ادامزات تاريحىندا جابايى اڭداردىڭ iشiندە ەڭ اۋەلi قولعا ۇيرەتiلگەنi - يت ەكەنi بەلگiلi. سونداي-اق ول ادامنىڭ ەڭ ادال سەرiگiنە اينالا بiلدi. سوندىقتان اتا-بابالارىمىز يتتi جەتi قازىنانىڭ بiرiنە جاتقىزعان. سال-سەرiلەر يت جۇگiرتiپ، قۇس سالىپ، ولاردى ەرەكشە قاستەرلەگەن. بۇگiندە وسى اتا ءداستۇرiمiز ۇمىتىلىپ بارا جاتقانداي... كەيiنگi ۇرپاق قازاقى توبەتتiڭ بار ەكەنiنەن دە بەيحابار. بiز بۇعان الماتىداعى يت بازارىنا بارعانىمىزدا كوز جەتكiزدiك.

الماتىنىڭ "سايران" اۆتوبەكەتiنە قاراما-قارسى ورنالاسقان "سىرداريا" بازارى سەنبi, جەكسەنبi كۇندەرi ناعىز يت بازارىنا اينالادى. بۇل الماتىداعى ەڭ ۇلكەن يت بازار بولعان سوڭ با، ايتەۋiر يتتەردiڭ "جەتi اتاسى" وسىندا. كاۆكاز توبەتi دەيسiز بە، ورتالىق ازيا توبەتi مە، جوق، الدە اۋعان بورزاسى ما، - ءبارi-ءبارi بار. تiپتi الاتىن بولساڭىز، كاندەن، بۋلتەرەر، بوكسەر، روتۆەيلەر، بۋلدوگ سىندى يت تۇقىمدارىنىڭ نەشە ءتۇرiن تاڭداي الاسىز. تىم قۇرىعاندا، قۇجات بويىنشا اكەسi چەمپيون، شەشەسi كانديدات بولعان نەبiر الىپ يتتەردi تاماشالاۋعا بولادى.

ادامزات تاريحىندا جابايى اڭداردىڭ iشiندە ەڭ اۋەلi قولعا ۇيرەتiلگەنi - يت ەكەنi بەلگiلi. سونداي-اق ول ادامنىڭ ەڭ ادال سەرiگiنە اينالا بiلدi. سوندىقتان اتا-بابالارىمىز يتتi جەتi قازىنانىڭ بiرiنە جاتقىزعان. سال-سەرiلەر يت جۇگiرتiپ، قۇس سالىپ، ولاردى ەرەكشە قاستەرلەگەن. بۇگiندە وسى اتا ءداستۇرiمiز ۇمىتىلىپ بارا جاتقانداي... كەيiنگi ۇرپاق قازاقى توبەتتiڭ بار ەكەنiنەن دە بەيحابار. بiز بۇعان الماتىداعى يت بازارىنا بارعانىمىزدا كوز جەتكiزدiك.

الماتىنىڭ "سايران" اۆتوبەكەتiنە قاراما-قارسى ورنالاسقان "سىرداريا" بازارى سەنبi, جەكسەنبi كۇندەرi ناعىز يت بازارىنا اينالادى. بۇل الماتىداعى ەڭ ۇلكەن يت بازار بولعان سوڭ با، ايتەۋiر يتتەردiڭ "جەتi اتاسى" وسىندا. كاۆكاز توبەتi دەيسiز بە، ورتالىق ازيا توبەتi مە، جوق، الدە اۋعان بورزاسى ما، - ءبارi-ءبارi بار. تiپتi الاتىن بولساڭىز، كاندەن، بۋلتەرەر، بوكسەر، روتۆەيلەر، بۋلدوگ سىندى يت تۇقىمدارىنىڭ نەشە ءتۇرiن تاڭداي الاسىز. تىم قۇرىعاندا، قۇجات بويىنشا اكەسi چەمپيون، شەشەسi كانديدات بولعان نەبiر الىپ يتتەردi تاماشالاۋعا بولادى.

