«ولسە ولەر تابيعات، ادام ولمەس
ول بىراق قايتىپ كەلىپ، ويناپ ويناپ-كۇلمەس»

ا.قۇنانبايۇلى

ءتىل عىلىمىندا ونىڭ ىشىندە قولدانبالى لينگۆيستيكا سالاسىندا وزىندىك ورنى بار اسقار اعايىمىز جايلى بىرنەشە تاقىرىپتا ەستەلىك ايتۋعا بولادى: «عىلىم جولىنداعى اكەم – اسقار قۇدايبەرگەنۇلى جۇبانوۆ»، «اقىلشى اعا – اسقار قۇدايبەرگەنۇلى جۇبانوۆ»، «عالىم – اسقار قۇدايبەرگەنۇلى جۇبانوۆ»، ءتىپتى، «سىرلاس دوس – اسقار قۇدايبەرگەنۇلى جۇبانوۆ» دەپ جازساق، اسىرا جازباعان، ايتپاعان بولار ەدىك. سونىمەن بىرگە، وتباسىلىق ومىرىنە قاتىستى «اسقار تاۋ – اسقار قۇدايبەرگەنۇلى جۇبانوۆ» دەگەن تاقىرىپتا دا تولعانا اڭگىمەلەۋگە بولار ەدى. كۇنى كەشە عانا سەكسەننىڭ سەڭگىرىنە كەلگەن اعامىزدىڭ بۇگىندەرى ورتامىزدا جوق ەكەندىگى قابىرعامىزدى قايىستىرادى. اعامىز جايىندا قالام تارتۋىمىزدىڭ ءبىر سەبەبى، ارامىزدا بولسا، بۇگىنگى كۇنى 83 جاسقا تولار ەدى. 

اسقار اعاي بىزدەر، شاكىرتتەرىنە قامقور بولعان ەدى، اعا بولىپ عىلىمعا عانا ەمەس، جەكە ومىرىمىزگە دە باعىت-باعدارىن نۇسقاپ، جاڭىلىس باسقان تۇستارىمىزدا اقىلىن ايتىپ، كەڭەسىن بەرىپ وتىراتىن. ىشكى جان تولعانىسىمىزبەن ءبولىسىپ، سىرلاس دوس تا بولا الدى. اعامىزدى العاش رەت ۇستازدىق، عالىمدىق قىرىنان تانۋىمىز سەبەپتى، ونىڭ عالىمدىق تۇلعاسى جايىندا ءسوز قوزعاماقپىز.

عىلىم مەن تەحنيكانىڭ دامۋى سوڭعى 15-20 جىلدا ءبىرشاما ىلگەرى جىلجىدى. جاڭا تەحنولوگيالاردىڭ قارىشتاپ دامۋى ادامزات بالاسىنىڭ وركەندەۋىنە، عىلىمنىڭ جەتىلۋىنە ءوز سەپتىگىن تيگىزۋدە. بۇل جاھاندانۋ ءۇردىسى ءتىل عىلىمىنا دا تىڭ دۇنيەلەردىڭ كەلۋىنە، تىلدەگى تسيفروليزاتسيالانۋعا ءبىرشاما دۇنيەلەر قوستى. 

وسى ورايدا اسقار جۇبانوۆتىڭ جاساعان تىڭ جۇمىستارى ا.بايتۇرسىنۇلى اتىنداعى ءتىل ءبىلىمى ينستيتۋتى «قولدانبالى لينگۆستيكا» ءبولىمىنىڭ گرانتتىق جوبالارى نەگىزىندە جاسالاعان ەڭبەكتەرى ءتىلدىڭ شەشىلمەي جۇرگەن تۇستارىنا سەبەپشى بولدى.  

كۇنى بۇگىنگى دەيىن كومپيۋتەرلىك تەحنيكانىڭ ءتىلىن ۇيرەتىپ، ىشكى ەلەمەنتتەرىن مەڭگەرتىپ  اقپاراتتى تاڭداپ الۋ، ولاردى ءبىر جۇيەگە كەلتىرۋ، تۇر-تۇرگە بولۋ، ت.س.س ىستەرمەن اينالىسىپ، وندىرىستەگى ماسەلەلەردى وڭتايلى شەشۋگە، ولاردى ىسكە اسىرۋعا كومەكتەسەتىن.

