بۇگىنگى تاڭدا كورشىمىز رەسەيدىڭ قازىرگى ءوزىمىز تمد دەپ اتاپ جۇرگەن ەلدەردىڭ بارلىعىنىڭ باسىن قوسىپ، باياعى كەڭەس وداعىنا اينالدىرىپ، ءبارىن دە جالعىز ۋىسىندا ۇستاعىسى كەلەتىندىگى ەشكىمگە قۇپيا ەمەس. ول ءۇشىن ارنايى  «ورىس الەمى» دەگەن يدەيانى ويلاپ تاپقان. ال مۇنىڭ باستى قۇرالى - وسى تمد ەلدەرىندەگى «ورىس تىلدىلەر» دەگەندەردىڭ وزدەرى ويلاپ تاپقانداي «جاپپاي اياققا تاپتالىپ» جاتقان قۇقىعىن قورعاۋ. بۇل ءۇشىن الگى ەلدەردە ورىس ءتىلىنىڭ جاعدايىن قانداي ەكەندىگىن قاس قاقپاي قاداعالاپ، ەگەر ءسال ءبىر وزگەرىس بايقالسا، بەينە ءبىر جاۋ كەلگەندەي جاپپاي «اتتان» سالۋ.

ال «ورىس الەمىندە» وزگە تىلگە ورىن جوق. ەگەر دە الدەقالاي سول ەلدەردىڭ مەملەكەتتىك مارتەبەگە يە ءتىلىن دامىتۋ جونىندە بىردەڭە ىستەلە قالسا، سالعاننان-اق، ءاي-شايعا قاراماستان، وزدەرىنە قارسى باعىتتالعان دۇشپاندىق ارەكەتكە باعالاي سالادى. انشەيىندە وزدەرىنشە دەموكرات بولىپ، ءبىرىن-ءبىرى سىناپ جاتقان ءباسپاسوز قۇرالدارى بۇل ماسەلەگە كەلگەندە ادام ايتقىسىز اۋىزبىرشىلىككە سالىنىپ، باسى قوسىلا قالاتىندىعىن قايتەرسىڭ. سوعان قاراعاندا بۇل ساياساتتى اناۋ-مىناۋ ەمەس، كرەملدىڭ وزىنەن باسقارىلىپ وتىراتىندىعىن بايقاۋ ونشا قيىندىققا سوقپاس.

بۇل قۇيتىرقى ساياساتتى، ماسەلەن، اناۋ تۇركىمەنستانداعى جاعداي تايعا تاڭبا باسقانداي ەتىپ ايقىنداپ بەردى. سول ەل وتكەندە ورىس مەكتەپتەرىن بىرتە-بىرتە (بىردەن ەمەس) جاۋىپ، ورىس تىلىنەن باس تارتۋ تۋرالى مالىمدەمە جاساعانى سول ەدى، بىردەن ارانداتۋ ارەكەتىنە ۇشىرادى. «ويباي، ورىستارعا قىسىم جاساپ جاتىر» دەگەن ايقاي-شۋ بۇكىل تمد ەلدەرىنە تارالىپ كەتتى. بۇل «مايداندى» ەڭ الدىمەن «ۆزگلياد. دەلوۆايا گازەتا» دەگەن، وزدەرىن بيزنەس سالاسىنىڭ مامانى ەسەپتەيتىن باسىلىم باستاپ كەتتى. بۇل ەل بەينە ءبىر اكەلەرىن ولتىرگەندەي، اسا ءبىر وشتىكپەن، تۇركمەندەردى اشىقتان-اشىق قارالاۋعا، ءتىپتى ءتىل تيگىزۋگە دەيىن باردى.

