كەشە استانادا وتكەن ناتو-نىڭ پارلامەنتتىك اسسامبلەياسىنىڭ «ەۋرو-اتلانتيكالىق قاۋىپسىزدىكتىڭ كوكەيتەستى ماسەلەلەرى جونىندەگى پارلامەنتارالىق سۇحباتتاستىعى فورۋمىندا» ورتالىقازيالىق ەلدەردىڭ تاۋەلسىزدىگىنىڭ جيىرما جىلدىعىنىڭ العاشقى قورىتىندىلارى شىعارىلدى. ناتو پارلامەنتتىك اسسامبلەياسىنىڭ قايراتكەرلەرى روۋز جانە روتتىڭ اتىمەن اتالعان وسى ارنايى جيىن ورتالىق ازيادا العاش رەت ۇيىمداستىرىلىپ وتىرعان كورىنەدى. مۇنداعى نەگىزگى تاقىرىپ ەۋرواتلانتيكالىق كەڭىستىككە قاتەر توندىرەتىن كەسىر-كەساپاتتاردىڭ جولىن كەسىپ، جويۋ ماسەلەلەرى بولعانىمەن، ءبىزدىڭ ايماقتىڭ دا كوپتەگەن تۇيتكىلدەرى ورتاعا سالىنىپ، قىزۋ تالقىلاۋعا تامىزىق ەتىلدى. كوڭىلگە قاياۋ سالار قورىتىندىلار دا جاسالعاندىعىن جاسىرعىمىز كەلمەيدى.
جيىندا داعدارىستان دەگبىرى كەتكەن رەسەيدەي الپاۋىتتىڭ كىرمە كەلىمسەكتەرگە قاباق ءتۇيىپ قاراي باستاعاندىعى ايتىلدى. وسىندا جاريا ەتىلگەن دەرەككە جۇگىنسەك، سولتۇستىك كورشىمىز قازىرگى كەزدە ەندىگى تاجىكستانعا، وزبەكستانعا جانە قىرعىزستانعا ەكى ميلليوننان استام ازاماتىن كەرى قۋعان.

كەشە استانادا وتكەن ناتو-نىڭ پارلامەنتتىك اسسامبلەياسىنىڭ «ەۋرو-اتلانتيكالىق قاۋىپسىزدىكتىڭ كوكەيتەستى ماسەلەلەرى جونىندەگى پارلامەنتارالىق سۇحباتتاستىعى فورۋمىندا» ورتالىقازيالىق ەلدەردىڭ تاۋەلسىزدىگىنىڭ جيىرما جىلدىعىنىڭ العاشقى قورىتىندىلارى شىعارىلدى. ناتو پارلامەنتتىك اسسامبلەياسىنىڭ قايراتكەرلەرى روۋز جانە روتتىڭ اتىمەن اتالعان وسى ارنايى جيىن ورتالىق ازيادا العاش رەت ۇيىمداستىرىلىپ وتىرعان كورىنەدى. مۇنداعى نەگىزگى تاقىرىپ ەۋرواتلانتيكالىق كەڭىستىككە قاتەر توندىرەتىن كەسىر-كەساپاتتاردىڭ جولىن كەسىپ، جويۋ ماسەلەلەرى بولعانىمەن، ءبىزدىڭ ايماقتىڭ دا كوپتەگەن تۇيتكىلدەرى ورتاعا سالىنىپ، قىزۋ تالقىلاۋعا تامىزىق ەتىلدى. كوڭىلگە قاياۋ سالار قورىتىندىلار دا جاسالعاندىعىن جاسىرعىمىز كەلمەيدى.
جيىندا داعدارىستان دەگبىرى كەتكەن رەسەيدەي الپاۋىتتىڭ كىرمە كەلىمسەكتەرگە قاباق ءتۇيىپ قاراي باستاعاندىعى ايتىلدى. وسىندا جاريا ەتىلگەن دەرەككە جۇگىنسەك، سولتۇستىك كورشىمىز قازىرگى كەزدە ەندىگى تاجىكستانعا، وزبەكستانعا جانە قىرعىزستانعا ەكى ميلليوننان استام ازاماتىن كەرى قۋعان.
