2012 جىلدىڭ 11 قاڭتار كۇنى «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە زياتكەرلiك مەنشiك ماسەلەلەرi بويىنشا وزگەرiستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگiزۋ تۋرالى» زاڭ قابىلداندى. جاڭا زاڭعا سايكەس 31 قاڭتاردان باستاپ اۆتورلىق قۇقىقتى بۇزعانى ءۇشىن ايىپپۇل سالىنىپ، زاڭدى بۇزعان تۇلعالار جاۋاپقا تارتىلۋى مۇمكىن ەكەندىگى ايتىلدى. بۇل تالاپتىڭ كۇشىنە ەنگەنىنە اپتاعا جۋىق ۋاقىت ءوتتى.
زاڭنىڭ اياسىندا بىرقاتار ينتەرنەت رەسۋرستاردىڭ جۇمىسىنا توقتاۋ سالىندى. اتاپ ايتار بولساق، تانىمال توررەنت-ترەكەرلەر «Kaztorka.org» پەن «Megatorrents.org» تولىقتاي جۇمىسىن توقتاتسا، «Nur.kz»-ءتىڭ ونلاين مۋزىكا تىڭداۋ قىزمەتى قول جەتىمسىز كۇيگە ءتۇستى. سونداي-اق، «Namba.kz»-پەن «Kiwi.kz»-ءتىڭ ونلاين كينو كورۋ مۇمكىندىكتەرى شەكتەلدى.
اۆتورلىق قۇقىق تۋرالى زاڭ قاھارىنا مىنىسىمەن كوپتەگەن ينتەرنەت قولدانۋشى-لار زاڭعا قارسى ءوز پىكىرلەرىن بىلدىرە باس-تادى. اياق استىنان باس كوتەرگەن ەرىكتىلەر www.savekaznet.kairr.kz سايتىنا وزدەرىنىڭ ويلارىن جارىسا جازىپ جاتىر. «ۆكونتاكتە» الەۋمەتتىك جەلىسىندە «سپاسەم كازنەت»، «سوحرانيم كازنەت» دەگەن سەكىلدى ارنايى پاراقشالار اشىلدى. ينتەرنەت قولدانۋشىلاردى ورە تۇرەگەلۋگە يتەرمەلەگەن زاڭنامانىڭ پايدالى، زياندى جاقتارىن سارالاپ كورەلىك. جاڭا زاڭنىڭ ارقاسىندا كىمدەردىڭ اسىعى الشىسىنان تۇسەدى؟ الەۋمەتتىك جەلىلەردە ايتىلعان «كازنەت ۋمەر»، «KazNet is Dead» دەگەن پەسسيميستىك پيعىلدار شىندىققا قانشالىقتى جاقىن؟

2012 جىلدىڭ 11 قاڭتار كۇنى «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە زياتكەرلiك مەنشiك ماسەلەلەرi بويىنشا وزگەرiستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگiزۋ تۋرالى» زاڭ قابىلداندى. جاڭا زاڭعا سايكەس 31 قاڭتاردان باستاپ اۆتورلىق قۇقىقتى بۇزعانى ءۇشىن ايىپپۇل سالىنىپ، زاڭدى بۇزعان تۇلعالار جاۋاپقا تارتىلۋى مۇمكىن ەكەندىگى ايتىلدى. بۇل تالاپتىڭ كۇشىنە ەنگەنىنە اپتاعا جۋىق ۋاقىت ءوتتى.
زاڭنىڭ اياسىندا بىرقاتار ينتەرنەت رەسۋرستاردىڭ جۇمىسىنا توقتاۋ سالىندى. اتاپ ايتار بولساق، تانىمال توررەنت-ترەكەرلەر «Kaztorka.org» پەن «Megatorrents.org» تولىقتاي جۇمىسىن توقتاتسا، «Nur.kz»-ءتىڭ ونلاين مۋزىكا تىڭداۋ قىزمەتى قول جەتىمسىز كۇيگە ءتۇستى. سونداي-اق، «Namba.kz»-پەن «Kiwi.kz»-ءتىڭ ونلاين كينو كورۋ مۇمكىندىكتەرى شەكتەلدى.
