قاجىمۇقان عابدوللا: «قازاقتىڭ قامىن جەمەگەن – نانىن دا جەمەسىن»
- قاجەكە، ايىپ ەتپەسسىز، تاعى دا سىزگە قولقا سالا كەلدىك. اڭگىمەمىزدى ەڭ وزەكتى ماسەلەدەن باستايىق - قازاقستان ەگەمەندىك العان 20 جىلدىڭ ىشىندە بيلىك ءالى كۇنگە دەيىن ىشىنە قامىس سالعان بۇزاۋدىڭ تۇلىبىنا موڭىرەگەن سيىرعا ۇقساپ، قازاق ءتىلىنىڭ مارتەبەسىن ناقتى ورنىقتارا المادى؟..
- قازاقتىڭ اقپارات كەڭىستىگىن جاۋلاپ تا، جايلاپ تا العان رەسەيدىڭ گازەت-جۋرنالدارى ساتىلىمدا تۇرعاندا، ءبىزدىڭ شالا قازاقتارىمىز دا، باسقالار دا 20 جىل ەمەس-اۋ، 200 جىل وتسە دە ءبىر اۋىز قازاق ءسوزىن ۇيرەنبەيدى. ەڭ الدىمەن، قازاق ەلىندەگى ءورىستىلدى باق-تىڭ مولشەرىن دە، كەڭىستىگىن دە اياسىز قىسقارتۋ كەرەك. ءبىرتۇتاس ەلدىڭ جالپاق جۇرتىن ەكىگە ءبولىپ، ارالارىنا سىنا قاعىپ جۇرگەندەر دە ورىستىلدىلەر.
- قاجەكە، ايىپ ەتپەسسىز، تاعى دا سىزگە قولقا سالا كەلدىك. اڭگىمەمىزدى ەڭ وزەكتى ماسەلەدەن باستايىق - قازاقستان ەگەمەندىك العان 20 جىلدىڭ ىشىندە بيلىك ءالى كۇنگە دەيىن ىشىنە قامىس سالعان بۇزاۋدىڭ تۇلىبىنا موڭىرەگەن سيىرعا ۇقساپ، قازاق ءتىلىنىڭ مارتەبەسىن ناقتى ورنىقتارا المادى؟..
- قازاقتىڭ اقپارات كەڭىستىگىن جاۋلاپ تا، جايلاپ تا العان رەسەيدىڭ گازەت-جۋرنالدارى ساتىلىمدا تۇرعاندا، ءبىزدىڭ شالا قازاقتارىمىز دا، باسقالار دا 20 جىل ەمەس-اۋ، 200 جىل وتسە دە ءبىر اۋىز قازاق ءسوزىن ۇيرەنبەيدى. ەڭ الدىمەن، قازاق ەلىندەگى ءورىستىلدى باق-تىڭ مولشەرىن دە، كەڭىستىگىن دە اياسىز قىسقارتۋ كەرەك. ءبىرتۇتاس ەلدىڭ جالپاق جۇرتىن ەكىگە ءبولىپ، ارالارىنا سىنا قاعىپ جۇرگەندەر دە ورىستىلدىلەر.
ماسەلەن، كوشەدەن قوسىلعان «كوزقاراس» («ۆزگلياد») دەگەن ۇنپاراقتىڭ يگور ۆينياۆسكي دەيتىن ءبىر ايتقىشى «ءتىل تۋرالى» دەگەن ماقالاسىماعىندا بۇگىندە قازاقتىڭ دا، ورىستىڭ دا رەسەيلىك جاڭا كولىكتى زورلاساڭ دا مىنبەيتىندىگىن، ودان گورى ەسكىرىپ-قاۋساعان شەتەل كولىگىنە قۇمارلىعىن جازا كەلىپ: «ايتقانداي، مەن ماقالامنىڭ باسىندا نە جايىندا ايتىپ ەدىم؟ ا، ەندى ەسىمە ءتۇستى! ءتىل تۋرالى، موتيۆاتسيا تۋرالى جانە، ۇمىتپاسام، پاتريوتتىق تۋرالى...» - دەپ، كولگىرسي كەلە: «قازىر ادامدارعا رەسەي كولىگى قانشالىقتى قاجەتسىز بولسا، قازاق ءتىلى دە سونشالىقتى كەرەكسىز», - دەگەنگە سايادى ۆينياۆسكيدىڭ تۇجىرىمى. وسىنداي قازاقتىڭ مۇددەسى مەن ورىستىڭ كولىگىن قاتار قويىپ، قازاقتىڭ مۇددەسىن شەتەل كولىگىنە ساتىپ جىبەرەتىن، ۇلىورىستىق شوۆينيزم سىرقاتىنا ايىقپاستاي شالدىققان ۆينياۆسكيلەردى قازاق ەلىنەن ءبىر شىبىقپەن قۋ كەرەك...