بۇگىنگى جاھاندانۋ كەزەڭىندە عىلىم-ءبىلىمنىڭ بارلىق سالاسىن اۆتوماتتاندىرۋ ەڭ ءبىر وزەكتى ماسەلەگە اينالىپ وتىر. تىلدىك ماتەريالداردى اۆتوماتتاندىرۋ قاجەتتىگى قازىرگى كەزدە ءتىل ءبىلىمىنىڭ «كومپيۋتەرلىك لينگۆيستيكا»، «كورپۋستىق لينگۆيستيكا» اتتى سالالارىنىڭ دامىپ، قالىپتاسۋىنا مۇمكىندىك بەردى. ءوز باستاۋىن سوناۋ حح عاسىردىڭ 70-جىلدارىنان الاتىن كومپيۋتەرلىك لينگۆيستيكا سالاسى دا بۇگىنگى تاڭدا ءتىلدى اۆتوماتتاندىرۋ ماسەلەلەرى بويىنشا جاڭا عىلىمي ناتيجەلەرگە قول جەتكىزدى. قازاق ءتىل بىلىمىندە ءتىل ستاتيستيكاسىن زەرتتەۋ العاش قول جۇمىسى ارقىلى جۇزەگە اسىرىلعان بولسا، سول ستاتيستيكالىق مالىمەتتەردى اۆتوماتتاندىرۋ، سونداي-اق تەك ستاتيستيكالىق دەرەكتەردى عانا ەمەس، جالپى تىلدىك مالىمەتتەردى اۆتوماتتى تۇردە ىزدەپ-تابۋمەن قامتاماسىز ەتەتىن ءارتۇرلى كورپۋستار قۇراستىرۋ ماسەلەسى دە كوتەرىلۋدە. وسىنداي تىڭ دۇنيەلەردىڭ ءىزىن عالىم ق.بەكتاەۆتاردان كەيىن ءبىزدىڭ اسىل اعامىز ا.ق.جۇبانوۆ جالعاستىردى. اعايدى «اسىل» دەپ ەرەكشەلەۋىمىزدىڭ وزىندە ۇلكەن ءمان بار. اكادەميك رابيعا سىزدىق اپامىزدىڭ اسقار اعامىزعا ارناپ جازعان ءبىر ماقالاسىندا  ««اسىلدىڭ سىنىعى، تۇلپاردىڭ تۇياعى»، ءوزى دە سوم اسىل – مىقتى عالىم، اتاۋلى ازامات، ۇلگىلى ۇستاز اسقار قۇدايبەرگەن بالاسى، 75 جاسىڭىز قۇتتى بولسىن! قازاق حالقى ماقتانىشپەن قاستەرلەپ اتايتىن «جۇبانوۆتار اۋلەتى» دەگەن قىمبات اتتى جوعارى ۇستاپ، كەيىنگى ۇرپاقتارعا جەتكىزە بەر، ۇزاق-ۇزاق جاساپ، ءالى دە توم-توم ەڭبەك جازىپ، توپ-توپ شاكىرت دايىنداي بەر» دەپ اپالىق باتاسىن بەرگەن ەدى. مەنىڭشە، اسقار اعاي عالىم اپايىمىزدىڭ ەڭبەگىن اقتادى. اعايدىڭ قولدانبالى باعىتتا جازعان توم-توم جۇمىستارى كىتاپ بولىپ قاعاز بەتىنە ءتۇسىپ قانا قويماي، قازاق كورپۋسىنىڭ قورجىنىندا ساقتالدى. ەلەكتروندى مۇنداي جۇمىستار كەز كەلگەن ىزدەنۋشىگە، وقىرمانعا قولجەتىمدى دەۋگە بولادى. 

يا، راسىمەن رابيعا اپايىمىز ءبىزدىڭ اعايعا وسىنداي تۇلعالىق قاسيەتتى تەكتەن تەك كەلتىرمەگەن اۋ. اسقار اعايدىڭ ادامگەرشىلىگى، تۇلعالىق بولمىسى وزىنشە ەرەكشەلەنىپ تۇراتىن جانداردىڭ ءبىرى ەدى. اعايدىڭ قاتالدىعى باسىم بولعانىمەن، جاستارمەن تەز ءتىل تابىسا الاتىن دا قاسيەتى بار ەدى. قولدانبالى لينگۆيستيكا بولىمىندە وتىرعانىمىزعا 16 جىلداي ۋاقىت وتسە دە اعايدىڭ ءبىر داۋىس كوتەرىپ، نە رەنجىگەنىن كورگەن ەمەسپىز. اعايىمىز ەسىكتەن كىرگەننەن قاباعىنا قاراپ ءجۇرۋشى ەدىك. ءجۇزى سۋىق بولىپ كورىنگەنىمەن اعايدىڭ جان-دۇنيەسى وتە نازىك بولعان. كوڭىلىنە جاقپاعان دۇنيەنى باپپەن، جىگىن جاتقىزىپ ايتۋعا تىرىسىپ وتىرۋشى ەدى...

اسقار اعايعا شاكىرت بولۋ تاعدىردىڭ بەرگەن سىيى رەتىندە قابىلدايمىن جانە ونى ماقتان ەتەمىن. اعايدان كوپتەگەن عىلىمي-تانىمدىق ءماندى دە مازمۇندى ءبىلىم الدىم. وسىنداي تىڭ، جاڭا سالانىڭ مامانى بولىپ، ءتىلىمىز ءۇشىن قىزمەت جاساۋ مەن ءۇشىن ۇلكەن مىندەت دەپ بىلەمىن. قازاق ءتىل ءبىلىمىنىڭ، ونىڭ ىشىندە قولدانبالى، ماتەماتيكالىق، كومپيۋتەرلىك لينگۆيستيكا سالالارىنىڭ اتاسى اسقار اعايدىڭ «كومپيۋتەرلىك لينگۆيستيكاعا كىرىسپە» جانە «قولدانبالى لينگۆيستيكا: قازاق ءتىلىنىڭ ستاتيستيكاسى» اتتى وقۋ قۇرالىنىڭ كەيىنگى وسى سالادا ءبىلىم الۋشىلارعا باعا جەتپەس قۇرال بولىپ قالدى. 

«تۋماق بار دا ولمەك بار» ەكەن. «ادام ولگەن كۇنى ولمەيدى، سانادان وشكەن كۇنى ولەدى».  اعاي ءبىزدىڭ جادىمىزدا ماڭگى ساقتالادى. بۇل كۇن – اسقار قۇدايبەرگەنۇلى جۇبانوۆتىڭ تۋعان كۇنى. اسقار اعايمىز وسى كۇنى جۇمىسقا ەرتە كەلىپ، ءبارىمىزدى قارسى الۋشى ەدى... 

بۇل تاعدىر. تاعدىردىڭ جازعانى وسى شىعار. اعاي، بيىل ءبىز ءسىزسىز بۇل كۇندى قارسى الىپ وتىرمىز... 

جاتقان جەرىڭىز جايلى، توپىراعىڭىز تورقا بولسىن!  اسىل اعا!

بۇلبۇل كاربوزوۆا

Abai.kz