي كونستيتۋتسي 1925 گودا), وت ۆسەح ۋسلوۆي ۆحوجدەنيا باسسر ۆ سوستاۆ رسفسر نە وستالوس ي سلەدا، تاك كاك پراۆوۆوي ستاتۋس باسسر تەپەر سوۆەرشەننو نە وتليچالسيا وت ستاتۋسا درۋگيح اۆتونومنىح رەسپۋبليك. بولشۋيۋ رول ۆ ەتوم سىگرالي دەكرەت وت 19 مايا 1920 گودا ي ستالينسكيە رەپرەسسي، ۋنيچتوجيۆشيە «تسۆەت ناتسي»، سپوسوبنىي ۆىرازيت پروتەست پروتيۆ نەزاكوننىح دەيستۆي تسەنترالنوي ۆلاستي.

كاك ۆيدنو، نەسموتريا نا منوگوچيسلەننىە زاۆەرەنيا بولشەۆيكوۆ، سيتۋاتسيا مالو وتليچالاس وت توي، كوتورايا بىلا ۆ باشكورتوستانە 100-200 لەت نازاد. توگدا باشكيرى پري نارۋشەني يح پراۆ براليس زا ورۋجيە ي وتستايۆالي سۆوي پراۆا (پراۆدا نەنادولگو), ۆ تو ۆرەميا كاك ۆ سوۆەتسكي پەريود گوسۋدارستۆەننايا ماشينا، پيكوم كوتوروي ستالي رەپرەسسي 30-ح گودوۆ، پروستو نە دوپۋستيلا تاكيح ۆىستۋپلەني، ۋنيچتوجيۆ «دۋمايۋششۋيۋ» چاست ناسەلەنيا.

گوۆوريت و كاكيح-تو سدۆيگاح ۆ وتنوشەنياح باشكورتوستانا ي روسسي ۆ ۆوەننىي ي پوسلەۆوەننىي پەريود نەت نەوبحوديموستي، تاك كاك ۆ تو ۆرەميا پولوجەنيە بىلو وچەن تياجەلىم ي ۆسە وگرانيچەنيا/نارۋشەنيا پراۆ ۆىزىۆاليس جيزنەننوي نەوبحوديموستيۋ، ا نە پروستو جەلانيەم سكونتسەنتريروۆات ۆلاست ۆ ودنيح رۋكاح.

سۆويۋ رول سىگرالا كونستيتۋتسيا باسسر 1978 گودا. ونا نەسكولكو راسشيريلا پراۆا باسسر نا رەشەنيە ۆنۋترەننيح ەكونوميچەسكيح ۆوپروسوۆ. كونەچنو، ونا نە داۆالا باسسر اۆتونومي ي كاكيح-تو وسوبىح پراۆ، نو، تەم نە مەنەە، ونا وبلادالا بولشيم دەموكراتيچەسكيم پوتەنتسيالوم. س ۆنەسەننىمي يزمەنەنيامي ي دوپولنەنيامي ۆ 1989, 1991 ي 1992 گوداح ونا دەيستۆوۆالا دو پرينياتيا كونستيتۋتسي رەسپۋبليكي باشكورتوستان ۆ دەكابرە 1993 گودا. پوسلە وتمەنى ستاتي 6, زاكرەپليايۋششەي رۋكوۆودياششۋيۋ رول كوممۋنيستيچەسكوي پارتي، داننايا كونستيتۋتسيا سپوسوبستۆوۆالا پروۆەدەنيۋ دەموكراتيچەسكيح رەفورم ۆ باشكورتوستانە ي ۆىستۋپيلا ۆ كاچەستۆە پراۆوۆوي بازى فۋنكتسيونيروۆانيا رەسپۋبليكي باشكورتوستان كاك دەموكراتيچەسكوي رەسپۋبليكي پارلامەنتسكوگو تيپا.

سلەدۋيۋششيم پوۆوروتنىم مومەنتوم ۆ وتنوشەنياح باشكورتوستانا ي روسسي ستالي 90-ە گودى. يمەننو ۆ ەتوت پەريود وسلابلا گوسۋدارستۆەننايا ماشينا سوۆەتسكوي ۆلاستي، پوزۆوليۆشايا باشكورتوستانۋ پرەتەندوۆات نا نەزاۆيسيموست وت رسفسر. 11 وكتيابريا 1990-گو گودا باسسر ستالا بسسر - يمەننو ۆ توت دەن پرەزيديۋم ۆەرحوۆنىي سوۆەت پرينيال دەكلاراتسيۋ و گوسۋدارستۆەننوم سۋۆەرەنيتەتە باشكيرسكوي سسر.