- راسىندا، مۇحتار شاحانوۆ باستاعان «138-ءدىڭ حاتى» دەپ اتالاتىن توپتىڭ: «اتا زاڭىمىزدان ورىس ءتىلىن الىپ تاستاۋ كەرەك» دەگەن باستاماسى قازاق قوعامىندا مىقتى دۇربەلەڭ تۋعىزدى؟
- دۇربەلەڭ قازاق قوعامىندا تۋعان جوق. دۇربەلەڭ - قازىر قازاقتىڭ نانىن جەپ، سۋىن ءىشىپ جۇرسە دە كەشەگى ۇلىورىستىق ءىرىپ-شىرىگەن ءشوۆينيزمدى ۇمىتا الماي، ورىس ۇلتى مەن ءتىلىنىڭ ۇستەمدىگىن كوكسەگەن كەلىمسەكتەردىڭ اراسىندا عانا تۋدى.
بۇل ساسىق پيعىلدى شوۆينيستىك توبىر قاسىق قانى قالعانشا قازاق ۇلتىنا دا، قازاقتىڭ تىلىنە دە، دىنىنە دە، دىلىنە دە، سالت-ساناسى مەن ادەت-عۇرپىنا دا قارسى كۇرەسىپ كەلەدى. ءبىز قازاق قوعامىن - قازاققا قارسىلىقتان تازارتاتىن بولامىز. ۋنيتارلى، ۇلتتىق مەملەكەتتە ەكى ءتىل بولمايدى.
بولمىسى كەڭ قازاق ۇلتى قازاق ەلىندە تۇراتىن ورىستار مەن باسقالاردىڭ قازاق ءتىلىن ۇيرەنۋىنە 20 جىل ۋاقىت بەردى. جيىرما جىلدا كەز-كەلگەن قيىن ءتىلدى ايۋ مەن مايمىل عانا ەمەس، مەيلىنشە توپاس تا جالقاۋ، جيىركەنىشتى شوشقانىڭ ءوزى ۇيرەنىپ الار ەدى. شوشقادان دا جەتەسىز ماقۇلىقتى نە دەپ اتاۋعا بولادى؟!.
- قاجەكە، ەڭ سوراقىسى: الدىمەن، ءوزىمىزدىڭ قازاقتارىمىز ءبورىنىڭ قۋىسىنداي شۋلاپ شىعا كەلدى عوي؟
- بۇل - قۇلدىق سانانىڭ سارقىنشاقتارى. ءسىرا، ورىس ءتىلىنسىز «قايتىس بولىپ» كەتەتىن قازاقتار - عاسىرلار بويى اتا-بابالارى باي-ماناپ قازاقتاردىڭ ەسىگىنىڭ الدىندا قىزمەت ەتىپ، قۇلدىق پەن كۇڭدىكتە ءومىر سۇرگەن كەدەي-كەپشىكتەردىڭ ۇرپاقتارى بولسا كەرەك. ويتكەنى - ادامدى بولمىسى مەن تەگى (گەن) الىسقا جىبەرمەيدى. .
ءبىر ايتقىشتار: «70 جىل ۇستەم بولعان ورىس ءتىلىن نەبارى 20 جىلدا قالاي جويىپ جىبەرەمىز؟» - دەپ، ساندىراقتاپ ءجۇر. ورىس ءتىلى - قازاققا دا، باسقاعا دا زورلىقپەن تاڭىلعان ءتىل بولدى. قازاق ءتىلى - ءوزىنىڭ تۋعان توپىراعىندا دامۋعا ءتيىس. سول سەبەپتى، قازاق ءتىلىن ۇدەتە مەڭگەرۋ مىندەتىمىز. حاكىم اباي ءدوپ ايتادى: «ماقسات - الىس، ءومىر - شاق» دەپ...
- قازاق ءتىلىنىڭ تەز وركەندەپ، ناعىز مەملەكەتتىك تىلگە اينالۋ ءۇشىن قانداي شارالار جاساۋ كەرەك؟
- بىرەۋلەرگە ۇناسىن-ۇناماسىن، قازاق ءتىلى - قازاق ەلىندەگى جالعىز مەملەكەتتىك ءتىل بولىپ قالادى. بيلىك تە، سىرتقى كۇشتەر دە قازاق ۇلتىنىڭ تاڭداۋىنا قارسى كەلە المايدى. ەڭ الدىمەن، قازاق ءتىلىنىڭ مەملەكەتتىلىگى تۋرالى ايتىستاردى شۇعىل دوعارۋ كەرەك. قازاق ءتىلى - مەملەكەتتىك ءتىل. ءبىتتى!
كەلەسى قادام: ورىس ءتىلىنىڭ قوسارلانىپ، اياققا شالىنعان مارتەبەسىن كونستيتۋتسيالىق، زاڭدى تۇردە الىپ تاستاۋ كەرەك. قازاق جەرىنەن كەتكىسى كەلگەندەر وسى 20 جىلدا كەتىپ، تاۋسىلدى. ءبىز مەملەكەتتىگىمىزدى ولارسىز-اق تولىق ورناتتىق.
ەندى «قازاق ءتىلىن - قازاق توپىراعىنداعى ءاربىر ازامات مىندەتتى تۇردە بىلۋگە ءتيىس» - دەيتىن زاڭدىق تۇعىرناما ەنگىزۋ كەرەك. بىرىنشىدەن، كەز-كەلگەن دارەجەدەگى مەملەكەتتىك قىزمەتكەر قازاق تىلىنەن ەمتيحان تاپسىرۋعا ءتيىس. ەكىنشىدەن، حالىقارالىق كومپانيالار قىزمەتكەرلەرى دە مىندەتتى تۇردە قازاق ءتىلىن اعىلشىن تىلىندەي ەركىن مەڭگەرۋى كەرەك ت.س.س.
