مۇحتار شەرىم. كورەيiن دەگەنiم وسى ما ەدi?!
(قورقىنىشتى اڭگiمە)
ەسكەرتۋ: بۇل جازعانىمدى جۇرەكتەرi جاماۋ-جاماۋ دiمكاس ادامدار، بۇگiن نە ەرتەڭ و دۇنيەگە كەتكەلi جاتقاندار وقىماي-اق قويسىن. ون سەگiز جاسقا تولماعانداردىڭ دا وقۋلارىنا رۇقسات جوق.
ماسەلە بىلاي عوي... وسىدان جيىرما جىل بۇرىن ەلiمiز تاۋەلسiزدiك العان جىلى ۇيىقتاپ قالىپپىن. جيىرما جاسىمدا. دارiگەرلەر مۇنى "لەتارگيالىق ۇيقى" (ۇزاق جىلدار ۇيىقتاۋ) دەيدi ەكەن. ۇزاق جىلدار ۇيىقتايتىن شەتەلدiك ماۋباستار تۋرالى كوپ وقيتىن ەدiم. دارiگەرلەردiڭ باقىلاۋىندا ۇيىقتاپ جاتىپ، كۇنi كەشە، تاۋەلسiزدiكتiڭ جيىرما جىلدىعى قارساڭىندا ويانىپ كەتتiم. قىرىق جاسىمدا. جان-جاعىما قاراسام، ويبا-اي، قورقىنىشتى فيلمدەر بولۋشى ەدi عوي، تۋرا سونداي. كوشەگە شىقسام، كوزدەرi تۋرا ماڭدايلارىنا شىعىپ كەتكەن جالعىز كوزدi ادامدار ءجۇر. زارەم قالمادى. تۇرا قاشىپ ەدiم، بiرەۋi قۋالاپ ءجۇرiپ ۇستاپ الدى.
- اي، سەن كiمسiڭ؟ - دەپ سۇرادى سەمiز ايەل.
- اكە-ە-ەمنiڭ بالاسىمىن.
- كورشiسiنiڭ بالاسى دەپ تۇرعان جوقپىن. سەنiڭ كوزiڭ نەگە ەكەۋ؟
- ەندi...
- نەمەنە، سەن قوعامدا بولىپ جاتقان قۇبىلىستاردان قورىقپاعانسىڭ با؟
- كەشiرiڭiز، بiر كوزدi اپاي، ادامداردىڭ بارiندە جالعىز كوز، نەگە ولاي؟
- و، جۇگەرمەك، سەن ءوزi قايدان شىقتىڭ؟ اتىراۋدا، كۇنi كەشە تارازدا تەررورشىلار جاساعان جارىلىستاردان قورقا-قورقا كوزدەرiمiز وسىلاي ماڭدايىمىزعا شىعىپ كەتتi.
- كوزiڭiز نەگە بiرەۋ عانا؟
(قورقىنىشتى اڭگiمە)
ەسكەرتۋ: بۇل جازعانىمدى جۇرەكتەرi جاماۋ-جاماۋ دiمكاس ادامدار، بۇگiن نە ەرتەڭ و دۇنيەگە كەتكەلi جاتقاندار وقىماي-اق قويسىن. ون سەگiز جاسقا تولماعانداردىڭ دا وقۋلارىنا رۇقسات جوق.
ماسەلە بىلاي عوي... وسىدان جيىرما جىل بۇرىن ەلiمiز تاۋەلسiزدiك العان جىلى ۇيىقتاپ قالىپپىن. جيىرما جاسىمدا. دارiگەرلەر مۇنى "لەتارگيالىق ۇيقى" (ۇزاق جىلدار ۇيىقتاۋ) دەيدi ەكەن. ۇزاق جىلدار ۇيىقتايتىن شەتەلدiك ماۋباستار تۋرالى كوپ وقيتىن ەدiم. دارiگەرلەردiڭ باقىلاۋىندا ۇيىقتاپ جاتىپ، كۇنi كەشە، تاۋەلسiزدiكتiڭ جيىرما جىلدىعى قارساڭىندا ويانىپ كەتتiم. قىرىق جاسىمدا. جان-جاعىما قاراسام، ويبا-اي، قورقىنىشتى فيلمدەر بولۋشى ەدi عوي، تۋرا سونداي. كوشەگە شىقسام، كوزدەرi تۋرا ماڭدايلارىنا شىعىپ كەتكەن جالعىز كوزدi ادامدار ءجۇر. زارەم قالمادى. تۇرا قاشىپ ەدiم، بiرەۋi قۋالاپ ءجۇرiپ ۇستاپ الدى.