پرەدپولاگالوس، بسسر ستانەت سويۋزنوي رەسپۋبليكوي ۆ سوستاۆە سسسر نا راۆنىح س رسفسر پراۆاح. سچيتالوس، چتو سسسر وبنوۆيتسيا، پريمەت نوۆىح چلەنوۆ، ي بۋدەت زاكليۋچەن نوۆىي سويۋزنىي دوگوۆور. ەتي سوبىتيا نامەچاليس نا لەتو 1991 گودا. ۆ 1991 گودۋ، ۆ مارتە سوستويالسيا رەفەرەندۋم، نا كوتوروم بولشينستۆو ناسەلەنيا پروگولوسوۆالو زا سوحرانەنيە ي وبنوۆلەنيە سسسر - زا يسكليۋچەنيەم شەستي رەسپۋبليك (پريبالتيكا، گرۋزيا، مولداۆيا، ارمەنيا), كوتورىە نەزادولگو دو ەتوگو وبياۆيلي و نەزاۆيسيموستي يلي و پەرەحودە ك نەزاۆيسيموستي سوگلاسنو رەزۋلتاتام رانەە پروشەدشيح ۆ نيح رەفەرەندۋموۆ و نەزاۆيسيموستي.

نو ەتوگو نە سلۋچيلوس. 19-21 اۆگۋستا پرويزوشلا پوپىتكا پەرەۆوروتا پۋتچيستوۆ، ۆىستۋپاۆشيح زا سوحرانەنيە سسسر بەز كاكيح-ليبو يزمەنەني. يزبراننىي 12 يۋنيا 1991 گودا پرەزيدەنت رسفسر ب. ەلتسين ي ەگو ستوروننيكي ۆىستۋپيلي زا سۋۆەرەنيتەت رسفسر.

پوسلە كراحا گكچپ م. راحيموۆۋ ي درۋگيم ليدەرام بىۆشيح اۆتونومنىح رەسپۋبليك، ناحوديۆشيحسيا ۆ سوستاۆە رسفسر، پريشلوس ۆىسترايۆات وتنوشەنيا س ب. ەلتسينىم. تومۋ سپوسوبستۆوۆال ي وكونچاتەلنىي راسپاد سسسر ۆ دەكابرە 1991 گ.

باشكيرسكيە وبششەستۆەننىە ورگانيزاتسي (نايبولەە كرۋپنىە: بنتس «ۋرال»، بنپ، مولودەجنىي سبم) ۆىستۋپيلي س رەزكوي كريتيكوي راحيموۆا، تاك كاك راسسچيتىۆالي نا نەزاۆيسيموست باشكورتوستانا وت رسفسر. راحيموۆۋ داجە پريشلوس زاتورموزيت ۆۆەدەنيە ينستيتۋتا پرەزيدەنتستۆا ۆ رەسپۋبليكە، حوتيا ۆسە ۋجە بىلو دليا ەتوگو گوتوۆو. پرەزيدەنت رسفسر ب.ەلتسين ۆسياچەسكي پوددەرجيۆال يدەيۋ سوحرانەنيا بىۆشيح اۆتونومنىح رەسپۋبليك ۆ رامكاح رسفسر، پرەدلاگايا: «بەريتە سۋۆەرەنيتەتا ستولكو، سكولكو سموجەتە پروگلوتيت»، نو، مول، نە پوكيدايتە فەدەراتسيۋ.