- جiگiتتەر، كۇشiكتەردi قىزىقتاپ تۇرسىڭدار ما؟ بۇلار اناۋ تۇرعان "اق ايۋدىڭ" كۇشiكتەرi, - دەدi ورتا جاسقا كەلگەن مۇرىندى جiگiت كولiك ۇستiندە تۇرعان ءداۋ اق توبەتتi كورسەتiپ. - بۇل - تۇرiكمەننiڭ الاباي تۇقىمدى يتi. ناعىز الىپتىڭ ءوزi. سالماعى 100 كەلiدەن اسادى. بويى - 72 سم. تۇرiكمەندەر وزدەرiنiڭ يتتەرiن سىرتقا شىعارمايدى. تەك ۇرلىق جولمەن عانا اكەلەدi. مەن مۇنى ساتۋ ءۇشiن ەمەس، ساتىپ جاتقان كۇشiكتەرiمنiڭ اكەسi ەكەنiن ايعاقتاۋعا الىپ كەلدiم. ايتپەسە قازiر كەز كەلگەن كلۋبتان "اكەسi پالەندەي، شەشەسi تۇگەندەي" دەگەن جالعان انىقتاما جازدىرىپ الۋعا بولادى. ونداي قۇجاتقا الدانىپ قالماس ءۇشiن ءبارiن كوزبەن كورiپ، قولمەن ۇستاعان دۇرىس. كورiڭدەر، الاتىن بولساڭدار، ءتۇسiرiپ بەرەمiن. ءار كۇشiكتiڭ باعاسى 250-300 دوللار.

جالپى، بازارداعى iرiلi-ۇساقتى كۇشiكتەردiڭ تەگiنە بايلانىستى باعاسى 200 تەڭگەدەن 500 دوللارعا دەيiن بارادى. تۇرلەرi دە، تەگi دە ءارتۇرلi. ازيالىق توبەتتiڭ قۇلاق-قۇيرىعى بiردەن شورت كەسiلسە، ال كاۆكاز توبەتiنiڭ تەك قۇلاعى عانا كەسiلەدi ەكەن. ولاردىڭ دا كۇشiكتەرiنiڭ باعاسى 100-150 دوللار توڭiرەگiندە.

قازiرگi كەزدە قازاقستاندا يت تۇقىمدارى جاقسى دامىپ كەلەدi. يت توبەلەستiرەتiن ارنايى ورىندار دا جەتەرلiك. ول - يتقۇمارلار ءۇشiن ناعىز اقشا تابۋدىڭ كوزi. ولاردىڭ ايتۋىنشا، قانداي كۇشتi يت بولسا دا ءبارiبiر ازيالىق توبەتكە شاماسى جەتپەيتiن كورiنەدi.

بiر وكiنiشتiسi - اتالمىش بازاردى ارالاپ ءجۇرiپ، بiر قازاقى توبەتتi كورمەك تۇگiل، يت ساتۋشىلاردىڭ اراسىنان "قازاقى يت" دەگەن ءسوزدi ەستي المادىق. "ولار قازiر قۇرىپ بiتكەن!" دەيدi. سونداي-اق قازاقى توبەتتiڭ ورنىن ورتاازيالىق توبەت، الاباي، ازيات دەگەن يت تۇقىمدارىنىڭ باسىپ كەتكەنiن دە تiلگە تيەك ەتتi. جانە ولاردى تۇرiكمەن يتتەرiنە تەلۋ ۇردiسكە اينالعان كورiنەدi. نەگiزi, تۇرiكمەندەر اقالتەكە ارعىماعىمەن قوسا، الاباي يتiمەن دە الەمگە ايگiلi. سوندىقتان دا تۇرiكمەندەر تەكتi يتتەرiنە كوپ كوڭiل بولەدi. اۋىل شارۋاشىلىعى، ساۋدا مينيسترلiكتەرi ولاردى قامقورلىققا العان. وتكەندە شەكارادا الاباي يتiن الىپ وتەم دەگەن ەلشiمiز لاۋازىمدى قىزمەتiنەن قوشتاسقانىن بارلىق باق قۇرالدارى جاريا ەتكەنi بەلگiلi. قىسقاسى، ولاردا اسىلتۇقىمدى يتتەرiنە مەملەكەتتەن قولداۋ بار. ال بiزدە شە؟ بiزدiڭ اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترiنiڭ "سەن تيمەسەڭ مەن تيمەن بادىراق كوزدiڭ" كەرiن كەلتiرiپ وتىرعانىن قالاي تۇسiنۋگە بولادى؟ تۇرiكمەن يتi بۇرىننان باقتاشىلىقپەن اتى شىقسا، قازاقى توبەت قاسقىر الاتىندىعىمەن ەرەكشەلەنگەن ەمەس پە ەدi? ەجەلگi ءاپسانالاردى اشىپ قارايتىن بولساق، بiزدiڭ ارلاندارىمىز تەك قانا قاسقىر ەمەس، بارىس، ايۋمەن جەكپە-جەك شىققاندارى انىق كورسەتiلگەن. تايىنشاداي سىرتتاندارىمىزدى باعالاي بiلمەگەنiمiزدi كiمنەن كورەمiز؟ كەزiندە قويشىنىڭ بالالارى ۇستiنە ات قىلىپ مiنiپ السا دا، مىڭق ەتپەي، يەسiنە ادالدىق تانىتاتىن قايران قازاقى توبەتiمiز-اي! بۇل جەردە قۇماي تازىنى ءسوز ەتۋدiڭ ءوزi ارتىق... يتi جامان دەسە، اشۋلاناتىن قازاقى نامىس قايدا كەتكەن؟..