كەيبىرەۋلەر ايتىپ جۇرگەندەي: «قازاق ءتىلىن بىلگەنى ءۇشىن جالاقىعا قوسىمشا ۇستەمەلەۋدىڭ» مۇلدەم قاجەتى جوق. كەرىسىنشە، قازاق ءتىلىن ءبىلۋدى - ءاربىرىمىز بورىشىمىز ساناپ، ماقتانىش تۇتۋعا ءتيىسپىز. ال، قازاق ءتىلىن ۇيرەنگىسى كەلمەيتىندەر مەن مەڭگەرە الماعانداردىڭ باسقا وتان ىزدەۋلەرىنە تۋرا كەلەدى. مىنەكي، وسىلايشا اربىرىمىزگە تاڭداۋ جاساۋعا تۋرا كەلەدى. قوعامدا قازاق ءتىلىنىڭ قاجەتتىلىگى تۋعاندا عانا مەملەكەتتىك ءتىل ءوز تۇعىرىنا كوتەرىلە الادى.
ءماجىلىس دەپۋتاتتارى جاراسباي سۇلەيمەنوۆ پەن نۇرتاي ءسابيليانوۆتاردىڭ: «كىمدە-كىم قازاق تىلىنە قارسى بولسا، سول قازاق ەلىنىنىڭ كەلەشەگىنە قارسى ادام» - دەگەن تۇجىرىمدارىنا كۇللى قازاق تولىقتاي قوسىلۋ كەرەك.
قازاق ءتىلىنىڭ تاعدىرى شەشىلەر ءسات تۋعاندا جالت بۇرىلىپ، تۇيەقۇستار سياقتى باستارىن قۇمعا جاسىراتىن قازاقتارمەن اڭگىمە قىسقا بولۋعا ءتيىس. ويتكەنى، قازاقتىڭ دا ماڭىگىلىك دوستارى جوق، قازاقتىڭ ماڭگىلىك مۇددەسى بار.
كادىمگى ىشكى اسكەرلەر پوليتسياسى، اسكەري پوليتسيا، قارجى پوليتسياسى بار قازاق ەلىنە ەڭ قاجەتى - ءتىل پوليتسياسى ەدى، وكىنىشكە قاراي، مۇنى ەستىر قۇلاق تابىلمادى...
ءسوزدىڭ توق ەتەرى: جەرشارىنىڭ كارتاسىندا قازاق ەلى بار ەكەن، ياعني، ونىڭ جەر كولەمى، جالاۋى، ءانۇرانى جانە مەملەكەتتىك ءتىلى بار. وسى مەملەكەتتىك تىلدە سويلەۋ بىلاي تۇرسىن، ونى ءارى قاراي دامىتۋ - ەلدىڭ ءاربىر ادال ازاماتىنىڭ پارىزى بولۋعا ءتيىس. بۇل قۇرمەتتى پارىزدى ورىنداۋدا مەيلىنشە جىگەرلى، مەيلىنشە تاباندى، مەيلىنشە ەڭبەكقور بولۋىمىز قاجەت.
قاراڭىزشى، ورتا شارۋا مارك تسۋكەربەرگ الەمدىك IT تەحنولوگيالاردىڭ اسا جارقىن ۇلگىسى Facebook الەۋمەتتىك جۇيەسىن ويلاپ تاپتى. تالاس جوق، مادەني-الەۋمەتتىك توڭكەرىس جاساعان بۇل جۇيەنىڭ تۇتىنۋشىلارىنىڭ سانى قازىر 550,0 ميلليون ادامنان استى. ويلاپ قاراساڭ، حالقىنىڭ سانى جاعىنان قىتاي مەن ءۇندىستاننان كەيىنگى «ءۇشىنشى الىپ مەملەكەت» سياقتى. بۇگىندە تسۋكەربەرگدىڭ تابىسى، شامامەن، 50,0 ميلليون اقش دوللارىنان اسىپ-جىعىلدى. مىنەكي، ناعىز جىگەرلىلىكتىڭ، تاباندىلىقتىڭ، ەڭبەكقورلىقتىڭ تاماشا ۇلگىسى وسىنداي. ال، بىزگە كەلگەن كەلىمسەكتەر، الدىمەن، ساياساتپەن اينالىسقىسى كەلەدى...
مىقتى بولسا، ادامزات وركەنيەتىنە مارك تسۋكەربەرگ سەكىلدى ۇلەسىن قوسىپ، قازاق ەلىنىڭ اتاعىن ايقايلاتىپ، ايدان شىعارسىن! تاعى دا كەمەڭگەر اباي: «كۇشىك يت ءبورى الا ما - جابىلسا دا...» - دەيدى... اركىم ءوز ىسىمەن اينالىسسىن. ساياسات - ساندىراقتاردىڭ شارۋا-الاڭى ەمەس. قازاق ەلىنىڭ ساياسي ماسەلەلەرىن جەردىڭ يەسى - قازاق ۇلتى شەشەتىن بولادى...
