نۇرعالي ءجۇسىپباي. نارازىلىق مانيفەستى
تومەندەگى ماقالادا ايتىلعانداي، 23-ءنشى قاڭتاردا فرانتسيا پارلامەنتىنىڭ جوعارعى پالاتاسى «ارميان گەنوتسيدىن» جوققا شىعارۋشىلاردى زاڭ جۇزىندە جاۋاپكەرشىلىككە تارتۋ جونىندە زاڭ جوباسىن ماقۇلداعان بولاتىن. زاڭ نيكوليا ساركوزيدىڭ قول قويۋىنا جىبەرىلگەنى ءمالىم بولعان. وسى وقيعاعا بايلانىستى تۇركيا رەسپۋبليكاسى فرانتسياعا ەكى ەل اراسىنداعى ديپلوماتيالىق قارىم-قاتىناس السىرەيتىنىن رەسمي مالىمدەگەن ەدى.
مىنە، وسى حالىقارالىق ماسەلەگە وراي، نۇرعالي ءجۇسىپباي مىرزا ءوزىنىڭ ازاماتتىق كوزقاراسىن، نارازىلىعىن بىلدىرگەن ماتەريالىن جىبەرىپتى. ءبىز ءوز كەزەگىمىزدە ونى جاريا ەتۋدى ماقۇل كوردىك.
«اباي-اقپارات»
فرانتسيا سەناتىنىڭ 2012 -جىلدىڭ 23- قاڭتارىندا قابىلداعان نەگىزسىز «ارميان گەنوتسيدىن» تەرىستەۋشلەردى زاڭعا تارتۋ تۋرالى زاڭ جوباسىنا
نارازىلىق مانيفەستىم
2012 جىلدىڭ 23- قاڭتارىندا فرانتسيانىڭ سەناتى (فرانتسۋز پارلامەنتىنىڭ جوعارعى پالاتاسى) نەگىزسىز «ارميان گەنوتسيدىن» تەرىستەۋشلەردى زاڭعا تارتۋ تۋرالى زاڭ جوباسىن قابىلداۋعا شەشىم شىعاردى. بۇل شەشىمگە «قارسى» داۋىس بەرگەن سەناتورلاردىڭ سانى-86, «قولداعانداردىڭ» سانى 127. بۇل زاڭ جوباسىنا سايكەس «ارميان گەنوتسيدىن» تەرىستەۋشى تۇلعالار 1 جىلعا دەيىن باس بوستاندىعىنا ايىرىلىپ، 45 مىڭ ەۋرو ايىپپۇل تولەۋگە ءماجبۇر بولماق.
ارميان حالقى مەن ارميان لوببيلەرىنىڭ پىكىرىنشە، 1915 جىلى وسمان يمپەرياسى انادولىدا ءومىر سۇرەتىن ارمياندارعا «گەنوتسيد» جاساعان.
تومەندەگى ماقالادا ايتىلعانداي، 23-ءنشى قاڭتاردا فرانتسيا پارلامەنتىنىڭ جوعارعى پالاتاسى «ارميان گەنوتسيدىن» جوققا شىعارۋشىلاردى زاڭ جۇزىندە جاۋاپكەرشىلىككە تارتۋ جونىندە زاڭ جوباسىن ماقۇلداعان بولاتىن. زاڭ نيكوليا ساركوزيدىڭ قول قويۋىنا جىبەرىلگەنى ءمالىم بولعان. وسى وقيعاعا بايلانىستى تۇركيا رەسپۋبليكاسى فرانتسياعا ەكى ەل اراسىنداعى ديپلوماتيالىق قارىم-قاتىناس السىرەيتىنىن رەسمي مالىمدەگەن ەدى.
مىنە، وسى حالىقارالىق ماسەلەگە وراي، نۇرعالي ءجۇسىپباي مىرزا ءوزىنىڭ ازاماتتىق كوزقاراسىن، نارازىلىعىن بىلدىرگەن ماتەريالىن جىبەرىپتى. ءبىز ءوز كەزەگىمىزدە ونى جاريا ەتۋدى ماقۇل كوردىك.
