دۇيسەنبى, 29 ءساۋىر 2024
جاڭالىقتار 3211 0 پىكىر 18 اقپان, 2012 ساعات 16:18

گولود 1921 – 1922 گگ. ۆ «مالوي باشكيري» ي ەگو وسوبەننوستي

ستارىي، ۆاليدوۆسكي باشرەۆكوم ۆسياچەسكي پرەپياتستۆوۆال مەرام تسەنترالنىح روسسيسكيح ۆلاستەي پو وسۋششەستۆلەنيۋ پرودرازۆەرستكي نا تەرريتوري رەسپۋبليكي، پوتومۋ چتو باشكيرسكي نارود ي تاك بىل دوۆەدەن دو نيششەتى، دو گولودنوي سمەرتي. نا I سەزدە سوۆەتوۆ باشكورتوستانا بىلو زاياۆلەنو، چتو پو رەسپۋبليكە يسپولنەنيە پرودرازۆەرستكي نە پرەۆىشاەت 13 - 30%، توگدا كاك پو رسفسر ونو سوستاۆلياەت 70% [1]. پولوجەنيە رەزكو يزمەنيلوس س كونتسا يۋنيا 1920 گ.، كوگدا ۆ رەزۋلتاتە كوممۋنيستيچەسكوگو پەرەۆوروتا ك ۆلاستي ۆ بسر پريشلو بولشەۆيستسكوە مانسىرەۆسكو-شاميگۋلوۆسكوە پراۆيتەلستۆو. س ەتوگو ۆرەمەني «ۆىكاچيۆانيەم» پرودوۆولستۆيا ۋ ناسەلەنيا ەجەدنەۆنو بىلي زانياتى 700 پرودارمەيتسەۆ. ۆ رەزۋلتاتە ك 9 نويابريا 1920 گ. پروتسەنت ۆىپولنەنيا پرودرازۆەرستكي پودنيالسيا دو 33. پو رەسپۋبليكە زا كوروتكوە ۆرەميا بىلو رازۆەرستانو 3 ملن. پۋدوۆ زەرنا. ۆ دوكۋمەنتە وت 21 مارتا 1921 گ. پودچەركيۆاەتسيا، چتو پوستراداۆشەمۋ وت گرابەجەي ي تەررورا ۆو ۆتوروي پولوۆينە 1920 گ. ناسەلەنيۋ بۋرزيان-تانگاۋروۆسكوگو كانتونا «نيكاكيح سودەيستۆي نە وكازىۆاەتسيا». دەلاەتسيا نەۋتەشيتەلنوە پريزنانيە: «پولوجەنيە باشكير ۆ گوراح كريتيچەسكوە، تىسياچي گولودنىح، گولىح باشكير س 3 - 4-لەتنەگو ۆوزراستا دو 80 لەت وبويح پولوۆ سترانستۆۋيۋت پو رۋسسكيم سەلەنيام ۆ پويسكاح حلەبا، مەنيايۋت پوسلەدنيە وستاتكي حوزيايستۆا، كاك ساموۆارى، پوسۋدۋ ي در. زا حلەب. ناستروەنيە ۋ باشكيرسكوگو ناسەلەنيا وتچاياننوە، نارود گيبنەت...» [2].