ەۋرواتلانتيكالىق قۇرىلىمدار تۇبەگەيلى زەرتتەپ، تۇجىرىمداپ، قۇجاتتاپ قويعان تاعى ءبىر جاعاۇستاتار بايلام بار ەكەن. وسى ورايدا بولاشاقتا ءبىزدىڭ ايماق ەلدەرى ءۇشىن ەكى جولدىڭ ءبىرىن تاڭداۋ عانا قالاتىندىعىن ناتو پارلامەنتتىك اسسامبلەياسىنداعى فرانتسيا ۇلتتىق اسسامبلەياسىنىڭ دەلەگاتسياسىنىڭ مۇشەسى ليويك بۋۆارد حابارلادى. «اۋىزسۋدىڭ جەتىسپەۋشىلىگىنە ورتالىق ازيا ەلدەرىن جاۋلاستىرىپ تىنادى، نە ايماقتىق كىرىگۋدىڭ مەيلىنشە قارقىندى جۇرۋىنە تۇرتكى بولادى. قالاي بولعاندا، اۋىزسۋ ماسەلەسى الداعى ونجىلدىقتاردا ەڭ وزەكتى تاقىرىپقا اينالعالى تۇر!» دەگەن ل.بۋۆارد قازاقستان باسشىلىعىنىڭ ورتالىقازيالىق ەلدەردىڭ باسىن قوسۋ باعىتىندا بەلسەندى قيمىلداپ جاتقاندىعىن اتاپ ءوتتى. قازاق ەلى ءۇشىن باسقا امال دا جوق: كەلەشەكتە اۋىزسۋدان تارىعىپ، اۋزى كەبەرسيتىن دە باسقا ەمەس، ءبىزدىڭ ەل. ايتكەنمەن ليويك بۋۆارد ايماق ەلدەرى ىشىنەن قازاقستاننىڭ مەرەيى بيىك تۇرعاندىعىن باسا ايتتى. مارتەبەلى مەيماننىڭ پىكىرىنشە، «عاجايىپ مادەنيەتى، تامىرى تەرەڭ تاريحى بار»، «مەنتاليتەتتەردىڭ توعىسار تۇسىندا ورىن تەپكەن»، «قويناۋى قازىناعا تولتىرىلعان» قازاق ەلىنە ءاۋ باستان ءوز ايماعىنداعى «قۋاتتى دەرجاۆاعا اينالۋ» جازىلعان. ول «قازاقستاننىڭ بەدەل-ابىرويى توقتاۋسىز ارتا بەرۋگە ءتيىس» دەگەن بولجام ايتتى. «ناتو-مەن جانە ونىڭ پارلامەنتتىك اسسامبلەياسىمەن ىنتىماقتاستىق بويىنشا قازاقستان ايماقتاعى كەز كەلگەن باسقا ەلدەردەن وزىق تۇر، - دەدى ليويك بۋۆارد. - ءبىز ءوزىمىزدىڭ ورتالىقازيالىق ارىپتەستەرىمىزگە ساباق بەرۋگە جانە باتىستىق دەموكراتيانى تاڭۋعا كەلگەن جوقپىز. ءبىز بۇل ەلدەردىڭ دامۋ دەڭگەيلەرى ءارتۇرلى ەكەندىگىن ۇمىتپاۋعا ءتيىسپىز» دەدى فرانتسيالىق پارلامەنتشى.
ال نەگىزگى بايانداماشى، ۆاشينگتونداعى كارنەگيدىڭ حالىقارالىق بەيبىتشىلىك قورىنىڭ رەسەيلىك-ەۋرازيالىق باعدارلاماسىنىڭ جەتەكشى عىلىمي قىزمەتكەرى مارتا بريل ولكوت ورتالىق ازيانىڭ رەسەيدىڭ ىقپالىندا قالۋىنا ەۋرواتلانتيكالىق ەلدەردىڭ وزدەرى ايىپتى ەكەندىگىن اشىق ايتتى. ولكوت حانىمنىڭ بايلامىنشا، ەۋرواتلانتيكالىق ۇيىمداردىڭ وتە ماڭىزدى وسى ايماققا قاتىستى ءىس-قيمىلدارىندا جۇيەلىلىكتىڭ، ۇيلەسىمدىلىكتىڭ بولماۋى رەسەيدەي الپاۋىتتىڭ وسى وڭىردە كۇش الۋىنا اكەپ سوقتىرعان. ماسەلەن، ەۋرووداق اندىجانداعى قىرعىننان كەيىن وزبەكستانمەن ساۋدا-ەكونوميكالىق، ساياسي قارىم-قاتىناستارعا توسپا قويعانى ءمالىم. «ەگەر ورتالىق ازيانىڭ ءبىر ەلىنە ەۋرووداق تىيىم قويسا، وندا ناتو-نىڭ دا بۇل وڭىردە جۇمىس ىستەۋىندە قيىندىق تۋىندايدى. سوندىقتان بۇدان بىلاي ەۋرواتلانتيكالىق بارلىق قۇرىلىمداردىڭ ءبىر توپپەن، بىردەي قيمىلداۋىن قاراستىرۋ كەرەك» دەدى مارتا بريل ولكوت. زەرتتەۋشى حانىم رەسەيلىك اقپارات قۇرالدارىنىڭ قۋاتتى يدەولوگيالىق ۇگىت-ناسيحاتى ارقاسىندا ورتالىقازيالىق كەڭىستىكتە «رەسەيلىك باعدارلانعان»، رەسەيگە قاراپ بوي تۇزەيتىن جاس ۇرپاق ءوسىپ كەلە جاتقاندىعىن وكىنىشپەن جەتكىزدى.