اۆتورلىق قۇقىق تۋرالى زاڭ قاھارىنا مىنىسىمەن كوپتەگەن ينتەرنەت قولدانۋشى-لار زاڭعا قارسى ءوز پىكىرلەرىن بىلدىرە باس-تادى. اياق استىنان باس كوتەرگەن ەرىكتىلەر www.savekaznet.kairr.kz سايتىنا وزدەرىنىڭ ويلارىن جارىسا جازىپ جاتىر. «ۆكونتاكتە» الەۋمەتتىك جەلىسىندە «سپاسەم كازنەت»، «سوحرانيم كازنەت» دەگەن سەكىلدى ارنايى پاراقشالار اشىلدى. ينتەرنەت قولدانۋشىلاردى ورە تۇرەگەلۋگە يتەرمەلەگەن زاڭنامانىڭ پايدالى، زياندى جاقتارىن سارالاپ كورەلىك. جاڭا زاڭنىڭ ارقاسىندا كىمدەردىڭ اسىعى الشىسىنان تۇسەدى؟ الەۋمەتتىك جەلىلەردە ايتىلعان «كازنەت ۋمەر»، «KazNet is Dead» دەگەن پەسسيميستىك پيعىلدار شىندىققا قانشالىقتى جاقىن؟
اڭگىمەنى باستاماس بۇرىن قازنەتتىڭ نە ەكەندىگىنە توقتالا كەتەيىكشى. قازنەت - شەكسىز ينتەرنەت جەلىسىنىڭ قازاقستاندىق بولىگى. «قازنەت» تەرمينى مىنا نەگىزگى ۇعىمداردان تۇرادى:

• .kz اۋماعىنىڭ دومەندى زوناسىنىڭ ينتەرنەت رەسۋرستارى;
• قازاقستاندىق پروۆايدەرلەر كولەمىندە ورنالاسقان باسقا دا ايماقتىق اۋماق رەسۋرستارى;
• قازاقستاندىق تىڭداۋشىلارعا باعىتتالعان شەتەلدىك رەسۋرستار;
• قازاقستاندىق ۇيىمداردىڭ شەتەلدىك رەسۋرستارى.

اۆتورلىق قۇقىق تۋرالى زاڭعا قارسى ينتەرنەت قولدانۋشىلاردىڭ پىكىرىن بىرجاقتى دەپ باعالاۋعا تولىق نەگىز بار. ماسەلەن، قازاقستان اۋماعىندا قول جەتىمدى كەز كەلگەن ۋەب-رەسۋرس قازنەت بولىپ سانالادى. باق-تاردىڭ سايتتارىنان باستاپ، قاراپايىم مەكتەپ وقۋشىسىنىڭ بلوگىنا دەيىن قازاق ينتەرنەتىنىڭ قۇرامىنا كىرەدى. ياعني، قازاق ينتەرنەتىنىڭ اۋقىمى ءبىز ويلاعاننان الدەقايدا اۋقىمدى. ال زاڭناماعا سايكەس، قاراقشىلىق ونىمدەردى تاراتاتىن بىرنەشە توررەنت-ترەكەرلەر جابىلىپ قالدى ەكەن دەپ، بۇكىل قازاق ينتەرنەتىن ولدىگە بالاۋعا بولا ما؟ ارينە، جوق!
جوعارىدا ايتىپ وتكەنىمىزدەي قازاق ينتەرنەتى ءبىرلى-ەكىلى سايتپەن شەكتەلمەيتىنى حاق. قازىر قازاق ينتەرنەتى دامۋ ۇستىندە. كوپتەگەن جاڭا سايتتار دۇنيەگە كەلىپ، بىرنەشە جوبا جۇزەگە استى. مىسالى، «مالىمەتتەر» تانىمدىق سايتى، «انا مەن بالا» سايتى، «كەرەكينفو»، «ايتابەر» ەركىن بلوگ جۇيەسى، «سۇراق-جاۋاپ» جاستار سايتى كۇنەن-كۇنگە كونتەنتتەرىن كەڭەيتىپ كەلەدى. ءبىز ايتپاعان قانشاما ونداعان، جۇزدەگەن سايت بار. وسىدان بىرنەشە جىل بۇرىن كەيبىر رەسپۋبليكالىق گازەتتەردىڭ ۋەب-سايتى جوق بولاتىن. بۇگىندە، ءتىپتى، اۋداندىق گازەتتەردىڭ دە سايتتارى جۇمىس ىستەيدى. بۇلاردىڭ ءبارى قازاق ينتەرنەتىنىڭ دامۋىنا ىقپال ەتەدى.