ستارىي، ۆاليدوۆسكي باشرەۆكوم ۆسياچەسكي پرەپياتستۆوۆال مەرام تسەنترالنىح روسسيسكيح ۆلاستەي پو وسۋششەستۆلەنيۋ پرودرازۆەرستكي نا تەرريتوري رەسپۋبليكي، پوتومۋ چتو باشكيرسكي نارود ي تاك بىل دوۆەدەن دو نيششەتى، دو گولودنوي سمەرتي. نا I سەزدە سوۆەتوۆ باشكورتوستانا بىلو زاياۆلەنو، چتو پو رەسپۋبليكە يسپولنەنيە پرودرازۆەرستكي نە پرەۆىشاەت 13 - 30%، توگدا كاك پو رسفسر ونو سوستاۆلياەت 70% [1]. پولوجەنيە رەزكو يزمەنيلوس س كونتسا يۋنيا 1920 گ.، كوگدا ۆ رەزۋلتاتە كوممۋنيستيچەسكوگو پەرەۆوروتا ك ۆلاستي ۆ بسر پريشلو بولشەۆيستسكوە مانسىرەۆسكو-شاميگۋلوۆسكوە پراۆيتەلستۆو. س ەتوگو ۆرەمەني «ۆىكاچيۆانيەم» پرودوۆولستۆيا ۋ ناسەلەنيا ەجەدنەۆنو بىلي زانياتى 700 پرودارمەيتسەۆ. ۆ رەزۋلتاتە ك 9 نويابريا 1920 گ. پروتسەنت ۆىپولنەنيا پرودرازۆەرستكي پودنيالسيا دو 33. پو رەسپۋبليكە زا كوروتكوە ۆرەميا بىلو رازۆەرستانو 3 ملن. پۋدوۆ زەرنا. ۆ دوكۋمەنتە وت 21 مارتا 1921 گ. پودچەركيۆاەتسيا، چتو پوستراداۆشەمۋ وت گرابەجەي ي تەررورا ۆو ۆتوروي پولوۆينە 1920 گ. ناسەلەنيۋ بۋرزيان-تانگاۋروۆسكوگو كانتونا «نيكاكيح سودەيستۆي نە وكازىۆاەتسيا». دەلاەتسيا نەۋتەشيتەلنوە پريزنانيە: «پولوجەنيە باشكير ۆ گوراح كريتيچەسكوە، تىسياچي گولودنىح، گولىح باشكير س 3 - 4-لەتنەگو ۆوزراستا دو 80 لەت وبويح پولوۆ سترانستۆۋيۋت پو رۋسسكيم سەلەنيام ۆ پويسكاح حلەبا، مەنيايۋت پوسلەدنيە وستاتكي حوزيايستۆا، كاك ساموۆارى، پوسۋدۋ ي در. زا حلەب. ناستروەنيە ۋ باشكيرسكوگو ناسەلەنيا وتچاياننوە، نارود گيبنەت...» [2].

گولود 1921 - 1922 گگ. پورازيل ۆسيۋ تەرريتوريۋ رەسپۋبليكي، نو بولشە ۆسەگو ەيو يۋگو-ۆوستوچنۋيۋ چاست، يمەننو تۋ ەە چاست، گدە سوسرەدوتوچەن وسنوۆنوي گەنوفوند ناتسي. پوسلەدستۆيا گولودا وكازاليس زدەس نايبولەە تياجەلىمي، ا پوتەري نەۆوسپولنيمىمي.