وزگەسى-وزگە، «ورىس ءتىلىنسىز تۇركىمەنيا ورتا عاسىرعا قايتا ورالادى» (ورىسشاسى «بەز رۋسسكوگو يازىكا تۋركمەنيا پوگرۋجاەتسيا ۆ سرەدنەۆەكە») دەگەن اتاۋىنىڭ ءوزى نەگە تۇرادى؟ ودان ءارى وقىپ وتىرساڭ، «جاپتىم-جالا مەن جاقتىم كۇيەدەن» توبە شاشىڭ تىك تۇرادى. الدىمەن «وسىنداعى جالعىز ورىس مەكتەبى كورونوۆيرۋسپەن كۇرەس دەگەن سىلتاۋمەن جابىلىپ جاتىر» دەگەن ساۋەگەيلىك تانىتادى. ودان ءارى «مۇندا شەتەلدەردىڭ جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ بىردە-ءبىر فيليالى دا، جەكە مەنشىك مەتكەپتەر دە جوق» دەپ ءمۇلايىمسيدى. سوسىن «ەگەر ورىس ءتىلى بولماسا، وندا مۇنداعى ءبىلىم سالاسى مۇلدەم قۇلدىرايدى، دەمەك ەلدىڭ ەكونوميكاسىن دامىتۋعا دەگەن كادرلاردان جۇرداي بولادى» دەگەن تازا شوۆينيستىك «تۇجىرىم» جاسايدى. اتالمىش گازەتتىڭ ويىنشا، ەندى مۇندا شەتەلدىك مامانداردى شاقىرۋ كەرەك، «ايتپەسە، بۇل ەل ورتا عاسىرعا قۇلدىراپ، شەتەلدىك جەتىستىكتەردەن مۇلدەم قول ۇزەدى. ياعني ماقالا اۆتورىنىڭ مىقتى سەنىمىنە قاارعاندا جالپى تۇركىمەن ءتىلى ەشتەڭەگە جارامايدى، ەشبىر بولاشاعى جوق، تەك قانا وترا عاسىرعا قاراپ كەيىن تارتاتىن ءتىل ەكەن. دەمەك، ورىس ءتىلىن تەز ارادا قايتا ورالتىپ، مۇنداعى جۇرتتىڭ بارلىعىن سول تىلدە سويلەتپەسە، بۇل حالىق مۇلدەم قاراڭ قالادى كورىنەدى. مۇنداي ناسىلشىلدىك قانا ەمەس، تازا فاشيستىك كوزقاراس ءتىپتى كەزىندە نەمىستەردىڭ دە ويىنا كەلمەگەن شىعار.

اتالمىش گازەتتىڭ بۇل ارانداتۋشىلىعىنا رەسەيدىڭ سول ەلدەگى ەلشىلىگى دە اتتانداپ قوسىلا كەتەدى. ولار تۇركىمەن ءتىلىنىڭ تىنىسىن كەڭەيتەم دەپ جۇرگەندەرگە سوناۋ 2002 جىلدىڭ 23 ساۋىرىندە رەسەي فەدەراتسياسى مەن تۇركىمەنستان اراسىندا دوستىق مەن ىنتىماقتاستىق تۋرالى شارت جاسالعاندىعىن، ال ونىڭ 14-ءشى بابىنا سايكەس ەكى جاق تۇركىمەنستاندا ورىس ءتىلىن، ال رەسەيدە تۇركىمەن ءتىلىن وقىتۋ مەن وركەندەتۋ تۋرالى ايتىلعاندىعىن قاتاڭ ەسىنە سالادى. بۇل شارتتى ءبىر جاقتى جانە وسى ەلگە قىسىم جاساۋعا باعىتتالعان، ەشبىر قيسىنعا سىيمايتىن، وكتەمدىككە باعىتتالعان قۇجات دەمەسكە لاج جوق. ويتكەنى ورىس ءتىلى تۇركىمەنستاندا وقىتىلسا وقىتىلار، ال رەسەيدە تۇركىمەن ءتىلى وقىتىلىپ، وركەنتىلەدى دەگەنگە ەسى دۇرىس ادام سەنە قويار ما ەكەن. ايتپاقشى، مۇكىن مۇنداي شارت ءبىزدىڭ ەلمەن دە جاسالىنعان شىعار. وندا ءبىز نەگە سول رەسەيدەگى جالعىز قازاق مەكتەبىنىڭ نەگە جابىلىپ قالعاندىعىن قاتاڭ تالاپ ەتپەيمىز؟

«سامارقاندا ءبىر اپام بار، مەنەن دە وتكەن سوراقى» دەگەندەي ورىس ءتىلىن قورعاۋ جونىندەگى جاپپاي اتتانىس مۇنىمەن دە تىنباي وتىر. جاقىندا بۇعان رەسەيدىڭ «HOWTO NEWS» دەگەن پورتالى قوسىلا كەتىپ، «ورىس تىلىنە جاڭا شابۋىل: ۋكراينا مەن قازاقستاننان كەيىن تاعى ءبىر رەسپۋبليكا بۇلىك شىعارىپ جاتىر» دەگەن سالا قۇلاش ماقالاسىن باستى. ورىسشاسىن وقىساڭ، توبە شاشىڭ تىك تۇرادى. ءتىپتى سوعىس باستالىپ كەتتى مە دەپ قورقاسىڭ. وزدەرىڭىز ويلاپ كورڭىزدەرشى، ماقالانىڭ «نوۆايا اتاكا نا رۋسسكي يازىك: پوسلە ۋكراينى ي كازاحستانا ۆزبۋنتوۆالاس ەششە ودنا رەسپۋليكا» دەگەندى تەك قانا تازا دۇشپاندىق نيەتتەگى ادام عانا ايتسا كەرەك. 