سونىمەن، قازاق ينتەرنەتى ءولدى دەگەندەردىكى بوس ءسوز ەكەن. ولاي بولسا، جاڭا زاڭعا قارسى ينتەرنەت قولدانۋشىلاردىڭ قاتارى كوبەيىپ كەتكەنىن قالاي تۇسىنۋگە بولادى. جاڭا زاڭعا قارسى شىعۋشىلاردىڭ نارازىلىعىن تۋدىرعان ەڭ ءبىرىنشى ءارى ماڭىزدى سەبەپ - ولاردىڭ جاڭاعى جابىلعان سايتتاردىڭ بەلدى مۇشەلەرى ەكەندىگى. ياعني، بۇل وزدەرىنىڭ كۇندەلىكتى مۋزىكا تىڭداپ، كينو كوشىرىپ الاتىن سايتتارىنىڭ جابىلىپ قالۋىنا قارسىلىق تانىتىپ جاتقانداردىڭ جانايقايى. شىنداپ كەلگەندە، مۇنداي سايتتاردان كونتەنت دەيتىن نارسەنىڭ ىلۋدە بىرەۋى عانا كەزدەسەدى. كونتەنت بولا قالعان كۇننىڭ وزىندە ورىس تىلىندە جازىلادى.
ەكىنشىدەن، جاڭا زاڭ كەز كەلگەن ۋاقىتتا قالاعان نارسەڭىزدى تەگىن كوشىرىپ الۋ مۇمكىندىگىن شەكتەدى. ياعني، ەندىگى ۋاقىتتا «مۋزاارت»-تىڭ ءانىن تىڭداعىڭىز كەلسە، ونىڭ جەكە انجيناعىن ساتىپ الۋىڭىزعا تۋرا كەلمەك. بۇل - ءان ءۇشىن ارتىق اقشا شىعىنداۋ دەگەن ءسوز. اۆتورلىق قۇقىقتى قورعاۋشىلاردىڭ تالابىنا تۇسىنىستىكپەن قاراعانىمىز ءجون (ەگەر ءسىزدىڭ ەڭبەگىڭىزدى بىرەۋ تەگىن پايدالانىپ جاتسا قانداي كۇيدە بولاسىز؟).
وسى ورايدا انتي-اۆتورلىق زاڭ سوعۋشىلاردىڭ كەلتىرگەن ۋاجدەرىنە كۇلمەسكە شارا جوق. عالامتور تورىندە يۆان حمىروۆ دەگەن بىرەۋ بىلاي دەپ پىكىر ءبىلدىرىپتى:
«نە دوروس كازاحستان دو تاكوگو ۋروۆنيا جيزني ناسەلەنيا، چتوبى زاپرەششات «بەسپلاتنىە ترەكەرى». ەتو موگۋت پوز-ۆوليت سەبە تاكيە سترانى كاك انگليا، سشا، ياپونيا، گدە زارپلاتى وبىچنوگو ترۋدياگي حۆاتاەت نا كومفورتنۋيۋ جيزن، ي يم پروستو «زاپودلو» كاچات، كوگدا وني موگۋت كۋپيت ليتسەنزيۋ، نە وششۋتيۆ پوتەري فينانسوۆىح سرەدستۆ.
كۋپيت زا 2000 تەنگە كاكوي-تو فيلم..... دا يا پري سۆوەي ناپلاكاننوي زارپلاتە سيستەمششيكا ۆ 30 تىسياچ كونتسى س كونتسامي سۆوجۋ، ي كۋپيت ليتسەنزيۋ زا ەتي بابكي.. ەتو وزناچاەت نەدەليۋ گولودوۆكي.