پريچينى گولودا ۆ يۋگو-ۆوستوچنوم باشكورتوستانە نەسكولكو درۋگيە، چەم پو رەسپۋبليكە. ەتو سۆوەوبرازيە وبۋسلوۆلەنو حاراكتەروم ي ناپراۆلەنيەم حوزيايستۆەننوي دەياتەلنوستي كورەننوگو ناسەلەنيا رەگيونا - پولۋكوچەۆوە سكوتوۆودستۆو ي پرومىسلى پري سلابوم رازۆيتي زەملەدەليا نە پوزۆوليالو يمەت زاپاسى زەرنا، چتوبى پەرەجيت گولود. س درۋگوي ستورونى، يۋگو-ۆوستوچنىي رەگيون پودۆەرگسيا نەسلىحاننومۋ گرابەجۋ ۆ مارتە - اپرەلە 1919 گ.، چەگو يزبەجالي درۋگيە رەگيونى رەسپۋبليكي، پوداۆلەنيە پوۆستانچەسكوگو دۆيجەنيا 1920 - 1921 گگ. سوپروۆوجدالوس شيروكوماسشتابنىم تەرروروم، گرابەجامي، كونفيسكاتسيامي يمۋششەستۆا، يزىمانيەم پرودوۆولستۆيا ۋ باشكيرسكوگو ناسەلەنيا، ا ەتو، ۆ سۆويۋ وچەرەد، پريۆەلو ك تومۋ، چتو ۋجە ۆ 1920 گ. يۋگو-ۆوستوچنىە باشكيرى گولودالي. مەستنىە باشكيرى ستالي ۋميرات گولودنوي سمەرتيۋ، ناچينايا س 1920 گ.، ت.ە. نا گود رانشە، چەم ۆ وستالنىح رەگيوناح بسر. وستالنىە پريچينى - وبششيە دليا ۆسەي رەسپۋبليكي. ەتو رازرۋحا، ۆىزۆاننايا پەرۆوي ميروۆوي ي گراجدانسكوي ۆوينامي، ا تاكجە انتينارودنايا پرودوۆولستۆەننايا پوليتيكا نوۆىح كوممۋنيستيچەسكيح ۆلاستەي بسر، وتوبراۆشايا پوسلەدنيە زاپاسى پرودۋكتوۆ پيتانيا ۋ ناسەلەنيا ۆ سچەت پرودرازۆەرستكي ي پرودنالوگا. نەدورود 1920 گ. ي ستيحينوە بەدستۆيە - زاسۋحا (نەۋروجاي تراۆ ي حلەبوۆ) ۆ 1921 گ. - ەتو نە گلاۆنىە پريچينى گولودا. سلەدۋەت پودچەركنۋت، چتو گولود ۆ 1921 - 1922 گگ. نوسيل سپەتسيالنو ورگانيزوۆاننىي حاراكتەر. تاكوە ۋتۆەرجدەنيە سپراۆەدليۆو، ۆ پەرۆۋيۋ وچەرەد، دليا يۋگو-ۆوستوچنوگو باشكورتوستانا.

سوگلاسنو ستاتيستيچەسكيم داننىم، پوسەۆنىە پلوششادي ۆ «مالوي باشكيري» زا 1914 - 1920 گگ. سوكراتيليس نا 61%، كوليچەستۆو سكوتا ۋ ناسەلەنيا نا 55% [3].

باشكيرى گولودالي ي رانشە. نو تاكوگو، چتو پرويزوشلو ۆ 1921 - 22 گگ.، نيكوگدا نە بىلو. سلەدۋەت ۋچەست، چتو زا پەريود 1865 - 1915 گگ. ۆ باشكورتوستانە ليش ودناجدى، ۆ 1891 - 1892 گگ.، پرويزوشلو ۋمەنشەنيە ناسەلەنيا نا 0,5%، ۆ وستالنىە گولودنىە گودى، ۋمەنشاليس ليش تەمپى پريروستا [4]. ۆسيا ۆينا زا گولود 1921 - 1922 گگ. لوجيتسيا نا نوۆىي، كوممۋنيستيچەسكي رەجيم.

پو سپراۆەدليۆومۋ زامەچانيۋ نارودنوگو پوەتا باشكورتوستانا، سۆويمي گلازامي ۋۆيدەۆشەگو ۋجاسى گولودا تەح لەت، ناسەلەنيە يۋگو-ۆوستوچنوگو باشكورتوستانا ۆ ماسسوۆوم پوريادكە ستالو گولودات س يانۆاريا - فەۆراليا 1921 گ. ۆ مارتە 1921 گ. گولود دوشەل دو ۋفى. «...سلوۆامي نە راسسكاجەش، چتو تۆوريتسيا ۆ تاميان-كاتايسكوم كانتونە، - پيشەت ماجيت گافۋري. - تسەلىمي سەميامي ۋميرايۋت س گولودا... گولىمي سيديات ۆزاپەرتي ۆ سۆويح دوماح.. - كاك ديكيە نارودى. و مۋكە ي حلەبە نە ۆسپومينايۋت. چتو ي سكوتا وستالوس پوسلە رازۆەرستكي، ۆسە سەدەنو. وبيازاتەلنىە گوسنالوگي پرودولجايۋت دۋشيت يح; رازۆەرستكۋ زاستاۆليايۋت زاپلاتيت. كومۋ پلاتيت نەچەم، توت پروداەت پوسلەدنەە، چتو ەست - تاكيم وبرازوم، راسپلاچيۆاەتسيا. منوگيە ۆسيۋ زيمۋ پيتاليس درەۆەسنوي كوروي... نەكوتورىە، چتوبى نە سلىشات گولودنوگو پلاچا سۆويح دەتەي، وتۆوزيات يح ۆ گلۋحيە لەسا ي تام وستاۆليايۋت ۋميرات. ۋ ەتيح بەدنىح نەت نيكاكيح نادەجد... چەلوۆەچەسكيح كاچەستۆ ۋ نيح نە وستالوس، دۋح يسچەز. ەتي جالكيە سۋششەستۆا وپۋستيليس دو ۋروۆنيا جيۆوتنىح، سەدايۋت، چتو پوپالو ي جدۋت سۆوەي سمەرتي. ەسلي تاك بۋدەت پرودولجاتسيا، وني ۋمرۋت ۆسە. نيكتو نە سلىشيت يح ستونا، نيكتو يم رۋكي پوموششي نە پروتياگيۆاەت... وت ەتوگو نارودا، پروجيۆايۋششەگو ۆ دەبرياح ۋرالا، ۆوزموجنو، وستانەتسيا ليش نازۆانيە، يميا ۆ يستوري...» [5].