- اي، سەن كiمسiڭ؟ - دەپ سۇرادى سەمiز ايەل.
- اكە-ە-ەمنiڭ بالاسىمىن.
- كورشiسiنiڭ بالاسى دەپ تۇرعان جوقپىن. سەنiڭ كوزiڭ نەگە ەكەۋ؟
- ەندi...
- نەمەنە، سەن قوعامدا بولىپ جاتقان قۇبىلىستاردان قورىقپاعانسىڭ با؟
- كەشiرiڭiز، بiر كوزدi اپاي، ادامداردىڭ بارiندە جالعىز كوز، نەگە ولاي؟
- و، جۇگەرمەك، سەن ءوزi قايدان شىقتىڭ؟ اتىراۋدا، كۇنi كەشە تارازدا تەررورشىلار جاساعان جارىلىستاردان قورقا-قورقا كوزدەرiمiز وسىلاي ماڭدايىمىزعا شىعىپ كەتتi.
- كوزiڭiز نەگە بiرەۋ عانا؟
- ەكiنشi كوزiمiزدiڭ قورىققانىمىزدان قايدا ءتۇسiپ قالعانىن بiلمەيمiز.
- بارi جالعىز كوزدiلەر...
- يا، ەندi قازاقستاندى جالعىز كوزدiلەر مەكەندەيدi, - دەگەن ول سومكەسiنەن شاشىنا قىستىراتىن شپيلكاسىن الدى دا، بiر كوزiمدi شۇقىپ العانى. ويبايلادىم دا قالدىم.
- اپاي، مۇنىڭىز نە؟
- ەكi كوزدi بولىپ سەن عانا ءجۇرمەكپiسiڭ؟ ۇيات ەمەس پە؟ - دەگەن اپاي كەربەزدەنiپ كەتiپ قالدى.
جان-جاعىما قارادىم. ۇرەيلەنiپ جۇرگەن ادامدار. اناۋ بiر جەردە ەكi پوليتسيا ينسپەكتورى ءولiپ جاتىر. اتىپ كەتiپتi. مىنا بiر جەردە بiر دiني ەكسترەميست ءوزiن-ءوزi جارايىن دەپ جاتىر. تۇرا قاشتىم...
ىرسىلداپ، ىشقىرىمدى كوتەرiپ، كۇركiلدەي جوتەلiپ، ايالدامادا تۇرعانمىن. بiر ەگدەلەۋ جاسقا كەلگەن كiسi بۇتىنا جiبەرi-iپ تۇر. شالبارىنىڭ بالاعىنان ارىس وزەنi اققانداي...
- كوكە، مۇنىڭىز قالاي؟ ۇيالمايسىز با؟ كوپشiلiك ورنىندا... - دەدiم مەن. ماڭدايىنداعى جالعىز كوزi جاساۋراعان كوكەم سىبىرلاپ قانا:
- مىنا دۇنيە نە بولىپ كەتتi ءوزi? سونى ويلاپ-ويلاپ، قورقىپ كەتتiم... -دەدi.
بiر قاراسام... بiر قاراسام شە؟ ويبا-ا-ا-اي! بiر قاراسام بار عوي... ءوي-ي... ايتۋعا قورقىپ تۇرمىن... بiر قاراسام، ۇكiمەت ءۇيiنiڭ الدىنا توقتاعان قىزمەتتiك ماشينالاردان ىلعي باسسىز ادامدار ءتۇسiپ جاتىر! مويىندارىندا گالستۋك، بiراق باستارى جوق... جانىم قالمادى... بiر كەزدە قاتتى قورىقسام كەرەك، جالعىز كوزiم جىلجي-جىلجي تۋرا ماڭدايىما كەلدi. ءبۇرiسiپ تۇرعانىمدا، ارت جاعىمنان بiرەۋ "با-ا-ا!" دەپ بار داۋسىمەن ايقايلاعاندا بار عوي، "ا-ا-ا!" دەپ تۇرا قاشتىم! باسسىز اعالارىمنىڭ جاندارىنان بەزiپ بارا جاتىپ: "سالەمەتسiزدەر مە؟" دەپ امانداسىپ ءوتتiم. بىلاي شىعا بەرە، بiر كiسi قولىمنان شاپ بەرiپ ۇستاي الدى.
- اعا، ا-انا با-با-با-باسسىز كiسiلەر كiمدەر؟ - دەپ سۇرادىم مەن.