ۆ فەۆرالە بىلو پرينياتو نازۆانيە رەسپۋبليكا باشكورتوستان، ا 31 مارتا 1992 گ. بىل پودپيسان فەدەراتيۆنىي دوگوۆور (دوگوۆور و رازگرانيچەني پرەدمەتوۆ ۆەدەنيا ي پولنوموچي مەجدۋ فەدەرالنىمي ورگانامي گوسۋدارستۆەننوي ۆلاستي روسسيسكوي فەدەراتسي ي ورگانامي ۆلاستي رەسپۋبليك ۆ سوستاۆە رف). پرەدستاۆيتەلي باشكيرسكوگو ناتسيونالنوگو دۆيجەنيا بىلي ناستروەنى رەزكو پروتيۆ پودپيسانيا دوگوۆورا. نايبولەە راديكالنۋيۋ پوزيتسيۋ زانيال سويۋز باشكيرسكوي مولودەجي (سبم), پروۆەديا س 9 پو 30 اپرەليا 1992 گ. اكتسيۋ پروتەستا - ماسسوۆۋيۋ گولودوۆكۋ - س ترەبوۆانيەم نەمەدلەننوگو سوزىۆا ۆنەوچەرەدنوي سەسسي ۆەرحوۆنوگو سوۆەتا رب ي اننۋليروۆانيا پودپيسەي نا فەدەراتيۆنوم دوگوۆورە پرەدستاۆيتەلەي باشكيري، وتستاۆكي پرەدسەداتەليا ۆەرحوۆنوگو سوۆەتا رەسپۋبليكي باشكورتوستان م.گ. راحيموۆا ي پرەدسەداتەليا سوۆەتا مينيستروۆ رەسپۋبليكي باشكورتوستان م.پ. ميرگازياموۆا.

پودپيسانيە وسوبوگو پريلوجەنيا ك فەدەراتيۆنومۋ دوگوۆورۋ وت رەسپۋبليكي باشكورتوستان پوزۆوليلو پراۆيتەلستۆۋ باشكيري «ۆىتورگوۆات» ۋ فەدەرالنوي ۆلاستي دوپولنيتەلنىە لگوتى دليا رەسپۋبليكي: لگوتنوە پەرەچيسلەنيە نالوگوۆ; ۆوزموجنوست پروۆوديت ساموستوياتەلنۋيۋ ۆنەشنيۋيۋ ي ۆنەشنەەكونوميچەسكۋيۋ پوليتيكۋ; يمەت ۆ راسپورياجەني رەسپۋبليكي پولەزنىە يسكوپاەمىە، نەدرا ي ت.د. تاكيم وبرازوم، پراۆياششيە كرۋگي باشكورتوستانا سۋمەلي پولۋچيت وت تسەنترا «دوبرو» نا پرودولجەنيە پوليتيكي سترويتەلستۆا سۋۆەرەننوگو گوسۋدارستۆا ۆنۋتري روسسيسكوي فەدەراتسي.

نەپوسرەدستۆەننايا رابوتا ناد پروەكتوم نوۆوي كونستيتۋتسي رب ناچالاس 13 وكتيابريا 1990 گ.، كوگدا نا ترەتەي سەسسي ۆەرحوۆنوگو سوۆەتا باشكيرسكوي سسر دۆەنادتساتوگو سوزىۆا بىلا وبرازوۆانا كونستيتۋتسيوننايا كوميسسيا، پرەدسەداتەلەم كوتوروي ستال م.گ.راحيموۆ. 15 يۋنيا 1992 گ. پروەكت كونستيتۋتسي رەسپۋبليكي باشكورتوستان بىل پرينيات پارلامەنتوم رەسپۋبليكي. ساما كونستيتۋتسيا بىلا پرينياتا 24 دەكابريا 1993 گودا. پو ريادۋ ستاتەي ۆوزنيكلي رازنوگلاسيا (پو كونستيتۋتسي پرەزيدەنت باشكيري يمەل پراۆو وپروتەستوۆىۆات ي پريوستاناۆليۆات «ساموستوياتەلنو يلي پو رەشەنيۋ كونستيتۋتسيوننوگو سۋدا رەسپۋبليكي باشكورتوستان دەيستۆيە اكتوۆ گوسۋدارستۆەننىح ورگانوۆ روسسيسكوي فەدەراتسي نا تەرريتوري رەسپۋبليكي باشكورتوستان»), پوپىتكوي يح سگلاجيۆانيا ستالو پرينياتيە 3 اۆگۋستا 1994 گودا «دوگوۆورا روسسيسكوي فەدەراتسي ي رەسپۋبليكي باشكورتوستان و رازگرانيچەني پرەدمەتوۆ ۆەدەنيا ي ۆزايمنوم دەلەگيروۆاني پولنوموچي». ەتوت دوگوۆور پودتۆەرديل ۆسە پولۋچەننىە وت فەدەرالنوگو تسەنترا ۋستۋپكي (رەسپۋبليكا باشكورتوستان پروۆوزگلاشالاس سۋۆەرەننىم گوسۋدارستۆوم، پراۆدا ۆ سوستاۆە روسسيسكوي فەدەراتسي).