وسى ورايدا قازاقستاندىق رەسمي بيلىك وكىلدەرىنىڭ سوزىنە قۇلاق ءتۇرۋ دە قىزىقتى بولسا كەرەك. ەلىمىزدەگى №2 تۇلعا سانالاتىن پارلامەنتتىڭ جوعارعى پالاتاسىنىڭ توراعاسى قاسىم-جومارت توقاەۆ ورتالىق ازياداعى ىنتىماقتاستىق قازاقستان باسشىلىعىنىڭ نازارىنان قالىس قالمايتىندىعىن ءبىلدىردى. «الەمدە بولىپ جاتقان كۇردەلى وقيعالار اياسىندا جاھاندىق قاۋىپسىزدىك جۇيەسىندەگى ورتالىق ازيانىڭ ءرولى مەن ءمانى ايرىقشا وزەكتىلىككە يە بولادى، - دەدى ول. - ايماعىمىزدىڭ مەملەكەتتەرىمەن قارىم-قاتىناستى دامىتۋ - ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ ەڭ ماڭىزدى باسىمدىقتارىنىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى. قازىر ورتالىق ازيادا قاۋىپسىزدىك پەن تۇراقتىلىقتى قامتاماسىز ەتۋ باعىتىنداعى حالىقارالىق كۇش-جىگەرلەردى جانداندىرۋ قاجەت. ءبىز ءۇشىن ايقىن جايت - ايماق مەملەكەتتەرى اراسىنداعى ىنتىماقتاستىق نەعۇرلىم تىعىز ءارى قارقىندى داميتىن بولسا، ولاردىڭ حالىقارالىق تۇعىرلارى دا سوعۇرلىم بيىك ءارى مىعىم بولا تۇسپەك».
سەنات باسشىسى ناتو-مەن قارىم-قاتىناس جاساۋ نيەتىنەن قازاقستاندى ەشكىم دە اينىتا المايتىندىعىن شەگەلەدى. بۇل جەردە قاسىم-جومارت كەمەلۇلى جاڭا عاسىردىڭ جاھانعا تىنىشتىق اكەلمەگەندىگىن العا تارتتى. «كەرىسىنشە، حالىقارالىق تەرروريزم، ەكسترەميزم، ەسىرتكى ساۋداسى، قارۋ-جاراقتار مەن يادرولىق ماتەريالداردىڭ زاڭسىز اينالىمى سوزىلمالى ۇزاق پروتسەسكە اينالۋدا. سوندىقتان قازاقستان ارى قاراي دا بارلىق، سونىڭ ىشىندە ناتو بويىنشا دا ارىپتەستەرىمەن جاڭا قاتەرلەرگە قارسى ءتۇرۋ باعىتىندا بەلسەندى ارەكەت ەتەتىن بولادى» دەدى ق.توقاەۆ.
ناتو قولداۋىمەن وتكەن قاۋىپسىزدىك فورۋمىنداعى سىندى، بۇل جيىندا دا اۋعانستان تاقىرىبى «مىنبەرگە» كوتەرىلدى. ونسىز بولمايتىن دا شىعار: ارنايى شاقىرۋمەن استاناداعى قالاۋلىلاردىڭ جيىنىنا اۋعانستان مەن پاكستاننىڭ پارلامەنتشىلەرى دە كەلگەن. وسى ورايدا قاسىم-جومارت كەمەلۇلى ورتالىق ازيانىڭ قۋاتى ارتسا، ونىڭ شاپاعاتى مەن شاراپاتى اۋعان ەلىنە دە تيەتىندىگىن اتاپ ءوتتى. جالپى، كەڭەستەن بەرى كەلە جاتقان تۇسىنىك بويىنشا ورتالىق ازيا «4 ەل+قازاقستان» فورمۋلاسىنان قۇرالاتىن. ال اتلانتيكالىق ساياساتتانۋشىلار بۇل ۇعىمعا «ستانى» بار بارلىق ەلدەردى سىيعىزۋعا تىرىسادى. سوڭعى جىلدار بويىندا امەريكا تاڭىپ كەلگەن بۇل يدەيا بۇرىنعى قالىپتاسقان تۇسىنىكتى ىعىستىرا باستاعانعا ۇقسايدى. بۇل وسى جيىندا انىعىراق اڭعارىلدى. ءتىپتى سەنات توراعاسىنىڭ مالىمدەمەسى وسى ارنادان تابىلدى.
- قازاقستان اۋعانستاندى ايماقتاعى ينتەگراتسيالىق پروتسەستەرگە بەلسەندى تارتۋدى، ءوزارا ەكونوميكالىق جانە گۋمانيتارلىق ىنتىماقتاستىقتى نىعايتۋدى جاقتايدى. وسى تۇرعىدان العاندا قازاقستاندىق-اۋعان ۇكىمەتارالىق كوميسسيانىڭ قىزمەتىنە ايرىقشا ماڭىز بەرىلىپ وتىر. ءبىز سونداي-اق اۋعانستانداعى مەملەكەت پەن جەكە بيزنەستىڭ قىزمەتىن ىنتالاندىرۋعا نيەتتىمىز، - دەدى قاسىم-جومارت توقاەۆ.

ايحان ءشارىپ

«ايقىن» گازەتى 27 ماۋسىم 2009 جىل