- جوعارى لاۋازىمدى شەنەۋنiكتەر، - دەدi ول ءتۇسiندiرiپ، - باسىندا ەكi شاينام ميى جوق بولعان سوڭ، ونداي كەۋەك باستى نە قىلادى، كورiنگەن جەرگە تاستاپ كەتەدi.
- ويباي اعا...
- نەمەنە؟
- سiزدiڭ مۇرنىڭىز قايدا؟
- ارقاما ءتۇسiپ كەتكەن.
- اۋ-اۋزىڭىز اپانداي بولىپ، بۇكiل بەتiڭiزدi الىپ جاتىر... قورقىپ تۇرمىن...
- بiز دە انا جاقتان، مىنا جاقتان شىققان جارىلىستاردان قورقا-قورقا، وسىلاي، اۋزىمىز اپانداي اشىلعان كۇيi قالىپ قويدى...
- انا كiسiنiڭ باسىنا نە شىققان؟
- قايسى؟
- اناۋ كەتiپ بارا جاتقان...
- قاتتى قورىققاندىقتان شاشتارى قۋراپ ءتۇسiپ، ارتىنان قۋراعان بۇتاقتار ءوسiپ شىعىپ جاتىر كوپ ادامداردا...
- نەدەن قورقا بەرەسiزدەر سوندا؟
- وزiڭ قايدان كەلدiڭ؟ اسپاننان سالبىراپ ءتۇستiڭ بە؟
- جيىرما جىل ۇيىقتاپ قالىپپىن. سونداي اۋرۋ بار، اعا...
- اينالايىن، - دەپ ارقامنان قاققان ول قۇلاعىما سىبىرلادى، - تاعى جيىرما جىل ۇيىقتاي تۇرمادىڭ با؟
- نەگە؟
- سوندا جۇمىسسىز قالامىن، نەمەسە تەررورشىلار قولىنان ءولiپ قالامىن دەپ قورىقپايتىن ەدiڭ عوي.
بiر قاراسام، بiر قاراسام شە، قولدارىنا بۋى بۇرقىراعان جۇرەكتەرiن ۇستاپ العان ادامدار كەلە جاتىر. توبە شاشىم "چەست" بەرiپ كەتتi.
- مى-مىنالار كiمدەر؟ - دەپپiن.
- ومiر سۇرۋدەن قورىققاندار عوي. جۇرەكتەرi ۇشىپ كەتە بەرگەن سوڭ، قولدارىنا ۇستاپ جۇرەتiن بولعان.
ارادا ەكi ساعات ۋاقىت وتكەننەن كەيiن، و توبا، ءۇش تiلدi ادامداردى كوردiم. اۋزىن اشقان كەزدە ار جاعىنان سالا قۇلاش تiلi سالپ ەتiپ شىعادى. تiلiنiڭ ۇشىندا ءۇش ايىرى بار. جىلاننىڭ تiلi سياقتى. بiراق جىلاننىڭ تiلiندە ەكi ايىر بولسا، بۇلاردا ءۇش ايىر.
الگiلەر ماعان قاراپ سويلەپ جاتىر، سويلەپ جاتىر. بiر ءسوزiن تۇسiنبەدiم.
- مىنالار كiمدەر؟ - دەپ سۇرادىم قاسىمنان ءوتiپ بارا جاتقان قاريادان.
- بۇلاردى بiلمەۋشi مە ەڭ؟! ەكi جاسىنان باستاپ ون سەگiزگە دەيiن ءۇش تiلدi, ياكي ورىس، قازاق، اعىلشىن تiلiن ارنايى مەكتەپتە وقىعان قۋلار عوي. قۇداي قارعاپ، وسىلاي بوپ قالدى. ءۇش تiل تۇرماق، بiر تiلدi دە بiلمەيدi. تەك شۇمەكتەن اققان سۋ سياقتى شۇلدiرلەي بەرەدi...
باعاناعى قورىققانىم قورىققان با، ەندi تۇرشiگە قورىقتىم. تۇرشiككەنiم سونشالىق، دەنەم ۇيىپ، ۇيقىم كەلە باستادى. "بايعۇس قازاقتىڭ كورەيiن دەگەنi وسى ما ەدi?! بەيشارا قازاققا كورسەتەيiن دەگەنiڭ وسى ما ەدi, ا، قۇداي؟! - دەپ قاتتى نالىدىم. سودان سوڭ iلە "قايتا ۇيىقتاپ كەتسەم ەكەن... ۇزاققا..." دەپ تiلەدiم قۇدايدان.
«اباي-اقپارات»