بۇل پورتال الگى گازەتتەن دە اسىپ ءتۇسىپ، كەڭ كولەمدى تۇجىرىم جاسايدى. ونىڭ ويىنشا، بۇل بۇرىنعى كەڭەس وداعىنىڭ ەلدەرىنىڭ ورىس تىلىنە كەزەكتى شابۋىل جاساۋى كورىنەدى. وعان مىسال رەتىندە «الدىمەن ۋكراينا ورىس تىلىنە تيىم سالۋىنان باستالدى» دەگەن رەسەيدىڭ شىلعي وتىرىگىن العا تارتادى. وسى ويىن دامىتا كەلە، بىردە-ءبىر ناقتى فاكتى كەلتىرمەستەن «قازىر قازاقستاندا وسى ستسەناري قايتالاۋدا» دەپ اشىقتان-اشىق جالا جابۋعا كوشەدى. بۇدان كەيىن «ساساتتانۋشى ەۆگەني ساتانوۆسكي بولجاعانداي» «قازاقستاندا اقش-تىڭ مەملەكەتتىك دەپارتامەنتى «مايدان» دايىنداپ جاتىر. مۇنىڭ اياعى ۇلكەن ورتكە اينالۋى مۇمكىن» دەگەن ءوز قورىتىندىسىن جاسايدى.

جالپى، قاي ەلدە بولسا دا ورىس تىلىنە دەگەن «ەرەكشە قامقورلىق» تەك جەكەلەنگەن بۇقارالىق ءباسپسوز قۇرالدارىنىعڭ عانا ەمەس، بۇكىل رەسەيدىڭ اشىقتان-اشىق جۇرگىزىپ وتىرعان ساياساتى ەكەندىگى كۇمانسىز. بۇعان ءبىر عانا مىسال. وتكەندە رەسەيدىڭ سىرتقى ىستەر ءمينيسترى سەرگەي لاۆروۆ دەگەن «مىقتىڭ» كوزىنە بىردەڭە ەلەستەپ كەتتى مە كىم ءبىلسىن، ءالى دە ۇكىمەت باسىنا كەلمەگەن ء(تىپتى كەلە قويۋى دا ەكىتالاي) بەلارۋس وپپوزيتسياسىن ەشبىر ناقتى فاكتى كەلتىرمەي-اق «بۇل ەلدە ورىس تىلىنە قىسىم جاساپ، بەلارۋس ءتىلىن جاپپاي دامىتۋدى نيەت ەتىپ وتىر، ال بۇل - بارىپ تۇرعان جاۋلىق» دەپ ايدى اسپانعا ءبىر-اق شىعاردى. دەمەكۋ، بۇل ءمينيستردىڭ ويىنشا ۇلتتىق مۇددەنى ويلاۋ، ءوز ەلىڭنىڭ انا ءتىلىن وركەندەتۋ - بارىپ تۇرعان دۇشپاندىق كورىنەدى. ەگەر رەسەيدىڭ رەسمي بيلىگىنىڭ وكىلى وسىلاي دەپ تۇرسا، قالعان ۇلى دەرجاۆالىق اۋرۋعا ۇشىراعان باسپاسوزدەردەن نە كۇتۋگە بولادى؟

مىنەكەي، ءبىزدىڭ انا تىلىمىزگە ازداپ بولسا دا دەم بەرۋگە تالپىنعان زاڭدى ارەكەتەمىزگە كورشىمىزدىڭ بەرگەن باعاسى وسىنداي. ال ءبىز بولساق «ەۋروازيالىق ەكونوميكالىق وداقتىڭ مۇشەسىمىز، رەسەيمەن دوستىعىمىز ماڭگىلىك» دەپ بوركىمىزدى اسپانعا اتىپ جاتىرمىز. ال «دوسىمىزدىڭ» ىستەپ وتىرعان اشىقتان-اشىق ارانداتۋشىلىعى مىناداي.

جايبەرگەن بولاتوۆ

Abai.kz