سلەدۋەت پودچەركنۋت، چتو ۆپلوت دو اۆگۋستا 1921 گ. پوموششي گولودايۋششەمۋ باشكيرسكومۋ ناسەلەنيۋ نە وكازىۆالوس. ەسلي ۆ 1921 گ. پو سترانە گولودالو 10% ۆسەگو ناسەلەنيا، تو ۆ باشكورتوستانە - 90% [6].

پري وبسۋجدەني ۆوپروسا و گولودە 1921 - 1922 گگ. نا II ۆسەباشكيرسكوم سەزدە بىلو زاياۆلەنو، چتو ۆ 1921 گ. بىل سوبران ۋروجاي زەرنوۆىح ۆسەگو 1059000 پۋدوۆ، پريمەرنو پو پۋدۋ نا چەلوۆەكا. ەتوگو نە حۆاتيلو داجە نا دۆا مەسياتسا. نا پوچۆە گولودا راسپروسترانيليس تيف ي حولەرا. زا گود باشكيرسكوە ناسەلەنيە يۋگو-ۆوستوكا، پو سامىم سكرومنىم پودسچەتام، سوكراتيلوس نا 29,1% [7].

پو داننىم زا دەكابر 1921 گ. گولودالو:
- ۆ بۋرزيان-تانگاۋروۆسكوم كانتونە - 75660 چەلوۆەك يلي تري چەتۆەرتىح ناسەلەنيا;
- ۆ تاميان-كاتايسكوم كانتونە - 76158 چەلوۆەك يلي پولوۆينا ناسەلەنيا (باشكيرى كاك راز سوستاۆليايۋت پولوۆينۋ ناسەلەنيا كانتونا);
- ۆ ۋسەرگانسكوم كانتونە - 48820 چەلوۆەك، چتو راۆنو 50% ناسەلەنيا كانتونا [8].

سلەدۋەت پودچەركنۋت، چتو 90% گولودايۋششيح سوستاۆليالي باشكيرى; پروتسەنت گولودايۋششيح سرەدي رۋسسكيح بىل نەۆەليك. جەرتۆامي گولودا ستالي بولەە پولوۆينى باشكيرسكوگو ي 38% تاتارسكوگو ناسەلەنيا [9].

ەسلي ۆ نەۋروجاينىي 1906 گ. ۆ باشكورتوستانە بىل سوبران سرەدني ۋروجاي س دەسياتينى 20 پۋدوۆ، ۆ 1911 گ. - 6,9 پۋدا، تو ۆ 1921 گ. - 2,1 پۋدا [10].