«اباي-اقپارات»
فرانتسيا سەناتىنىڭ 2012 -جىلدىڭ 23- قاڭتارىندا قابىلداعان نەگىزسىز «ارميان گەنوتسيدىن» تەرىستەۋشلەردى زاڭعا تارتۋ تۋرالى زاڭ جوباسىنا
نارازىلىق مانيفەستىم
2012 جىلدىڭ 23- قاڭتارىندا فرانتسيانىڭ سەناتى (فرانتسۋز پارلامەنتىنىڭ جوعارعى پالاتاسى) نەگىزسىز «ارميان گەنوتسيدىن» تەرىستەۋشلەردى زاڭعا تارتۋ تۋرالى زاڭ جوباسىن قابىلداۋعا شەشىم شىعاردى. بۇل شەشىمگە «قارسى» داۋىس بەرگەن سەناتورلاردىڭ سانى-86, «قولداعانداردىڭ» سانى 127. بۇل زاڭ جوباسىنا سايكەس «ارميان گەنوتسيدىن» تەرىستەۋشى تۇلعالار 1 جىلعا دەيىن باس بوستاندىعىنا ايىرىلىپ، 45 مىڭ ەۋرو ايىپپۇل تولەۋگە ءماجبۇر بولماق.
ارميان حالقى مەن ارميان لوببيلەرىنىڭ پىكىرىنشە، 1915 جىلى وسمان يمپەرياسى انادولىدا ءومىر سۇرەتىن ارمياندارعا «گەنوتسيد» جاساعان.
الاي دا بۇل زاڭ جوباسى ادامزات تاريحىندا جاسالعان دەموكراتيالىق پرينتسيپتەر مەن ادام قۇقىقتارىنا جاسالعان قىسىم، زورلىق جانە تەجەۋ، سونداي-اق، تەك قانا تۇركيالىق تۇرىكتەرگە ەمەس، سونىمەن قاتار ۇلى تۇركى وركەنيەتى مەن بارشا تۇركى الەمىنە جاعىلعان كۇيە دەپ باعالايمىن.
ويتكەنى:
1. ادام قۇقىعىنىڭ حالىقارالىق كونۆەنتسياسىنىڭ 19-بابى جانە ادام قۇقىعىنىڭ ەۋروپالىق كونۆەنتسياسىنىڭ 10-بابىنا سايكەس كەز كەلگەن ادام ءوز پىكىرى مەن ويلارىن ەركىن ايتۋ قۇقىعىنا يە بولىپ تابىلادى. وسى قۇقىقتاردىڭ قامتاماسىز ەتىلۋى فرانتسيانىڭ دا ءوز كونستيتۋتسياسىندا كورسەتىلگەن. سوندىقتان دا، بۇل شەشىم، فرانتسيا زاڭدارىنا قايشى بولىپ تابىلادى.
2. ال فرانتسيا سەناتىنىڭ اتالمىش زاڭ جوباسىن قابىلداۋى ادامنىڭ ەركىن ويلاۋىنا، اسىرەسە، سالاعا قاتىستى فيلوسوفيالىق، سوتسيولوگيالىق ت.ب. عىلىمي ىزدەنىس پەن عىلىمي زەرتتەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋدە ۇلكەن قيىندىق تۋدىرىپ، شىندىقتى بۇركەمەلەۋ ارقىلى، بۇدان بىلاي ادامزات تاريحىندا عىلىمي پىكىردىڭ بىرجاقتىلىعىنا، سايازدىعىنا جانە قاتەلىگىنە جول اشپاق.
3. «ەجەلدەن تۇركىستاندى تۇران دەسكەن، تۇراندا ەر تۇرىگىم تۋىپ وسكەن» دەپ م.جۇماباي جىرلاعانداي بۇگىنگى تۇركيالىق تۇرىكتەر ۇلى تۇركى وركەنيەتى مەن بارشا تۇركى الەمىنىڭ بولىنبەيتىن ءبۇتىنى، حالىق رەتىندە ءتىلى ءبىر، ءدىلى ءبىر، ءدىنى ءبىر، تىرلىگى ءبىر، پىكىرى ءبىر حالقىمنىڭ باۋىرى ءھام ماڭگىگە اجىراماس دوسى بولىپ تابىلادى. سوندىقتان دا، قازىرگى كەزدە تاۋەلسىز بولىپ تابىلاتىن بارلىق تۇركى رەسپۋبليكالاردى رەسمي تۇردە العاش تانىعان، العاش ەلشىلىگىن اشقان جانە العاش بولىپ باۋىرلىق كومەگىن ۇسىنعان وسى تۇركيا رەسپۋبليكاسى.
باۋىرلاستىعىمىزدىڭ دالەلى رەتىندە اتاتۇرىك «كەزى كەلگەندە قازىرگى تەمىر پەردە الىنار (سسرو-اۆتور), سونداعى ءبىزدىڭ باۋىرلارىمىز ءوز تاۋەلسىزدىگىنە قاۋىشار. ءبىز سول كەزدە، باۋىر رەتىندە، تۋىستىق كومەك قولىمىزدى سوزۋىمىز كەرەك» دەگەن بولاتىن. اتاتۇرىكتىڭ وسى وسيەتىن تۇرىك جۇرتى اسىرەسە ۇلى تۇركىستاننىڭ شىعىسىندا كوممۋنيستىك قىتاي يمپەرياسىنىڭ ساياسي زورلىعى، قىلمىسى جانە قىسىمىنان ءوز ولكەلەرىن تاستاپ، جات جەردى پانالاۋعا ءماجبۇر بولىپ، وننان ءبىرى عانا امان قالعان قازاق جۇرتىن مەملەكەتتىڭ ارنايى شەشىمىمەن تۇركيانىڭ ەڭ شۇرايلى جەرلەرىنە قونىستاندىرىپ، قۇشاق جايىپ قارسى الدى.
