جالپى، ەشكىم، ەش ۋاقىتتا باقىلامايتىن، ەشكىمگە ەسەپ بەرمەيتىن مول اقشا جۇرگەن جەر قاشاندا داۋ-دامايدان ارىلمايتىندىعى باياعىدا دالەلدەنگەن اقيقات. ەڭبەكسىز كەلگەن، تەگىن دۇنيە بولعان سوڭ، كىم-كىمنىڭ دە سول باتپان قۇيرىقتان ءبىر قارپىپ قالعىسى كەلەتىندىگى بەلگىلى جايت ەمەس پە؟

جاقىندا ءبىزدىڭ قوستاناي وبلىسىندا دا بۇكىل ەلىمىزدى ەلەڭ ەتكىزگەن ۇلكەن تايتالاس باستالىپ كەتتى. ول ەندى وبلىس اكىمى ارحيمەد مۇقانبەتوۆ مىرزانىڭ جان بالاسىن جانىنا جاقىنداتپاي، ۇكىلەپ ۇستاپ وتىرعان اتاقتى «توبول» كومانداسىنىڭ (بىزدە دە، وزگە جەردە دە ءدال وسىلاي اتالادى) ءبىر ويىنشىسىنا قاتىستى بولىپ وتىر. وسىندا سوناۋ 2016 جىلدان بەرى وينايتىن، كەزىندە سوناۋ ورتالىق افريكا رەسپۋبليكاسى دەگەن قيىردان اتتاي قالاپ، شاقىرىپ العان فەرناندەر كاسساي دەگەن فۋتبولشى. ول ەندى شەتەلدە جاتىپ: «مەن وسى كوماندامەن 2021 جىلدىڭ قازان ايىنا دەيىنگى مەرزىمگە كونتراكتىگە وتىرعانمىن. الايدا بىلتىر ويىن كەزىندە دەنە جاراقاتىن الۋىما بايلانىستى فرانتسيادا ەمدەلدىم. ەندى كەلدىپ، مەنى قايتادان بۇل كلۋبقا العىسى جوق. سوندىقتان دا مەن ءوز قۇقىم بۇزىلدى دەپ بۇل كلۋبتان 600 مىڭ دوللار ايىپ پۇل تالاپ ەتەمىن» دەپ ايدى اسپانعا ءبىر-اق شىعاردى. وعان وسى كلۋبتىڭ ەش ۋاقىتتا وزگەرمەيتىن ديرەكتورى پانين دەگەن مىقتى: «جوق، بۇل وتىرىك. ءبىز ونى سوتقا بەرەمىز» دەپ وزىنشە بۇلقان-تالقان بولىپ جاتىر. ال افريكالىق قوناعىمىز بولسا: «سەندەردىكى بوس اۋرەشىلىك. مەنىڭ قولىمدا وزدەرىڭ قول قويعان قۇجات بار. مەنىڭ ادۆوكاتتارىم دا ساقاداي-ساي وتىر» دەپ ايبات شەگىپ جاتىر. 

فەرناندەر كاسساي دەگەن مىقتىڭ وسى

بۇل جەردە ءبىز كىمدىكى دۇرىس، كىمدىكى بۇرىس دەگەن ساۋالعا جاۋاپ ىزدەپ، باس قاتىرعىمىز جوق. ول ءۇشىن، اينالىپ كەلگەندە، سوت ورگاندارى بار. ولاردىڭ نانىنا وتراقتاسپاي-اق قويالىق. الايدا بارلىق ماسەلەنىڭ ءمانىسى وسى كاسىبي فۋتبول دەگەن دۇنيگەگە قىرۋار قارجى كەتىپ جاتقاندىعى ايتىلا-ايتىلا ابدەن جاۋىر بولعان تاقىرىپ. شەتەلدەردەن لەگيونەر دەگەندەردى شاقىرىپ، ولداردى شىلقىمايعا باتىرعاننان گورى، كەزىندە ءوزىمىزدىڭ مىقتى سپورتشىلاردى دايىنداعان بالالار مەن جاستار سلورت كلۋبتارىن جانداردىرۋ كەرەكتىگىن «اقجول» پارتياسىنىڭ توراعاسى ازات پەرۋاشەۆ ۇلكەن مىنبەلەردەن تالاي ايتتى دا. وعان بىرەر دەپۋتتاردىڭ دا ءۇن قوسقاندىعىن بىلەمىز. الايدا شەتەلدەگى ويىنداردا ەشبىر ناقتى ناتيجە كورسەتپەسە دە، وسى كلۋبتارعا ميللياردتاعان قارجىنىڭ ىسىراپ بولىپ جۇرگەندىگى قازىر ەشكىمنىڭ دە جانىن اۋىرتپايتىن سەكىلدى. الدە وزدەرىنشە مۇنداي مايلى جىلىكتى باياعىدا مەنشىكتكەپ العان، مۇنى ولار وزدەرىنىڭ بەدەلىنىڭ ءوسىرۋىنىڭ ءبىر كورسەتكىشىنە بالايتىن وبلىس اكىمدەرىنەن قورقا سوعا ما ەكەن؟ ال ولار بولسا، تۋعان بالاسىنداي ماپەلەيتىن، ولار ءۇشىن ەشتەڭەنى دە ايامايتىن وزدەرىنڭ كلۋبتارى ءۇشىن جان بەرۋگە دايىن. مىرزالىعى شەكسىز، قامقورلىعى ادام ايتقىسىز. 