ادۋىندى اقىن ءجۇرسىن ەرمان:
«ۇلىتاۋىم، ۇلىعىم، ۇلتىم مەنىڭ،
ۇران ىلەر باسىڭا بۇلت ىلمەگىن.
ۇلارىڭدى ويلاما، ۇلىڭدى ويلا،
باۋىرى ءبۇتىن بار دەيسىڭ بۇل كۇندە كىم؟
ۇلىتاۋىم، ۇلىعىم، ۇلتىم مەنىڭ!» - دەيدى...
مىنەكي، ءاربىر قازاقتىڭ جۇرەگى وسىلاي كىدىرىسسىز، كىرشىكسىز، كۇمانسىز سوعۋى كەرەك. كىمدە-كىم بۇگىن قازاق تىلىنە قارسى شىقسا، سول ادام ەرتەڭ - قازاق ۇلتىنا دا، قازاق ەلىنە دە، قازاق مەملەكەتىنە دە، ءتىپتى، قازاق ەلىنىڭ باسشىسىنا دا قارسى شىعادى. قىسقاسى، مەن بىلاي دەيمىن: «قازاقتىڭ قامىن جەمەگەن - نانىن دا جەمەسىن!»
- قاجەكە، ءبىزدىڭ ەلدى ءبىر تۇسىنىكسىز ەلەس كەزىپ جۇرگەندەي كورىنەدى. باتىس وڭىرلەردەگى ۋشىققان ءدىن ماسەلەسى وسىعان مەڭزەيدى؟..
- ادامنىڭ سەنىم ماسەلەسى - وتە نازىك ءارى اسا قۋاتتى ماسەلە. سەنىم بوستاندىعىن شەكتەۋدىڭ اقىرى ورىنى تولماس وكىنىشتەرگە اكەلىپ سوعۋى مۇمكىن.
قازاقستان مۇسىلماندار باسقارماسىنىڭ ىرگەسىن قالاۋشى راتبەك قاجى نىسانبايۇلى حازىرەتىمىز وسىدان ونشاقتى جىل بۇرىن باسشىلىقتان كەتىپ، عۇمىر بويى وقىتۋشىلىق قىزمەت اتقارىپ، ازداعان مەزگىل ەلشىلىكتە بولعان ءابساتتار دەربىسالى مىرزا ونىڭ ورىنىنا تاعايىندالعاندا، ءبىراز دىننەن حابارى بار ساليقالى جاماعات ازداپ تىكسىنىپ قالىپ ەدى. ولار ءابساتتار دەربىسالىدەن تىكسىنگەن جوق، ولار قازاق قوعامىندا يسلام ءدىنىنىڭ قاي باعىتپەن داميتىنىنا الاڭداعان بولاتىن.
ءوز باسىم، قازىرگى حازىرەتىمىز، شەيح ءابساتتار دەربىسالىنى قۇرمەتتەيمىن. بىراق، اركىم ءوزىنىڭ كوتەرە الاتىن شوقپارىن عانا بەلىنە بايلاسا ءجون بولار ەدى...
قازىر ءبىزدىڭ ەلىمىزدەگى جالپى يسلامنىڭ جاعدايى مەن باسقا دا ءار-الۋان زياندى دىنسىماقتار مەن قاپتاعان قاتىگەز سەكتالاردىڭ ەتەك الىپ كەتكەنى - ءدىن ماسەلەسىنە ارقاشان دا اسقان جاۋاپكەرشىلىكپەن، تەرەڭ يمانمەن، قاعىلەز قۇرمەتپەن قاراۋ كەرەك ەكەندىگىن دالەلدەپ وتىر.
- قاجەكە، ءماجىلىس «ءدىني قىزمەت پەن ءدىني بىرلەستىكتەر» تۋرالى جاڭا زاڭ دا قابىلداندى...
- زاڭنىڭ قابىلدانۋى بار دا، ونىڭ جۇمىس ىستەۋى بار. بۇل ەكەۋى - ەكى بولەك نارسە.
ايتالىق، ءبىزدىڭ قوس پالاتادان تۇراتىن پارلامەنتىمىز يدەيالىق تۇرعىدان وتە مىقتى. ال، جۇمىس ىستەۋگە كەلگەندە، «اعاسى» سەناتتىڭ الدىندا زىر جۇگىرگەن ءماجىلىس ونىڭ «ءىنىسى» سياقتى. بارلىق زاڭ جوبالارىن ءماجىلىس مىجعىلاپ، ازىرلەپ بەرەدى، ەندى سەنات ونى نە ماقۇلدايدى نەمەسە كەرى قايتارادى.
شىن مانىسىندە قالاي بولۋى كەرەك؟ شىن مانىسىندە، كۇن سايىن، ساعات سايىن ءماجىلىس پەن سەناتتىڭ اراسىندا كەسكىلەسكەن ادىلەتتى كۇرەس ءجۇرىپ جاتۋى كەرەك. بۇل كۇرەس - ۇلتتىڭ ۇلى مۇددەلەرى جولىنداعى كۇرەس بولۋعا ءتيىس...