وني گوۆوريات و دەموكراتي؟ و سۋۆەرەنيتەتە؟ و نەزاۆيسيموستي؟ ۆوزموجنو ونا ي ەست ۆ كازاحستانە، نو تولكو ۋ تەح كتو موجەت وتچەحليت، ا پروستوي نارود... ا چتو تاكوە پروستوي نارود؟ ەتو تە كتو پلاتيت نالوگي دليا توگو، چتوبى تە موگلي وتچيحليات....
ترەكەرى دا جە ۆ روسسي نە زاپرەششەنى.... ا كتو تاكوي كازاحستان، چتوبى زاپرەششات تو، چتو پەرەداەتسيا بەسپلاتنو يز رۋك ۆ رۋكي».
يۆانعا جانە اسىرەيۆانشىلدارعا ايتپاعىمىز: «جايلى ءومىردى قالاساڭ، نارىقتىڭ تالابىنا باعىنىپ، جۇمىستى جاپىرىپ ىستەۋىڭە تۋرا كەلەدى. قولىڭدى ءسال قيمىلداتىپ از اقشا الساڭ، ۇيىڭدە دجاكۋزيگە ءتۇسۋدى، جازدا تايۆاندا دەمالۋدى ارمانداماي-اق قويساڭ بولادى.
كەيبىرەۋلەردىڭ «17500 تەڭگەگە (ورتاشا ايلىق جالاقى) ليتسەنزيالى زات الۋ «نەرەالنو» ەكەندىگى تۋرالى پىكىرىنە دە ءۋاجىمىز بار. ايلىق جالاقىسى 17 مىڭ تەڭگە ادام ەشقاشان ۇيىنە ينتەرنەت قوسپايدى (مەگالايننىڭ ەڭ تومەنگى ايلىق اقىسى 1800 تەڭگەگە جۋىق. ءليميتسىز ينتەرنەت قولدانعىڭ كەلسە، «قازاقتەلەكومعا» 4 مىڭدى شىتىرلاتىپ ساناپ بەرەسىڭ). تاعى ايتارىمىز، 17 مىڭ تەڭگە جالاقىسى بار ادام ءۇشىن اۆتورلىق قۇقىقتان كەلىپ كەتەر ەشتەڭە جوق. تۋرا سول ادام ءدال قازىر ءسىز وسى ماقالانى وقىپ وتىرعان كەزدە ويلانۋعا مۇرشاسى بولماي، قاۋىرت جۇمىس ىستەپ جاتۋى كادىك.
«ا كتو تاكوي كازاحستان، چتوبى زاپرەششات تو، چتو پەرەداەتسيا بەسپلاتنو يز رۋك ۆ رۋكي» دەپ ايتاتىنداي يۆان حمىروۆ كىم ءوزى؟ شىنىمدى ايتسام، يۆاننىڭ مىنا پىكىرى مەنىڭ ىزامدى كەلتىردى بار بولعانى ەكى سايتتىڭ جۇمىسىن توقتاتقان زاڭناماعا بايلانىستى وسىنداي پىكىر بىلدىرگەن ادام ەرتەڭ ەل باسىنا كۇن تۋعاندا قايدا پانالارى بەلگىلى بولىپ تۇر ەمەس پە؟!
ءسوز سوڭىندا ايتارىمىز، جاڭا زاڭنىڭ قانشالىقتى ءتيىمدى ەكەندىگىن ۋاقىت كورسەتە جاتار. ال، بىرنەشە توررەنت-ترەكەرلەردىڭ جابىلۋىنان قازنەت «ءولىپ قالمايدى». ورىس ءتىلدى ينتەرنەت قولدانۋشىلاردىڭ «كازنەتى» سوڭعى دەمىن شىعارۋى مۇمكىن، بىراق قازاق ءتىلىن ماڭىزدى سانايتىن «قازاق ينتەرنەتى» جاندانا بەرمەك!

"نۇر استانا" گازەتى