ماسەلەن، تەك ءبىزدىڭ ارحيمەد قانا وسى «توبولدىڭ» بىلتىرعى جىلعى 2 ميلليارد تەڭگە قۇرايتىن بيۋدجەتىنە قولاقپانداي ەتىپ، بيىل تاعى دا 1 ميلليارد تەڭگە بەرە سالدى. نەگىزى، ءبىزدىڭ اكىمنىڭ قولى اشىق قوي، انا افريكالىق فۋتبولشىنىڭ سۇراعان 240 ميلليون تەڭگەسى دەگەن نەمەنە ءتايىرى؟  سول ءۇشىن ءوز پەرزەنتىن داۋعا سالىپ قويمايتىن شىعار. بيىل ونىڭ بيۋدجەتىنە تاعى دا 1 ميلليارد قوسا سالسا، «قاسقىر دا تىنىش، قوي دا امان» بولماي ما؟ ال بيۋدجەتتىڭ، ياعني حالىقتىڭ ماڭداي تەرىمەن جيناعان اقشاسىنا ءبىزدىڭ ەلدە كىمنىڭ جانى اشىپتى، ءتايىرى؟

وسىناۋ كاسىبي سپورتقا كەتەتىن مول قاراجاتتىڭ وتە ورىنسىز جۇمسالاتىندىعىن، ونىڭ قازىرگى تاڭدا ەشبىر قايتارىم اكەلمەيتىنىن قازىر قاراپايىم جاندار تۇگىلى، وسى سالانىڭ ماماندارى دا اشىق ايتىپ جاتىر. ماسەلەن، جاقىندا عانا الماتى قالاسى فۋتبول فەدەراتسياسىنىڭ ءبىرىنشى پرەزيدەنتى، قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن باپكەرى سامات نۇرجانوۆ «ۆرەميا» گازەتىنە بەرگەن سۇحباتىندا: «قازىر قارجىعا جاۋاپ بەرەتىن جانداردىڭ وسى مەملەكەتتىڭ اقشاسىنىڭ قانشالىقتى دۇرىس جۇمسالىپ جاتقاندىعى تۋرالى ويلاناتىن ۋاقىتى جەتتى. وراسان مول قارجى فۋتبولدى دامىتۋعا جۇمسالمايدى. ءبىز تەك لەگيونەرلەردى بايىتىپ جاتىرمىز. بۇل شەتەلدەن شاقىرىلعان باپكەرلەرگە دە قاتىستى. بۇلار ادام ايتقىسىز مول قارجى الادى. الايدا ەشبىر ويىندى ۇتا المايدى. شەتەلدەن شاقىرىلعانداردىڭ ەشقايسىسى دا بىزدەگىدەردەن سپورتتىق كاسىبي دەڭگەيى تىم جوعارى دا ەمەس. ەگەر بىزدەگىلەرگە سولارعا كەتەتىن قارجىنىڭ جارتىسىن عانا تولەسەك تە، قازىرگىدەن اللدەقايدا جوعارى جەتىستىكتەرگە جەتەرىمىز حاق»، - دەپ ءوز ويىن اشىق ءبىلدىردى.