سول سەبەپتى، ءدىن جايىنداعى جاڭا زاڭنىڭ ءدىني بىرلەستىكتەر مەن ۇيىمداردى تىركەۋدى رەتتەۋ قاجەتتىگى جونىندەگى تۇسپالىنا قوسىلامىن. ءبىزدىڭ قازاق ەلى دەپ اتالاتىن قۇتتى شاڭىراعىمىزدا ءدىن ىستەرىندە دە تاربيەلى ءتارتىپ ورناۋعا ءتيىس.
بىراق، زاڭنىڭ 7-باپ 3-تارماعىنا سايكەس، مەملەكەتتىك مەكەمەلەردە (ۇيىمداردا، قارۋلى كۇشتەر مەن اسكەري قۇرامالاردا، قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىندا، ت.ب. جەرلەردە) ءدىني ءراسىم ورىنداۋعا تىيىم سالىنعان باپ، مەنىڭشە، ءدىن بوستاندىعى بويىنشا ادام قۇقىقتارىن شەكتەۋدىڭ العاشقى قاتە قادامى...
- قازىر بيلىك جىبەرگەن قاتەلىكتەرىنىڭ ورىنىن جابۋعا جاپاتارماعاي تىرىسىپ جاتىر. بىراق، «بالىق - باسىنان ءشىرىپ»، قاتەلىكتىڭ كوكەسى ەسىلدىڭ سول جاعالاۋىنان ەتەك الدى. باسقا-باسقا، پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنىڭ جەتەكشىسى اسلان ءمۋسيننىڭ تۋعان ۇلى امەريكانىڭ يسلام دىنىنە قارسى ارانداتىپ اشقان «قۇرانشىلدار» توبىن باسقارادى ەكەن؟..
- تۋراسىن ايتسام، قازاق ەلىندەگى ءدىن ماسەلەسى تىعىرىققا تىرەلگەلى ءبىراز جىلدىڭ ءجۇزى بولدى. دەگەنمەن، قازىر ءدىن ماسەلەسىنىڭ قولعا الىنۋى، ەڭ الدىمەن، ەلباسىنىڭ ەڭ جاقىن سەرىگى، پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنىڭ جەتەكشىسى اسلان مۋسينءنىڭ بەلسەندى باستاماسىمەن ىسكە اسىرىلىپ جاتقانىن كورىپ وتىرمىز. ايتپەسە، ايتالىق، ادىلبەك جاقسىبەكوۆ نەمەسە قايرات كەلىمبەتوۆتەر پرەزيدەنت اكىمشىلىگىن باسقارعان تۇستا ءدىن ماسەلەسىنە كوڭىل بولسە، قايدا قالدى؟ ءداپ وسى كەزەڭدە ەلىمىزدەگى ءدىن ماسەلەسى ۋىستان شىعىپ كەتكەن بولاتىن...
سونىڭ ناتيجەسى: ءماجىلىس دەپۋتاتى بەكبولات تىلەۋحان سالافيلىك جۇيەنىڭ ىقپالىنا جىعىلسا; پايعامبارىمىزدىڭ جۇبايى تۋرالى ناقاق سويلەپ، استاعفراللاح، اللاھ تاعالامىزدىڭ ءوزى تۋرالى دا مىلجىڭداعىسى كەلگەن جازۋشى دۇكەنباي دوسجاننىڭ بەس ۋاقىت ناماز تۇگىلى، جارىتىپ قازاق ءتىلىن دە بىلمەيتىن بالاسى ارداق دوسجان بۇگىن ءدىن اگەنتتىگى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى بولىپ وتىر. مۇنداي ەلدە ءدىننىڭ ءتۇزۋ بولاتىن ءجونى دە جوق-اۋ...
- اقتوبەدەگى سويقاننان سوڭ، ەلىمىزدە «ءدىن پوليتسياسى» قۇرىلاتىن بولدى، دەگەن سىبىس شىقتى. «ءدىن پوليتسياسى» قۇرىلسا، بالكىم، شارۋا ءبىرشاما رەتتەلەر؟..
- بىزگە جەتپەگەنى وسى ەدى؟ سوندا قاسيەتتى يسلام شارتتارىن تەرەڭ ءتۇسىنۋ ءۇشىن ادام، كەم دەگەندە، 7-8 جىل وقۋ كەرەك بولسا، ءسويتىپ، قاسيەتتى قۇراننىڭ ءتىلىن ءتۇسىنۋ كەرەك بولسا، ياعني، شاريعات شارتتارىنىڭ دۇرىس اتقارىلۋىن قاداعالايتىن ادامدار قۇراننىڭ ءتىلىن، اراب ءتىلىن تەرەڭ مەڭگەرۋى كەرەك. سوندا «ءدىن پوليتسياسى» دەگەنىمىز - يمامدار بولا ما؟..
ەندى يسلام ءدىنىنىڭ ەڭ باستى قاعيداسى - يمان كەلتىرۋ، ياكي، اللاھقا تولىق سەنۋ ەمەس پە؟ ءدىن - سەنىمنىڭ ءىسى. مۇندا زورلىق-زومبىلىق جۇرمەيدى. سوندىقتان، «ءدىن پوليتسياسىن» قۇرۋ دەگەنىمىز - تىعىرىققا تىرەلۋدىڭ ناعىز ءوزى...