پوسلە پريحودا ك ۆلاستي ۆ روسسي نوۆىح سيل ۆ ناچالە XXI ۆ. ۆ رەسپۋبليكە باشكورتوستان پرويزوشلي زامەتنىە سوبىتيا، سۆيازاننىە س پوليتيكوي فەدەرالنوگو تسەنترا پو ۋكرەپلەنيۋ ۆەرتيكالي ۆلاستي ۆ رف. باشكيرسكايا رەسپۋبليكا بىلا ۆىنۋجدەنا پريۆەستي سۆويۋ كونستيتۋتسيۋ ۆ سووتۆەتستۆيە س فەدەرالنىم زاكونوداتەلستۆوم. 3 دەكابريا 2002 گودا پرەزيدەنت رەسپۋبليكي باشكورتوستان پودپيسال زاكون «و ۆنەسەني يزمەنەني ي دوپولنەني ۆ كونستيتۋتسيۋ رەسپۋبليكي باشكورتوستان». پو ەتيم دوپولنەنيام ي يزمەنەنيام پراۆا رب كاك ەكونوميچەسكيە، تاك ي پوليتيچەسكيە بىلي پودۆەرگنۋتى پەرەسموترۋ. ۆ كونستيتۋتسيۋ رەسپۋبليكي باشكورتوستان ۆنەسەنى يزمەنەنيا، كاسايۋششيەسيا، ۆ پەرۆۋيۋ وچەرەد، وسنوۆنىح پولوجەني، وپرەدەليايۋششيح كونستيتۋتسيوننو-پراۆوۆوي ستاتۋس رەسپۋبليكي. پرەجدە ۆسەگو ەتو ۆوپروس سۋۆەرەنيتەتا. تەرمين «سۋۆەرەنيتەت» زامەنەن پونياتيەم «گوسۋدارستۆەننوست»، كوتورايا ۆىراجاەتسيا ۆ توم، چتو رەسپۋبليكا باشكورتوستان وبلاداەت ۆسەي پولنوتوي گوسۋدارستۆەننوي ۆلاستي ۆنە پرەدەلوۆ ۆەدەنيا روسسيسكوي فەدەراتسي ي پولنوموچي روسسيسكوي فەدەراتسي پو پرەدمەتام سوۆمەستنوگو ۆەدەنيا روسسيسكوي فەدەراتسي ي رەسپۋبليكي باشكورتوستان، يمەەت سۆويۋ تەرريتوريۋ، ناسەلەنيە، سيستەمۋ ورگانوۆ گوسۋدارستۆەننوي ۆلاستي، سۆويۋ كونستيتۋتسيۋ ي زاكونوداتەلستۆو، ا تاكجە گوسۋدارستۆەننىە يازىكي ي گوسۋدارستۆەننىە سيمۆولى رەسپۋبليكي باشكورتوستان. يز ەە تەكستا بىل يسكليۋچەن دوگوۆور روسسيسكوي فەدەراتسي ي رەسپۋبليكي باشكورتوستان «و رازگرانيچەني پرەدمەتوۆ ۆەدەنيا ي ۆزايمنوم دەلەگيروۆاني پولنوموچي مەجدۋ ورگانامي گوسۋدارستۆەننوي ۆلاستي روسسيسكوي فەدەراتسي ي ورگانامي گوسۋدارستۆەننوي ۆلاستي رەسپۋبليكي باشكورتوستان».