شىندىعىندا دا ءبىزدى شەتەلدىكتەر دەگەندە ىشكەن اسىمىزدى جەرگە قويىپ، ولاردىڭ سۇراعانىن سوزگە كەلمەستەن بەرە سالامىز. مۇنداي مىرزالىقتان ءبىزدىڭ «توبىل» دا كەندە ەمەس، ەشكىمنەن دە ولقى سوقپايدى. ماسەلەن، بىلتىر ءبىزدىڭ كلۋبقا ات باسىنداي التىن بەرگەندەي ەتىپ، سيباي سەنين دەگەن بىرەۋدى الدى. ماقتاۋىن جەتىستىردى. كلۋب باسشىلارىن تىڭداپ وتىرساڭ، بۇل جىگىت ءتىپتى اتاقتى پەلەدەن دە اسىپ تۇسەتىن كورىنەدى.سوندىقتان دا ودان ايانىپ قالماپتى. وتكەندە «Tranfermark» دەگەن پورتالدىڭ جازۋىنا قاراعاندا بۇعان اناۋ-مىناۋ ەمەس، جارتى ميلليون ەۆرو جۇمسالىپتى. راس، كەيىن «توبىلدىڭ» ديرەكتورى نيكولاي پانين «بۇل قاتە جازىلعان. وعان جارتى ميلليون ەمەس، نەبارى 50 مىڭ دوللار عانا تولەندى» دەپ شىر-پىر بولىپ جاتىر. بەينە ءبىر 50 مىڭ دوللار ايتۋعا تۇرمايتىن، ۇساق-تۇيەك بىردەڭە سەكىلدى. ال ەندى مۇنى ءوز تەڭگەمىزگە شاقساق، سول اناۋ-مىناۋ ەمەس تۋرا 20 ميلليونعا جاقىنداپ قالادى. ارينە، بۇل جىلىنا ميلليارداپ اقشا جۇماسالاتىن ءبىزدىڭ «توبىلعا» ايتۋعا دا تۇرمايتىن ۇساق بەردەڭە شىعار، ءسىرا؟

ال شىندىعىندا دا وسى سيباي دەگەنىڭ كىم؟ بىزدەگىلەردىڭ توبەسى كوككە جەتەتىندەي شاتتاناتىن رەتى بار ما؟ بىردەن اشىعىن ايتايىق، بۇل قارا بالامىزدىڭ وزگەلەردەن اسىپ بارا جاتقان تۇگى جوق، قاتارداعى اياقدوپشىلاردىڭ ءبىرى. ۆيكيپەديانى اشىپ قاراعان جان مۇنى بىردەن اڭعارار ەدى. سيباي دەگەن سابازىڭ ەڭ بولماسا ەۋروپاعا بەلگىلى مىقتى كلۋبتاردىڭ بىرىندە ويناپ، اتاعى شىققان فۋتبولشى بولسا ءبىر ءسارى. افريكاداعى ەكىنىڭ ءبىرى بىلە بىلە بەرمەيتىن، كارتادان دا بىردەن تابا لامايتىن كوت-د-يۆۋار دەگەن ەلىنەن شىققان بۇل سابازىڭنىڭ ويناماعان كلۋبى جوق كورىنەدى. الدىمەن دوپ تەبۋدى ءوز ەلىندە باستاعان ول مولدوۆانىڭ «ساكسون»، رۋمىنيانىڭ «استرا» كومانداسىندا جاقسى ويىن كورسەتىپ، كوزگە تۇسە الماي، اقىرى 3 ماتچقا عانا شىداعان، سوسىن بەلورۋسسيانىڭ «سلۋتسك» كوماندالارىندا دوپ تەۋىپ، اقىرى رەسەيدىڭ «بالتيكا» مەن «تامبوۆقا» كەلىپ تابان تىرەگەن. سوڭعى ازداپ تۇراقتاعان مەكەنى وسى «تامبوۆ». بۇل «مىقتىنىڭ» ءتارتىبى دە شامالى كورىنەدى. ول «بالتيكادا» جۇرگەندە ءتاۋىر ونەر كورسەتكەنىمەن 5 سارى جانە 3 قىزىل كارتوچكانى «يەلەنگەن». ال «تامبوۆتا» تاعى دا وزىنشە «مىنەز» تانىتىپ، تەك جارتى ماۋسىمدا عانا تاعى دا 5 سارى جانە ءبىر قىزىل كارتوچكا العان. ايتپاقشى، سوڭعى «تامبوۆتان» كەتكەنى ءۇشىن ول سول كلۋبقا 50 مىڭ دوللار تولەگەن. دەمەك، جۋرناليستەردىڭ «توبولدىڭ» قايداعى ءبىر ورتاڭقول فۋتبولشى ءۇشىن جارتى ميلليون ەۆرو جۇمساپدى» دەگەنى شىن بولىپ شىقپاسىن. ەندى مۇنى بيۋدجەت اقشاسى ەشبىر ەسەپسىز، ورىنسىز جۇمسالادى دەگەندە وسىنداي جايتتى ايتامىز داعى.

مىنەكەي، بىزدەگى اكىم-قارالاردىڭ حالىقتىڭ اقشاسىنا دەگەن وزىندىك، ايرىقشا كوزقاراسى وسىنداي. ارينە، ءوز قالتاسىنان شىقپاعاننان كەيىن نەسىنە قينالسىن؟

جايبەرگەن بولاتوۆ

Abai.kz