جاڭادان قۇرىلعان ءدىن ىستەرى جونىندەگى اگەنتتىكتىڭ باسشىسى قايرات لاما ءشارىپءتىڭ: «ءبىر ۇلت - ءبىر ءدىن» دەگەن قاعيدامەن جۇرەتىن بولامىز» - دەگەنىنە العاش ءسۇيسىنىپ قالىپ ەدىك... نەگە دەسەڭىز، قازىر بىزدە جەر بەتىندە ەشكىم ەستىمەگەن ءدىننىڭ تۇرلەرى مەن تارماقتارى پايدا بولىپ، وركەندەپ بارادى. ءدىن ماسەلەسىندە قاشاندا تياناقتى ءتارتىپ كەرەك.
- قاجەكە، ءوزىڭىز قاداعالايتىن «مايدان» سايتىندا ءتۇرلى ءدىني تاقىرىپتارعا كوپتەگەن ورىندار بەرىلىپ وتىرادى. ءبىر قاراعاندا، ءوزىڭىز باسقارعان "قازاق ەلى" حالىقتىق قوزعالىسىنىڭ دا بەلگىلى ءبىر ءدىني اعىمعا بۇيرەگى بۇرىلاتىنداي اسەر قالدىرادى...
- مۇنىڭىز الدامشى اسەر. ويتكەنى، مەنىڭ بۇيرەگىم ەشقانداي اعىمعا بۇرىلعان ەمەس.
«قالىپتى يسلام» قانات جايعان قازاق توپىراعىندا اتام زاماننان يمام اعزام مازحابى ورنىققانى ءمالىم. ەندەشە، جەر بەتىندە قۇراندى جەتپىس ءتۇرلى تاپسىرلەسە دە، ءبىز وزىندىك وزەگىمىزدەن، بايىرعى بولمىسىمىزدان تايقىپ، اۋىتقىپ كەتپەۋىمىز كەرەك. سوندىقتان، تەگىن ءتۇسىنىپ، ءتۇبىرىن تانىماساق، ونداعان ءدىن اگەنتتىكتەرىن اشساق تا ەشتەڭە وزگەرمەيدى...
- ەڭ ماڭىزدىسى - ادامنىڭ سەنىمى، ياعني، يمانى دەيسىز عوي؟
- اللاھقا دەگەن سەنىمدى - ادامنىڭ جۇرەگىنە ەشقانداي زاڭمەن ورنىقتىرا المايسىڭ. «اللانىڭ ءوزى دە راس، ءسوزى دە راس» - دەگەن دانىشپان ابايدىڭ يمان-مۇحيتى قانداي تەرەڭ؟!.
ادامزاتتىڭ ارتىق تۋعان اتاقتى پەرزەنتتەرىنىڭ تۇگەلى قۇدايعا سەنگەن عوي. الەمدى مويىنداتقان اتىشۋلى كومپوزيتور ي.گايدن اسا ءدىنشىل بولعان. ول ءوزىنىڭ شىعارعان پارتيتۋرلارىنىڭ العاشقى بەتىنە بىردە: «In nomine Domini!»، ياعني، لاتىنشا: «قۇدايدىڭ اتىمەن باستايمىن!» دەپ جازسا; كەلەسىدە: «Soli Deo gloria!»، ياكي: «جالعىز قۇدايعا ماقتاۋلار بولسىن!» دەيدى دە; كەزەكتى ءبىر ەڭبەگىنە تاعى دا لاتىننان: «Laus Deo!» دەپ، ايرىقشا بەلگى قويادى، مۇنىڭ ماعىناسى: «قۇدايعا ماقتاۋلار بولسىن!..»
قۇدايعا قۇلاي سەنگەن گايدندى: «اقىلى قىسقا، ءبىلىمى جەتكىلىكسىز، قيالي-فۋندامەنتاليست» - دەپ اتاۋعا كىمنىڭ اۋىزى بارادى؟ گايدن دۇنيەدەن وتكەلى عاسىرلار وزدى، بىراق، گايدننىڭ اتى وشكەن جوق...
ءبىزدىڭ اقىن فاريزا اپامىز:
«ورانسا ار شاپانعا،
ادالدىق وققا ۇشادى» - دەيدى.
ەندى سول كىرشىكسىز ار دا، كاۋسار ادالدىق تا - سەنىمنىڭ ىشىندە، ياكي، يماننىڭ ىشىندە ەمەس پە!..
ال، بۇگىندە اللاھقا سەنبەك تۇگىلى، دارەت الۋدان بەيحابار، ءالىپتى تاياق دەپ بىلمەيتىن بىرەۋلەر ءدىن تۋرالى ءسوز ايتىپ، تاقۋالاردى سىناعىسى كەلىپ، اۋرەگە تۇسەدى.
دىنسىزدەردى قۇدايدىڭ ءوزى، ەرتە مە-كەش پە، اياۋسىز جازالاپ وتىرعان. مەشىتتەردى قيراتىپ، شىركەۋلەرگە شىرپى قويعان ۆلاديمير ۋليانوۆ?؟؟ تىڭ (لەنين) بەيشارا تاعدىرى اركىمگە ساباق بولۋعا ءتيىس...