ۆ ناستوياششەە ۆرەميا ناسەلەنيە باشكورتوستانا نە يمەەت پراۆا يزبيرات سۆوەگو پرەزيدەنتا (ت.ك. ەتو پراۆو بىلو وتوبرانو ۆ.پۋتينىم ۆ 2004 گودۋ، كوگدا پرەزيدەنت روسسي ۆوسپولزوۆالسيا بەسلانسكوي تراگەديەي ي وتمەنيل ۆىبورنوست پرەزيدەنتوۆ رەسپۋبليك ي گۋبەرناتوروۆ وستالنىح سۋبەكتوۆ فەدەراتسي). پرەزيدەنت ي پراۆيتەلستۆو باشكورتوستانا نە ۆليايۋت تەپەر نا منوگيە كليۋچەۆىە ۆوپروسى ۆ رەسپۋبليكە، كونترول ناد كوتورىمي پەرەشەل ك پرەدستاۆيتەليام فەدەرالنوي ۆلاستي. ەتو جە كاساەتسيا ي نازناچەنيا رەسپۋبليكانسكيح چينوۆنيكوۆ: پروكۋرورا رەسپۋبليكي، وتدەلنىح مينيستروۆ ي درۋگيح دولجنوستەي. ۆ ەتوم ەست ي پولوجيتەلنىي سمىسل - تاك كاك روتاتسيا كادروۆ سنيجاەت ۋروۆەن كوررۋپتسي، ودناكو ۆ وسنوۆنوم پريسلاننىە ۆ رەسپۋبليكۋ «ۆارياگي» رابوتايۋت ۆ ينتەرەساح فەدەرالنوگو تسەنترا، نو نيكاك نە ۆ ينتەرەساح منوگوناتسيونالنوگو نارودا باشكورتوستانا. زدەس تاكجە ستويت وتمەتيت، چتو ي كونترول ناد كليۋچەۆىمي پرەدپرياتيامي رەسپۋبليكي تاكجە پەرەشەل ۆ رۋكي فەدەرالنىح سترۋكتۋر. باشكورتوستان ۆ ناستوياششەە ۆرەميا ۆىنۋجدەن وتچيسليات ۆ فەدەرالنىي بيۋدجەت بولشۋيۋ چاست سوبراننىح نالوگوۆ ي رازۆيۆاتسيا نا جالكيە وستاتكي.

تاكيم وبرازوم، باشكورتوستان دليتەلنوە ۆرەميا ناحوديلسيا ۆ نەپروستىح وتنوشەنياح س تسارسكوي روسسيەي، زاتەم بىل ۆ سوستاۆە توتاليتارنوگو سوۆەتسكوگو گوسۋدارستۆا، سۋۆەرەننىم گوسۋدارستۆوم ۆ سوستاۆە روسسيسكوي فەدەراتسي، ي نا داننىي مومەنت پراۆوۆوي ستاتۋس باشكورتوستانا نا ناش ۆزگلياد ۆەسما رازمىت.

كاجدىي راز سترويا وتنوشەنيا س نوۆوي ۆلاستيۋ، باشكورتوستان ستالكيۆالسيا س وديناكوۆىمي پوسلەدستۆيامي: ۆ كريتيچەسكيە مومەنتى تسەنترالنايا ۆلاست وحوتنو شلا نا ۆسەۆوزموجنىە ۋستۋپكي، نو زاتەم پوستەپەننو پراۆا باشكورتوستانا ۋششەملياليس. دولشە ۆسەح ۆ ەتوم وتنوشەني پرودەرجالاس تسارسكايا ۆلاست - پوچتي تسەلوە ستولەتيە، نو سۆيازانو ەتو س نەپروستىم ۆنۋترەننيم پولوجەنيەم سترانى. سوۆەتسكايا ۆلاست ۋجە بۋكۆالنو چەرەز گود «ناستۋپيلا نا گورلو» سۆويم وبەششانيام ي تسەنوي چەلوۆەچەسكيح جيزنەي، يسپولزۋيا رەپرەسسي، داۆلەنيە ي پروپاگاندۋ، پرەۆراتيلا باشكورتوستان ۆ ودين يز ريادوۆىح سۋبەكتوۆ رسفسر. پوپىتكا ستات سۋۆەرەننىم گوسۋدارستۆوم ۆ 1990-ە گودى XX ستولەتيا تاك جە نە ۋۆەنچالاس ۋسپەحوم، نو، تەم نە مەنەە، باشكورتوستانۋ ۋدالوس دوبيتسيا زناچيتەلنىح ۋستۋپوك سو ستورونى روسسي ي ستات سۋۆەرەننىم گوسۋدارستۆوم ۆ ەگو سوستاۆە. ودناكو پرويزوشەدشيە زا پوسلەدنيە گودى يزمەنەنيا پەرەچەركنۋلي ي ەتي ناچينانيا، سۆەديا نا نەت ۆسە پرەجنيە دوستيجەنيا.