ۆو ۆرەميا پرەبىۆانيا ۆ تاميان-كاتايسكوم كانتونە ۆ يانۆارە 1923 گ. پرەدسەداتەل ۆتسيك م.ي. كالينين زامەتيل، چتو «ۆ دەرەۆنياح ابسوليۋتنو پوچتي نە يمەەتسيا سكوتا، داجە رەدكو موجنو ۆسترەتيت كوشەك ي سوباك، كوتورىح پري تاكوم ۋجاسنوم گولودە ۋپوترەبيلي ۆ پيششۋ». ۆ د.حاميتوۆو ۋزيانسكوي ۆولوستي تاميان-كاتايسكوگو كانتونا دو گولودا يمەلوس 300 دۋش ناسەلەنيا، 80 دوموحوزيايستۆ، 380 رابوچيح لوشادەي، 400 كوروۆ. پوسلە گولودا وستالوس 162 دۋش ناسەلەنيا، 48 دوموحوزيايستۆ، 15 رابوچيح لوشادەي، 10 كوروۆ. ۆ د.كازماشەۆو كارتينا ەششە ستراشنەە. دو گولودا يمەلوس 11 دوموحوزيايستۆ، 45 دۋش ناسەلەنيا، 55 رابوچيح لوشادەي، 70 كوروۆ. پوسلە گولودا وستالسيا ودين دوموحوزياين، 7 دۋش ناسەلەنيا، لوشادەي ي كوروۆ - ني ودنوي نە وستالوس، ۆسە سەدەنو. ۆ سەلە سەرمەنوۆو دو گولودا پروجيۆالو بولەە 5000 چەلوۆەك ناسەلەنيا، پوسلە گولودا وستالوس 1860 چەلوۆەك [11].

كارتينا ۆ بۋرزيان-تانگاۋروۆسكوم كانتونە بىلا ەششە ستراشنەە. زدەس ليۋدي ۋميرالي تسەلىمي دەرەۆنيامي. تاك، يسچەزلي س ليتسا زەملي دەرەۆني بايرامگۋلوۆو، يايكباەۆو، گادەلگارەەۆو ي در. يستوچنيكي وتمەچايۋت، چتو تولكو ۆ تەمياسوۆو لەجات نە زاحورونەننىمي 70, ۆ يۋلۋكە - 50, ۆ بيلالوۆو - 48 ترۋپوۆ. «90% ناسەلەنيا كانتونا ستراداەت وت گولودا» [12]. گولود وسوبەننو سۆيرەپستۆوۆال ۆ گورنو-لەسنىح ۆولوستياح. باشپومگول سووبششال: «پولوجەنيە ۆ گورنىح دەرەۆۋشكاح باشكيري ۋجاسنوە، مۋچيتەلنوە. گولودنىح ماسسا. ۋميرايۋت وت گولودا تسەلىە سەمي، ۆىميرايۋت تسەلىە دەرەۆني» [13].

پوسيلنۋيۋ پوموشش گولودايۋششيم ورگانيزوۆالي كووپەراتيۆنىە وبەدينەنيا. ۆ بۋرزيان-تانگاۋروۆسكوم كانتونە، پو ليني كووپەراتيۆنوگو وبەدينەنيا ۆ 26 ستولوۆىح ۆ يانۆارە 1922 گ. پيتاليس 2500 چەلوۆەك، ۆ فەۆرالە - ۆ 36 ستولوۆىح - 4000 چەلوۆەك، ۆ مارتە - 4500, ۆ اپرەلە - 6000 چەلوۆەك [14].

ۆ ۋسلوۆياح نەۆيداننوگو گولودا پرويسحوديلا دەگراداتسيا ليچنوستي: -بىلي ۆىياۆلەنى 55 فاكتوۆ ليۋدوەدستۆا، 920 سلۋچاەۆ ترۋپوەدستۆا [15]. ۆ اپرەلە 1922 گ. ۆىشلو پوستانوۆلەنيە پراۆيتەلستۆا «و ليۋدوەدستۆە». [16].