- قاجەكە، ءسىزدىڭ «قازاق ەلى» حالىقتىق قوزعالىسىنىڭ تىركەلۋىنە كوپ كەدەرگىلەردىڭ بولىپ جاتقانىن بىلەمىز. بيلىكتىڭ بۇركەنشەكتىگىن بىلاي قويعاندا، ءوزىڭىز اياۋسىز سىنعا العان كەيبىر وپپوزيتسيا وكىلدىرى دە بيلىكتىڭ قولتىعىنا سۋ بۇركىپ جۇرگەنگە ۇقسايدى. ماسەلەن، ءبىر باسىلىم ءتىلشىسىنىڭ: «ۇلتشىلدار باس قوسقان "قازاق ەلى" حالىقتىق قوزعالىسىنا كوزقاراسىڭىز قانداي؟ وسى قوزعالىستىڭ توراعاسى قاجىمۇقان عابدوللانىڭ: "بيلىك وزگەرۋى ءۇشىن - وپپوزيتسيا ليدەرلەرى وزگەرۋى كەرەك!" - دەگەن ۇسىنىسىنا قالاي قارايسىز؟» - دەيتىن سۇراعىنا جارماحان تۇياقباي: «وپپوزيتسياعا كىمدەر كەلىپ، كىمدەر كەتپەگەن. بۇل - زاڭدى پروتسەسس» - دەپ قانا، قىسقا جاۋاپ بەرىپتى...
- ءيا، قازاق وپپوزيتسياسى تالاي سويقانداردى كوردى. بىراق، قازاق وپپوزيتسياسىنا جارماحان تۇياقباي سياقتى ءماجىلىس توراعالىعىنان ەشكىم قۋىلىپ كەلگەن جوق...
كەشەگى تەرگەۋ كوميتەتىنىڭ توراعاسى، ەلدىڭ باس پروكۋرورى، اسكەري پروكۋرور - وسىلايشا ەشكىمدى مەنسىنبەي، تاناۋىنا ەسەكقۇرت كىرىپ سويلەمەگەندە - كىم سويلەيدى؟!.
سوندىقتان، جاقاڭنىڭ سولشىلدىعىنىڭ ءوزى - وڭشىلدىق، وڭشىلدىعىنىڭ ءوزى - سولشىلدىق سەكىلدى كورىنەدى...
- كەلەسى ءبىر وپپوزيتسيا سەركەسى ماقسۇت نارىكباەۆ: «قاجىمۇقان عابدوللانىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن قازاق ۇلتشىلدارى باس قوسقان "قازاق ەلى" حالىقتىق قوزعالىسىنا كوزقاراسىڭىز قالاي؟ بۇگىنگى قازاقستانعا اسىرە ۇلتشىلدار كەرەك پە؟» - دەگەن ساۋالعا: «جالپى قازاق ۇلتىنىڭ قامىن ويلايتىن قادامداردىڭ قايسىسى بولسا دا قولدايمىن. بىراق، ارقايسىسىمىز ءبىر-ءبىر قوزعالىس، ءبىر-ءبىر قوعامدىق ۇيىم قۇرعانشا، نەگە باسىمىزدى بىرىكتىرمەيمىز؟ مەن ءوزىمدى ۇلتجاندى قازاقتىڭ ءبىرىمىن دەپ ەسەپتەيمىن. «ادىلەت» پارتياسىنىڭ باعدارلاماسى دا، جاساپ جاتقان امالدارى دا بۇل ماسەلەدەن ارى ەمەس. ەندەشە، نەگە بۇكىل ۇلتشىل، ۇلتجاندى قازاقتار «ادىلەت» پارتياسىنىڭ تۋىنىڭ استىنا جينالمايمىز؟» - دەگەن تاڭدانىسپەن جاۋاپ قاتىپتى...
- «ادىلەت» پارتياسىنىڭ قۇرىلعانىنا كەمىندە ون جىلدان استى. سودان بەرى بۇل پارتيا قازاقتىڭ قانداي مۇددەسىن قورعادى؟ سول ءسىزدىڭ ەسىڭىزدە بار ما؟
مەنىڭ ەسىمدە جوق!
قازاقتىڭ ءتىلى، ءدىنى، ءدىلى، مادەنيەتى، جەرى، شەكاراسى ت.ب. ماسەلەلەرى پىشاق جۇزىنە تالاي شىقتى. سوندا «ۇلتجاندى» ماقسۇت نارىكباەۆ اعامىز قايدا ءجۇردى؟
ءتىپتى، قازاقتىڭ ءسوزىن بۇرمالاپ، دۇرىس ايتا الماسا، بۇعان كىم كىنالى؟
مىسالى، قازاقتا «ۇلتشىل» دەيتىن رۋحتى ءسوز بار. ال، «ۇلتجاندى» ءسوزى ورىسقا مايموڭكەلەپ، «ۇلتشىل» دەمەسىن دەگەن قويانجۇرەكتىكتەن تۋىپ، قولدان قۇرالعان جاساندى ءسوز. اتا-بابالارىمىز: «ۇلتجاندى» دەپ ەشقاشان سويلەمەگەن، قازاق: «قاتىنجاندى» دەپ، قاتىنىنىڭ ىندىنىنان شىعا المايتىن جىگەرسىز، نامىسسىز ەركەكسىماقتاردى ايتقان...