قازاق تاريحىنداعى وسىنداي قيلى-قىستاۋ كەزەڭدەرىندە كومەك پەن قولداۋ كورسەتكەن تۇرىك جۇرتىنا دوستىعىمنىڭ دالەلى مەن زەكەتى رەتىندە بۇگىنگى كەزدە تۇرىك حالقىنا جاعىلعان كۇيە مەن ادام قۇقىقتارىنىڭ تاپتالۋىنا بايلانىستى بۇل شەشىمنىڭ تەك تۇركيالىق تۇرىكتەرگە قارسى ەمەس، سونىمەن قاتار، بارشا تۇرىك الەمىنە باعىتتالعاندىعىن ايتا وتىرىپ، ازامات رەتىندە ءوز نارازىلىعىمدى بىلدىرەمىن.
4. بۇل زاڭ فرانتسيانىڭ جانە ەو-نىڭ قانشالىقتى «دەموكراتيانىڭ التىن بەسىگى» ەكەندىگىن تەك تۇرىك الەمىنە ەمەس، بارشا جاھانعا انىق كورسەتپەك.
مەنىڭشە، بۇل زاڭ، ارميان لوببيلەرىنىڭ سەناتورلارعا جاساعان ىقپالىمەن قابىلدانعان بولۋى مۇمكىن. ادام قۇقىقتارىنا، دەموكراتيا پينتسيپتەرىنە جانە فرانتسۋز قوعامدىق پىكىرىن ەكى پوليۋسقا بولەتىن جانە ەشقانداي ادامي مورالدىك كودەكستەرگە سايكەس كەلمەيتىن بۇل زاڭ جوباسىن ساليقالى فرانتسۋز سەناتى مەن بارشا سەناتورلارعا قايتا قاراۋعا شاقىرا وتىرىپ، 1992 جىلدىڭ 26-اقپانىندا حودجالى قالاسىندا ارميان قارۋلى كۇشتەرىنىڭ ءازىربايجان حالقىنا جاساعان ادام تۇرشىگەرلىك گەنوتسيدىن مويىنداۋىن تالاپ ەتەمىن.
بۇل سوراقى قىلمىس پەن گەنوتسيدتىڭ ناتيجەسىندە 613 بەيبىت تۇرعىن ءولتىرىلدى، وققا ۇشقان 1000-عا جۋىق ادام جارىمجان مۇگەدەككە اينالدى. 106 ايەل، 63 ءسابي، 70 اقساقالدىڭ ءومىرى قيىلدى. 8 اۋلەت تۇگەلىمەن ءولتىرىلدى. 25 بالا اكەدەن دە شەشەدەن دە ايرىلىپ، جەتىم قالدى، 130-بالا اكەسىز ياكي اناسىز قالدى. تۇتقىندالعان 1275 ادامنىڭ 150-ءى تۋرالى مالىمەت وسى كۇنگە دەيىن مۇلدەم جوق.
ۇلى دالا تۇراندى مەكەندەگەن قۇرمەتتى تۇركىستاندىقتار!
فرانتسيا سەناتىنىڭ قابىلداعان بۇل زاڭ جوباسى بۇگىن تۇركيالىق تۇرىك باۋىرلارىمىزعا جاعىلعان جالا بولسا، ەرتەن ازىربايجاندارعا قارسى قولدانىلاتىن شارا بولماق. ال ودان كەيىن كەزەك كىمگە كەلەرىن ءدال قازىر ءدوپ باسىپ ايتۋ قيىننىن قيىنى.