يتتەردىڭ باعاسى:
اۋعان بورزاسى - 12 مىڭ، روتۆەيلەر، بۋلدوگ- 8 مىڭ، بۋلتەرەر مەن بوكسەر - 7 مىڭ، پيت - 18 مىڭ تەڭگەنىڭ ۇستىندە، ال كاۆكاز توبەتى -
400 دوللار، ورتا ازيا توبەتى -
100, 150 دوللاردان جوعارى،
الاباي - 250, 300 دوللار،
قاندەندەر - 1000, 1500 تەڭگە.

نۇرعالي قۇداباەۆ، يتقۇمار:
- قازىرگى كەزدە يتتەردى تاڭداۋدىڭ وزىندىك سىرى كوپ. بۇرىن اۋىلداعى ۇلكەندەر «مىنا ءيتتىڭ كەۋدەسى جالپاق، شوقتىعى بيىك ەكەن» دەپ قازاقى كوزقاراسپەن تاڭداپ جاتاتىن. بىراق قازىر يت تاڭداۋدا ول ازدىق ەتەدى. اسىلتۇقىمدى يتتەردىڭ كوبى قازىر ورتا ازيا مەن تۇرىكمەنستاننان، كاۆكازدان كەلەدى. ولاردى قازاقشا تاڭداي المايسىز. ونىڭ تۋ تۋرالى كۋالىگى بولادى. سول كۋالىكتە اسىلتۇقىمدى يتتەردىڭ بۇكىل اتا-تەگى جونىندە مالىمەت جازىلادى. اتا-تەگى كىم، شەشەسى كىمنىڭ تۇقىمى، اكەسىنىڭ قانىنىڭ قۇرامى قانداي، العان اتاق-دارەجەسى، اتا-باباسىنىڭ قانداي جارىستا قالاي كەلگەندىگى، ءبارى-ءبارى جازىلادى. وسىعان بايلانىستى ساتىپ الاسىز.

سوڭعى جىلدارى ەلiمiزدە ءتۇز تاعىلارى كوبەيiپ، ءتورت تۇلiكتi تۇرە قىرىپ، تiپتi ادامداردىڭ وزiنە اۋىز سالا باستاعانىن تالاي ەستiدiك. وسىعان بايلانىستى اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترi قاسقىرلاردى اۋلاۋعا ارنايى اقشا بولگەن بولاتىن. الايدا اتقا مiنiپ، مىلتىق اسىنعاندار بورiلەرگە بوگەۋ بولا المادى. وسىندايدا ويلايسىڭ، ءار اۋىلدا ءۇش-ءتورت سىرتتان يت بولسا، قاسقىرلار اۋىل سىرتىنان جۇرە الار ما ەدi? ەندەشە، تيiستi مينيسترلiكتەر ەجەلدەن مال مەن جاندى ساقتاپ كەلگەن قازاقى توبەتتەرiمىزدi ساقتاۋعا جانە ءوسiپ-ونۋiنە كوڭiل بولسە، قانەكي! سوندا بiرنەشە ماسەلە ساباقتالىپ، وزدiگiنەن شەشiلە بەرەر ەدi.

سەرىك جۇماباەۆ

«الاش ايناسى» گازەتى 27 ماۋسىم 2009 جىل