- ايدوس سارىم دەيتىن ازامات تاياۋدا «ۇلى دالا» قوزعالىسىن قۇرعانىن مالىمدەدى. بۇعان كوزقاراسىڭىز قالاي؟
- بىزگە قوزعالىستار ارتىقتىق ەتپەيدى. ەڭ باستىسى، ول - بيلىكپەن اۋىز جالاسپاعان، قازاقتىڭ مۇددەسىن شىنايى قورعايتىن ۇيىم بولسىن! ايتپەسە، قازىر قايسىبىر توپتار قوعامدىق ۇيىم قۇرۋدى سانگە اينالدىرىپ الدى. ونداي ماعىناسىز، ءمانسىز قۇرىلىمدار قازاق ۇلتىنا تەك زيانىن عانا تيگىزەدى.
ال، ايدوس سارىم باۋىرىمىز ساياساتقا بۇگىن كەلگەن جىگىت ەمەس. كەزىندە مارقۇم التىنبەك سارسەنباەۆتاي ساياسات كەڭىستىگىندە ازۋى التى قارىس ارىستانداي ارىستىڭ ءتالىمىن الىپ، الىمىن اڭداپ ۇيرەنگەن ازامات.
نەگىزى، مەن بىردە ەسكەرتىپ ەدىم: تەگىندە، ايدوستىڭ لايىق ورىنى «العا» پارتياسىنىڭ باسشىلىعى عوي. اتتەڭ، مۇحتار ءابلازوۆ الەمدىك «سويقاندارمەن» اۋىز جالاسىپ قويماعاندا، «قايتقان مالدا - قايىر بار» دەمەكشى، قازاقتىڭ قايتقان قازىناسىمەن ايدوس باۋىرىمىز قازاقتىڭ مۇددەسىن قىزعىشتاي قورعار ەدى...
- سياسى كەپپەگەن جاڭالىقتاردىڭ ءبىرى: قىرعىزدىڭ جوعارعى كەڭەسى ءبىزدىڭ ەلباسىمىزدى نوبەل سىيلىعىنا ۇسىنىپ جاتىر...
- نوبەل سىيلىعى دەگەنىمىز - ماسونداردىڭ الەمدىك قۇيتىرقى ساياساتىنىڭ ەلەۋلى جەمىسى عوي. كەرەك دەسەڭىز، نوبەلدەردىڭ اتالارى 1916-17 جىلدارى قازان رەۆوليۋتسياسى باستالعان تۇستا اتىراۋداعى مۇناي كەنىشتەرىن بايۇلىنىڭ ەسەنتەمىر رۋىنان تارايتىن اۋلەتتەرىنە جەدەل ساتىپ، تايىپ تۇرعان. بۇل قۇندى قۇجاتتار سول اۋلەتتىڭ ۇرپاقتارىندا ءالى كۇنگە دەيىن ساقتاۋلى. ءبىز بولساق، «نوبەل سىيلىعى» دەپ الدەقانداي بولامىز؟!.
- قاجەكە، ءسىز تاياۋداعى ەلدى شۋلاتقان سۇحباتىڭىزدا: «جەمقورلىققا بەلشەسىنەن باتىپ، قارجىلىق توپتارعا ءبولىنىپ العان قازاق قوعامىن شاشاۋىن شىعارماي قۇرىقتاي الاتىن، ساياسي ساۋاتتى، رۋحى مىعىم، حاريزماسى قۋاتتى، ءۋاجى ۋىتتى، ەرىك-جىگەرى كۇشتى نۇرسۇلتان نازارباەۆتان باسقا جالعىز-اق ادام بار، بىزدە...» - دەپ ەدىڭىز. بۇگىن ونىڭ كىم ەكەندىگىن اشىق ايتاتىن ۋاقىت جەتكەن سياقتى...
- ءسىز فرانتسۋز كورولدەرى قايتىس بولىپ، ونىڭ مۇراگەرى اتالعان كەزدە حالىقتىڭ ايقايلاپ ايتاتىن ءداستۇرلى سوزدەرىن بىلەسىز بە؟ ولار: «Le roi est mort!» - دەپ شۋلايدى، ياعني: «كورول ءولدى، كورول جاساسىن!» - دەگەنى...
ال، ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ باسشىسى ءدىن-امان، جۇرتىمىز تىنىش.
ال، مەن كورىپكەل ەمەسپىن. سوندىقتان، تۋماعان سيىردىڭ ۋىزىنا تالاسىپ قايتەمىز. قازاقتىڭ قامىن قاراستىرايىق، ەلدىڭ ەرتەڭىن ويلاسايىق، بىرىگۋگە بەل سىبانىپ كىرىسەيىك!..
ۇرپاق الدىنداعى وسىنداي ۇلى مۇددەلەر تۇرعاندا، قىسىر اڭگىمەنىڭ سالماعى قاڭباقتاي ەمەس پە؟!.
ءاڭگىمەلەسكەن - جانكەلدى ەستەنباي،
«اباي-اقپارات»