بۇگىن دە تۇركى ەلدەرىنىڭ بارلىعىنىڭ ءوز ىشىندە ساياسي-قوعامدىق ماسەلەلەر قىزۋ تالقىلانۋدا، بۇل بارىمىزگە ءمالىم. بىراق ءدال بۇگىنگىدەي شەشۋشى تۇستا، ءبىر ساتكە بولسا دا، سىرتقى رۋحاني ماسەلەلەرىمىزگە ءمان بەرىپ، تاۋەلسىزدىكتى قايتا العان كۇننەن باستاپ جيىرما جىل بويى تۇركى الەمى مەن وركەنيەتى بويىنشا تۇزىلگەن كەلىسىم-شارتتاردىڭ نەگىزىندە جۇمىس ىستەيتىن ءارتۇرلى ۇيىمدار زاڭدى تۇلعا رەتىندە، ءوزىن تۇركىلىك وركەنيەتتىڭ وكىلى رەتىندە سەزىنەتىن ءار ادام ازامات رەتىندە «باس باسىنا بي بولعان وڭشەڭ قيقىم بولماي»، ءبىر جاعادان باس، ءبىر جەڭنەن قول شىعارىپ ءوز پوزيتسياسى مەن مالىمدەمەسىن بىلدىرۋگە شاقىرامىن.
وسىنداي سىن ساتتە، ماعجان جۇماباەۆتىڭ «الىستاعى باۋىرىما» ولەڭى سانانى سەرىگتىپ، رۋحتى تەربەتىپ ەرىكسىز ەسكە تۇسەدى:
الىستا اۋىر ازاپ شەككەن باۋىرىم،
قۋىرعان بايشەشەكتەي كەپكەن باۋىرىم،
قاماعان قالىڭ جاۋدىڭ ورتاسىندا
كول قىلىپ كوزدىڭ جاسىن توككەن باۋىرىم.
الدىڭدا اۋىر قايعى جاتقان باۋىرىم،
ومىرىڭشە جاپا شەككەن جاتتان باۋىرىم.
تۇكسيگەن جۇرەگى تاس جاۋىز جاندار،
تىرىدەي تەرىڭ توناپ جاتقان باۋىرىم.
اپىرماي، ەمەس پە ەدى التىن التاي -
انامىز ءبىزدى تاپقان اساۋ تايداي!
باۋىرىندا جۇرمەپ پە ەدىك سالىپ ويناق،
ءجۇزىمىز ەمەس پە ەدى جارقىن ايداي!
الالى التىن ساقا اتىسپاپ پا ەك،
تەبىسىپ ءبىر توسەكتە جاتىسپاپ پا ەك.
التايداي انامىزدىڭ اق سۇتىنەن
بىرگە ەمىپ، بىرگە ءدامىن تاتىسپاپ پا ەك.
تۇرماپ پا ەدى، ءبىز ءۇشىن ءمولدىر بۇلاق
سىلدىراپ، سىلق-سىلق كۇلىپ، تاۋدان قۇلاپ.
دايار بوپ ۇشقان قۇستاي سوققان قۇيىن،
تىلەگەن ءبىر-ءبىر تۇلپار بەينە پىراق!
التايدىڭ التىن كۇنى ەركەلەتىپ،
كەلگەندە جولبارىس بوپ، جاڭا ەرجەتىپ،
اق تەڭىز، قارا تەڭىز ار جاعىنا،
باۋىرىم، مەنى تاستاپ قالدىڭ كەتىپ.
مەن قالدىم - جاس بالاپان قانات قاقپاي،
ۇشام دەپ ۇمتىلسام دا دامىل تاپپاي.
ءجون سىلتەر، جول كورسەتەر جان بولمادى،
جاۋىز جاۋ قويسىن با ەندى مەنى اتپاي.
قورعاسىن جاس جۇرەككە وعى باتتى،
كۇناسىز تازا قانىم سۋداي اقتى.
قانسىراپ، ءالىم قۇرىپ ەستەن تاندىم،
قاراڭعى اباقتىعا بەرىك جاپتى.
كورمەيمىن كەشە جۇرگەن قىر-سايدى دا،
كۇندىز - كۇن، تۇندە - كۇمىس نۇرلى ايدى دا.
ارداقتاپ، شىن جىبەكتەي ارايعا وراپ
وسىرگەن التىن انام - التايدى دا.
اپىرماي، ايرىلدىق پا قالىڭ توپتان،
شابىلىپ قايتپايتۇعىن جاۋعان وقتان.
تۇرىكتىڭ جولبارىستاي جۇرەگىنەن
شىنىمەن قورقاق قۇل بوپ جاۋدان بۇققان.
شارق ۇرىپ، ەرىككە ۇمتىلعان تۇرىك جانى،
شىنىمەن اۋىردى ما ءبىتىپ ءحالى؟!
وت ءسونىپ جۇرەكتەگى، قۇرعادى ما
قايناعان تامىرداعى اتا قانى؟!
باۋىرىم، سەن و جاقتا، مەن بۇ جاقتا،
قايعىدان قان جۇتامىز.
ءبىزدىڭ اتقا
لايىق پا قۇل بوپ تۇرۋ؟
كەل، كەتەلىك
التايعا، اتا ميراس، التىن تاققا!
«اباي-اقپارات»