راسسموتريم ماتەريالى پو بايساكالوۆسكوي (گورنو-لەسنوي) ۆولوستي تاميان-كاتايسكوگو كانتونا. نا 1 يانۆاريا 1922 گ. ۆ ۆولوستي يمەلوس 720 دۋش ناسەلەنيا. ۆ تەچەنيە يانۆاريا ۆىمەرلو 30 چەلوۆەك. ۆ فەۆرالە ۆسەگو ناسەلەنيا 690 چەلوۆەك، گولودايۋت - 690. يز نيح ۋمەرلو وت گولودا 31 چەلوۆەك. ۆ فەۆرالە وتكرىتا ستولوۆايا، گدە دوۆولستۆوۆاليس 11 ۆزروسلىح ي 43 دەتەي. سمەرتنوست وت گولودا ۆ مارتە سوستاۆيلا 24 چەلوۆەك، ۆ اپرەلە - 30 چەلوۆەك، ۆ ماە - 22 چەلوۆەك. ۆ يۋنە وت گولودا سكونچاليس ەششە 33 چەلوۆەكا. ۆ يۋلە پو توي جە پريچينە سكونچاليس 15 چەلوۆەك. ۆ اۆگۋستە گولودنىح سمەرتەي نە بىلو، ناسەلەنيە ۆولوستي ستابيليزيروۆالوس نا ۋروۆنە 524 چەلوۆەك. ۆ يۋلە 1922 گ. بلاگوداريا «ارا» دوۆولستۆيە پولۋچالي 150 دەتەي ي 270 ۆزروسلىح. سمەرت وت گولودا وتستۋپيلا.

تاكيم وبرازوم، ماسشتابى گولودا ي ەگو پوسلەدستۆيا وكازاليس نايبولەە ستراشنىمي يمەننو ۆ يۋگو-ۆوستوچنوم باشكورتوستانە، ت.ە. تام، گدە سوسرەدوتوچەن گەنوفوند باشكيرسكوي ناتسي. وتسيۋدا، نە ياۆلياەتسيا سلۋچاينوستيۋ سوتسيالنو-ەكونوميچەسكوە وتستاۆانيە داننوگو رەگيونا. ونو - رەزۋلتات گەنوتسيدا 1919 - 1921 گگ. ي گولودا 1921 - 1922 گگ.

1. تسگيا رب. ف.394. وپ.5. د.1. ل.17وب.
2. تسگاوورب. ف.22. وپ.4. د.24. ل. 27 - 28.
3. سوۆەتسكايا باشكيريا. يستوريچەسكيە وچەركي. - ۋفا، 1957. - س.112.
4. داۆلەتشين ر. گولود 1921 - 22 گگ. // ۆاتانداش. - 1997. - № 3. - س.120 - 124. - نا باشك.ياز.
5. گافۋري م. ۋجاسى گولودا. سترانيتسى دنەۆنيكا //ۆاتانداش. - 1997. - № 3. - س.156 - 159. - نا باشك. ياز.
6. تسگيارب. ف.101. وپ.1. د.33. ل.2.
7. رايموۆ ر.م. ۋكاز سوچ. - س.372 - 373.
8. يەشلەك. - 1990. - 29 نويابريا.
9. يەشلەك. - 1997. - 13 نويابريا.
10. دەسيات لەت باشكيري. - ۋفا، 1929. - س.30.
11. كالينين م.ي. ۆ باشكيرسكوي اسسر. - س.14, 96.
12. يەشلزك. - 1989. - 23 مارتا.
13. وبرازوۆانيە... دوكۋمەنت № 375.
14. سايرانوۆ ح.س. ۋكاز.سوچ. - س.118.
15. تسگيا رب. ف.394. وپ.5. د.6. ل.95 - 98.
16. تسگيا رب. ف.933. وپ.1. د.132. ل.303.

زاريپوۆ ا.ب.
ترۋدى سيبايسكوگو ينستيتۋتا باشكيرسكوگو گوسۋدارستۆەننوگو ۋنيۆەرسيتەتا: سبورنيك ستاتەي. سيباي: يزدانيە سيبايسكوگو ينستيتۋتا بگۋ، 2001. - 152 س. - س.80 - 83.

يستوچنيك

نا فوتو: مورگ ۆ ۋفە. مەرتۆىە دەتي.
يستوچنيك

0 پىكىر