يسسلەدوۆاتەلەي پوراجاەت ستويكوست باشكيرسكوگو نارودا. سكولكو راز ون برالسيا زا ورۋجيە ۆ تسارسكوە ۆرەميا دليا ۆوسستانوۆلەنيا سۆويح نارۋشەننىح پراۆ! ۆ ناچالە XX ۆەكا رۋسسكيە پيساتەلي ي يسسلەدوۆاتەلي پيسالي، چتو وت بىلىح باشكير نە وستالوس ي سلەدا، نو ەتو نە پومەشالو نارودۋ ۆنوۆ ناچات بوربۋ زا اۆتونوميۋ ۆ 1917 گودۋ. چتو پرويزوشلو دالەە؟ سوۆەتسكايا ۆلاست س راسپروستەرتىمي وبياتيامي پرينيالا باشكورتوستان، نو ۋجە چەرەز گود نارۋشيلا سوگلاشەنيە، ا پوزجە ۆووبششە وبرۋشيلا نا نارود ۆسيۋ موشش كاراتەلنوي ماشينى گوسۋدارستۆا (كوگدا بىلي رەپرەسسيروۆانى ۆسە - وت ينتەلليگەنتسي دو نەگراموتنىح كرەستيان). ي ەتو نە سلوميلو نارود، تاك كاك ۆ ناچالە 90-ح گودوۆ XX ستولەتيا ون ۆنوۆ ۆوزوبنوۆيل بوربۋ زا اۆتونوميۋ.

چتو بۋدەت دالشە؟ موجنو سپروگنوزيروۆات بۋدۋششەە، وپيراياس نا سوبىتيا پروشلىح لەت - سۋديا پو ۆسەمۋ، تسەنترالنايا ۆلاست ۆنوۆ ۆسياچەسكي وگرانيچيۆاەت پراۆا باشكورتوستانا، ەتو پرويسحوديت پوستەپەننو س ۋكرەپلەنيەم ۆەرتيكالي ۆلاستي. نو ۋداستسيا لي ەي ەتو سدەلات يلي نا ەتوت راز باشكورتوستان سموجەت وتستويات سۆوي پراۆا - پوكاجەت تولكو ۆرەميا.

كوللەكتيۆ رەداكتسي پورتالا «باشكيرسكي ۆەستنيك»،

پو ماتەريالام رازليچنىح يستوچنيكوۆ، ۆ چيسلە كوتورىح:

ەنيكەەۆ ز.ي.، ەنيكەەۆ ا.ز. يستوريا گوسۋدارستۆا ي پراۆا باشكورتوستانا. - ۋفا: كيتاپ، 2007.

كۋلشاريپوۆ م.م. 450 لەت - ۆمەستە! // ناش سوۆرەمەننيك. - 2007. №5.

تايماسوۆ س. الدار-كۋسيۋموۆسكوە ۆوسستانيە ي پوليتيچەسكوە پولوجەنيە باشكورتوستانا ۆ پەرۆوي ترەتي XVIII ۆەكا // ۆاتانداش. - 2008, اۆگۋست.

ماكسيۋتوۆ ت.ر. ك يستوري دوگوۆورنىح وتنوشەني باشكورتوستانا ي روسسي // روسسيسكي فەدەراليزم: يستوريا ي سوۆرەمەننوست: سبورنيك ماتەريالوۆ ۆسەروسسيسكوي ناۋچنو-پراكتيچەسكوي كونفەرەنتسي، پوسۆياششەننوي 100-لەتيۋ باشكيرسكوگو گوسۋدارستۆەننوگو ۋنيۆەرسيتەتا ي 90-لەتيۋ پودپيسانيا «سوگلاشەنيا تسەنترالنوي سوۆەتسكوي ۆلاستي س باشكيرسكيم پراۆيتەلستۆوم و سوۆەتسكوي اۆتونومي باشكيري». - ۋفا: ريو باشگۋ، 2009. س.64-68, ي در.

http://bashkorttar.ru/?p=94

0 پىكىر

ۇزدىك ماتەريالدار

قۇيىلسىن كوشىڭ

باس گازەت ورالماندارعا نەگە شۇيلىكتى؟

ءالىمجان ءاشىمۇلى 658
ادەبيەت

«سولاي ەمەس پە؟»

عابباس قابىشۇلى 437
قوعام

دوس كوپ پە، دۇشپان كوپ پە؟

ءابدىراشيت باكىرۇلى 395
ەل ءىشى...

ۇلتتىق بىرەگەيلەنۋ: قانداستاردىڭ ءرولى قانداي؟

ءومارالى ادىلبەكۇلى 394